Nonius Marcellus De compendiosa doctrina libri XX

digilibLT 2017

Informazioni editoriali

Licenza Creative Commons Attribuzione - Non commerciale - Condividi allo stesso modo 3.0 Italia .

<INDEX LIBRORVM>

I. De proprietate sermonum
II. De honestis et nove veterum dictis per litteras
III . De indiscretis generibus per litteras
IV. De varia significatione sermonum per litteras
V. De differentia similium significationum
VI. De inpropriis
VII. De contrariis generibus verborum
VIII. De mutata declinatione
IX. De numeris et casibus
X. De mutatis coniugationibus
XI. Da indiscretis adverbiis
XII. De doctorum indagine
XIII. De genere navigiorum
XIV. De genere vestimentorum
XV. De genere vasorum vel poculorum
XVI. De genere calciamentorum
XVII. De coloribus
XVIII. De generibus ciborum vel potionum
XIX. De genere armorum
XX. De propinquitatum vocabulis et partu

I. DE PROPRIETATE SERMONVM

1

SENIVM est taedium et odium: dictum a senectute, quod senes omnibus odio sint et taedio. Caecilius Ephesione

tum in senectute hoc deputo miserrimum,
sentire ea aetate eum ipsum esse odiosum alteri.

Nam AETATEM MALAM senectutem veteres dixerunt. Plautus Men<a>echmis

consitus sum,
senectute, onustum gero corpus, vires
reliquere: ut aetas mala est! Mers mala est ergo.

Accius Amphitryone

an mala aetate mavis male mulcari exemplis omnibus?

Turpilius Philopatro

miserum puto,
si etiam istuc ad malam aetatem accessit mali.

Pacuvius Periboea

parum est quod te aetas male habet, ni etiiam hic ad malam
aetatem adiungas cruciatum reticentia?

Afranius Vopisco

si possent homines delenimentis capi,
omnes haberent nunc amatores anus.
aetas et corpus tenerum et morigeratio
haec sunt venena formosarum mulierum;
mala aetas nulla delenimenta invenit.

BONAM AETATEM quoque dicimus ADVLESCENTIAM vel IVVENTVTEM. M. Tullius De senectute quodsi ipsis voluptatibus bona aetas fruitur libentius primum parvulis fruitur rebus. Nam prudentissime noster Maro diei partes primas, quasi eius aetatem puberem, meliorem dixit VIIII libro

nunc adeo melior, quoniam pars acta diei est.

SENIVM ipsum positum sic. Titinius Veliterna

quot pestis senia et iurgia sesemet diebus emigrarunt!

Novius Gallinaria

operaeque actor cantor cursor senium sonticum!

Accius Epinausimache

mors amici subigit, quod mi est senium multo acerrimum.

Pomponius Praecone posteriore

calve adportas nuntium
nobis disparem, divisum huic seni senium et metum.

Lucilius Satyrarum lib. XV

in numero quorum nunc primus Trebellius multost
Lucius nam arcessit febris senium vomitum pus.

Turpilius Demiurgo

quia enim odio ac senio mihi hae sunt nuptiae.

Pacuvius Periboea

metus, egestas, maeror senium exiliumque et senectus.

2

VELITATIO dicitur levis contentio, dicta ex congressione velitum. Plautus Asinaria

verbis velitationem fieri conpendi volo.

Idem Men<a>echmis

nescioquid vos velitati estis inter vos duo.

Turpilius Lindia

conperce verbis velitare, ad rem redi.

Afranius Privigno

interea verba iactare et labris
inter se velitari, velificarier.

Caecilius Pausimacho

leat * * *

3

<PHRYGIONES >* * * hoc Vergilius probat in libroVIIII

vobis picta croco et fulgenti murice vestis.

Item in eodem [VIIII]

o vere Phrygiae neque enim Phryges!

Titinius Barbato

Phrygio fui primo beneque id opus scivi
reliqui acus aciasque ero atque erae nostrae.

Plautus Men<a>echmis

pallam ad Phrygionem fert confecto prandio.

Varro Cosmotoryne, πεϱὶ φθοϱᾶς ϰόσμου

Phrygio qui pulvinar poterat pingere soliar devigebat.

4

HOSTIMENTVM est aequamentum, unde et HOSTES dicti sunt, qui ex aequa causa pugnam ineunt. Plautus in Asinaria

par pari hostimentum datum est opera pro pecunia.

Vnde et HOSTIRE dicitur. Idem in eadem

quin promitto, inquam, hostire contra ut memineris.

Id est aequa reddere.

5

TOLVTIM dicitur quasi volutim vel volubiliter. Plautus in Asinaria

demam hercle iam de hordeo, tolutim ni badizas.

Novius Gallinaria

o pestifera Ponticum fera trux tolutiloquentia!

Id est volubilis locutio. Idem Macco exule

em dixi iturum hominem in Tuscos tolutim.

Item Lucilius Satyrarum lib. VIII

si omne iter evadit stadiumque acclive tolutim.

Idem

velle tolutim hic semper <et> incepturus videtur.

Varro Trihodite tripylio, πεϱὶ ἀϱετῆς ϰτήσεως sed ut ecus qui ad vehendum est natus, tamen hic traditur magistro ut equiso doceat tolutim.

Pomponius Decuma fullonis

et ubi insilui in coleatum eculeum, ibi tolutim tortor.

Varro Agathone

haec postquam dixit, cedit citus celsus tolutim.

6

CAPVLVM dicitur quicquid aliam rem intra se capit, nam SARCOPHAGVM, id est sepulchrum, CAPVLVM dici veteres volunt, quod corpora capiat. Plautus Asinaria, dicens de sene

Perii misera, ut osculatur carnifex capuli decus!

