Liber primus

Geneciarum Celi Aureliani Methodici Sicensis liber primus incipit

1

Quoniam specialia quedam nature officia feminarum corporibus videntur esse concessa, virorum communitate carentia, ut purgatio, conceptio, partus, et morbi sequentes ex ipsis, qui sepe exigunt diligentiam medicine, veteres secretas eorum tradere curationes principaliter providerunt, quas genecias appellarunt, eo quod feminarum gratia sint specialiter ordinate, maxime cum in illis, ceteris communibus irruentibus morbis, pudendorum loca tangantur. sunt enim corporis condicione †illorum eorum corpora† omnium capacia vitiorum, que sepe femine pudore tangendi gravia reddiderunt, et nimietate coacte sera sunt necessitate confesse. hinc denique consultum est ut medicas instituere antiquitas providisset, ne femine pudendorum vitia virilibus offerrentur oculis perscrutanda.

In quot partes dividere oportet universam muliebrem rationem?

2

Muliebris ratio in duas dividitur partes, unam que de obstetrice tractat, altera que de omnibus obstetrici occurrentibus constat. hanc ipsam iterum dividimus in secundum naturam occurrentem causam et preter naturam. obstetricalis enim ratio in hoc a muliebri differt quod pars a toto. obstetricalis enim pars est muliebrium rationis.

Quali positione est matrix formata?

3

Principaliter posita est matrix sicut cucurbita medicinalis. cuius ut singule partes congnoscantur et facillime possint intelligi eius angula, eam placuit pingere, et ut in singulis eius partibus littere singule apponantur. ubi est ergo A positum, orificium dicitur, quod est ante partum pulposum et molle, post partum callosum et spatiosum. ubi est B, collum dicitur. ubi est C, cervix dicitur. omnis autem horum concursus caula dicitur. ubi vero congusta dilatari in rotunditatem incipiunt et ibi est D, humeri dicuntur. Vbi vero E, latera dicuntur, ubi vero rotunditas concluditur et est ibi F, fundus nominatur. intra vero ubi est G, basis grandis dicitur. omnisque inanitas illa que est in medio venter <et> sinus appellatur.

Que est apta et conveniens obstetricali discipline?

4

Sit obstetrix litteris liberalibus erudita, ut possit lectione cuncta percipere que traduntur; intellectu celeri, quo facile dictorum atque factorum ordinem prosequatur; que etiam sumta possit memorie commendare, disciplina enim apprehensionum congregatione perficitur. item sic sit studiosa ut perseverare possit in studio: oportet enim labore vomitante artis tante sumere potestatem. sit etiam monda propter futuram domorum quas intrant fidem et archana vite servanda. nam adversantibus moribus artificum insidiis facilis[que] via, cum aliud in verbo aliud in mente geritur meditantis. nullis etiam naturalibus sensibus impedita sit. paribus sit membris ut in officio obstetricalis imperii nullum illorum claudicet obsequendo. fortis etiam obstetrix diligenda est quatinus laborem circuitus facilius toleret. longis etiam atque tenuibus digitis et absconditis unguibus, ut tumoribus in alto positis sine vexatione medeatur: hiis omnibus supradictis usus frequentia atque medendi subtilitate coniunctis.

Quid sit obstetrix ?

5

Obstetrix est femina omnium mulierum causarum docta, medicinali eruditione perita, que possit universaliter valitudines competenter curare, ita ut non sit turbulenta, nec avara, nec verbosa, sed sapiens et sobria et taciturna nec superstitiosa, que sua sollicitudine mulieres in partu gubernet. sit etiam obstetrix compatiens, solida, pudica, arguta, quieta, prudens.

Muscio. Vnde dicta sit matrix et que tria habet nomina?

6

Matrix dicta est ab eo quod mulieres partu suo matris efficiat. Grece etiam ystera appellatur, id est novissima, eo quod novissima omnium in intestinis iaceat; aut quod annis XIIII vacua sit in virgine, post mutationem etatis effectum suum per partum mulieribus representat. Grece etiam delphis dicitur, quia fratres efficit omnes qui ex una nascuntur.

7

[Vnde] Muscio. vulva iacet inter coxas duas, inter vesicam et longaonem, eis aliquantulum superposita.

8

Et idem. matrix naturaliter nervosa constat venis, arteriis, pulpis, et nervis. constat autem duabus tunicis, quarum una est foris lenior et alba, durior et nervosa, altera intus aspera, rubea, mollis, et pulposa.

Vbi posita sit matrix?

9

Matrix posita est in spatio clunium, id est inter utraque ossa que Greci scia vocaverunt, vesicam quoque et longaonem, subiecta quidem vesice, superposita longaoni, nunc omnino, nunc ex parte, siquidem profectu temporis sumta magnitudine. est enim in puellulis parva conparatione vesice, adeo ut sub ipsa latere videatur. virginibus vero iam plenis vesice coequatur. excedentibus vel enixis grandessit ut virginea teneat spatia, usque ad intestinum quod colon vocatur, et magis cum in utero graves fuerint. quod et visu probatur, peritoneos cum membrana atque cutis distendetur, quam epigastrion vocant, forma nascentis fetus cum suo folliculo et humoribus clausis, que omnia in matricis ambitu continentur.

10

set rursus post partum conducitur, ita tamen quod maiorem habet formam quam habuerat ante partum. superat enim vesice magnitudinem supradicto modo distenta, set <non> omnis in partes. etenim in anterioribus vesice colla sita nascuntur, et sunt toto sinu muliebri distenta, collo tamen matricis secreta. in posterioribus vero superius a fundo vesice matricis est fundus, sub umbilico positus, ita ut vesice ambitus superpositus collo matricis videatur, et fundus ambitui.

11

continetur autem matrix tenuibus continuis membranis nexa superius vesice, longaoni inferius, et ex obliquis vero atque posticis partibus membranulis fortibus ex ossibus que scia vocamus, et ultimo posticis quod Greci hieron osteon appellant. hiis denique tumore adductis, ipsa quoque producitur, nunc ad superiores partes, nunc ad obliquas inclinata; laxatis vero procadit.

12

est autem non ut in animalibus scemate verticosa, set cucurbite medicinali similis. habet autem os, collum, cervicem, quorum congestio sive unitas veretrum dicitur. cuius post finem surgentes partes in ambitum humeri dicuntur, horum sequentia latera, ultimus fundus; omnisque inanitas illa que est in medio sinus appellatur.

Quomodo formata est matrix?

13

In medio sinu mulieris os matricis situm est. est autem ipse sinus membranum nervosum maioris intestini simile, intus spatiosissimum, foris angustum, in quo cohitus virorum et usus veneris efficitur, quem et vulgo connum appellant, cuius foris labia grece pterigomata, latine pingnacula. et a superiori parte descendens in medio est landica. non omnibus equaliter retro a pinnaculis recedens set aliis plus, aliis minus, secundum differentiam etatis et nature, veruntamen in perfectis iam feminis V vel VI. est autem et foris orificium matricis sicut novissima pars auricule formatum.

14

distat vel apertius fit secundum aliqua tempora quomodo in appetentiam [aut] veneris excitatum rapiendi seminis causa. item purgationis tempore <cum> sanguis egreditur, et conceptu facto increscentis uteri sumit aumenta. tunc magis in partu plurimo patefit spatio, adeo ut etiam manus obstetricantis recipiat. set est natura molle atque carnosum, nondum devirginatis inflatum pulmonis vel lingue mollitiem similans, in hiis vero que iam pepererunt spatiosum et callosissimum est.

Qualis sit matrix?

15

Omnis autem matrix plurima ex parte nervosa esse et carnibus confecta perspicitur.

Vbi positi sunt testiculi?

16

Sunt autem testiculi mulierum prope cervicem matricis, singuli secundum singula latera extrinsecus positi, et sunt rotundi et aliquantulum in sessione latiores, et minores et molliores quam masculi.

17

meatus quibus mulieres semen excludunt iuxta matricis latera positi per testiculos exeuntes collo vesice iunguntur. seminalis tunc via veniens secus matricem per utrumque fertur testiculum. tunc lateribus addita usque ad vesicam tendens eius inseritur collo. hinc denique putatur femininum semen inutile animalium creationi sive conceptioni, siquidem forinsecus fundatur exclusum.

Qualis sit matrix et ex quot tunicis constet?

18

Constat autem omnis matrix ex duabus contraria sibi positione obiectis tunicis in similitudinem carte, que duobus est confecta corticibus. set exterior [pulposa,] nervosa, atque lenior et alba et durior et tenacior. interior vero carnosa, mollior et rubrior ac plurimis vasculis innexa: hec lenis est in fundo, quo semen virile iactum in fundo inheret. ex eodem purgatio menstrualis meatu fluit. set hec due tunice quas diximus in similitudinem carte constitutas invicem sibi connexe sunt largo membranarum amplexu, ut plerumque cum extenduntur procadat matrix, manente exteriore atque nervosa membrana in sua regione, interiori versa procadente.

19

item communiter in hiis que partum nesciunt matrix fundo habet extantias papillarum duas in similitudine [...] complicatas. in parentibus vero omnis extenditur et rotundum sumit scema.

20

matrice autem aliquibus ex causis affecta compatitur stomachus et cerebri membrana. habet etiam mammarum communem naturalemque consensum. denique sumta magnitudine cum etate, mammarum quoque facit augmenta, ut turgentes visu probentur. item matrix sumpto semine animal: perficit. mamme futuro lac preparant fetui. tunc si purgatio per matricem venerit, lactis liquor extinguitur; profluente autem lacte, purgatio prohibetur. item in senibus conducta matrice mamme quoque marcescunt, vel egrotante utero earum minuitur magnitudo. denique in mulieribus gravidis cum mammas conduci videmus, futuram necessario abhortionem dicimus.

21

femininum autem veretrum est membrana nervosa et aliquantulum rotunda ut intestinum, set latioris spatii interius, angustioris exterius, in quo etiam cohitus virilis exercetur. interior ergo pars collo matricis connectitur, exterius vero fibris adnexa est quas pinnas vocant feminini sinus, inferius sessioni sive longaoni, ex utroque latere carnibus ossium que Greci scia vocant, superius collo vesice. os enim matricis supercadens atque additum sinui in summitate mictuali caverne connaturatur. apparet igitur sinum muliebrem subiacere collo vesice superpositum podici atque longaonis summitati.

De menstruali purgatione.

22

Menstrualis dicta est purgatio quod per singulos menses fiat.

Vnde dicta est purgatio?

23

Purgatio vero dicta est eo quod superhabundantem sanguinem corporis mense uno colligat et excludat et sic corpus purget. hoc officium nature Soranus diffinit sanguinem vel liquorem naturaliter statutis temporibus defluentem per matricem et ex feminino sinu aliquando.

Quando incipit purgatio?

24

Sepius autem anno quartodecimo initium sumit cum pubertas et inflatio papillarum in feminis exoritur, aliquibus tamen citius, aliquibus tardius.

Quanto sanguine purgantur?

25

Set ipsius fluoris quantitas ex parvo sumens initium, proficit in plurimum, in quo perseverans rursus minuitur atque omnino conquiescit, neque iuxta XL annos neque ultra L sepius et in multis approbatur.

Quando cessat purgatio?

26

Set "in multis" additur, siquidem plerisque usque ad annum sexagesimum purgatio pervenerit. set eius augmentum atque minutio non potest firma dimensione terminare, ut eius certus diffiniatur modus.

De diversitate purgationis secundum tempus, in numero dierum.

27

Purgantur autem femine alique die una, alique duobus, alique usque ad diem septimum perseverant. plurime tamen triduo vel quatriduo purgantur. hec autem purgatio nunc quidem solitos dies prevenit, nunc tardato motu serius advenit. plurimis vero mulieribus cum luna secundum Enpedoclem minuitur lumine, ordo purgationis recurrit. alie ante XX, alie, quod Diocles de omnibus estimavit, vigesimo admoventur die, frequentius etiam expletis XXX diebus.

De differentia purgationis in quantitate.

28

Differt autem quantitas eiusdem purgationis natura, etate, tempore, et secundum corpora et affectiones vel regulam vite, vel alias quasque similes mutationes. natura, quod quibusdam naturaliter plurima egestio fiat, quibusdam parva. etate, <quod> vergentibus atque novellis et nunc incipientibus sepius solum spatium matricis humectatur rore tenui. set excedentibus pubertatem, quamquam manente virginitate congestum appareat, sola tamen polluit loca. secundum tempora, ut vere plurima, estate parva purgatio fit, siquidem totum corpus vapore laxatur, et propterea diripitur; autumpno vero plus ab estate, minus autem vere fieri purgatio comprobatur. secundum corpora, ut pinguibus parvus egreditur fluor, siquidem facili nutrimento habitudo membrorum usurpata consumit accepta; tenuissimis vero seu tabidis membris neque carne soculentis plurimus, quod corpora non abstulerint nutrimento quo consuccata crasiscant operante natura. hoc remanens et veluti destitutum superando in exitum rumpit. iuxta regulam vite sive affectionem, <quod> otiosis mulieribus atque vacuis plurima purgatio fluit, exercitatis vero parva, ut in choro voce cantantibus, vel peregrinatione, et magis mediterraneo ad littora, iactatis plurimis.

