Donatus, AeliusArs minor |
| digilibLT 2019 |
| Informazioni editoriali |
Donati ars minor
de oratione eiusque partibus
de partibus orationis
partes orationis quot sunt? octo. quae? nomen, pronomen, uerbum, aduerbium, participium, coniunctio, praepositio, interiectio.
de nomine
<de nomine> nomen quid est? pars orationis cum casu corpus aut rem proprie communiterue significans. nomini quot accidunt? sex. quae? qualitas, conparatio, genus, numerus, figura, casus.
qualitas nominum in quo est? bipertita est: aut enim unius nomen est et proprium dicitur, aut multorum et appellatiuum.
conparationis gradus quot sunt? tres. qui? positiuus, ut doctus; conparatiuus, ut doctior; superlatiuus, ut doctissimus. quae nomina conparantur? appellatiua [p. 586 Holtz] dumtaxat qualitatem aut quantitatem significantia: qualitatem, ut bonus, malus; quantitatem, ut magnus, paruus. conparatiuus gradus cui casui seruit? ablatiuo sine praepositione: dicimus enim doctior illo. superlatiuus cui? genetiuo tantum plurali: dicimus enim doctissimus poetarum.
genera nominum quot sunt? quattuor. quae? masculinum, ut hic magister; femininum, ut haec musa; neutrum, ut hoc scamnum; commune, ut hic et haec sacerdos; est praeterea trium generum, quod omne dicitur, ut hic et haec et hoc felix; est epicoenon, id est promiscuum, ut passer, aquila.
numeri nominum quot sunt? duo. qui? singularis, ut hic magister; pluralis, ut hi magistri.
figurae nominum quot sunt? duae. quae? simplex, ut decens, potens; conposita, ut indecens, inpotens. quot modis nomina conponuntur? quattuor: ex duobus integris, ut suburbanus; ex duobus corruptis, ut efficax, municeps; ex integro et corrupto, ut insulsus; ex corrupto et integro, ut nugigerulus; aliquando ex compluribus, ut inexpugnabilis, inperterritus casus nominum quot sunt? sex. qui? nominatiuus, genetiuus, datiuus, accusatiuus, uocatiuus, ablatiuus. per hos omnium generum nomina pronomina participia declinantur hoc modo.
magister nomen appellatiuum generis masculini numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic magister, genetiuo huius magistri, datiuo huic magistro, accusatiuo hunc magistrum, uocatiuo o magister, ablatiuo ab hoc magistro; et pluraliter nominatiuo hi magistri, genetiuo horum magistrorum, datiuo his magistris, accusatiuo hos magistros, uocatiuo o magistri, ablatiuo ab his magistris.
musa nomen appellatiuum generis feminini numeri singularis figurae simplicis casus [p. 587 Holtz] nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo haec musa, genetiuo huius musae, datiuo huic musae, accusatiuo hanc musam, uocatiuo o musa, ablatiuo ab hac musa; et pluraliter nominatiuo hae musae, genetiuo harum musarum, datiuo his musis, accusatiuo has musas, uocatiuo o musae, ablatiuo ab his musis.
scamnum nomen appellatiuum generis neutri numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui accusatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hoc scamnum, genetiuo huius scamni, datiuo huic scamno, accusatiuo hoc scamnum, uocatiuo o scamnum, ablatiuo ab hoc scamno; et pluraliter nominatiuo haec scamna, genetiuo horum scamnorum, datiuo his scamnis, accusatiuo haec scamna, uocatiuo o scamna, ablatiuo ab hic scamnis.
sacerdos nomen appellatiuum generis communis numeri singularis figurae conpositae casus nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic et haec sacerdos, genetiuo huius sacerdotis, datiuo huic sacerdoti, accusatiuo hunc et hanc sacerdotem, uocatiuo o sacerdos, ablatiuo ab hoc et ab hac sacerdote; et pluraliter nominatiuo hi et hae sacerdotes, genetiuo horum et harum sacerdotum, datiuo his sacerdotibus, accusatiuo hos et has sacerdotes, uocatiuo o sacerdotes, ablatiuo ab his sacerdotibus.