Idem Milite

Quid ais tu? Tam tibi ego videor oppido Acheruntius?
Tam capularis?

Id est capulo proximus. Novius Pappo praeterito

dum isto invitabis suffragatores pater
prius in capulo quam in curuli sella suspendes natis.

Lucilius Satyrarum lib. II

quem illi cum vidissent Hortensius Postumiusque
ceteri item in capulo hunc non esse aliumque cubare.

Varro Cosmotoryne, πεϱὶ φθοϱᾶς ϰόσμου

propter cunam capulum positum
nutrix tradit pollictori.

7

TEMVLENTA dicta est ebriosa: dicta a TEMETO, quod est vinum, quod attemptet. Plautus Aulularia

quia temeti nihil adlatum intellego.

Idem Truculento

sive adeo caret temeto, tamen ab ingenio inprobus.

M. Tullius De republica lib. IIII ita magnam habet viam disciplina verecundiae carent temeto omnes mulieres. Varro Est modus matulae, πεϱὶ μέθης quis in omni vita helluo πιὼν δέπας olfacit temetum? | Idem Modio tremodiam amphoramque eandem temeti ac farris modium.

8

CIN<A>EDI dicti sunt apud veteres saltatores vel pantomimi, ἀπὸ τοῦ ϰεινεῖν σῶμα. Plautus Aulularia

ita fustibus sum mollior magis quam ullus cin<a>edus.

Idem in Milite

tum ad saltandum non cin<a>edus malacus aeque est

Idem in Sticho

lepidam et suavem cantionem aliquam occupito cin<a>edicam.

Id est quae ad saltandum movere posset. Lucilius Satyrarum lib. I

stulte saltatum te intervenisse cin<a>edos.

Varro, Ὄνος λύϱας

m<a>erentis ut quietus ac demissior probandus,
Ἀχιλλέως ἡϱωιϰός, ἰωνιϰὸς, ϰιναίδου

9

EXERCITVM dicitur fatigatum, dictum ab exercitio. Sallustius in Iugurthino bello Nabdalsa exercito corpore. Plautus Bacchidibus

quae sodalem atque me exercitos habet.

Lucretius II

conciliis et discidiis exercita crebris.

Afranius Suspecta

ita ut huic ero adulescenti cui suspicium tradidit
qui me est animi exercitus

Vergilius lib. III

nate Iliacis exercite fatis

10

TENVS est laqueus, dictus a tendicula. Plautus Bacchidibus

nunc ab transenna turdus lumbricum petit;
pendebit hodie pulchre, ita intendi tenus.

11

INLICERE est proprie inlaqueare. N<a>evius Lycurgo

alis
sublime in alios saltus inlicite,
ubi bipedes volucres lino linquant lumina.

12

PELICIS a Gr<a>eco vocabulo significantiam sapientes inflexam putant, quasi PALLEX, hoc est ut παλλαϰίς, quodsi hoc non est, vana conpositio hominis videri potest.

13

CALVITVR dictum est frustratur: tractum a calvis mimicis, quod sint omnibus frustratui. Plautus in Casina

nam ubi domi sola sum, sopor manus calvitur.

Pacuvius Medo

sentio pater te vocis calvi similitudine.

Et

set quid conspicio? Num me lactans calvitur
aetas?

Accius Eurysace

sed memet calvor: vos istum iussi ocius
abstrahite.

Lucilius Satyrarum lib. XVII

si non it capito inquit eum et si calvitur. Ergo fur dominum?

Pacuvius Duloreste

Me calvitur suspicio
hoc est illud quod fore occulte Oeax praedixit

Sallustius histor. lib. III contra ille calvi ratus.

14

FRIGERE est, et FRIGVTTIRE et FRITINNIRE, sussilire cum sono vel erigi et excitari, quod quaecumque friguntur vel frigent nimio calore vel frigore cum sono sussiliunt. Plautus in Casina

nam quid friguttis? Quid istuc tam cupide cupis?

Varro Virgula divina

et pullos peperit fritinnientis.

Idem Ὄνος λύϱας saepe totius theatri tibiis, crebro flectendo, conmutare mentes, frigi animos eorum.

15

DEFLOCCARE est adterere: tractum a vestibus sine flocco. Plautus Casina

Perii! Flocco habebit iam illic homo lumbos meos.

16

DEPEXVM dictum est laceratum. Terentius Heautontimorumeno

egone si vivo adeo
exornatum dabo,
adeo depexum ut dum vivat meminerit semper mei.

17

SARTORES dicti non solum a sarciendo, verum etiam a sariendo. Plautus Captivis

sartor satorque scelerum et messor maxume?

Et in subsequentibus aperuit

Non occatorem prius audebas dicere?
Nam semper occant priusquam sariunt rustici.

Varro Vinalibus, περὶ ἀϱοδισίων etenim sic vide: utrum mercedem accipiis, qui meas venit segetis ut sariat, an ego ab illo? Sic ego, cum tuus sim sartor, si tu plus laboras quam ego do.

18

NAVTEA est aqua de coriis vel, quod est verius, aqua de sentina, dicta a nautis. Plautus Curculione

nam omnium unguentum odor prae tuo nautea est.

Idem Asinaria

nauteam
bibere malim, si necesse sit, quam illam oscularier.

19

TRICAE sunt inpedimenta et inplicationes. Et INTRICARE impedire, morari, dictae quasi TRICAE, quod pullos gallinaceos involvant et inpediant capilli pedibus inplicati. Plautus Curculione

Quod argentum, quas tu mihi tricas narras?

Idem Epidico

aliqua ope exsolvam, extricabor aliqua

Id est ex inpedimentis liberabor.

Lucilius in Satyrarum lib. XI

nec mihi amatore hoc opus nec tricone vadato.