29

cohercetur fluor ita ut aliquando omni ex parte negetur, vel agonistico studio incarnatis quarum omnium sanguis de exercitatione consumitur. puellule vero, quibus sanguine nutritur corpus, que infantule sunt, et anus, in quibus virtus et calor defecerunt, purgari non possunt. multis autem longa egritudine sanguis consumitur. conceptione autem facta, usurpato sanguine uteri nutrimento, purgatio denegatur.

30

quibusdam tamen post conceptionem fluor sepissime apparuit, aut ex muliebri sinu aut ex matricis collo sive latere, siquidem connaturatio seminis anecti non in tota matrice fieri comprobatur, set solo in fundo. ex ipso fundo quibus forte non incederit locis semel purgatio fieri videtur veluti expresso sanguine confecta. hinc plerumque superconceptio, quam Greci epysulesin vocant, fit, hoc est ut iam dudum gravida secundo pregnetur.

Muscio. Quomodo intelligatur purgatio denegari?

31

Quod autem purgatio sepe negetur in feminis intelligimus ex eo quod ad integrum sanae sunt et <nullam> molestiam corporis patiuntur.

32

que enim frequenter purgate sunt solito tempore purgationis pigre efficiuntur. gravedinem aliquando in renibus et dolorem sentiunt cum vultu tristi et oscitatione frequenti et assidua membrorum extensione, aliquando etiam rubore genarum permanente aut interruptione variato et rursum florente. aliquando etiam nauseam et fastidium stomacho commoto patiuntur.

33

prima autem purgatione imminente novellis, que feminis, sepius anno XIV, inflatio quoque oritur papillarum et pubis cum gravedine et pruritu quodam, erumpentibus capillis, pubertate surgente.

Quibus signis mediocriter purgatas intelligimus?

34

Mediocriter autem purgatas iudicamus que post fluorem nulla corporis querela tanguntur; officiorum naturalium equitate servata, quam Greci eustantian vocant, cum spiratione facili, sine ullo turbore atque virium vexatione. quas vero supradicta secuntur immodica purgatione iudicamus affectas.

35

Muscio. Purgatio primis venire a XIIII anno incipit, aliis prius, aliis postea. et mammas inflatas habent, pondus supra pectinem cum quadam inflatione sentiunt. alie vero que iam frequenter purgate sunt advicinante die purgationis constituto pigre efficiuntur. gravedinem in renibus habent, aliquando et dolorem ibi sentiunt, et frequentius oscitant, et omne corpus extendunt, ruboremque in buccis habent non perseverantem, set inter aliquas horas se ostendentem, et aliquando fastidium patiuntur et nauseant.

36

utiliter mulieribus purgatio occurrit si forte futurus est conceptus. nam utiliter preparat locum in quo semen haberi et conglutinari possit. sanitatis autem earum est gloria, set cito eas senescere facit.

37

set diligentie causa, priusquam fluor corporibus irruat temptanda est consumatio, et anno XIII etatis, quo possit sponte atque <ante> cognitionem veneriam adduci. etenim usu venerio depuellationis tempore materia provocata influens partibus, ut in viris sic etiam in feminis, metuenda, cuius nondum animal ministerium noverit et propterea duplici novitate vexetur cum tensione atque tumore extorta sit. igitur parva deambulatio et equalis et mollis vectatio ac levia exercitia adhibeantur. tunc corporis defricatio oleo communi plurimo et cotidiana lavatio, animi laxamento ilaritate quesita. hinc enim corpora collaxantur, atque improvidas sustinent egestiones: nisi forte femina male fuerit in dolore erudita, et propterea plurimum fluida, que corpore quasi friabilis videatur <...>

38

tunc sepius requies prodesse probatur. sicut enim crapula gravati ac pleni forti motu acti sepe cadunt in egritudines, vel ut gravati capite impleto, si plurima voce exercentur, in dolores veniunt eius partis, non aliter matrix purgationis materia reflexa motibus exercita labores facit atque querelas assumit densitate confectas. utendum denique est nutrimento succido ac mediocri atque pessariis oleo ferventi confectis.

39

in hiis autem que iam sepe purgate sunt permittenda est consuetudo (alie enim consueverunt requiem, alie motum pertulerunt), lavatione quoque contempta, et magis prima die adveniente fluore. in hiis vero que iam purgari desinunt etate vergente, curandum ne repentina fiat fluoris deductio, deciso scilicet officio. omnis enim repentina mutatio etiam in melius facta [in] novitatis causa corpora contristat. quapropter hiis erit utendum que initio exorte purgationis in puellis ordinavimus adhibenda. valent enim ea recedens officium aliquantum retinere, que ante valuerunt provocare. si autem quibusdam plurimus fluor egeritur aut contra naturam retentus fuerit, erit adhibenda curatio quam de hiis que contra naturam veniunt ordinabimus.

Vtrum congrua necne sit feminis purgatio menstrualis?

40

Purgationem menstrualem noxiam esse mulieribus magis in delicatis apparet corporibus. in fortissimis vero resistente robore contingit validissime sanitatis causa. plurimas denique sine purgatione [in] vere fortissimas videmus viragines et steriles: tunc etiam etate vergente purgatione cessante nichil incommode sentire: econtrario vero plurimas soluti corporis effectas hausti sanguinis causa. virgines denique que nondum pugantur nichil sanitati diminutum sentiunt: unde purgationem nichil sanitati conferre, set filificio, sine quo fieri successio non potest, necessariam esse comprobatur.

Vtrum salutaris necne sit virgini virginitas?

41

Nos virgini virginitatem salutarem necessario comprobamus, siquidem noxius est natura concubitus. videmus enim animalia prohibita venere fortiora, et magis feminas: tunc etiam mulieres minus morbis affectas et que forte legis causa vel pro dei cultu interdicto venerio vixerunt usu, et hoc potius si virgines permanserunt.

42

difficilis autem purgatio sive corporum immodica grassities aliis ascribenda est causis, siquidem improba pinguities magis ex otio atque immobilitate fieri comprobatur. multe denique virgines in otio constitute, etati competenti exercitio custodite, minime deinde conceperunt neque aeris neque locorum mutationes, beneficia percipiendo que sanitatis augmento conducunt, et propterea supradictis vexationibus afficiuntur. hinc denique salutaris virginitas approbatur, ut in viris sic et in feminis. set naturali atque communi ratione, quo genera permaneant, ne mundi spatia deserta ac vacua torperent animalium successione cessante, iniecta venus qua sibi mixta corpora crearentur, utili vexatione coniuncta.

Quousque servanda est virginitas?

43

Tanto tempore virgines esse debent donec prima purgatione menstruali superveniente matrix sua cognoscat officia. set tempus prime purgationis circa annum XIV sumit exordium. hoc verum atque naturale tempus depuellationis natura monstravit, siquidem usque ad hoc tempus os matricis conductum manet, et ipsa nondum maioribus vasculis corroboratur set tenuibus, nec tantum sanguinis quantum fuerit alimonie uteri necessarium conferre sufficientibus. <...> ipsum etiam semen in ambitum matricis veniens atque coherens perfecto fetu per angustum matricis partus tempore maturo posse fundi negatur; unde magnas molestias ac pericula pregnantes incurrunt.

Que sunt ad concipiendum apte?

44

Aptas conceptioni feminas ex anno XV usque XL iudicamus, quas neque nimis densi aut soluti corporis esse decet. matrix enim cetero corpori similis conprobatur, quo fit ut duritie causa non facile semen assumat, set recursum habeat. aut fluida, aut mollis, aut debilis; minime igitur congelari faciat. hinc denique convenit humorosam esse matricem, neque siccam neque plurimum fervidam, aut econtrario frigidam. que ordinabiliter die suo purgentur, limpido scilicet et moderato sanguine. ipsa quoque matrix sive eius orificium promineat. ipse quoque femine facile digerant, nec assiduo ventris fluore purgentur. sunt etiam recte valentes corpore atque animo hylares. etenim iuges cruditiones et inflationes iuges iuste conceptioni resistunt.

Quid impediat conceptionem?

45

Item ventris consuetus fluor despui provocat semen acceptum. item iracundus animus ac tristis et obstinatus turbato spiritu conceptionem repellit. corpus etiam bona natura desertum et habitu contrario vitiatum in se semina non accipit retinenda, set suis vitiis interire cogit oppressa.

Quid est aptum conceptioni tempus veneris ineunde?

46

Aptissimum veneris ad conceptionem tempus est in declinatione purgationis subiacente desiderio cohitus, cum corpus neque succo deficiens comprobatur, aut ebrietate vel indigestione gravatum, atque uno cibo ac non plurimo nutritum et omni tranquillitate perspicuum. set cessante diximus purgatione sive declinante, siquidem ante ipsam minus aptum videatur, iam gravata matrice atque sibi displicente, imminente materia quo non possit duos motus inter se contrarios sustinere: unum, quo congesta materia careat; alterum, quo micantem assumat. sicut enim stomacus qualibet materia gravatus opprimentia rehicere querit accepta, propterea supinus in nauseam provocatur, ab accipiendo cibo conversus: non aliter matrix vicino tempore purgationis omnis magis deponendi ex materie concursu venientis quam sumendi ac retinendi [semīs] seminis voto movetur. denique in initio purgationis incongruum similiter iudicamus, quia tunc omnia loca matricis sunt densiora. ita circa crescentem purgationem incongruum dicimus, siquidem humectando semen fluidum faciat aut collapsum delubricari meatu materie exeuntis.

47

solum igitur aptum tempus conceptionis est purgatione declinante. relevata enim matrix fervorem retinet moderatum et humectationem modicam. rursum semen non potest aderere nisi asperitate matricis effecta, materie lapsu fundo lacessito. ut enim in egrotis dimissionis tempore cibus tenetur acceptus, imminente autem accesione, vel in ipsa, commoto vomitu effusus excluditur: non aliter semen firmiter teneri perspicitur purgationis fluore vergente.

48

addimus preterea appetentiam veneriam adesse veram. sicut enim superceptus cibus non digeritur, sic semen invita matrice receptum minime tenetur vel connaturatur, nisi femine sitientes venerem sumserint. licet enim quedam violentia oppresse conceperint, illis tamen delectatio affuit animi celata iudicio.

49

tempus igitur aptissimum conceptioni probatur quo veniens appetentia suis fuerit stimulis agitata, set neque corpore gravato neque succis solitis destituto. non est enim sufficiens sola cupiditas mentis effectus veneris optinere, nisi corporis quoque aptissima fuerit habitudo. primo enim habitu naturali corpore constituto eius officia similia comparantur. contra naturam vero ebrietate aut indigestione oppressum languentibus officiis operatur, unde conceptionis corripit effectum. secundo adherens semen necessario nutriendum, quo sumto sanguine atque corporis materni spiritu salvatur. ebrietate autem et cruditate exalatio concepta spiritum quoque conturbat. quo fiet ut sit periculosum noxiis nutrimentis seminis fovere substantiam, quibus corrumpi potius quam nutriri videatur.

Quando anime habitudo exortis tradat corporibus formas?

50

Merito dicendum quod anime habitudo exortis tradat corporibus formas, et propterea faciat conceptionem depravari. sic denique in concubitu femine visa simia vultus similes pepererunt. hinc etiam Ciprius tirannus ne sui turpitudinem corporis posteris daret, in amplexu venerio signa pulcherrima uxorem suam coegit intueri, quod adulterato visu alienas femine sumerent formas. equorum etiam nutritores cum equi equabus causa creandi corpora commiscentur nobiles pullos equarum visui opponunt, quo supradicto exemplo tales rapiant per venerem formas. ut igitur minime portentuosa assequatur nativitas cum a nimia ebrietate sauciata labentia patitur visa, que Greci fantasmata vocant, decet feminas sobrietate servata veneris in gremia convenire.

51

hiis ergo veneris temporibus aptius fiet si ante cibum venus fuerit accepta, aut semel sumto atque digesto. tunc enim sane nullis obstaculis impedita venus comprobatur. nam si rusticator priusquam semina iaciat terram preditis primo purgamentis exercet, cur non etiam medicina substituendi hominis causa successionis semen puris curet corporibus intimare?

Vtrum salutaris necne sit conceptio?

52

Sicut flebotomia salutaribus preceptis iungenda non est, licet morbos solvere videatur, sic conceptio, licet ea accedente mulieres a laboribus menstruali purgatione iniectis sepe liberentur, magis adiutorium morbi solvendi quam servatio sanitatis estimanda est. plurima enim molestia pregnantibus ingeritur cum non solum graventur, verum etiam passionem <quam> cissam vocant sepius incurrunt, de qua [sepius] suo loco dicemus. tunc etiam intuendum est quod uni animali solitus sufficere cibus nunc dividitur, uteri nutrimento usurpatus, quo non solum ali verum augeri possit, et propterea sit insufficiens matrimonie. etenim quod fetui conceditur necessario pregnanti detrahitur, quod minime salutare est. quod autem marcorem corporis et debilitatem et precipitem senectutem conceptiones ingerant manifesta ratione monstratur.