felix nomen appellatiuum generis omnis numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic et haec et hoc felix, genetiuo huius felicis, datiuo huic felici, accusatiuo hunc et hanc felicem et hoc felix, uocatiuo o felix, ablatiuo ab hoc et ab hac et ab hoc felice uel felici; et pluraliter nominatiuo hi et hae felices et haec felicia, genetiuo horum et harum et horum felicium, datiuo his felicibus, accusatiuo hos et has felices et haec felicia, uocatiuo o felices et o felicia, ablatiuo ab his felicibus.
quaecumque nomina ablatiuo casu singulari a uel o fuerint terminata genetiuum pluralem in quid mittunt? in rum, datiuum et ablatiuum in is. quaecumque nomina ablatiuo casu singulari e uel i uel u fuerint terminata genetiuum pluralem in quid mittunt? si e correpta fuerit, in um; si producta, in rum; si i fuerit, in ium; si u, in uum geminata u littera. datiuum et ablatiuum in quid mittunt? in bus omnia. [p. 588 Holtz]
de pronomine
de pronomine
pronomen quid est? pars orationis, quae pro nomine posita tantundem paene significat personamque interdum recipit. pronomini quot accidunt? sex. quae? qualitas, genus, numerus, figura, persona, casus.
qualitas pronominum in quo est? bipertita est: aut enim finita sunt pronomina aut infinita. quae sunt finita? quae recipiunt personas, ut ego, tu, ille. quae sunt infinita? quae non recipiunt personas, ut quis quae quod.
genera pronominum quae sunt? eadem fere quae et nominum: masculinum, ut quis; femininum, ut quae; neutrum, ut quod; commune, ut qualis, talis; trium generum, ut ego, tu.
numeri pronominum quot sunt? duo. qui? singularis, ut hic; pluralis, ut hi. figurae pronominum quot sunt? duae. quae? simplex, ut quis; conposita, ut quisquis.
personae pronominum quot sunt? tres. quae? prima, ut ego; secunda, ut tu; tertia, ut ille.
casus item pronominum quot sunt? sex, quem ad modum et nominum, per quos omnium generum pronomina inflectuntur hoc modo.
ego pronomen finitum generis omnis numeri singularis figurae simplicis personae primae casus nominatiui, quod declinabitur sic: ego mei uel mis mihi me a me; et pluraliter nos nostrum uel nostri nobis nos o a nobis.
personae secundae generis omnis numeri singularis tu tui uel tis tibi te o a te, et pluraliter uos uestrum uel uestri uobis uos o a uobis.
[p. 589 Holtz]personae tertiae generis masculini numeri singularis ille illius illi illum o ab illo, et pluraliter illi illorum illis illos o ab illis; generis feminini numeri singularis illa illius illi illam o ab illa, et pluraliter illae illarum illis illas o ab illis; generis neutri numeri singularis illud illius illi illud o ab illo, et pluraliter illa illorum illis illa o ab illis.
minus quam finita generis masculini numeri singularis ipse ipsius ipsi ipsum o ab ipso, et pluraliter ipsi ipsorum ipsis ipsos o ab ipsis; generis feminini numeri singularis ipsa ipsius ipsi ipsam o ab ipsa, et pluraliter ipsae ipsarum ipsis ipsas o ab ipsis; generis neutri numeri singularis ipsum ipsius ipsi ipsum o ab ipso, et pluraliter ipsa ipsorum ipsis ipsa o ab ipsis.
item minus quam finita generis masculini numeri singularis iste istius isti istum o ab isto, et pluraliter isti istorum istis istos o ab istis; generis feminini numeri singularis ista istius isti istam o ab ista et pluraliter istae istarum istis istas o ab istis; generis neutri numeri singularis istud istius isti istud o ab isto, et pluraliter ista istorum istis ista o ab istis.