Turpilius Demiurgo

iudicia litis turbas tricas contiones maxumas.

Afranius Epistula

ita intricavit huius hanc rem temeritas.

Varro Gerontodidascalo putas eos non citius tricas tellanas quam id extricaturos. Plautus ***

20

CAPERRARE est rugis frontem contrahere et asperare: tractum a caprorum frontibus crispis. Plautus Epidico

Quid illud est quod illi caperrat frons severitudine?

Varro Eumenidibus

quin mihi caperratam tuam frontem, Strobile, omittis?

21

EXAMVSSIM dicitur examinate ad regulam vel coagmentum. Est enim AMVSSIS regula fabrorum, quam architecti cum opus probant rubrica inlinunt. Plautus Amphitryone

si vera haec loquitur, examussim est optima.

Idem Milite

inest in hoc emussitata sua sibi ingenua indoles;

id est examinata. Idem in Men<a>echmis

ut hanc rem vobis examussim disputem.

Varro Τοῦ πατϱὸς τὸ παιδίον, πεϱὶ παιδοποιίας quare, si diligens est adamussim, per me licet adsumas γενεθλιαϰόν. Idem Quaestionum Plautinarum lib. II amussis est aequam enlevamentum; id est aput fabros tabula quaedam, qua utuntur ad saxa coagmentata. Plautus ***

22

MVTVS onomatopoeia est incertae vocis, quasi mugitus; nam mutus sonus est proprie qui intellectum non habet. N<a>evius Lycurgo

ducite
eo cum argutis linguis mutas quadrupedis.

Accius Epinausimache

item ad m<a>estitiam mutam infantum quadrupedum.

23

DISPENNERE est expandere, tractum a pennis et volatu avium. Plautus Milite

ubi lubet: dispennite hominem diversum et distendite.

24

FOCVLA dicta sunt nutrimenta, unde et FOCVLARE dicitur, ut fovere. Plautus Persa

ad aedes: nam iam intus ventris fumant focula.

25

BARDVM est vi propria et ingenio tardum; nam Gr<a>eci βαϱδεῖς tardos dicebant. Homerus Iliados XXIII

βάϱδισται μὲν γάϱοἱ ἔσαν ϰαλλίτϱιχες ἵπποι,
ἥϰιστος δ’ἦν αὐτὸς ὲλαυνέμεν ἅϱμ’ έν ἀγῶνι.

Plautus Persa

nimis tandem me quidem pro barda et pro rustica
reor habitam esse abs te.

26

INLEX et EXLEX est qui sine lege vivat. Plautus Persa

inpure, inhoneste, iniure, inlex, labes populi.

Lucilius Satyrarum lib. II

non dico. Vincat licet et vagus exulet erret
exlex.

Varro Sciamachia, πεϱὶ τύφου

postremo quaero parebis legibus an non?
Anne exlex solus vivis?

Lucilius lib. XXX

accipiunt leges populus quibus legibus exlex.

Caecilius Harpazomene

quid narras barbare cum indomitis moribus
inlitterate? inlex es.

Sisenna lib. IIII armis equis conmeatibus nos magis iuverunt exleges et minus honore dignos putabitis? M. Tullius pro Cluentio nam quo illi aut exlegem Sullam aut causam pecuniae publicae contemptam atque abiectam putarent.

27

LVRCONES dicti sunt a lurcando; LVRCARE est cum aviditate cibum sumere. Lucilius Satyrarum lib. II

nam quid moetino subiectoque huic opus signo?
Vt lurcaretur lardum et carnaria fartim
conficeret?

Pomponius Syris

lapatium nullum utebatur lardum lurcabat lubens.

Plautus Persa

perenniserve, lurco, edax, furax, fugax.

Lucilius Satyrarum lib. V

vivite lurcones comedones vivite ventris.

Varro Eumenidibus

contra cum psalte Pisia et cum Flora lurcare ac strepis.

28

TORORVM et TORALIVM designator est Varro De vita populi Romani lib. I quod frontem lecticae struebant ex ea herba torta TORVM appellatum. Hoc quod inicitur etiam nunc TORAL dicitur lecticam qui involvebant SEGESTRIA appellabant.

29

CONCENTVRIARE est colligere, dictum a centuriis quae ad suffragia conveniebant. Plautus Pseudolo

cum concenturio in corde sycophantias est.

Terentius Phormione

ego in insidiis ero
subcenturiatus si quid deficies.

30

FINITORES dicebantur, quos nunc AGRIMENSORES dicimus, dicti quod finis dividerent.

Plautus Poenulo

eius nunc regiones, limites, confínia
determinabo: eius rei ego sum factus finitor.

31

PASSVM est proprie rugosum vel siccum. Plautus Sticho

in portum vento secundo, velo passo pervenit.

Id est, laxo et rugoso unde et VVA PASSA dicta est, quod sit rugis inplicata. Plautus Poenulo

siquide<m> es tu mecum futurus pro uva passa pensili.

Lucilius Satyrarum lib. XIX

rugosi passique senes eadem omnia quaerunt.

32

EXSPES dicitur sine spe. Accius Eurysace

ille orbus exspes liberum.

Idem Medea

exul inter hostis expes expers desertus vagus.

33

EXVLES dicuntur extra solum. Vergilius Georgicon lib. III

longeque ignotis exulat oris.

Et in consequentibus

et stabula aspectans regnis excessit avitis.

34

VESTISPICI appellabantur vestium custodes servi, quod frequenti diligentia vestis inspiciant. PlautusTrinummo

nox datur: ducitur familia tota
vestispici, unctor, auri custos.

Afranius Vopisco

novi non inscitulam
ancillulam vespere et vestispicam.

Varro Pappo aut indigena nasturcium, indigena, nonne vides ideo dici quod nasum torqueat ut vestispicam, quod vestem spiciat?