Que sunt signa facte conceptionis?

53

Conceptio est retentio seminis perseverans in matrice <sive> futuri fetus sive fetuum per naturalem causam. set 'retentio' dicta est quia ita conceptio fiat. 'perseverans' autem, siquidem temporaliter sepius teneatur semen, atque statim despuatur, et propterea conceptio dici non possit. 'seminis' vero 'sive fetus,' siquidem primo tempore quo nondum semini accesserit forma solius seminis videatur retentio, post vero cum fuerit uterus informatus <non> desinat esse retentio sive conceptio, set potius fetus. mutatum autem semen atque in augmenta commotum natura revocabitur. tunc proficiens anima appellatur, siquidem cum inherens refrixerit et durari ceperit, anime sumat exhordium, nec iam semen vocatur.

54

'fetus retentionem seu fetuum' adieci, siquidem gemini vel plures concipi possunt. 'in matrice,' non enim in qualibet parte seminis retentio perseverans conceptio dici vel esse possit, set, ut supradictum est, in matrice. quo denique tempore in seminalibus vasculis continetur semen ac iugiter manet neque esse neque dici conceptio potest. 'per naturalem causam' adiectum est ultimo, quia sepius retineri semen videtur in matrice tardatum, si forte frigore os matricis fuerit clausum; similiter etiam fetus cum forte difficili redditur partu. set iste retentiones conceptiones dici non possunt, siquidem non naturali causa set contrario impedimento fieri videantur.

Quid differt a conceptione sumtio?

55

Differt autem a conceptione sumtio. est enim sumtio exceptio seminis matricis in fundum, conceptio vero post sumtionem retentio atque conglutinatio; quippe cum sumtio solius seminis esse videatur, conceptio autem etiam fetus. aliqui igitur inconprehensibilem aiunt primo tempore conceptionem, aliqui conprehensibilem. quorum quidam signum dixerunt conceptionis veneris appetende fastidium. cetera denique animalia donec concipiant insatiabili cupidine in venerem rapiuntur; conceptione vero acta, concubitum <non> faciunt, set non ceteris animalibus eadem comitantur in omnibus quibus rationem coniunctam esse videmus. animalia etiam conceptione facta venerem non negant, ut galline et lepores. tunc et mulieres usque ad diem partus delectatione cohitus agitantur. unde predictam oppinionem constat esse falsissimam. nos igitur concurrentibus multis atque in unum venientibus discretionem conceptionis ita docemus.

Signa conceptionis.

56

Primo quidem in fine cohitus femine horrore quodam corporis afficiuntur, tunc matricis osculum concluditur, servato molli atque tenero tactu (cum enim frigore atque tumore irruente os matricis concluditur, necessario durities partis consequitur). tunc etiam si muliebris sinus semine fuerit humectatus admodum parvo, aut plurimo liquore magis quam semine. deinde sequenti die purgationis menstrualis decisio aut admodum parva, tunc gravatio clunium, conceptionis certa sunt signa. surgunt demum mamme quadam inflatione turgentes, levi doloris sensu sequente. tunc stomachus nausea flagitatur et vene pectoris eriguntur atque livescunt, oculorum concavitas aliquando pallet, aut in vultu vel genarum partibus nigre macule generantur. tunc denique plerasque cissa sequitur. et pro modo temporis uterus augmentando concrescit, sumto etiam motu palpitantis fetus.

Que sunt secundum veteres signa masculum vel feminam ferentis pregnantis?

57

Ypocrates marem facere dicit eam que boni coloris fuerit pregnans et dexteram mammam plus habuerit ab alia turgentem; feminam vero illam que cum pallore sinistram mammam supradicto habuerit modo, set hoc falso videtur. oppinatur quod in dextra parte matricis conceptio facta masculum formet, in sinistra feminam. alii masculum signare dixerunt si velocius et exercitius infans movebatur, cum aliis predictis signis ab Ypocrate; feminam vero cum tardius et languide se movere incipit, cum signis similiter ab Ypocrate predictis.

Quomodo diligende sunt concepto fetu mulieres?

58

Diligentia pregnantium trina est. est enim primi temporis servandi fetus causa, alia pro mitigandis accidentibus que pregnantibus irruunt, ut cissa. alia ultima, donec perfectus exeat fetus, et facili partu fundatur. quarum nunc nobis prima est prosequenda. oportet igitur conceptu facto nimietatem fugere omnium rerum, maxime circa corporis atque anime motum.

Quibus causis despuitur semen?

59

Despuitur enim plerumque semen mestitudine, metu, gaudio repentino, vel letitia, vel quolibet mentis novo turbore, aut exercitio vehementi retento spiritu confecto; item tussicula, sternutione, percussu, casu, et motis ossibus clunium, que Greci scia vocant; item pondere, saltu, dura sessione, sumtione medicaminum acrium seu inflabilium; item multa ieiunitate et cruditate, ebrietate, vomitu, sive fluxu sanguinis per quelibet loca, et laxamento ex rebus ferventibus facto; item febris vehementia, aut tremore facto, vel adductione membrorum, quam Greci spasmon dicunt. et communiter omne quod ingerit nimium motum facere abortiones certe videmus. set horum convenit que forte nostre subiacent potestati precavere, atque requie pregnantem custodire uno vel duobus diebus, simplicibus unctione curata, quo appetentia cibi consurgat et accepta nutrimenta digerantur. set prohibenda est ventris fricatio, <ne> loci commotione retentum discutias semen. unguenda est oleo spano, hoc est viride ex oliva confecto.

60

dandus est cibus nutribilis parvus, intermisso lavacro diebus, si poteris, VII, ad minus necessario tribus vel quattuor. suspecta enim est totius corporis relaxatio, que facile poterit semen quoque consolvere. hinc denique alienum non est etiam vinum prohibere paribus numero diebus, quo neque violentia neque percussibiles nutrimentorum in corpore fiant retributiones. ut enim ossium fracture motu carentes atque in otio servate facile connaturantur, sic et semen matricis. set in hiis erit spernendum ne rursus corpus debilitatum detractione vini et imminutione ciborum condeficere faciat conceptionem. quapropter sensim repetenda est consuetudo, primo miti levitate intracta. tunc etiam gestatoria sella vel cathedra adhibenda vectio sive fertorio, quod Greci difron vocant. illa enim que animalium vi iumentorum conficitur propter nimietatem motus erit recusanda. tunc etiam deambulatio levis et parva est adhibenda et augenda per singulos dies, cibis ex media qualitate sumtis, quam Greci mesen ylen vocant, ut pisces minime pingues, et volatilium carnes. tunc olera queque simplicia offerenda. fugienda autem omnia acria, ut cepe, allia, porri, et omnia salsamenta, vel cibi nimium dulces. facile enim corrumpitur, et que fuerint acria inflant.

61

vetendus preterea concubitus, ne cum toto corpore ipsis magis partibus ingerat motum que cum requie sunt tolerande. matrix enim inconcussa perceptum continet semen, agitata vero inimico despuit motu. lavatione autem balneari utendum calida aeris et aquarum servata temperie, nec multum tardo nec plurimo sudore confecto, ne friatum corpus viribus depurgetur. utendum etiam frigida lavatione in eadem mediocritate, ne horrore concepti frigoris corpus afficiatur. atque ita post lavacrum nutrimenta differenda donec se corpus agnoscat totum, spiritus digesto turbore et liquidorum tranquillitate substante. tunc primo aqua potanda, secundo vinum parvum.

62

ne quisquam miretur si aliqua feminarum, pretermissis quibusdam aut omnibus supradictis, minime fuerit abhortione vexata, cum illa conceptio quamquam manere videatur, debilem tamen faciat fetum, et incremento et nutrimento difficilem, ac communiter morbidum atque vexabilem, tunc etiam vultu turpi atque animo debili. sicut enim edificiorum fundamenta firmo robore constituta plurimo possunt tempore permanere, que vero trepido atque infirmo facili lapsu atque inpulsu parvo demoventur, non dissimili animalium creatio manet exemplo, cum nascendi sumit exordium, et primordiorum firma fundamentis instruitur.

63

apprehendimus autem desputum semen cum muliebris sinus humidus fuerit respectus. set adhibenda est correctio, ne rursum conceptionis simul occurrat offensio, ut primo motus corporis, si quis fuerit, deducatur, adiuncto animi laxamento, si forte aliqua secularis motio tenuerat mentem, et propterea turbor fuerat ingestus. ipse quoque partes cum toto corpore firmande, si debilitas matricis irruerit. hec primi temporis conceptionis diligentia est. set quia proficiente utero irruit sepius, ut supra diximus, cissa, eius ordinem prosequemur.

De cissa: Muscio.

64

Cissa est appetitio inconsueti cibi tempore quodam mulieribus <gravidis> occurrens cum inequalitate stomachi et habundantia humoris et nausea. apud quosdam ab eo dicta quod tedium grave mulieribus afferat. apud alios vero quod aviditas mulieri inferatur, que quicquid tenuerit fortiter complectitur.

65

Cissa apud veteres nomen accepit ab anxietate pregnantis que uteri comitatur augmentum, ab aliis a similitudine hedere, quam cissam vocant. etenim edera vicina queque suo nexu robora complectitur. sic etiam hec passio desideriis plurimis evagata pregnantis vota diversa partitur. alii cissam dixerunt a similitudine avis quam Greci cissam, Latini gaiam vocant. etenim ipsa pennarum varietate distincta atque voce multissona esse perhibetur. non aliter hec passio varias desideriorum ingerit formas.

Quot mensibus cissa occurrat pregnantibus?

66

Irruit autem sepius pregnantibus quadragesima die atque ita ad mensem quartum pervenit, quibusdam minus aut amplius incipit aut perseverat, quamquam plerasque usque ad diem partus comitetur aut omnino non irruat.

Vnde cissa contingat, et quid sequitur cissam?

67

Contingit autem hec passio ex indigestione ciborum repletis et ebrietate cum se commiscent.

Que sequantur cissam?

68

Sequitur autem eas que cissam patiuntur nausea, fastidium aliquando omnium, aliquando certarum rerum, tunc etiam insuetorum dilectio, ut carbonum comedendorum, vel pomorum immaturo tempore messorum, tunc salivarum fluor, et displicens sanitas, ructationes acide, digestio tarda, et ciborum facilis corruptio. quibusdam etiam vomitus, nunc per intervalla, nunc iugiter perseverans, fluxus et ventris, capitis gravedo, corporis hebetudo, pallor in vultu, mammarum inflatio et venarum, quibusdam viridis, aliis color similis regio morbo. quibusdam etiam pedes intumescunt et stomachus dolore vexatur.

Quomodo sunt agende cissam habentes?

69

Oportet igitur, cum primum hec passio sentitur, unius diei ieiunium adhibere, quo stomachus contra naturam motus adhibita requie reservetur. nec metuendum, ut plerique volunt, quod animalibus duobus minime debet detrahi victus, set quantum poterit ministrari. etenim incongrue datus cibus corrumpitur, et non solum nichil nutrimenti corporibus tradit, verum etiam vexat. et ut perfecta hominum corpora, sic etiam eorum semina novitate fulgentia facile offensione vexantur. hec observantes vel nullam nauseam vel minorem patiuntur.

70

set hiis que fuerunt consuete vexatione stomachi alia die unctio corporis adhibenda. et cibus dandus est digestibilis, ut ova apala, et pultes, et aliqua volantium minus pinguia. potum dabimus aquam, nec multum frigidam. alia die ante unctionem erunt linteolis toto corpore defricande, donec lenis rubor emergat. tunc post primos dies laventur frequentius, vino mediocri dato. adhibeatur etiam gestatio vectoria, item deambulatio, exercitium vocis sive lectionis. est autem fortificans stomachum aliqua particula panis in initio ciborum sumti. sic denique relevatis corporibus cisse molestias depellere poterimus, neque diurna utendo lavatione, set alternis diebus adhibita sive interpositis duobus.

71

set si plurima stomachi fuerit eversio sive humectatio, quam Greci pladon appellant, utendum est densabilibus fomentis ori ventris adhibitis ex oleo viridi, quod Latini spanum vocant, tunc etiam rosato, mirtino, et nardino ex quo eversus stomachus revertatur. ex hiis denique cirotaria apponenda. set si erit necessaria vehementior constrictio vomitus causa, erunt epithimata adhibenda, quorum sunt hec: palmule aride infuse et decocte in vino austero vel in pusca, et mala citonia simili modo concocta singularia vel cum aliquo ex cerotariis predictis.