item articulare praepositiuum uel demonstratiuum generis masculini numeri singularis hic huius huic o ab hoc, et pluraliter hi horum his hos o ab his; generis feminini numeri singularis haec huius huic hanc o ab hac, et pluraliter hae harum his has o ab his; generis neutri numeri singularis hoc huius huic hoc o ab hoc, et pluraliter haec horum his haec o ab his.
item subiunctiuum uel relatiuum generis masculini numeri singularis is eius ei eum o ab eo, et pluraliter ei eorum eis eos o ab eis; generis feminini numeri singularis ea eius ei eam o ab ea, et pluraliter eae earum eis eas o ab eis; generis neutri numeri singularis id eius ei id o ab eo, et pluraliter ea eorum eis ea o ab eis.
item infinita generis masculini numeri singularis quis cuius cui quem o a quo uel a qui, et pluraliter qui quorum quis uel quibus quos o a quis uel a quibus; generis feminini numeri singularis quae cuius cui quam o a qua uel a qui, et pluraliter quae quarum quis uel quibus quas o a quis uel a quibus; generis neutri numeri singularis quod cuius cui [p. 590 Holtz] quod o a quo uel a qui, et pluraliter quae quorum quis uel quibus quae o a quis uel a quibus.
item possessiua finita ad aliquid dicta ex utraque parte singularia generis masculini meus mei meo meum o a meo, et pluraliter ex altera parte mei meorum meis meos o a meis; generis feminini numeri singularis mea meae meae meam o a mea, et pluraliter meae mearum meis meas o a meis; generis neutri numeri singularis meum mei meo meum o a meo, et pluraliter mea meorum meis mea o a meis.
personae secundae generis masculini numeri singularis tuus tui tuo tuum o a tuo, et pluraliter tui tuorum tuis tuos o a tuis; generis feminini numeri singularis tua tuae tuae tuam o a tua, et pluraliter tuae tuarum tuis tuas o a tuis; generis neutri numeri singularis tuum tui tuo tuum o a tuo, et pluraliter tua tuorum tuis tua o a tuis.
personae tertiae generis masculini numeri singularis suus sui suo suum o a suo, et pluraliter sui suorum suis suos o a suis; generis feminini numeri singularis sua suae suae suam o a sua, et pluraliter suae suarum suis suas o a suis; generis neutri numeri singularis suum sui suo suum o a suo, et pluraliter sua suorum suis sua o a suis.
item possessiua finita ad aliquid dicta ex altera parte pluralia generis masculini noster nostri nostro nostrum o a nostro, et pluraliter ex utraque parte nostri nostrorum nostris nostros o a nostris; generis feminini numeri singularis nostra nostrae nostrae nostram o a nostra, et pluraliter nostrae nostrarum nostris nostras o a nostris; generis neutri numeri singularis nostrum nostri nostro nostrum o a nostro, et pluraliter nostra nostrorum nostris nostra o a nostris.
personae secundae generis masculini numeri singularis uester uestri uestro uestrum o a uestro, et pluraliter uestri uestrorum uestris uestros o a uestris; generis feminini numeri singularis uestra uestrae uestrae uestram o a uestra, et pluraliter uestrae [p. 591 Holtz] uestrarum uestris uestras o a uestris; generis neutri numeri singularis uestrum uestri uestro uestrum o a uestro, et pluraliter uestra uestrorum uestris uestra o a uestris.
da horum conposita. egomet, tute, illic, istic, idem masculino genere productum, neutro correptum, quisquis, quisnam, quispiam, aliquis et cetera.
de uerbo
de uerbo
uerbum quid est? pars orationis cum tempore et persona sine casu aut agere aliquid aut pati aut neutrum significans. uerbo quot accidunt? septem. quae? qualitas, coniugatio, genus, numerus, figura, tempus, persona.
qualitas uerborum in quo est? in modis et in formis. modi qui sunt? indicatiuus, ut lego; imperatiuus, ut lege; optatiuus, ut utinam legerem; coniunctiuus, ut cum legam; infinitiuus, ut legere; inpersonalis, ut legitur. formae uerborum quot sunt? quattuor. quae? perfecta, ut lego; meditatiua, ut lecturio; frequentatiua, ut lectito; inchoatiua, ut feruesco, calesco.