35

SVPPILARE est involare vel rapere, a pilorum raptu, unde et furtum passi CONPILARI dicuntur. Plautus Truculento

haec quom video
fieri suffuror subpilo
de praeda praedam capio.

Caecilius Nauclero

subpilat vestem atque ornamenta omnia.

Pomponius Sarcularia

alter amat potat prodigit patrem subpilat semper.

36

AVSTRA proprie dicuntur rotarum cadi, ab auriendo, sicuti Gr<a>ece ἀντλία. Lucretius lib. V

ut fluvios versare rotas atque austra videmus.

37

VETERINA animalia dicuntur omnia quae vehere quid possunt.

Lucretius lib. V

et genus omne quod est veterino semine partum.

Idem

forte ex homine et veterino semine equorum.

38

CREPERA res proprie dicitur dubia: unde et CREPVSCVLVM dicitur lux dubia et senes DECREPITI dicti, in dubio vitae constituti; CREPERVM bellum, anceps et dubium. Lucretius lib. V

exaequataque sunt creperi certamina belli.

Accius Phoenissis

quae ego cuncta esse fluxa in mea re crepera conperi.

Idem Telepho

nunc tu in re crepera tua quid capias consili,
vide.

Lucilius Satyrarum lib. V

† sannunt solus mihi in magno m<a>erore
tristitia in summa, crepera <re>, inventus salutis.

Pacuvius Duloreste

non vetet animum aegritudine in re crepera confici.

Plautus in Asinaria

qui quidem cum fílio
potet una atque una amicam ductet, decrepitus senex.

Varro Mysteriis

prisca, horrida
silent oracla crepera in nemoribus.

39

AVERNVS lacus idcirco appellatus est, quia est odor eius avibus infestissimus. Huius rei manifestator est Lucretius lib. VI

principio, quod Averna vocantur nomine, id a re
inpositum est, quia sunt avibus contraria cunctis.

Vnde et Vergilius lib. VI

inde ubi venere ad fauces grave olentis Averni,
tollunt se celeris.

Et postea in eo libro

quam super haud ullae poterant inpune volantes
tendere iter pinnis, talis sese alitus atris
faucibus effundens supera ad convexa ferebat.

40

VITVLANTES veteres gaudentes dixerunt, dictum a bonae vitae commodo; sicuti qui nunc est in summa laetitia VIVERE eum dicimus. N<a>evius Lycurgo

ut in venatu vitulantis ex suis
locis nos mittant poenis decoratas feris.

41

EXTORRIS dicitur extra terram vel extra terminos. Accius Eurysace

nunc per terras vagus, extorris, regno exturbatus, mari.

Turpilius Lemniis

neque durare possunt;
ita huius inscientia ac dementia extorrem facit.

Sallustius in Iugurtino bello sicuti videtis, extorrem patria, domo, inopem et coopertum miseriis ecfecit. Vergilius Aen. lib. IIII

finibus extorris, conspectu avulsus Iuli.

42

ENODA significat explana; et quae sit proprietas manifestum est [hoc est, nodis exsolve]. Accius Eurysace

tu autem quod quaero abs te enoda et qui sis explica.

Idem Alphesiboea

quid tam obscure dictum est tamve inenodabile?

Ennius Telepho

verum quorun liberi leto dati
sunt in bello, non lubenter haec enodari audiunt.

Turpilius Demetrio

ab initio, ut res sit gesta, enoda mihi.

Pacuvius Periboea

gnato ordinem omnem, ut dederit, enodat pater.

M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib.V haec igitur nobis explicanda sunt; sed si enodatius, vos ignoscetis huius aetati. Varro De vita populi Romani lib. I neque ita ut in singulis rebus diutius moremur, ut dixi, atque enodare subtilius velimus.

43

GRVMMVS dicitur agger, a congerie dictus. Accius Oenomao

quemcumque institeram grummum aut praecisum iugum.

44

TORRVS dicitur fax, unde et TORRIDARE dicimus conburere. Accius Melanippo

regina, erit tempus, cum hic torrus, quem amburi vides.

Idem Meleagro

eumpsum vitae finem ac fati ínternecionem fore
Meleagro, ubi torrus esset ínterfectus flammeus

45

EXPECTORARE est extra pectus eicere. Accius Phoenissis

incusant ultro a fortuna opibusque omnibus
desertum, abiectum, afflictum ex animo expectorant.

Idem Epigonis

eloquere proprie ac pavorem hunc meum expectora.

Cicero De oratore lib. III tum pavor sapientiam omnem mihi exanimato expectorat.

46

EXTISPICES proprie aruspices dicti sunt, quod exta spiciant. Accius Medea

principio extispicum ex prodigiis congruens ars te arguit.

Varro Serrano, πεϱὶ ἀϱχαιϱεσιῶν ait consulem mihi pelum cedere; subsilio et hostias et extispicis disputanti<s> relinquo.

47

LACTARE est inducere vel mulgere, vellere, decipere. Accius Medea

nisi ut astu ingenium língua laudem et dictis lactem lenibus.

Pacuvius Iliona

ne porro te error, qui nunc lactat, maceret.

Caecilius Hypobolimaeo Rastraria

quod prolubium, quae voluptas, quae te lactat largitas.

Accius Alcimeone

tanta ut frustrando lactans, vanans protrahas.

Varro Ὄνος λύϱας

quibus suam delectet ipse amusiam
et aviditatem speribus lactet suis.

Cicero Tusculanarum lib. IIII malivolentia laetans malo alieno, delectatio, iactatio et similia.

48

SVCCVSSARE est susum frequenter excutere. Accius Philocteta

agite ac vulnus nei succuset gressus caute ingredimini

Lucilius Satyrarum lib. III

succusatoris, tardi taetrique caballi.