72

set si extendere virtutem voluerimus, admiscemus alumen liquidum et aridum, item aloen, masticen, rosam, crocum, et mali punici corticem, ex oleo viridi omfacion appellato, gallam, ypoquistidos succum <vel> acacie, et polentam. set si [et virtus] et vomitus perseveraverit vel ciborum reiectio, convenit articulos alligare. hiis enim densatis stomachi quoque conducitur habitudo. erunt etiam in aqua fervida deponende. affigenda etiam ori ventris cucurbita subiecta plurima [per] flamma. set si forte aliquis dolor adiungitur, constrictive apponatur virtutis cathaplasma, calidum tamen, quod prosit tactu dolori, virtute vero solutioni, ut est pollinis resolutione pusca confecta, et magis si ex farina ordeacea vel triticea.

De dieta cissam habentium.

73

Set principaliter providenda est ordinatio ciborum que stomacho sit aptissima, digestibilis et que facile non corrumpatur, ut ova apala, polenta, pultes aride, et volantum non pinguia, et natura carnium sicciora, ut attagen, perdix, fasianus, turdi, columbe, galline domestice. set horum magis pectora comedenda, tunc agrestium carnium lepores, capre, atque edorum et mollium porcorum aures, ora, pedes, venter, vulva. ex mari vero similiter firme carnes eligende, ut sunt mulli, squille, pelorides, conchilia. item olerum intuba cruda vel cocta, portulaca, plantago, asparagi silvestres.

De natura citoniorum.

74

Pomorum mala citonia assata, cruda enim tarde digestionis sunt; in aqua etiam cocta virtutis plurimum perdunt. at si farina circum fuerint clausa assata, conservata virtute sumunt etiam facilem digestionem. que si quisquam cocta sumere voluerunt, erunt immissis calamis coquenda, aut suspensa, ne aqua tangantur set magis ascensu vaporis coctionem sumant.

75

danda etiam pira aut sorba vel mespila, tunc uve fabriles, hoc est fumo siccate seu impensiles, siquidem recentes inflant. hinc denique cuncta que ordinabimus nichil ingerunt gravaminis. omne enim quod fuerit curiose conditum vel varia suavitate confectum aut digestionem tardat aut corruptum evomitur.

76

sed priusquam cibum demus, si forte quicquid humoris stomacho fluxerit, non erit prohibendum vomitu provocato excludere. nisi fuerit enim emissus, que cibo dederimus excludit. quidam autem dicunt cissam patientibus neque stipticum neque nimis dulce vinum dandum, set rubeum et bene odoratum, quod sit V annorum, et parva sit potio hec patientibus nauseam et vomitum et fluxum ventris. hec est observatio in cibo et potu.

77

poligoni autem herba in aqua cocta potui datur. anetum etiam vel reuponticum ante cibum et post similiter datur. balaustia et citisum et ciminum coma et feniculi semen contusa cum dactilis cum vino veteri miscentur, et sic cathaplasma imponitur. stomachi dolore vexate relevantur si sorbeant aquam calidam et lente deambulent, et precordia tegant lana molli et munda, et fascia stringant. que autem fastidium patiuntur varios cibos et suaves sumant et in desiderium cogantur pedum labore et longi itineris ambulatione. que autem consuevit contra naturam carbones aut terram vel hiis similia <comedere> supradictos sustineat labores, vel subitaneos motus ad exercendum. acros autem manducet cibos, et maxime sinapis ieiunis ministretur ad edendum. quibus vero pedes intumuerunt folia brassice lata pedibus supposita ligentur.

Que diligentia est adhibenda pregnantibus ex tempore cisse usque partum?

78

Quemadmodum cisse temporibus pregnantes agende sint docuimus. nunc vero transacta cissa quomodo sint gubernande in sequentibus docemus. oportet igitur pro modo virium vectione levi vario motu corpus exercere, tunc deambulationibus, unctionibus, etiam et fricationibus, cibis quoque mediocribus, quorum digestio neque gravis neque succo deficiens queque approbetur, vino, lavationibus consuetis, et animi laxamento cum sufficientibus sompnis. sic enim roborato corpore pregnantes congruam sanitatem servant laboremque partus facilius tolerant et ipsi utero materno roboris proderit tradita fortitudo, cum sani nutrimenti alimoniam percipit.

Quomodo septimo mense agende sunt pregnantes?

79

Septimo autem mense pre omnibus patienter et quiete agende sunt pregnantes, ne nimia gestatione pecus iam perfectum foris excutiatur, siquidem etiam septimo mense nasci possunt. neque ergo exercitius partes ille fricande neque pectoralibus fasciis stricte constringende sunt. laxamento enim indigent, ut et lacte impleri possint, et ne ipsa strictura male accipiantur.

Quomodo in octavo mense?

80

In octavo mense cum omni solicitudine et diligentia agantur: hoc enim mense plurimum gravantur. pro qua re omnem nimiam gestationem vitare debent, requiem indicimus, cibum etiam parcius accipiant. erit preterea plurima ex parte lavatio prohibenda. venus autem omnino neganda, siquidem matricem cogat in officium conceptioni contrarium commoveri. at si forte uterus propendens videatur, et propterea gravis, fascia erit sustinendus, cuius medium inferius ab umbilico positum pari circulorum ductu per utraque latera proiecto concursus mutui causa faciat ligationem. tunc inter scapulas atque humeros ducenda ligatio et predatis verticulis erit connectenda. preterea uterus cerotario perungendus spano oleo vel mirtino confecto ut cutis solidetur, ne cum parere ceperit tensione ipsa conatibus rumpatur.

De cura pregnantium in nono mense.

81

Nono vero mense erit supradicta ligatio detrahenda. superiores vero partes amplius subditis stringende, ut propinquante partu pendens uterus sit adiumento et fetus exitu celeri deponatur. erit denique lavatio frequens adhibenda, quo partes omnes partui preparate laxentur. tunc localiter partes erunt relaxande, sessionibus adhibitis, que Greci encatismata vocant, ex decoctione lini seminis et fenugreci et agrestis malve confectis, atque oleo dulci et calido fomententur. et pessariis que ex adhipibus anserinis et medulla cervina constant digito uncto obstetrix orificium matricis leniter aperiat.

Vtrum medicaminibus conceptionem prohibentibus vel factam rumpentibus utendum sit vel quomodo?

82

Inhibens medicamen a corrompenti plurimum differt. illud enim prohibet, illud factam detrahit conceptionem. Ypocrates denique [cum libro quem vocavit] cum corruptiva dari medicamina prohibet, libro quem De puerili natura conscripsit discretionis causa iussit feminas suo saltu naticarum fibras pari plantarum percussu pultare. set de hiis fuit apud veteres magna certatio. alii enim usum medicaminum corrumpentium prohibentes aiunt nulli debere dari pregnanti, siquidem sit medicine salvare potius quam vexare, nascentiumque profecto natura fuerit nutrienda. alii adulteri conceptus causa aut servande pulcritudinis uterum rumpere noluerunt. illa vero danda probant que periculum partus declinant, ne parve matricis causa et minus implere volentis officium mortis sequatur effectus; vel si in ore matricis aliqua fuerint condilomata procreata; vel horum queque similia impedimento fuerint. quibus et nos attestamur. set nunc quoniam a corrumpentibus inhibenda sunt securiora, de hiis primo dicemus. quibus enim convenit corrompere conceptionem illis erit melius prohibere.

Quomodo inhibeatur conceptio?

83

Oportet igitur feminam illam primo tempora servare que veneri sunt apta conceptionis causa et in ipso concubitu imminente virili semine spiritum continere, et se ipsam a conceptione interius subducere, et cum surrexerit, inclinatam amplius corpus distendere atque ita sedere, dehinc sternutationem provocare, aut frigidum quicquam bibere. adiuvat etiam conceptionem recusandam oris matricis perunctio ex oleo vetere adhibita sive melle, aut lane mollis quicquam impositum ante concubitus initum; vel frequentibus pessariis constrictivis vel dempsabilibus usus venerios prevenire. hiis enim os matricis clausum ante conceptionis tempus non sinit ad fundum semina pervenire.

84

denique etiam quedam specialia memoramus. alumen liquidum vel mali punici corticem interiorem aqua coctum et lane illinitum imponis. item gallarum ʓ I, mali punici interioris corticis ʓ II, et in fabe egyptiace magnitudinem formatura apponis. set erunt declinanda que forte fuerint acriora. ex hiis enim sepius ulcerationes fient.

85

quibusdam vero videtur semel in mense lasar bibendum in modum ciceris, duobus aque ciatis admixtis, aut ex ipso sanguine purgationis quicquam sumere. et viole semen et mirre obolos trinos et piperis grana duo cum vino tribus diebus sumere. vel eruce semen obolum unum, et sfondili herbe oboli s., ex mulso et aceto bibendum mane cum a viro mulier surrexerit. aiunt preterea eterno conceptionem prohibere urinam mule, vel aquam in qua operantes fabri igneum sepius extinxerunt ferrum, si potui bibenda detur modo eminarum trium. hec inquiunt non solum prohibere conceptum set etiam factum extinguere. secundum nos autem multarum vexatio sunt. primo enim corrumpunt stomachum et caput inflant inlato consensu.

86

set conceptione facta primo usque ad XXX diem erunt adhibenda contraria hiis que ad conceptionem curandam docuimus, ut eas vehementi motu ambulare iubeamus vel animalibus iunctis vectari; oleo dulci atque calido fovere matricem atque toto perungi corpore; defricari etiam forti fricatione, magis pubetenus et sub umbilico ac clunibus; tunc etiam cotidiana lavatione, nec multum ferventi aqua vel aere, et in ipso lavacro tardius immorari, vinum bibentes atque acriores cibos sumentes; sessionibus quoque adhibitis ex decoctione lini seminis aut fenugreci, vel malve; tunc etiam cathaplasmatibus et fomentis olei veteris solius aut succo rute admixto, aliquando etiam melle aut yri illirica. at si tenax ceperit perseverare conceptio, simplicia cathaplasmata sunt removenda, adhibitis acrioribus, ut ex farina lupini cum felle taurino vel absinthio et similis virtutis epithematibus.

87

set cum neque ita erit semen decussum, erit adhibenda corruptio que abhortionem faciat, non equidem facile aut levibus impellentibus causis: est enim periculosa fetus vexatio, et magis si mulier fuerit compacti corporis et duri, et matricis densissime. declinandus denique secundus mensis et quartus, siquidem quedam naturali ratione gravedo et ipsa sanitas displicens et querela sequatur, tunc tristitia et in morbos facilis lapsus. hec enim paris numeri mensibus comitantur. quapropter erit terti mensis tempus eligendum. tunc accedente abstinentia cibi unius diei vel bidui, adhibenda flebotomia, ac sanguis plurimus detrahendus sententia Ypocratis qui ait pregnantes flebotomatas discutere.

88

post flebotomiam vero mulier vehiculo imposita frequenter moveatur, ut uterus conceptionis tempore roboratus rumpatur. set si femina flebotomum metuens aut viribus debilis fuerit, erunt loca relaxanda sessionibus, quas Greci encatismata vocant, et lavationibus et pessariis mollitivis, et abstinentia vini et cibi parvitate, tunc etiam ventris solutione et clistere molli, addito pessario corruptivo quod erit ex plurimis lenius eligendum. horum autem sunt leniora pessaria mirre, viole seminis, lupini amari farine equalia pondera aqua commixta et contrita, in egyptiace fabe modum formata.

89

item aliud: rute folia s. ʓ, mirre obolos II, tere cum vino et appone. est etiam collirium quod sine periculo faciat abhorsum: viole, mirre, cardami, absinthii paria pondera aqua congeruntur post lavacrum apponenda, prelaxatis partibus, etiam sessionibus ante factis. set si effectus minime fuerit consecutus, rursum supradictis sessionibus antelatis hoc medicamen iterum apponendum. multa preterea alia et ab aliis conscripta sunt, set erunt evitanda que forte fuerint nimis percutienda.

Que sunt signa future discussionis?

90

Discussuris pregnantibus aquatus humor vel tabosus aut sanguinolentus per matricem fertur. tunc imminet carnis quicquam informe vel iam pro parte formatum iuxta temporis modum. plerisque autem gravedo atque dolor ossium que Greci scia vocant, tunc clunium atque sub umbilico pubetenus, et capitis et oculorum <et articulorum> omnium, stomachi attestante dolore pungenti et in corpore toto frigidus torpor; defectio animi, quam lipotomiam vocant, aliquando cum orroribus febres aut singultus, aut nervorum raptus, quem Greci spasmon vocant, vocis amputatio. hiis autem que nullo impulsu voluntario discutiunt antecedit, ut Ypocrates ait, mammarum marcor, ut deposita inflatione residere videantur sine ulla manifesta ratione.

De folliculo atque umbilico.