coniugationes uerborum quot sunt? tres. quae? prima, secunda, tertia. prima quae est? quae indicatiuo modo tempore praesenti numero singulari secunda persona uerbo actiuo et neutrali a productam habet ante nouissimam litteram, passiuo communi et deponenti ante nouissimam syllabam, ut amo amas, amor amaris; et futurum tempus eiusdem modi in bo et in bor syllabam mittit, ut amo amabo, amor amabor.
secunda quae est? quae indicatiuo modo tempore praesenti numero singulari secunda persona uerbo actiuo et neutrali e productam habet ante nouissimam litteram, passiuo [p. 592 Holtz] communi et deponenti ante nouissimam syllabam, ut doceo doces, doceor doceris; et futurum tempus eiusdem modi in bo et in bor syllabam mittit, ut doceo docebo, doceor docebor.
tertia quae est? quae indicatiuo modo tempore praesenti numero singulari secunda persona uerbo actiuo et neutrali i correptam uel i productam habet ante nouissimam litteram, passiuo communi et deponenti pro i littera e correptam uel i productam habet ante nouissimam syllabam, ut lego legis, legor legeris, audio audis, audior audiris; et futurum tempus eiusdem modi in am et in ar syllabam mittit, ut lego legam, legor legar, audio audiam, audior audiar. haec in imperatiuo et in infinitiuo statim discerni possunt, utrum i littera correpta sit an producta. nam correpta i littera in e conuertitur; producta si fuerit non mutatur. quando tertia coniugatio futurum tempus non in am tantum sed etiam in bo mittit? interdum, cum i litteram non correptam habuerit sed productam, ut eo is ibo, queo quis quibo, eam uel queam.
genera uerborum quot sunt? quinque. quae? actiua, passiua, neutra, deponentia, communia.
actiua quae sunt? quae in o desinunt et accepta r littera faciunt ex se passiua, ut lego, legor.
passiua quae sunt? quae in r desinunt et ea dempta redeunt in actiua, ut legor, lego.
neutra quae sunt? quae in o desinunt, ut actiua, sed accepta r littera Latina non sunt, ut sto, curro [ stor, curror non dicitur].
deponentia quae sunt? quae similiter ut passiua in r desinunt, sed ea dempta Latina non sunt, ut luctor, loquor.
[p. 593 Holtz]communia quae sunt? quae [similiter] in r desinunt, ut deponentia, sed in duas formas cadunt, patientis et agentis, ut osculor, criminor: dicimus enim osculor te et osculor a te, criminor te et criminor a te.
numeri uerborum quot sunt? duo. qui? singularis, ut lego; pluralis, ut legimus. figurae uerborum quot sunt? duae. quae? simplex, ut lego; conposita, ut neglego.
tempora uerborum quot sunt? tria. quae? praesens, ut lego; praeteritum, ut legi; futurum, ut legam. quot sunt tempora in declinatione uerborum? quinque. quae? praesens, ut lego; praeteritum inperfectum, ut legebam; praeteritum perfectum, ut legi; praeteritum plus quam perfectum, ut legeram; futurum, ut legam.
personae uerborum quot sunt? tres. quae? prima, ut lego; secunda, ut legis; tertia, ut legit.
da declinationem uerbi actiui. lego uerbum actiuum indicatiuo modo dictum temporis praesentis numeri singularis figurae simplicis personae primae coniugationis tertiae correptae, quod declinabitur sic: lego legis legit, et pluraliter legimus legitis legunt; eodem modo tempore praeterito inperfecto legebam legebas legebat, et pluraliter legebamus legebatis legebant; eodem modo tempore praeterito perfecto legi legisti legit, et pluraliter legimus legistis legerunt uel legere; eodem modo tempore praeterito plus quam perfecto legeram legeras legerat, et pluraliter legeramus legeratis legerant; eodem modo tempore futuro legam leges leget, et pluraliter legemus legetis legent.
imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam lege legat, et pluraliter legamus legite legant; eodem modo tempore futuro legito legito, et pluraliter legamus legitote legant uel legunto.
optatiuo modo tempore praesenti et praeterito inperfecto utinam legerem legeres legeret, et pluraliter utinam legeremus legeretis legerent; eodem modo tempore praeterito perfecto et plus quam perfecto utinam legissem legisses legisset, et pluraliter utinam legissemus legissetis legissent; eodem modo tempore futuro utinam legam legas legat, et pluraliter utinam legamus legatis legant.
coniunctiuo modo tempore praesenti cum legam legas legat, et pluraliter cum [p. 594 Holtz] legamus legatis legant; eodem modo tempore praeterito inperfecto cum legerem legeres legeret, et pluraliter cum legeremus legeretis legerent; eodem modo tempore praeterito perfecto cum legerim legeris legerit, et pluraliter cum legerimus legeritis legerint; eodem modo tempore praeterito plus quam perfecto cum legissem legisses legisset, et pluraliter cum legissemus legissetis legissent; eodem modo tempore futuro cum legero legeris legerit, et pluraliter cum legerimus legeritis legerint.
infinitiuo modo numeris et personis tempore praesenti legere, praeterito legisse, futuro lectum ire uel lecturum esse.
verbo inpersonali tempore praesenti legitur, praeterito inperfecto legebatur, praeterito perfecto lectum est uel lectum fuit, praeterito plus quam perfecto lectum erat uel lectum fuerat, futuro legetur.
gerendi uel participialia uerba sunt haec, legendi legendo legendum lectum lectu.
participia trahuntur a uerbo actiuo duo, praesentis temporis et futuri, praesentis legens, futuri lecturus.
legor uerbum passiuum indicatiuo modo dictum temporis praesentis numeri singularis figurae simplicis personae primae coniugationis tertiae correptae, quod declinabitur sic: legor legeris uel legere legitur, et pluraliter legimur legimini leguntur; eodem modo tempore praeterito inperfecto legebar legebaris uel legebare legebatur, et pluraliter legebamur legebamini legebantur; eodem modo tempore praeterito perfecto lectus sum es est, et pluraliter lecti sumus estis sunt; et ulteriore modo lectus fui fuisti fuit, et pluraliter lecti fuimus fuistis fuerunt uel fuere; eodem modo tempore praeterito plus quam perfecto lectus eram eras erat, et pluraliter lecti eramus eratis erant; et ulteriore modo lectus fueram fueras fuerat, et pluraliter lecti fueramus fueratis fuerant; eodem modo tempore futuro legar legeris uel legere legetur, et pluraliter legemur legemini legentur.
imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam legere legatur, et pluraliter legamur legimini legantur; eodem modo tempore futuro legitor legitor, et pluraliter legamur legiminor leguntor.
[p. 595 Holtz]optatiuo modo tempore praesenti et praeterito imperfecto utinam legerer legereris uel legerere legeretur, et pluraliter utinam legeremur legeremini legerentur; eodem modo tempore praeterito perfecto et plus quam perfecto utinam lectus essem esses esset, et pluraliter utinam lecti essemus essetis essent; et ulteriore modo utinam lectus fuissem fuisses fuisset, et pluraliter utinam lecti fuissemus fuissetis fuissent; eodem modo tempore futuro utinam legar legaris uel legare legatur, et pluraliter utinam legamur legamini legantur.
coniunctiuo modo tempore praesenti cum legar legaris uel legare legatur, et pluraliter cum legamur legamini legantur; eodem modo tempore praeterito inperfecto cum legerer legereris uel legerere legeretur, et pluraliter cum legeremur legeremini legerentur; eodem modo tempore praeterito perfecto cum lectus sim sis sit, et pluraliter cum lecti simus sitis sint; et ulteriore modo cum lectus fuerim fueris fuerit, et pluraliter cum lecti fuerimus fueritis fuerint; eodem modo tempore praeterito plus quam perfecto cum lectus essem esses esset, et pluraliter cum lecti essemus essetis essent; et ulteriore modo cum lectus fuissem fuisses fuisset, et pluraliter cum lecti fuissemus fuissetis fuissent; eodem modo tempore futuro cum lectus ero eris erit, et pluraliter cum lecti erimus eritis erint; et ulteriore modo cum lectus fuero fueris fuerit, et pluraliter cum lecti fuerimus fueritis fuerint.