Idem lib. XV

Campanus sonipes succussor nullus sequetur.

49

STRENA dicta est a strenuitate. Pomponius Pictoribus

adside, si qua ventura est alia strena strenue.

50

ADVLATIO est blandimentum proprie canum, quod et ad homines tractum consuetudine est. M. Tullius De deorum natura lib. II <canum vero tam fida custodia tamque amans dominorum adulatio. Idem> De officiis lib. I cavendum est ne adsentatoribus patefaciamus auris neve adulari nos sinamus.

Lucretius

gannitu vocis adulat

Accius Prometheo

sublime avolans
pinnata cauda nostrum adulat sanguinem.

51

MANDVCONES qui MANDVCI dicti sunt, et MANDONES, edaces. Pomponius Pictoribus

magnus manducus es, camillus canterius.

Lucilius

atque omnes mandonum gulae.

Varro Bimarco

magna uti tremescat Roma et magnae mandonum gulae.

52

SENICA significat senex. Pomponius Pictoribus

pappus hic in medio habitat, seneca non sescunciae?

Idem Praecone posteriore

sed me exercet senica nequam, neque illo quid faciam scio.

53

GRADARIVS est molli gradu et sine succussatura nitens. Lucilius Satyrarum lib. XIIII

ipse ecus non formonsus, gradarius, optimus vector.

Varro Modio

an qui gradu tolutili
temerius quam tu et molliter vectus, cito
relinquat?

54

EXDORSVARE, dorso nudare. Plautus Aulularia

Tu Mach<a>erio,
congrum, murenam exdorsua, quantum potest.

55

DELIRARE est de recto decedere; LIRA est autem fossa recta, quae contra agros tuendos ducitur | et in quam uligo terrae decurrat. Pomponius Prostibulo

Iamne abierunt? Iam non tundunt? Iamne ego in tut satis?
Numquis hic restitit qui nondum labeas lirarit mihi?

Id est confoderit. Lucilius XXVI

quapropter deliro et cupide offícium fungor uberum.

Plautus Amphitryone

Delirat uxor.

56

CENTVRIATIM dictum est abundanter et copiose, a centuriis, quae suffragium in comitiis ferebant. Pomponius Prostibulo

continuo ad te centuriatim current qui panem petent.

57

RVMEN dicitur locus in ventre quo cibus sumitur et unde redditur, unde et RVMINARE dicitur. Pomponius Prostibulo

ego rumorem parvi facio, dum sit, rumen qui inpleam.

58

RVDVS, stercus, quod raditur. Lucilius Satyrarum lib. XI

viai
sternendae iaciendum huc agerem et id genus rudus.

59

RVTRVM dictum est a radendo. Pomponius Pannuceatis

sarculum hinc illo profectus illim rediisti rutrum

Lucilius Satyrarum lib. VIIII

Frumentarius est: modium hic secum atque rutellum una adfert.

Varro Marcopoli, πεϱὶ ἀϱχῆς cui celer δι’ ἑνὸς λήμματος λόγος Antipatri Stoici filius rutro caput displanat.

60

NEBVLONES et TENEBRIONES dicti sunt, qui mendaciis et astutiis suis nebulam quandam et tenebras obiciant aut quibus ad fugam [fugitivis] et furta haec erant accommodata et utilia. Pomponins Pannuceatis

quid dedi nebuloni, quem pertaesumst pauperem?

Lucilius Satyrarum lib. XIIII

Publius Pavus mihi Tuditanus quaestor Hibera
in terra fuit, lucifugus, nebulo, id genus sane.

Idem lib. XX

nugator cum idem ac nebulo sit maximus multo.

Afranius Epistula

huc venit fugiens tenebrionem Tirrium.

Varro Papia Papae περὶ ἐγϰωμίων si et accusator et reus erunt tenebriones, uterque utrumque vituperato. Quod Homerus confirmat Iliados III

εὖτ᾽ ὄϱεος ϰοϱυφῇσι vότος ϰατέχευεν ὀμίχλην
ποιμέσιν οὔτι φίλην ϰλέπτῃ δέ τε νυϰτὸς ἄμεινον

Varro Gerontodidascalo Manius Curius consul Capitolio cum dilectum haberet nec citatus in tribu civis respondisset, vendidit tenebrionem.

61

TRVAM veteres a terendo, quam nos diminutive TRVLLAM dicimus, appellari voluerunt. Pomponius Pannuceatis

mulier ubi aspexit tam mirifice tutulatam truam.

Titinius Setina

sapientia <gubernator navem torquet, non valentia>
cocus magnum aenum, quando fervit, paula confutat trua.

62

EVANNETVR dictum est ventiletur vel moveatur: a vannu, in qua legumina ventilantur. Pomponius Pannuceatis

dixi ego illud futurum in prima valva est: vix haeret misera
evannetur et mea ocius opera ut fiat fecero.

Lucilius Satyrarum lib. VII

hunc molere, illam autem ut frumentum vannere lumbis.

Idem lib. IX

crisavit ut si frumentum clunibus vannat.

Varro De re rustica ut quod levissimum est in eo atque appellatur acus ac palea evannatur foras extra aream.

63

VAFRVM est callidum et quasi valde Afrum et urbanum Pomponius Praecone posteriore

tergum varium, linguam vafram.

M. Tullius De republica lib. III non sunt in disputando vafri, non veteratores, | non malitiosi.

Afranius Divortio

qui conere noctu clanculum
rus ire, dotem ne repromittas vafer
honeste ut latites et nos ludas diutius.

64

PARTICVLONES dicti sunt coheredes, quod partes patrimonii sumant. Pomponius Praecone posteriore

age modo, <i>stic garri particulones producam tibi.