91

Est quedam membrana fundo matricis inherens atque connaturata, ex nervis atque venis et arteriis ac tenui carne confecta, colore purpureo similis folliculo. hanc Greci corion vocant. in ea parte aspera qua fundo matricis connectitur, in aliis partibus membranosa et tenuis ob certam causam quam narrabimus in consequenti. vocatur etiam hec membrana regio, et vasculum, et secunda, et preruptio. ' regio,' quia spatio suo infantem teneat cum hiis que secum sunt, vel, sicut alii dicunt, ab eo quod ex multis rebus constat, ut corus a multitudine congesta appellatur. 'vasculum,' quia in eo infans clausus sic volvitur ut pisa in urna. 'secunda,' quia prius effuso in terram fetu, illa subsequatur. item 'preruptio,' quod prerupta imminente partu liquorem fundat nascentis fetus lapsui preparatum naturali munere, quo facilis exitus fiat. nos etiam folliculum appellamus, sive quod intra se fetum claudat, sive quod acceptum contegat ac ministrat spiritum.

Ex quot et ex quibus constat umbilicus infantis?

92

Vmbilicus vero infantis constat ex V, et duabus venis, et ex duabus arteriis per quas nutrimentum sanguinis infanti subministratur. quintum autem lucialis dicitur, qui infantis lucium in corium transmittit. hoc ergo umbilico infans in matrice <detinetur>.

Quid est amnion?

93

Amnion autem est membranum universo corpori infantis adherens, quod frequentius intus aliquando consumitur, ut non per omne corpus inveniatur.

Que sunt signa imminentis partus?

94

Proximus partus significatur si septimo vel nono vel decimo mense occurrit gravedo uteri sub umbilico pubetenus, cum fervore et dolore clunium et lumborum et ipsius matricis descensu ad inferiores partes, cuius orificium aperitur et humectatur. cum vero iam proximat, superiores partes graciliores fiunt et extenduntur loca super pectinem et inguina, et frequenter desiderium urine nascitur. immissoque digito feminino sinu occurrit rotunditas turgens ad magnitudinem ovi. humor vero primo fertur lentus, postmodum plurimus et sanguineus. at si forte tumoris causa, <non> imminentis partus, fuerit dolor, primo os matricis clausum videtur, tunc et siccum, supradictis omnibus cessantibus signis.

Que sunt partui preparanda?

95

Naturali partu imminente preparantur oleum, aque calide vaporationes, spongie molles, lana, fascie, cervicalia, odoramenta, obstetricalis sella, lecti duo, locus aptus parituris. oleum ad fomentandum; aque vaporationes mitigandi doloris causa; spongie ut molli tactu partes attractentur; lana qua feminee partes contegantur; fasciole quibus fetus convolvatur; cervicalia quibus superponatur fetus sub pedibus, donec secunde quoque detrahantur. odoramenta, ut puleium, mala citonia, et hiis similia, quibus admotis pariens reficiatur.

96

sellam obstetricalem preparamus cui parturiens imponatur, ita ut habeat sub sessu in similitudinem lune foramen precissum, ut illuc cadere infans possit. sit autem foramen ipsum non nimis amplum, ne tenues feminas cum ossibus vertebrorum recipiat, nec angustum, ne femininum sinum comprimat.

97

duo lecti sunt preparandi, quorum alter mollibus stramentis post partum reficiendam feminam sumat, alter duris straminibus partui necessarius (frequentius enim et iacentes pariunt), in quo iacens femina nullo recessu mollioribus straminibus adpositis clunibus deferatur, et non mutato scemate venientis fetus exitus depravetur, cum nullo partes continentur occursu. sit etiam lectus humilis quo obstetrix parturientem contineat sedens. tunc etiam firme locandus, ne cum fetus detrahetur contremiscat. sit etiam locus in quo partus egeretur atque post partum femine requiescunt mediocris. parvus enim prefocat; magnus difficile calidus invenitur. sit preterea aer modico temperatus. frigidus enim diversitate sui parum astringit. item fervor plurimum parturientis vires amputat.

Que diligentia parturientibus est adhibenda?

98

Prohibemus parturientibus deambulationem, quia ipsa infantem prope foris positum reprimit. prohibemus lavacrum quia vires matricis minuit et digestum mulieris corpus infrigdat. similiter cibus qui in fervore datur corrumpit et non nutrit eam. sit etiam pariens nullo vinculo obligata, capillos etiam soluta ad capitis relevationem.

99

Muscio. oportet parturientem supinam collocare in lecto quod durum sit stratum, complicatis illi pedibus et apertis, cumque <corion> in orificio matricis invenerimus ad magnitudinem ovi, ad sellam eam levamus. quod si ita laxa fuerit ut in lecto parturire debeat, ibi pariat. si vero sella desit, inter fortis mulieris femora sedere debet ut illic pariat.

100

dolor qui de fervore est ab eo qui de presenti partu occurrit differt eo quod de fervore dolor cum clausura et siccitate in orificio invenitur, ille vero econtra.

101

sunt autem obstetrici necessarie ministre tres, ex quibus due a dextra et a leva stare debent, in quas incumbere possit parturiens, tertia vero a dorso eam teneat, ut occurrentibus doloribus non se in latus inclinet, hortantes eam ut fortiter sustineat. ipsa vero pariens suo se spiritu adiuvet, et eo tempore quo dolores advenerint magis incumbat, et quodam proprio usu honus ventris exponat. set tunc obstetrix caveat suo aspectu pudendorum loca lustrare aut parientis intueri vultum, ne pudore pregnans corpus astringat.

102

et si in lecto partus effici habet, obstetrix viriliter cincta modice inferius sedeat ut facillime manus immittat. si vero sedens in sella paritura est, obstetrix inferius sedeat in humiliori sella, ut possit ex superioribus partibus facile infantem adducere, immissoque digito circulato ductu os matricis aperiat atque fibras distendat. et si folliculus minime fuerit ruptus, unguento aperiatur. aut si sponte hyaverit, ut apertior fiat. caveat etiam, si apertum fuerit orificium, ne repente cadat fetus et illisione rumpatur et distentione umbilicum faciat rumpi, ex quo patientem fluor sanguinis in periculum ducat. aperto autem sufficienter folliculo, post caput nascentis excluditur. sic enim nature recto fertur officio cum prospero partu descendit, et magis si ad inferiora vultum habet versum. tunc oportet distensione leviori adiuvare os matricis quo facilius exeat caput, adiuncta cautione ne oppressum grave concipiat vitium.

103

set cum caput exierit, tunc quoque os matricis distendatur, ne naturali necessitudine clausum faciat nascentem prefocari. hiis enim semper motibus variatur, ut nunc se aperiat, nunc conducat. procadentibus etiam humeris erit manibus obstetricis excipiendus fetus. et nec recto ductu evocandus, set potius in obliqua leviter inclinandus, atque miti pulsu ex utraque parte movendus. illo tempore quando matrix aperit se et procadit, conari oportet. quando vero conducitur et sustollitur, non oportet, ne aut sanguinis fluxus aut ipsius matricis adductio emergat. set ex lateribus astantes ministre, quas supra memoravimus, manibus apertis in deorsum uterum patientis deducant. †tenentes exemptorium pannum solo locato quo substrato† manibus fetum accipiat obstetrix.

104

obtabiliter autem evenit si fetus cum secundis suis ceciderit. si autem secunde retente permanserint, iacente patiente vicinum ponimus fetum, quo neque umbilicum tendat neque ruptionis ingerat periculum. si autem sedit mater, tunc cervicali strato superponendus est fetus, et iubenda femina conducto spiritu secundas excludere, sinistra manu obstetricis matrici iniecta priusquam clausa earum prohibeat casum. tunc circa radices apprehense sensim evocande sunt partes, etiam si ad fundum matricis recesserint et ab ea teneantur. non in directum set leniter et huc illuc adducantur, ne et matrix simul cum eis adducatur.

105

set si detractio secundarum plurimum forte consumpserit tempus, ne fetus frigore tardo vexetur, erit ab umbilico seperandus, sicut in sequentibus docebimus. quod si clausum fuerit orificium, ut neque manum admittat, neque secunde possint exire, tunc adhibenda est diligentia detractionis earum, sicut de hiis que contra naturam eveniunt secundo docebimus libro, ut succis, encimatismis, quibus ad fervorem matricis uti solemus. hiis enim relaxatis quicquid remansit cito cadit.

106

set ad presens inspiciendum ne secundus forte fetus occurrat. quod quidem ita intelligitur. si forte uteri perseverat inflatio, vel dolores illi qui partui comitantur perseveraverint, aut immisso digito similis rotunditas occurrerit qualis primo partu fuerit demonstrata, vel aliqua parte fetus procedens fuerit visus, tunc supradicto modo erit obstetricatio repetenda. post partum sufficiens cognoscitur occurrisse purgatio eo quod primo sanguis uberius fluit, secundo feculentius et minimus, novissime purulentus. set de conatu et tensione frequentius in partu ruptiones occurrunt.

Que diligentia est adhibenda mulieribus profecto?

107

Oportet spongiis aqua tepida expressis ea loca tergere; tunc ne frigore concepto vexetur, de cathedra vel duro lecto surgere parientem et collocari in cubiculo molli calido mediocriter et obscuro; neque iunctis femoribus, ne materia labens in exitum arceatur, neque nimis distantibus, ne facile frigore partes penetrentur, set modice separatis, ut quicquid ex ea foris exire ceperit non impediatur. tunc ad fluorem lapsum excipiendum spongia mollis sive lana vel latus pannus fibris imponantur, et frequentius commutentur. tunc clunes et pubes usque ad umbilicum munda lana contegantur. et si sine quassatione partus effectus est, oleo spano, id est viridi, admixto modico vino ipse partes irrigentur, quo matricem velud recenti vulnere affectam medela denssemus. si vero laboriosus processit partus, oleo dulci et calido ipsa loca calefiant. tunc requies et abstinentia cibi, ut in ceteris causis, usque ad tertium diem adhibeatur, nisi vires coegerint resumptionem. tertio vero die sessiones adhibende ex aqua calida aut oleo et tepida, et totum corpus oleo perungendum, atque ita cibus dandus parvus et digestibilis, ut panis et aqua calida aut pultes et ova apala, et aqua bibenda. est enim numquam tutum, etiam si plerisque consuetum vinum, sumere cibum vini potione coniuncta. tunc post secundam diatriton lavationem convenit adhibere et vinum dari adiuncta cibatione. set tunc quoque vinum parvum dabitur et aquatum, et usum omnium sensim permittimus rerum. set quoniam de conatu et tensione frequentius in partu ruptiones occurrunt, post aliquos dies partus cerotaria imponimus que conficientur cera et oleo roseo, spuma argenti, et cerusa, et alumine rotundo.

De spargesi.

108

Spargesis est post partum ad mamillas lactis confluxio cum tensione et gravedine et dolore et fervore. quibus apponere debemus prius quidem que leniter constringant, ut spongias molles in pusca madefactas, vel panem in puscam infusum et cum dactilis palmarum tritum.

Ad stringendum lac.

109

Si autem lac stringere volueris, alumen vel herbam policariam et coriandrum viride et uvam lupinam tritam pane vel ceroto admixta mamillis impone.

Ad fervorem et tumorem mamillarum.

110

At si forte partes augmentum fecerint in tumorem ex quo sepe congelato lacte glebule fervide generantur, cathaplasmatibus laxsativis utendum est, ut ex pane et aqua et oleo aut melle admixto diligenter contrito, vel lini semine aut pollinibus tritici aut fenugreci ex aqua mulsa concoctis.

Ad pondus mamillarum.

111

At si forte mamme pondus ferre non poterint, adhibenda fomenta ex oleo dulci calido prostrata molli limpida lana. tunc etiam spongiis aqua calida expressis partes vaporande, vel decoctione fenugreci, radicum malve, lini seminis aut hibisci. at si forte purulenta quoque fuerint loca, ut in saniem veniant, erunt diffindenda subtiliter, ut in libris cirurgie invenitur. tunc declinante tumore apponantur cerotaria, nisi patiens suo lacte fetum nutrire voluerit. tunc enim omnibus bonis utendum est rebus, sicut superius.

112

si autem alia lactaverit, mamillis patientis adstringendum est lac. lapidem ignarium bene extritum ceroto admixtum imponimus, et paulatim strictius mammas ipsas fasciamus, fugientes ea que antiquitus apponebant, ut aquas salsas, cuminum, alumen scissum, et ederam, que omnia acredine sua fervorem et tumorem mamillarum duplicant.

Ex quibus rebus probatur infans aptus ad nutriendum?

113

Fetus nutribilis iudicatur primo si ex eo quo conceptus fuit, patiens sine querela sui corporis tempus pura sanitate transegit; secundo providendum si congruo tempore partus occurrit.

Quibus mensibus vitales nascuntur?

114

Magis nono mense vel paulo tardius, id est decimo, secundo ordine et septimo. raro enim et vix evadunt qui octavo mense pariuntur.