infinitiuo modo numeris et personis tempore praesenti legi, praeterito perfecto lectum esse uel fuisse, futuro lectum iri.
participia trahuntur a uerbo passiuo duo, praeteriti temporis et futuri, praeteriti lectus, futuri legendus.
actiui uerbi regulam neutrale uerbum sequitur, passiui commune et deponens.
de aduerbio
de aduerbio
aduerbium quid est? pars orationis, quae adiecta uerbo significationem eius explanat atque inplet. aduerbio quot accidunt? tria. quae? significatio, conparatio, figura. [p. 596 Holtz] significatio aduerbiorum in quo est? quia sunt aut loci aduerbia aut temporis aut numeri aut negandi aut affirmandi aut demonstrandi aut optandi aut hortandi aut ordinis aut interrogandi aut similitudinis aut qualitatis aut quantitatis aut dubitandi aut personalia aut uocandi aut respondendi aut separandi aut iurandi aut eligendi aut congregandi aut prohibendi aut euentus aut conparandi.
da aduerbia loci: ut hic uel ibi, intus uel foris, illuc uel inde. da temporis: ut hodie, nuper, aliquando; numeri, ut semel, bis; negandi, ut non; affirmandi, ut etiam, quidni; demonstrandi, ut en, ecce; optandi, ut utinam; hortandi, ut eia; ordinis, ut deinde; interrogandi, ut cur, quare, quamobrem; similitudinis, ut quasi, ceu; qualitatis, ut docte, pulchre; quantitatis, ut multum, parum; dubitandi, ut forsitan, fortasse; personalia, ut mecum, tecum, secum, nobiscum, uobiscum; uocandi, ut heus; respondendi, ut heu; separandi, ut seorsum; iurandi, ut edepol, ecastor, hercle, medius fidius; eligendi, ut potius, immo; congregandi, ut simul, una; prohibendi, ut ne; euentus, ut forte, fortuitu; conparandi, ut magis uel tam.
conparatio aduerbiorum in quo est? in tribus gradibus conparationis, positiuo, comparatiuo, superlatiuo. da aduerbium positiui gradus. ut docte; conparatiui, ut doctius; superlatiui, ut doctissime. magis doctius et tam doctissime non dicimus, quia magis et tam positiuo gradui tantum iunguntur, licet ueteres dixerint tam magis et quam magis.
figurae aduerbiorum quot sunt? duae. quae? simplex et conposita: simplex, ut docte, prudenter; conposita, ut indocte, inprudenter.
aduerbia localia uel in loco sunt uel de loco uel ad locum. sed in loco et de loco [p. 597 Holtz] eandem significationem habent, ut intus sum, intus exeo, foris sum, foris uenio. ad locum aliam significationem habent, ut intro eo, foras eo. de intus autem et de foris sic non dicimus, quo modo ad foras uel in foras.
de participio
de participio
participium quid est? pars orationis partem capiens nominis, partem uerbi: nominis genera et casus, uerbi tempora et significationes, utriusque numerum et figuram.
participio quot accidunt? sex. quae? genera, casus, tempora, significationes, numerus, figura.
genera participiorum quot sunt? quattuor. quae? masculinum, ut hic lectus; femininum, ut haec lecta; neutrum, ut hoc lectum; commune tribus generibus, ut hic et haec et hoc legens.
casus participiorum quot sunt? sex. qui? nominatiuus, ut hic legens; genetiuus, ut huius legentis; datiuus, ut huic legenti; accusatiuus, ut hunc legentem; uocatiuus, ut o legens; ablatiuus, ut ab hoc legente.