65

CLEPERE est furari, tractum a ϰλοπῇ verbo Graeco. Accius Epigonis

eaque [ut] hoc causa, ut ne quis nostra auribus verba cleperet.

Plautus Pseudolo

Rape, clepe,
<h>arpaga.

M. Tullius De republica lib. IIII non modo ut Spartae rapere ubi pueri et clepere discunt. Pacuvius Hermiona

sermonem hic nostrum ex occulto clepsit, quantum intellego.

Varro Octogesi

seque opificio non probiter clepere

66

CORPORARE est interficere et quasi corpus solum sine anima relinquere. Ennius Andromeda

corpus contemplatur unde corporaret vulnere.

Accius Stasiastis vel Trop<a>eo Liberi

corporare abs tergo es ausus.

67

CIRCVS dicitur ornnis ambitus vel goerus, cuius dimminutivum est CIRCVLVS. Accius Andromeda

quod luna circulos annuo in cursu institit.

68

MEDICINAM dicimus et venenum, tractum a Graecis, qui venenum φάϱμαϰον appellant. Accius Phinidis

se venenis sterilem esse illius opera et medicina autumans.

69

CERNVVS dicitur proprie inclinatus, quasi quod | terram cernat. Lucilius Satyrarum lib. III

Cernuus extemplo plantas convestit honestas.

Vergilius X lib.

eiectoque incumbit cernuus armo.

Lucilius Satyrarum lib. XXVII

modo sursum, modo deorsum, tamquam colus cernui.

Varro De vita populi Romani lib. I etiam pellis bubulas oleo perfusas percurrebant ibique cernuabant a quo ille versus vetus est in carminibus «ibi pastores ludos faciunt coriis Consualia.»

70

STRICTVRAE dicuntur proprie scintillae quae de ferro ferventi eunt quod aut stricte emittantur, id est celeriter, aut quod oculos sui fulgore perstringant. Vergilius lib.VIII

stricturae Chalybum, et fornacibus ignis anhelat.

Lucilins Satyrarum lib. III

crebrae ut scintillae in stricturis, quod genus
olim ferventi ferro.

71

QVIRITARE est clamare, tractum ab iis qui Quirites invocant. Lucilius Satyrarum lib. VI

haec, inqnam, rudet e rostris atque heiulitabit,
concursans veluti angarius clareque quiritans.

Nigidius Commentariis grammaticis clamat quiritatur

72

CARIES est vetustas vel putrilago, unde CARICEVM veteres dixerunt. Lucilius Satyrarum lib. VII

ne auriculam obsidat caries ne vermiculique.

Turpilius Leucadia

ei peri<i>! Viden ut osculatur cariem? Num illum illaec pudet?

Afranius Privigno

nemo illa vivit carie curiosior.

73

VIROSAE mulieres dicuntur virorum adpetentes vel luxuriosae.

Lucilius Satyrarum lib. VII

Dixi. Ad principium venio; vetulam atque virosam
uxorem caedam potius quam castrem egomet me.

Afranius Divortio

vigilans ac sollers, sicca, sana, sobria:
virosa non sum, et si sum, non desunt mihi
qui ultro dent: aetas integra est, formae satis.

74

CAPRONAE dicuntur comae quae ante frontem sunt, quasiacapite pronae. Lucilius Satyrarum lib. VII

<i>actari caput atque comas, fluitare capronas
altas, frontibus inmissas, ut mos fuit illis.

75

CEREBROSI dicuntur ad insaniam faciles, quibus frequenter cerebrum moveatur. Lucilius Satyrarum lib. XV

te primum cum istis, insanum hominem et cerebrosum.

76

GLISCIT est congelascit et colligitur, vel crescit. vel ignescit. Turpilius Philopatro

cum te salvum video, ut volui, gliscor gaudio.

Accius Aeneadis

disumma tibi perduellum est. Quorum aut quibus se a partibus
gliscunt?

Pacuvius Periboea

sed nescio quid, nam est animi: horrescit et gliscit gaudium.

Sallustius Histor. lib. III neque iam sustineri poterat inmensum aucto mari et vento gliscente.

Vergilius lib. XII

haud secus accenso gliscit violentia Turno.

M. Tullius in Hortensio ad iuvenilem lubidinem copia voluptatum, gliscit illa ut ignis oleo.

Plautus Asinaria

tempus est subducere hinc me; pulcre hoc gliscit proelium.

77

POSTOMIS dicitur ferrum quod ad cohibendam equorum tenaciam naribus vel morsui inponitur, Graece, ἀπὸ τοῦ στόματος. Lucilius Satyrarum lib. XV

truleus postomide huic ingens de naribus pendet.

78

TRICONES, morosi et ad reddendum duri. Lucilius Satyrarum lib. XI

Lucius Cotta senex, crassi pater huius Paceni,
magnus fuit trico nummarius, solvere nulli
lentus.

Id est, facilis.

79

SAGAE mulieres dicuntur feminae ad lubidinem | virorum indagatrices; unde et SAGACES canes dicuntur, ferarum vel animalium quaesitores. Lucilius Satyrarum lib. VII

aetatem et faciem ut saga et bona conciliatrix.

Turpilius Boethuntibus

non ago hoc per sagam pretio conductam, ut vulgo solent.

80

LAPIT significat obdurefacit et lapidem facit. Pacuvius Periboea

lapit cor cura, aerumna corpus conficit.

81

MOENES aput veteres dicebantur non a largitia, <quae> ignota erat, sed consentientes ad id quod amici velint. Pacuvius Duloreste

animum quae * * * .

<Sallustius Iugurtae bello nam etiam> tum largitio multis ignota erat: munificus nemo putabatur nisi pariter volens. Lucilius lib. XXVI

munifici comesque amicis nostris videamur viri.