115

dehinc firmior significatio nutribilis fetus approbatur si terre depositus statim dederit vagitum congrua fortitudine vocis. etenim si plurimo tempore cessans nullo fletu aut murmure movetur, aut interrupto vagitu velud prohibita voce per intervalla sonum reddat, suspectus videtur aliquibus causis obstantibus. item convenit ut sui corporis particulis atque sensibus paribus reperiatur. tunc etiam caverne patentes nullo obstaculo impediantur, ut nares, aures, mictualis, atque podex. tunc singulos naturales motus neque pigros neque solutos, aut flexu vel extensione difficiles convenit approbare, dehinc magnitudinem et scemata membrorum et omnibus facilem atque convenientem sensum, quod sic probare possimus, cum eius cutes digitorum tactu temtamus. est enim naturale singulis quibusque punctionibus vel impressionibus admotis dolorem comitari corporibus. omnia autem supradictis contraria si forte fuerint consecuta, minus aptum nutrimento fetum denuntiant.

De umbilici decisione.

116

Cum modice infans requieverit in terra, quattuor digitorum spatio longe a cutibus ventris precidendus est ei umbilicus acutissimo ferro, ut nulla sequatur quassatio. nec superstitioni antiquorum consentiendum est qui lino vel vitro aut canna acuta aut tenui fragmento panis umbilicum prescindebant. deinde prescisso umbilico sanguinem qui in eo remanserit coagulatum exsiccabis, et lana torta aut licio ligabis, ne subsequente fluxu sanguinis infans periclitetur. set eadem hora qua natus est ex utraque parte ligandus est, et sic in medio prescidendus, ne etiam patiens fluxum sanguinis sustineat.

<Quomodo exspergendus est infans?>

117

Tenuissimo sale vel nitro vel affronitro expergendus est infans, exceptis oculis atque ore, siquidem in has partes si ceciderit ulceratio sequatur ex qua cecitas et prefocatio fiat. set cavendum est ut neque plurimo sale iactato acrimonia eius mollis adhuc atque imbecillis caro putrescat, neque rursum parvo, ne cutis minima dempsitate solidetur. quapropter sale, melle aut oleo aut succo ptisane vel fenugreci admixto, aspergitur infans vel illinitur per totum corpus preter predictas partes. deinde cum siccatum fuerit corpus, aqua tepida lavetur infans qua aspergines depellantur, atque secundo ipsum adhibendum, ut asperso sale calidioris aque lavatio subsequatur. deinde immisso digito os et nares et aurium caverne mundentur. oculi etiam infantis foveantur, quo grassi humores inherentes detergantur, quia sepe permanendo optundi faciunt infantibus visum. tunc etiam minimo digito ungue pretermisso dividatur membrana, meconion appellata, que sepe nascentibus in podice cogitur tenuissima, ne statim obstet ventris officio. umbilicus vero supradicto modo ligatus replicetur, atque lanis circumdatus velud in cubili servetur.

De infante fasciendo.

118

Primo membris naturali scemate compositis pro sua differentia, si quid nativitatis tempore oblico exitu fuerit depravatum, congrue corrigatur in officium naturale partibus deductis. tunc si forte comprehensum quicquid in corpore tumuerit, cerusa cum aqua contrita erit illinendum vel spuma argenti. tunc ipso fetu blando tactu femoribus obstetricis imposito, pretecto quidem lanis vel pannis ne nudus frigore vexetur, singule partes congrua ligatione stringantur fasciolis, scilicet lane mollis munde, non plurimum tritis, aliis tribus, aliis quatuor digitis latis. laneas diximus propter blandum materiae tactum, siquidem linee fasciole sudoribus humectate astringuntur. molles, ne corpora tenera quassentur. mundas, ut sine ullo pondere vel odore tetro commendatum teneant fetum, ne sudore perfuso mordicationem faciant. minus tritas, siquidem nove graves esse videantur, plurimum vero trite econtrario frigide, aliquando etiam aspere et que omnino discindi possunt. neque horas duplicatas habeant, ne impresse seccent, neque iniquos faciant ductus, ne premant aut minus contineant. trium vel IIII digitorum latitudine moderatas, siquidem alie maioribus membris, alie minoribus conveniunt fasciandis.

119

tunc primum digitis fasciola imposita, ipsi etiam vola strictius fasciolentur, tunc cubiti et brachia impressis secundum volam ductibus sensim, quo tenera usque ad alarum partes indulgentius involvantur. deinde toraci circulatis ductibus et latioribus fasciolis et equali ductu ligatio apponatur, et strictius secundum mammam in feminis, indulgentius vero secundum clunes. hoc enim scematis genus corpora condecorat in feminis. similiter singula crura seperatim sunt fasciolanda. si enim coniuncta nuda fuerint, non interiecto panno, vel fasciola colligata, ulceratio atque convitiatio profecto sequitur; mollibus adhuc carnibus atque teneris, aut ipsa coniunctione aut vapore partes accense putredines faciunt generari. involutiones autem fasciolarum usque ad summitatem obducende sunt digitorum, set indulgentius in femoribus atque suris, strictius vero in genibus et talis <et> plantis cavis, quo summitates pedum dilatentur et media conducantur. deinde manibus [et pedibus] lateribus adiunctis, pedes quoque coniungantur, atque ut cubitis et genibus et talis lana mollis interponatur, ne impressione ligationis vel coniunctione partium ulcerentur. tunc post supradictam convolutionem, quam Greci sparganosin vocant, per totum preter exteriorem unam, excepto etiam capite, latiori fasciola quinque digitorum latitudine totum convolvimus fetum, duplicato panno prius subiecto sive lana secundum colla. caput vero ipsum panno vel molli lana et munda contegitur.

De fetus locatione, quam Greci cataclisin vocant.

120

Locandus est fetus non in aliqua dura vel resistenti materia, ne subiecte partes ulcerentur et indecens capitis forma succedat, set magis in molli atque in tenero mediocriter stramine, ne rursum plurimum cedens mollities vel spinas faciat depravari vel colla torqueri. iaceat itaque infans cervicali subiecto floccis mollibus subinflato strato concavo impositus, quo neque delabi neque in alteram partem volvi possit, paulo superius capite sublevatus. operimenta erunt pro temporibus calidiora sive tritiora, stramina procuranda, vicissim tamen frigeranda atque mutanda, quo neque frigore neque odore tetro infantie teneritudo vexetur. sit preterea locus mundus nullo percussibili odore pollutus nec valde lucidus.

Quando et qualis cibus infanti dandus est?

121

Post perfectam fasciolarum involutionem requiescat fetus omni oblatione nutrimenti privandus per VIII vel X horas, ut membra eius adhuc plurimo succo ex materno corpore irrigata quasi quadam digestione supradicti temporis abstinentia prius probentur. tunc primum cibum infans talem accipiat qui et stomacum et ventrem purget et connutriat, ut mel modice coctum. crudum enim ingerit inflationem, acrimonia comitante; plurimum vero coctum constringit, non purgat ventrem et stomacum. oportet igitur os infantis vel mammam nutricis melle illinire, vel mulsam tepidam distillare, et sic postea lac etiam offerre, provisa vel dilecta nutrice.

Cuius lac dandum est fetui?

122

Maternum enim lac usque ad XX dies est separandum, quia de labore partus et turbore et purgatione malum est et pingue et indigestibile post partum.

123

at si forte defuerit aliena que lac prebeat, erit primis diebus tribus solo melle utendum aut mixto lacte caprino. tunc maternum concedendum presuctis mammis ore puerili aut manu sensim expressis. est enim grave nec facile fellatibus exitum prebens, grassitudine sui tardatum, et propterea mox natis infantibus teneritudine gingivarum obstante minime rapi posse perspicitur.

124

si vero multis concurrentibus copia fuerit diligende nutricis, eam profecto que melior fuerit comprobamus, non, ut supradictum est, mater eiusdem infantis, visi forte ea concurrerint que in aliis nutricibus bona laudantur. est enim pre ceteris melius materno lacte nutriri infantem, siquidem maior est diligentia matri in suos fetus, et eadem nutrimenti natura ut quo alebatur in utero, eodem lactis nutriatur succo. set quia mulier suum fetum nutriens perfecte deficere conprobatur ac precipiti senectute marcescere, et cum forte gravida uno ex ore eundem duobus animalibus dividat cibum, et propterea de corpore proprio succum mater perdere videatur, melius est matri sue resumptionis <causa> fetum dimittere, ut naturali soluta vinculo nec nutriendi sustineat curas, et secundo vel tertio sit filificio parata. unde infans fortior et habilior fiet cum ex alia genitus ab alia fuerit pernutritus. set si forte nutrix aut conceptu pregnata aut morbo fuerit quolibet impedita, solidus erit dandus cibus.

De nutrice eligenda.

125

Eligenda est nutrix neque intra annos XX constituta neque maior XL, siquidem novelle femine nutriendi fetus sunt imperite, tunc et neggligentes; rursum seniores debilitate corporis aquosi sunt lactis. mediis autem etatibus omnia naturalia vigent officia. decet autem nutrices bis vel ter generasse, siquidem semel enixe nutriendi fetus sunt ignare, nec in eo exercite in puerili etate constitute, nec forma corporis plene et densitate mammarum hyspide; et rursum multum frequenti partu effecte, cum nutritione exercite, tenuissimi lactis ac minus vigentis comprobantur. nullo et morbo sit nutrix infecta, siquidem <ex> sanis corporibus sanum atque nutribile, ex morbidis morbidum lac ferri videatur. sit habili corpore, id est succo plena atque fortis, que primo tale necessario prebeat nutrimentum. tunc etiam nocturno ministerio non facile fatigetur. est etiam bone magnitudinis corpus diligendum, siquidem nutribilius ceteris videatur. sit latum pectus nutrici: in hiis enim maiora sunt vascula que materiam mammis infundant et lactis copiam faciant.

Que mamma sit probabilis?

126

Mediocres autem mammas probamus, siquidem parve exigui lactis esse videantur, rursum nimis turgide plurimo redundant, adeo ut expleto fetu largiore nutrimento quicquid in vasculis remansserit non sit reposcere iucundum vel purum vel recens, set quodammodo corruptum vel inveteratum, nisi omne fuerit emulctum ab aliis infantibus vel communiter quibuscumque animalibus, quo etiam nutrix relevetur. maiores preterea mamme gravant irruendo lactantes, vel, ut plurimi opinantur, parvo sepius manant lacte, cum in augmenta carnis earundem mammarum <quod> usurpant transseat, et non habundantie liquoris serviat. molles etiam mamme probantur, siquidem dense atque dure parum faciunt lactis, rugose vel pannose lac faciunt aquatum. item glomerosis congestionibus suspense lac habent grassum atque inequale. papillas autem neque magnas neque parvas probamus, siquidem maiores materiam premant et transvorationem adiuvari lingua non sinant; item parve apprehensione difficili laborem sumentibus faciunt, cum inani adductione fellantes oris ulcerationem incurrunt. item neque nimis dense sint caverne lac sudantes, ne de viarum angustia non facile nisi expresse lac emittant, et labor suggentibus iungatur; neque maiores et plurime et fistulose caverne, <siquidem> coacervatim fundendo turbent accipientem.

127

pudicam etiam nutricem querimus, quo se ab usu venereo abstineat atque ebrietate vel libidine aut qualibet illecebri dulcedine. etenim in venerem ruentes non solum ab infantis dilectu depravate, neggligentes raptu quodam iocunditatis amatorie, verum etiam corrumpi lactis nutrimenta conficiunt, aut minuunt quantitatem, aut omnino extingunt, commoto matricis officio in solitam purgationem atque conceptum. item ebrietate lac nutricis corrumpitur, secundo nutrix sompno gravi oppressa neggligit, lectum deserit, aut sui corporis ruina in periculum ducit prefocatione illata. preterea vini qualitas lacti miscetur, unde sepius triti atque gravati pressura vel tremuli et raptu corporis agitati fetus efficiuntur, sive appoplectici.

128

oportet etiam nutricem esse conpatientem, quo ministerium impigro compleat dilectu et sine ullo murmure. alique enim ita officii sui curam infantibus debitam neggligunt, ut neque plurimum vagientes aliqua providentia relevare festinent, neque scema aliquod iacentibus commutare, quod est etiam perfectis corporibus utile. preterea nutrix non sit iracunda, siquidem simulantur nutriti sepe nutricibus, et propterea animosi ex iracundis, mites vero ex mitibus educentur. item plurime furore commote vagientem fetum mitigare non valentes suis manibus prohicerunt, et averse periculis infantem deiectum dimiserunt. huiusmodi autem non approbamus. de cetero munda sit nutrix, quo neque odore tetro fasciole pollute infantis stomacum resupinent atque in vomitum provocent, vel vigilias ingerant, tunc etiam cutis ulcerationes efficiant, et quod sepius curandum est.

129

sit etiam nutricis lac secundi vel tertii mensis post partum transacti. etenim plurimum recens, ut supradiximus, grassum et digestioni difficile comprobatur; item veteratum minus nutribile ac tenue. oportet propter totam ac felicem diligentiam nutriendi plurimas providere nutrices. est enim sollicitum uni credere nutriendum qua consuetus averti minime ad aliam possit.