tempora participiorum quot sunt? tria. quae? praesens, ut legens; praeteritum, ut lectus; futurum, ut legendus.
significationes, participiorum in quo sunt? quia ab actiuo uerbo duo participia ueniunt, praesens et futurum, ut legens, lecturus; a passiuo duo, praeteritum et [p. 598 Holtz] futurum, ut lectus, legendus; a neutro duo, sicut ab actiuo, praesens et futurum, ut stans, staturus; a deponenti tria, praesens, praeteritum et futurum, ut loquens, locutus, locuturus; a communi quattuor, praesens, praeteritum et duo futura, ut criminans, criminatus, criminaturus, criminandus.
numeri participiorum quot sunt? duo. qui? singularis, ut hic legens; pluralis, ut hi legentes.
figurae participiorum quot sunt? duae. quae? simplex, ut legens; conposita, ut neglegens.
da declinationem participii. legens participium ueniens a uerbo actiuo temporis praesentis generis omnis numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui accusatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic et haec et hoc legens, genetiuo huius legentis, datiuo huic legenti, accusatiuo hunc et hanc legentem et hoc legens, uocatiuo o legens, ablatiuo ab hoc et ab hac et ab hoc legente uel legenti; et pluraliter nominatiuo hi et hae legentes et haec legentia, genetiuo horum et harum et horum legentium, datiuo his legentibus, accusatiuo hos et has legentes et haec legentia, uocatiuo o legentes et o legentia, ablatiuo ab his legentibus.
lecturus lectura lecturum participia uenientia a uerbo actiuo temporis futuri generis masculini feminini et neutri numeri singularis figurae semplicis casus nominatiui et uocatiui, quae declinabuntur sic: nominatiuo lecturus lectura lecturum, genetiuo lecturi lecturae lecturi, datiuo lecturo lecturae lecturo, accusatiuo lecturum lecturam lecturum, uocatiuo lecture lectura lecturum, ablatiuo ab hoc lecturo ab hac lectura ab hoc lecturo; et pluraliter nominatiuo lecturi lecturae lectura, genetiuo lecturorum lecturarum lecturorum, datiuo lecturis, accusatiuo lecturos lecturas lectura, uocatiuo lecturi lecturae lectura, ablatiuo ab his lecturis.
lectus lecta lectum participia uenientia a uerbo passiuo temporis praeteriti generis masculini feminini et neutri numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quae declinabuntur sic: nominatiuo lectus lecta lectum, genitiuo lecti lectae lecti, datiuo lecto lectae lecto, accusatiuo lectum lectam lectum, uocatiuo lecte lecta lectum, [p. 599 Holtz] ablatiuo ab hoc lecto ab hac lecta ab hoc lecto; et pluraliter nominatiuo lecti lectae lecta, genetiuo lectorum lectarum lectorum, datiuo lectis, accusatiuo lectos lectas lecta, uocatiuo lecti lectae lecta, ablatiuo ab his lectis.
legendus legenda legendum participia uenientia a uerbo passiuo temporis futuri generis masculini feminini et neutri numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quae declinabuntur sic: nominatiuo legendus legenda legendum, genetiuo legendi legendae legendi, datiuo legendo legendae legendo, accusatiuo legendum legendam legendum, uocatiuo legende legenda legendum, ablatiuo ab hoc legendo ab hac legenda ab hoc legendo; et pluraliter, nominatiuo legendi legendae legenda, genetiuo legendorum legendarum legendorum, datiuo legendis, accusatiuo legendos legendas legenda, uocatiuo legendi legendae legenda, ablatiuo ab his legendis.
de coniunctione
de coniunctione
coniunctio quid est? pars orationis adnectens ordinansque sententiam.
coniunctioni quot accidunt? tria. quae? potestas, figura, ordo. potestas coniunctionum quot species habet? quinque. quas? copulatiuas, disiunctiuas, expletiuas, causales, rationales.