82

PETVLANTIA dicta est a petendo. M. Tullius De republica lib. IIII itaque a petendo petulantia; a procando, id est poscendo, procacitas nominata est.

83

PROCACITAS a procando vel poscendo: unde et PROCI dicti sunt matrimoniorum petitores. M. Tullius De republica lib. IIII a procando, id est poscendo, procacitas nominata est. Terentius Hecyra

maligna multo et magis procax facta ilico est.

Livius Aegistho

Quin, quod parere vos maiestas mea
procat, toleratis temploque hanc deducitis?

84

CALENDARVM vocabulum proprium Varro conplexus est De vita populi Romani lib. I itaque calendis calabantur, id est vocabantur: et ab eo calendae appellatae, quod est tractum a Graecis, qui ϰαλεῖν vocare dixerunt.

85

CONSVLVM et PRAETORVM proprietas, quod consulant et | praeeant populis, auctoritate Varronis ostenditur, De vita populi Romani lib. II quod idem dicebantur consules et praetores quod praeirent populo, PRAETORES; quod consulerent senatui CONSVLES.

86

IGNOMINIA est nominis nota. M. Tullius De republica lib. IIII censoris indicium nihil ferre damnato [obferent] nisi ruborem. Itaque, ut omnis ea iudicatio versatur tantummodo in nomine, animadversio illa ignominia dicta est. Lucilius lib. XXIX

Apollost numen, qui te antiquis non sinet
deliciis maculam atque ignominiam inponere.

87

FIDEI proprietatem exemplo manifestavit M. Tullius De republica lib. IIII fides enim nomen ipsum mihi videtur habere, cum fit quod dicitur.

88

PORTITORES dicuntur telonearii, qui portum obsidentes omnia sciscitantur, ut ex eo vectigal accipiant. M. Tullius De republica lib. IIII nolo enim eundem populum imperatorem et portitorem esse terrarum. optimum autem | et in privatis familiis et in republica vectigal duco esse parsimoniam.

Plautus Men<a>echmis

portitorem domum duxi, ita mihi
necesse est eloquii, quicquid egi atque ago.

M. Tullius De officiis primum inprobantur ii qu<a>estus, qui in odia hominum incurrunt, ut portitorum, ut feneratorum. Terentius Phormione

sed epistulam ab eo adlatam esse audivi modo
et ad portitores esse delatam.

Plautus Asinaria

ego pol istum portitorem privabo portorio.

Vergilius lib. VI

portitor ille Charon.

Varro Mysteriis aes defraudasse | coponem, bovam luto oblevisse, cum portitore serram duxe.

89

SEDITIONIS proprietas a M. Tullio manifestata est in lib. De republica VI eaque dissensio civium, quod seorsum eunt alii ad alios, seditio dicitur.

90

HAMIOTAS, piscatores, ab hamis Varro Bimarco voluit appellari

chortis cocorum atque hamiotarum aucupumque.

91

VALGVM est proprie intortum. Novius Militibus Pometinensibus

valgus, veternosus, genibus magnis, talis turgidis.

92

VATAX ET VARICOSVS, pedibus vitiosis. Lucilius lib. XXVIII

ut si progeniem antiquam, qua est Maximus Quintus,
qua varicosus vatax.

93

CATAX dicitur quem nunc coxonem vocant. Lucilius Satyrarum lib. II

hostilius contra
pestem permitiemque, catax quam et Manlius nobis

94

SILONES superciliis prominentibus dicti, significatione manifesta. Varro Γνῶθι σεαυτόν nonne [non] unum scribunt esse, grandibus supercilis, silonem, quadratum? Quod Silenus hirsutis superciliis fingeretur.

95

BRONCI sunt producto ore et dentibus prominentibus. Lucilius Satyrarum lib. III

broncus Bovillanus dente adverso eminulo hic est,
rinoceros.

96

COMPERNES dicuntur longis pedibus. Lucilius Satyrarum lib. XVII

num censes ϰαλλιπλόϰαμον ϰαλλίσφυϱον illam
non licitum esse uterum atque etiam inguina tangere mammis?
Conpernem aut varam fuisse Amphitryonis ἄϰοιτιν
Alcmenam atque alias, Ledam ipsam denique nolo
dicere: tute vide atque disyllabon elige quodvis.
Τυϱὼ eupatereiam aliquam rem insignem habuisse,
verrucam, naevum dictum, dentem eminulum unum.

97

VARI dicuntur obtortis plantis. Lucilius Satyrarum lib. XVII

conpernem aut varam fuisse Amphitryonis ἄϰοιτιν

Nam et VARICES inde dicuntur venae in suris inflexae vel obtortae. Varro epistula ad Varronem nam si tuam redam non habuissem, haberem varices.

98

LINGVLACAE dicuntur verbosi. Varro Papia papae, πεϱὶ ἐγϰωμίων quare residit lingulacae, optrectatores tui, iam nunc murmurantes dicunt: μωμήσεταί τις μᾶλλον ἢ μειμήσεται.

99

RABVLAE, litigiosi: a rabie dicti. Varro Papia papae, πεϱὶ ἐγϰωμίων ille ales gallus, qui suscitabat aetherearum Musarum scriptores? An hic qui gregem rabularum?

100

EBVLLIRE est ecfervescere: a bullis dictum. Cicero Tusculanarum lib. III qui si virtutis ebullire volent et sapientias, nihil aliud dicent nisi eam vim qua fiant vestrae voluptates, quas supra dixi.

101

RAPONES a rapiendo dicti. Varro Papia papae, πεϱὶ ἐγϰωμίων praetor vester eripuit mihi pecuniam. De ea questum ad annum veniam ad novum magistratum, cum hic rapo umbram quoque spei devorasset.