De probanda lacte.

130

Lac probabile iudicamus primo quod ex nutrice venerit supradictis rationibus comprobata, secundo cum fetum suum sive alienum quem dudum nutrivit habilem vidimus. nec tamen credendum est lac non esse probabile, licet corpus infantis non videatur habile. potest enim quamquam bono lacte nutritus morbis obstantibus fetus impediri, et ob hoc minime corporis robur accipere. etenim perfecta corpora morbo tentata tenuantur, quamvis bonis cibis nutrita.

131

tertio ex hiis que lac comitantur probatio facienda est, ut colore, odore, substantia, firmitate, qualitate gustus, temporis mutatione. colore mediocriter album: livens enim vel pallidum corruptum probatur, gipseum grassum et corruptioni difficile est, fulvum vero indigestibile omnino. odore bono et suavi neque ponderoso neque brumoso aut acido. substantie: lene, equale, et se continens. si enim quasdam versiculas aut rubras sive carnosas fecerit, indigestibile est. firmitate, ut sit mediocriter congelatum. etenim fluidum, tenue, et aquatum minus nutrit, et ventrem commovet in fluorem; grassum vero indigestibile est. qualitate gustus, cum dulce et suave fuerit lac. etenim acre aut ignitum aut salsum aut asperum omnino grave perspicitur. item temporis mutatione lactis probatio sumenda est, siquidem sit bonum quod non celeriter in agorem venerit depositum; id est quod non sit spumosum, set distillatum, neque cito neque tardius decurrat.

Qua vita agende sunt nutrices?

132

Convenit nutrices otium fugere atque immobilitatem corporis declinare. hinc enim lac grassum et digestioni difficile generatur. quare exercitio utantur, non gravi neque rursum motione vehementi. sunt enim hec feminis admodum laboriosa, et que materiam corpori nutricis faciant vindicare, non lactis nutrimento servire. mediocria ergo exercitia sunt nutricibus probabilia. denique cum primum fuerint experrecte, prius ventrem digerant, quo egesto ad deambulationem se moveant atque iunctis animalibus vectentur. omnibus membris corporis agitande, plus tamen et pectore, siquidem illic nutrimenta ferantur. ludant igitur cum pila, vel molant vel panem conficiant, aut thorum sternant, aut aquam portent, et si qua uncato corpore geruntur. sic enim plurimum lactis mammis pendentibus influit. denique convenit has cingulo liberas permanere, ne oppressione fasciolarum lactis copia refferiatur. sic commote beneficium accipiunt. set post exercitium perungantur tantum, non et laventur plurimis diebus: lavatio enim aquatum lac efficit. per intervalla tamen non solum calide set etiam frigide post calidas erunt adhibende lavationes.

133

cibi vero fugiendi sunt minus nutribiles et malos succos efficientes, specialiter autem acrimonia, ut porri sectivi, allia, cepe, salsamenta, legumina, radices usuales, quibus omnibus agrimonia lacti iungitur; item olerum plurima commestio, siquidem minus nutriant; item caro ovina, bubulina, et magis assata, est enim stomachi vexabilis et digestioni tarda, et malos generant succos ad creandum lac minime succulenta. sumantur igitur panis mundus triticeus fermentatus, ova, pultes, cerebrum, turdi, columbarum pulli, sive domestici, piscium mulli, communiter suaves et stomacho faciles, item novellorum carnes. fugienda tamen omnia que multa fuerint suavitate condulta sunt enim gravantia et cum inductione blanda suavificant gustum et digestionem tardam faciunt, ex qua lac infectum ceteris interius partibus convitiatur. denique etiam immoderatione ciborum indigestio consequitur. sumendus est igitur cibus quantus facile digeritur, quippe cum ob diligentiam fetus sepe nutrices vigilare contingat.

134

oportet eas discrete alimoniam accipere. ita pridie quam in lac datura est, in primis VI diebus cum lactare incipit, cibos accipiat sorbiles, ut pulticulam vel offas panis ex aqua, et aquam bibat ne solidum lac per angustias gutturis mox nati infantis cum difficultate descendat. et sicut parvuli accedentibus diebus et mensibus solidantur, sic etiam solidum cibum paulatim accipiat, scilicet post septimum diem pisces aut suum novellorum cerebrum, post secundam vel tertiam ebdomadam teneras aves, atque ita corpore infantis augmentato maiorum volatilium erunt apta pulmenta; tunc etiam caro leporis, capre, agni, atque suis. etenim ex materia robusta nutribilius lac subrogatur. secundo erit variis utendum cibis, quo infans varietatis consuetudinem sumat et viribus augeatur. referuntur enim qualitates ciborum quodam naturali silentio ad substantiam lactis.

135

potanda est aqua usque ad diem XL, non minus; tunc conditum agrestius inomel appellatum uno vel duobus. diebus bibat, atque ita fortificato infante sumta corporis densitate et cum robore bono colore, dabimus vinum album, splendens, mediocriter austerum, non vetus aut plurimum recens, set primo semel, tunc interpositis duobus diebus non semel tantum set etiam secundo, ad ultimum vero sufficienter siti satiande. sic enim invexabili regula vini concretum lac aptissimum fiet nutrimentis infantie, cum primis temporibus nulla vini virtute vexatur.

136

set ait quisquam cur infans male accipit vinum in initio quod nutrix bibit, quod tenerior ante partum adhuc in utero matrem bibentem tot mensibus non male accepit. set respondemus quod matri connaturatus eius viribus regebatur, ut ramus arboris in robore constitutus flatus sustinet vehementes, et crebris incursibus agitatus non frangitur set alimoniam sumit, separatus autem ab arbore sua sive in alia insertus sive sua substantia terre commissus parvo ventorum inpulsu funditus evertitur. non aliter infans.

Quid agendum sit lacte extincto aut corrupto vel concrassato?

137

Minuto lacte vel extincto vel corrupto aut extenuato ultra modum vel concrassato, erit melius aliam adhibere nutricem. que si forte non reperitur, erit eadem que fuerat retinenda, adhibita regula vite ad corrigendas causas, ne fetus necessario cadat in morbos. extincto igitur lacte, providendum est utrum <uteri> ex parte morbo contigerit, sive alius cuiuscumque loci, vel ex toto corpore nutricis cum nutrimento desertum tenuatur, an vero natura minuatur, ut non valuerit subrogare quantum alendo fetui sufficiat. si igitur quicquam morbi nutrici irruerit, cum ratione congrua erit passio destruenda, qua exclusa, obstacula quoque naturalis solventur officii. que si nulla ex passione venerint, erit necessario exercitium adhibendum, quo sensim corpus nutricis relaxetur, ut deambulatio, suis vel alienis manibus fricatio, vocis exercitia, lavacrum, cibi succulenti per quos animi hylaritas provocetur, factio iocularis. tunc superiores partes corporis agitande: ex hiis enim totum corpus nutrimento ammonitum reformatur, mamme quoque lacte crescente convalescunt.

138

at si contrario valido nutrimento plurimum lactis influxerit, fortius exercitentur ut lac minuatur. si vero lac congrassatum fuerit, cibos minus nutribiles nec aridos accipiant, cotidie laventur, aquam bibant, salsos cibos non accipiant, quia lac corrumpunt et vires infantis minuunt.

139

si vero lac aquatum habent, rarius lavent, vinum frequenter bibant, cibos accipiant solidos et nutrientes, ut pultes, ova vel elixa vel frixa, carnem porcinam vel caprinam.

140

si vero corruptum fuerit, quod sepius ex cruditate vel venerio concubitu contingit, succos bonos in cibo accipiant, et ad salutarem vite ordinem revocentur, ut etiam lac bonum esse incipiat.

De lavatione et fricatione infantium.

141

Semel in die lavandus est infans, nocte vero numquam, neque ter neque bis, nisi forte coegerit necessitas corporis aliqua ex parte polluti, aut ulceratio cutis. frequens enim lavacrum debilem facit fetum et delicatum et facile frigescentem et morbis accipiendis aptissimum. capitis etiam specialem ingerit vexationem.

142

locus in quo infans lavatur sit mediocriter calidus ac luce moderata lustratus. tunc obstetrix sedens genibus iunctis in femoribus suis misso linteo infantem accipiat, et sublatis fasciis oleo tepido ungat. deinde sinistra manu sua sub ascella infantis dextram teneat, ita ut pectus eius cubito lavantis incumbat. tunc in aqua calida temperata infans leniter depositus fomentetur, primo deorsum, deinde supinus conversus, ita ut femorum coniunctio atque interiectio naticarum secundum podicem et ruge que in collo sunt et ascelle et inguina detergantur. predicte enim partes facile sordibus inficiuntur. tunc aqua limpida sive oleo tincto demonstratorio ori infantis immisso salive eius extergantur et sensim gingive, lingua, et buccarum compagines, que Greci calina vocant, infricentur, adhibita etiam levi fricatione sub umbilico pubetenus ob admonitionem urine reddende. tunc post aliquos dies in aqua tepida post calidam deponatur, ut frigidam lavationem consuescat, ex qua densatus minime frigoris iniurias accipiat.

143

post lavationem quoque apprehensis talis dimisso capite suspendatur ut spine nodi distantiam sumant, ex quo facile inflectantur et nervi resolvantur. tunc primo in dentes positus, deinde supinus super femora lavantis panno vel linteo prestito linteamine detergatur, ita ut aliquando sigillatim ungantur manus, deinde totum corpus ungatur et extendatur et curvetur. similiter pedes et singule corporis partes, ita ut latenter formas suas singula queque accipiant, et que concava esse debent premantur, que vero gracilia constringantur, que extensa, adducantur.

144

oculi etiam pollicibus fricentur, nec tamen cotidie, ne lippitudo ex frequenti fricatione consequatur vulneratis aliquando membranulis tunicarum. caput etiam fiat rotundum, patelle in genibus moveantur. deinde omne corpus suspendatur et deponatur ut universe partes officiis suis restaurentur.

Cur oculi infantis oleo ungantur?

145

Ideo etiam oculi infantis oleo irrigantur, ut tunice quibus stant molliantur et extergantur, ut integre videant.

146

post figmentum vero singularium partium rursus fasciolis involvendus est fetus oleo parvo perunctus.

Cur nares et aures infantis post balneum siccantur?

147

Siccande autem sunt aurium caverne atque narium, ne humor permanens teneris adhuc naturalibus cavernis officiat.

148

tunc parvo spatio intermisso, quo lavationis turbatio digeratur, fetui mamme admoveantur. nutrimentum enim mox adlatum noxium est. nam et ipsa mamma, si non digesserit balneum et si lac dederit, male infantem accipit. melius ergo est ut balneum digerat et mammis prius exsiccatis infantem applicet.

Quomodo vel quando lactandus sit infans?

149

Nutrix sedens pectori suo fetum admoveat parvo supinum et aliquantulum in latus positum, et ad utramque mamillam convertat, ut modo dextram manum modo sinistram infans habens liberam de ambabus mammis accipiat. deinde mamillam labiis infantis nutrii admoveat, que priusquam a puero suggatur, mitibus digitis exprimatur, ut admonita surgat appetentia, revocandi lactis labor minuatur infanti. tunc parvo spatio temporis interiecto post sumtionem lactis dimittatur fetus in cubili. cuius oculi molli velamento contegantur, ne quid irruens teneris adhuc palpebris ingerat vitium, quippe cum plurima queque lux splendore nimio sepe torqueat visum et strabos faciat fetus. condormire autem nutrici prohibetur infans, primo magis tempore, ne improviso vel sompno soluta sursum levando premat infantiam, tunc facilis prefocatio sequatur, aut alicuius membri contortio vel fractura sive contusio. quapropter lectum quo nutrix cubaverit cunabulis adiungatur, quo vicinum prebeat fetum, et omni ruine periculo securum.

150

set ne inmoderata lactis sumtio morbos ingerat opprimendo, nondum cum digestis prioribus nova supervenerint que necessario antecedentia corrumpunt, rursum quia semel sufficiens minime capiat infans nutrimentum. etenim lac natura satiabile facile infantis implet votum, priusquam nutrimento sufficiens fuerit acceptum, et infantis debilitas diuturno ac iugi raptu fellare non potest. non est terminandus modus dandi lactis, set frequentius cum infans velle videbitur, statim lac accipiat, non tamen ante lavacrum vel in ipso lavacro, ne nervositate vitiata epilempsia vel appoplexia sequatur. set horum omnium periculosius est si prohibendi fletus causa papilla fuerit in ore dormientis relicta. oppressis enim naribus et obtusis faucibus vel gravatis et sponte fluente sepius lacte fetus prefocatio sequetur.