da copulatiuas. et, que, at, atque, ac, ast. da disiunctiuas. aut, ue, uel, ne, nec, neque. da expletiuas. quidem, equidem, saltim, uidelicet, quamquam, quamuis, quoque, autem, porro, porro autem, tamen. da causales. si, etsi, etiamsi, si quidem, quando, quandoquidem, quin, quin etiam, quatenus, sin, seu, siue, nam, namque, ni, nisi, nisi si, si enim, etenim, ne, sed, interea, licet, quamobrem, praesertim, item, itemque, ceterum, [p. 600 Holtz] alioquin, praeterea. da rationales, ita, itaque, enim, enimuero, quia, quapropter, quoniam, quoniam quidem, quippe, ergo, ideo, igitur, scilicet, propterea, idcirco.
figurae coniunctionum quot sunt? duae. quae? simplex, ut nam, conposita, ut namque.
ordo coniunctionum in quo est? quia aut praepositiuae coniunctiones sunt, ut ac, ast, aut subiunctiuae, ut que, autem, aut communes, ut et, igitur.
de praepositione
de praepositione
praepositio quid est? pars orationis, quae praeposita aliis partibus orationis significationem earum aut conplet aut mutat aut minuit. praepositioni quot accidunt? unum. quid? casus tantum. quot? duo. qui? accusatiuus et ablatiuus. da praepositiones casus accusatiui. ad, apud, ante, aduersum, cis, citra, circum, circa, contra, erga, extra, inter, intra, infra, iuxta, ob, pone, per, prope, secundum, post, trans, ultra, praeter, propter, supra, usque, penes. quo modo? dicimus enim ad patrem, apud uillam, ante aedes, aduersum inimicos, cis Renum, citra forum, circum uicinos, circa templum, contra hostem, erga propinquos, extra terminos, inter naues, intra moenia, infra tectum, iuxta macellum, ob augurium, pone tribunal, per parietem, prope fenestram, secundum fores, post tergum, trans ripam, ultra fines, praeter officium, propter rem, supra caelum, usque Oceanum, penes arbitros.
[p. 601 Holtz]da praepositiones casus ablatiui. a, ab, abs, cum, coram, clam, de, e, ex, pro, prae, palam, sine, absque, tenus. quo modo? dicimus enim a domo, ab homine, abs quolibet, cum exercitu, coram testibus, clam custodibus, de foro, e iure, ex praefectura, pro clientibus, prae timore, palam omnibus, sine labore, absque iniuria, tenus pube, quod nos dicimus pube tenus.
da utriusque casus praepositiones. in, sub, super, subter. in et sub quando accusatiuo casui seruiunt? quando uel nos uel quoslibet in locum ire isse ituros esse significamus.
quando ablatiuo? quando uel nos uel quoslibet in loco esse fuisse futuros esse significamus.
in accusatiui casus, «itur in antiquam siluam»; in ablatiui casus, «stans celsa in puppi»; sub accusatiui casus, «postesque sub ipsos / nituntur gradibus»; sub ablatiui casus, «arma sub aduersa posuit radiantia quercu».
super quam uim habet? ubi locum significat, magis accusatiuo casui seruit quam ablatiuo; ubi mentionem alicuius facimus, ablatiuo tantum, ut «multa super Priamo rogitans», hoc est de Priamo. in quam uim habet? etiam tunc accusatiuo casui seruit, cum significat contra, ut in adulterum, in desertorem. subter quam uim habet? eandem quam superiores ad locum et in loco significantes.
quae praepositiones sunt, quae dictionibus seruiunt et separari non possunt? ut di, dis, re, se, am, con. quo modo? dicimus enim diduco, distraho, recipio, secubo, amplector, congredior. quae sunt, quae iungi non possunt? ut apud, penes. quae iunguntur et separantur? reliquae omnes.
[p. 602 Holtz]de interiectione
de interiectione
interiectio quid est? pars orationis significans mentis affectum uoce incondita.
interiectioni quid accidit? tantum significatio. significatio interiectionis in quo est? quia aut laetitiam significamus, ut euax, aut dolorem, ut heu, aut admirationem, ut papae, aut metum, ut attat, et si qua sunt similia.