151

set neque ad compescendum fletum semper erit lac offerendum. primo etenim congrui sunt etiam vagitus ob naturale exercitium ad fortificandum spiritum et organa spiramentorum atque faucium spatia dilatanda. fit etiam redibitio facilis nutrimentis, cum digestione perfecta quodam exercitio sumta corpori propriantur. set non diu neggligendi sunt vagitus infantium, primo ne oculis officiatur. tunc adiuncto gemitu lapsum faciunt intestinorum, unde ramices oriuntur. tunc etiam sepe non defectu nutrimenti infantes vagiunt, verum etiam pro strictura fasciolarum, vel cum forte neglecta positione locantur, aut mordicatione suarum egestionum, urine scilicet vel stercoris, lascessiti, aut minimorum animalium punctionibus inquietati, aut plurimo cibo gravati, vel frigore torpidi aut estu soluti, aut impossibilitate digerendi ventris cum duris purgamentis intestina premuntur, vel cum forte corpus aliquo vel displicet incommodo, aut quoque irruente morbo, que singula quantum res patiuntur erunt suis significationibus intuenda, quo congrua sibi correctione depellantur.

152

intelligimus igitur fetum fasciolis oppressum aut non naturali positione locatum cum lividas videmus summitates articulorum. quod autem mordicatione aut punctione vexsetur intelligimus cum repentina exclamaverit voce, neque pravo scemate iacens neque fasciolis oppressus. plurimo autem nutrimento gravatum cognoscimus vagientem cum anxietate iactatur, sepe etiam cum eius precordia extantia videmus, querentes quotiens aliquantum lactis acceperit. rigentem vero intelligimus cum denso videmus corpore conducto stupentem, aliquando etiam lividum membris que forte nuda, tunc etiam si frigidus fuerit mansionis locus. item estuantem cognoscimus ex aeris qualitate, tam loci quam temporis, et corporis rubore et plurimis tegminibus oppressum vel involutum. quod autem duris purgamentis opprimatur vel difficili egestione, cum extento atque conducto corpore vagitu vomitante iactatur. item displicenti corpore vagientem, quod Greci disarestesim vocant, vel aliquo morbo temtatum, <cum> conducto vultu oblatam recusaverit mammam nulla ex predictis causa pulsante. item ex appetentia nutrimenti inquietum dicimus infantem cum nullis excitantibus labia commoverit ore sepius hiscente, et magis si inmisso [utero] digito adfecerit ut admonitus tactu velati mammam lambere videatur. item consideratione sumtionis hec perspicere poterimus, providentes quantum solebat accipere vel quanto tempore intermisso reposcere. si enim solito minus sumserit, aut temporis fuerit porrectius spatium, hac ex re vagitum facile comprobamus, maxime si precordia quoque non fuerint subinflata; necessario mammam preberi permittimus, siquidem nutrimento defectus infans vagire noscatur.

153

cavendum tamen ne sumto lacte infans moveatur plenis profecto visceribus. etenim si perfecta corpora sumto commota cibo corrupta digestione vexantur, quanto gravius tenera incommodantur. non igitur nutrimento sumto statim infantes moveantur, set ante cibum id fiat, vel perfecta digestione, et pro modo habitudinis vel virium.

De casu umbilici.

154

Post triduo vel quatriduo vel amplius inarcente umbilico vel cadente, vulnus quod remanet pulvere plumbi usti bene curatur. concavitas vero umbilici formatur si frustrum plumbi simile denario apponatur, quod eum pondere suo concavum faciat.

Quomodo vel quando fasciole sunt solvende?

155

Fasciolarum nexibus infantes liberandos aliqui quadragesima die dixerunt, alii sexagesima, alii ultra supradictos dies spatia tetenderunt, nec sine numero posuerunt. nos vero utilem diximus esse moram donec infans coagularetur et solidetur, et nullus fuerit conversionis partium metus. quem si citius solverimus, eveniunt ei languores nisi sano corpore sit natus. tunc etiam melioribus corporibus acceleranda est solutio, tardius vero debiliora solvuntur. et nondum semel omnes fasciole solvantur, set per partes paulatim. omnis enim repentina in contrarium mutatio corpora novitate perturbat. quapropter erit primo manus dextra solvenda, siquidem retenta, sinistre antecedente libertate, debilior fiat, cum tardius exercetur, et propterea sinistri fiant infantes. tunc post aliquot dies solvatur sinistra, similiter et pedes.

Quomodo locandus est infans ut sedeat?

156

Cum bene coagulaverit et ad sedendum frequentius se erexerit, stramentis in girum contegatur ne repentina aut tarda sessione vexetur. hinc enim sepe spine conflexio infantes gibbosos facit, cum nondum fortia corpora motui voluntario creduntur. hinc denique cum surgere atque stare vel iter tendere properant, fetus crura depravant. cum autem infans profectu temporis, anno videlicet completo, serpere manibus aut etiam stare ceperit, erit primo erigendus parieti incumbens et accedente profectu relinquendus, atque ita paulatim ad sellas que in pedibus rotas habent exponendus, ut lapsu earum assuesscat gressum facere et ambulare.

De nutrimento fetus.

157

Donec conspectum corporis solidatum habet, infantia solo nutrimento lactis est alenda. angustis enim viis tutum non erit solida nutrimenta temtare, que tardo motu per viarum tenuem densitatem pergendo non facile singulis partibus misceantur. set cum nascio dentium imminet aut erumpit solidorum masticationem promittens, tunc solidus cibus recte sumit exordium, atque iam ter vel quater senis transactis mensibus paulatim desuescere sumtionem lactis facimus fetum, atque omnino de usu decidimus.

Quomodo vel quando lacte deducendus est infans?

158

Ne tristis alterius nutrimenti consuetudo fiat infanti, paulatim prima recedunt et secunda succedunt, et non repente lactis meatus extinguitur, set defectu marcido conquiescit, lactentis provocatione cessante. etenim amaris quibusdam sive odiosis aut pederosis inlinimentis papillas fedare et fetum repentino tempore atque decisso abstinere noxium est. est autem sanum detrahendi lactis vernum tempus, est enim aeris moderatio salutaris; noxium vero autumpni, tunc enim aeris liquiditas omnia corpora facile morbis inclinat. et est admodum consuetudinis mutatio precavenda habet enim quiddam novitas incommodi. quod si lacte deductus in morbos ceciderit fetus, erit rursum ad priscam consuetudinem revocandus, ut mammarum nutrimentum accipiat, et recedente morbo ac resumto corpore deducto lacte rursum ad solidos redeat.

Quis cibus dandus sit primus infanti?

159

Dandus autem est cibus primus infanti panis assus, hoc est mice in mulsa vel in condito aut in lacte infuse, aut succus alice, aut pultes tritici; potum vero damus aliquando vinum, aliquando aquam, aliquotiens per vasculum vitreum ad similitudinem papille formatum et pertusum.

De natione dentium.

160

Septimo mense emergentibus dentibus gingive tument, sepe fervent maxille, nervi qui sunt in cervice dolent. quapropter hiis imminentibus nichil infanti dandum est quod masticatione indigeat. contuse enim gingive conversione cibi faucibus intumescunt et concallate difficile faciunt dentium eruptionem. ut igitur dentes sine dolore exeant, a quinto mense oleo dulci et adhipe gallinaceo recenti vel leporum cerebro gingive infantis frequenter fricentur. ut autem diligentius gingive laxentur, dandum est pingue quicquam natura manu retentum atque non parvum, quod suggere potius quam transvorare valeat fetus et materia molli gingivas exerceat, non indicenti tenuet usu. in ipsa vero dentium eruptione magis apparente supradictus deducendus est usus. prohibenda etiam butiri contagia et acria queque inlinamenta: provocantur enim tumentia mordicatione pulsata. dampnanda etiam tanquam noxia scalpello quesita gingivarum divisura: hinc enim consensus in tumore sequentur. set adhibende sunt molles lane atque limpide et contegenda colla atque caput et buccarum compagines. quod si forte tumor perseveraverit, adhibentur cathaplasmata pollinis fenugreci et spongiarum vaporatio aqua calida expressarum. novissime vero melle mediocriter cocto gingive sunt liniende. tunc si magnus fuerit in tumore consensus, lavatio et plurima cibatio prohibeatur: parvo enim nutriendi sunt in fervore constituti et aqua potandi. ipsa nutricis manu expressa papilla, labor sumendi fetui imminuendus est.

De tumore faucium.

161

Tumentibus faucibus instillamus mulsum et succum ptisane et cetera relaxativa que ori et lingue ulcerationi levissima sunt.

162

que si ulceratio tenuis ac summotenus in oris spatio esse perspiciatur, et aliquando serpens per vicina atque altius penetrans facit scaram quam nos putredinem dicimus, omne os melle illinimus. at si maior fuerit scara cum arida siccitate et tumore, laxativa cathaplasmata erunt adhibenda. si vero habundantia humorum increverit, constrictivis utimur, id est corium mali granati et lenticulam simul trita cum melle imponimus. ulcera vero interius posita mitigamus rosarum flore. siccatis aliquantulum humoribus, bibendum damus diamoron et diacodion et succum plantaginis cum melle decoctum.

163

pruritibus vero corporis utile est vaporatio ferventior, et unctio moderata parvo frustro cere oleo resoluto quo grassius fiat et tardius corporibus immoretur.

De scatebris cutis.

164

Scatebris atque pustulis et humoribus ad superficiem cutis erumpentibus ulceratione illata, aquam salsam sive urinam prohibemus. adhibeatur autem fervens lavatio ex decoctione rosarum sive lenticule; aut si maiora poposcerit causa ut vehementius sit reprimenda, adhibeatur decoctio mirti, lentisci, rubei vel mali punici corticis vel plantaginis. sunt etiam cathaplasmata apponenda, ut pulentum vetus admixta herba semperviva, vel rosa viridi sive arida decocta cum melliloto aut palmula; aut ex argenti spuma vel cerusa et alumine cum aceto et oleo mirtino vel roseo confectis medicaminibus illinenda.

165

set cessante humore atque fluore plurimo sanierum, si ulcera tumere viderimus, aqua et oleo ferventi adhibenda est lavatio aut lini seminis decoctione sive fenugreci aut agrestis malve radicum. ipsa quoque ulcera ovorum alboribus illinenda sunt, tunc ceroto. tumore soluto, si fuerint ulcera sordida, decocto mediocriter melle sunt illinienda, quo acrimonia et mordacitate deposita medeatur, tunc etiam lenticula cum melle. set [non] convenit lenticulam decorticatam coquere, quo careat cortice admodum constrictivo. tunc purgatis ulceribus spuma argenti trita atque cerusa replemus concava, et coequata in cicatricem ducimus confectionibus que in libro medicaminum inveniuntur.

De rugitu faucium.

166

Rugiente infante humoris tenacissimi congesti causa convenit aque mulse humorum grassitudinem tenuare distillatione frequenti. cum nondum despuere valet, ei lingua nostro digito deprimenda: tunc enim commoto vomitu facile transvorata rehiciuntur.

167

tussiente vero infante nucleis et amigdalis usque ad nidorem pruna tostatis utimur et semine lini et succo liquiritie et dragaganto et electuariis, acria prohibentes, illis enim tussicula provocatur.

De siriasi.

168

Irruente siriasi, quam Demetrius incendiosam febrem esse confirmat, alii vero tumorem cerebri atque membranarum, ex quo medii capitis, quod Greci bregma vocant, et oculorum cavitas sequitur, cum pallore et corporis siccitate, attestante fastidio, erunt omnia que tumori conveniunt adhibenda.

De fluore ventris.

169

Infans cum fluore ventris afficitur, prohibenda est lavatio atque gestatio et omnes motus quos dudum adhibendos diximus. apponantur autem epithimata constrictiva, et per clisterem oticum unus ciatus succi arnoglosse herbe inhiciatur, vel similium virtutum succorum, et quicquid etiam perfectis corporibus ista passione affectis adhibetur. set si adhuc lactans fuerit fetus, ut nutrimento mammarum alimoniam sumere videatur, dabitur nutrici regula vite congrua fetui patienti. cui primo prohibetur lavatio, tunc vini sumtio. cibos autem constrictivos sumat: comitatur enim qualitas eorum succis quibus infans nutritus altricis sue corpori consentiat. ut enim sues femine comesto lolio lactantes fetus ebrietate saucios reddunt, ipse vero nichil incommodi sentiunt; non aliter constrictivo cibo nutrite alitrices suo lacte fetus extingunt. denique si econtrario difficultate ventris affectus egestionis obstaculo infans fuerit diutius impeditus, nutrix erit laxativis alenda virtutibus et pulmentis quibus alvi facilitas reparetur.

170

postremo generaliter est docendum quod infantes, quam diu lacte nutriuntur, tam diu morbo temtati passionibus congruis alendi sunt nutrimentis. quod ut fiat certius nutricis erit regula constringenda, ut aptam fetibus alimoniam tradat. epithimatibus autem vel cathaplasmatibus et fomentis infantibus utendum congruis iudicamus. in hiis vero qui deducto lacte cibis solidis vivunt, congrua passionibus nutrimenta dari mandamus.

171

infantis nutriendi diligentia isto volumine terminata, omnium naturalium ratione consummata, ad ea que contra naturam fuerint transeamus in mulieribus constituta.