102

STRABONES sunt strambi quos nunc dicimus. Varro Flaxtabulis, πεϱὶ ἐπαϱχιῶν multi enim qui limina intrarunt integris oculis, strabones sunt facti; habet quiddam enim ἑλϰυστιϰὸν provincialis formonsula uxor. Lucilius lib. XXVII

nulli me invidere, non strabonem fieri s<a>epius
deliciis me istorum.

103

EXTERMINATVM est praeter terminos missum. Lucilius lib. XXVIIII

ni rediret ad se atque illam exterminaret miseriam.

M. Tullius De officiis lib. III atque hoc omne genus pestiferum atque inpium ex hominum communitate exterminandum est.

104

EXODIVM est finis, a Graeco tractum, quasi ἔξω τῆς ὁδοῦ, id est extra viam. Varro Ἑξατόμβῃ, πεϱὶ θυσιῶν Socrates cum in vinculis publicis esset et iam bibisset ϰώνειον in exodio vitae. Idem Ἕως πότε, πεϱὶ ὡϱῶν vitae cursum ut cognoscere possem et quae servitutis et libertatis ab origine ad exodium adductae. Idem Ταφῇ Μενίππου quod coeperas modo in via narrare, ut ad exodium ducas.

105

PVTVS est dictus a putando. Plautus Pseudolo

purus putus est ipsus.

Varro Εϰατόμβῃ, πεϱὶ θυσιῶν

mea igitur hecatombe pura ac puta.

Idem Prometheo Chrysosandalos locat sibi amiculam de lacte et cera Tarentina, quam apes Milesiae coegerint ex omnibus floribus libantes, sine osse et nervis, sine pelle, sine pilis, puram putam, proceram, candidam, teneram, formosam. Nam et rationes ea causa PVTARI dictae sunt quotiens ex his fraudis aut falsi aut mendacii aut iniqui aliquid separatur. Et ipsum namque, dubitantes cum dicimus PVTO, significamus nos in rebus incertis et | obscuris falsis opinionibus nos fieri ambiguosos.

106

COMPEDES non a pedibus dictae, sed ab inpedimento. Varro Prometheo libero

ego infelix non queam
vim propulsare atque inimicum Orco inmittere?
Nequeiquam saepe aeratas manuis conpedes
conor revellere.

Idem Flaxtabulis πεϱὶ ἐπαϱχιῶν

domo exeo, intro, et pedes corrigiis conpedio.

Idem Parmenone

lepusculi timentis, hoc quadrangulum
dedit Diana rete nexile, arcyas,
viscum fugai, lineamque compedam.

Idem Sesqueulixe quocumque ire vellemus, obvius flare. Vbi corpori aerinas conpedes inpositas video.

107

FVLGORA dicuntur coruscationes, a fulgore. Varro πεϱὶ ϰεϱαυνου cognitio enim trium, fulgetrae, tonitrum, fulguris, a fulmine orta.

108

COAGVLVM a coagendo, quod est colligendo. Varro Est modus matulae, πεϱὶ μέθης

vino nihil iucundius quisquam bibit;
hoc aegritudinem ad medendam invenerunt,
hoc hilaritatis dulce seminarium,
hoc continet coagulum convivia.

109

MVLIEROSI dicti mulierum adpetentes. Afranius Vopisco

homo mulierosus confert me ilico alio.

110

FLAGRIONES dicti servi, quod flagris subiecti sint, ut VERBERONES a verberibus. Afranius Vopisco

tu flagrionibus * * *

111

<EDVLIA. Afranius> Privigno

iucunditatis plus inest in te mihi
quam conmercatis conquisitae edulibus.

112

MERENDA dicitur cibus post meridiem qui datur. Afranius Fratriis

interim merendam occurro | ad cenam, cum veni, iuvat.

113

PEDETEMTIM et PEDEPRESSIM dictum est caute, quasi lenta et tarda itione. M. Tullius De officiis lib. I sin minus, sensim erit pedetemtimque faciendum. Lucilius lib. XXVII

ille contra omnia inter plures, sensim et pedetemtim foris,
nequem laedat.

Quadrigarius Annalibus exercitu instructo pedetemtim milites ducere coepit. Caelius Annali VI ipse cum cetera copia pedetemtim sequitur.

114

CALCES a calcando, quod est nitendo, dictae sunt, non a calcitrando; nam et de omnibus pedibus et de hominum et universorum animantium dici potest; nam sunt calces extrema pars pedum, terrae proxima. Vergilius lib. V

ecce volat calcemque terit iam calce Diores.

Idem sexto libro

tollit se arrectum quadrupes et calcibus auras
verberat.

115

SVBLIGACLVM est quo pudendae partes corporis teguntur dictum quod subtus ligetur. M. Tullius De officiis lib. I scenicorum quidem mos tantam habet vetere disciplina verecundiam, ut in scenam sine subligaclo prodeat nemo.

116

MEDIOCRITAS medium est. Sic dici voluit M. Tullius De officiis lib. I eadem ratio est habenda vestitus, in quo, sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est. | Lucilius lib. XXVII

paulo hoc melius quam mediocre, hoc minus malum quam ut pessumum.

Terentius Andria

et tamen omnia haec mediocriter.

Cicero Tusculanarum lib. III at hae mihi adferentur mediocritates, quae si naturales sunt, quid opus est consolatione?

117

MODESTIAM a modo dictam M. Tullius auctor est De officiis lib. I non hanc quam interpretamur modestiam quo in verbo modus inest.

118

ANTES sunt quadraturae, unde et ANTAE dictae sunt quadrae columnae. Vergilius Georgicorum lib. II

iam canit effectos extremus vinitor antes.

119

CAMERVM, obtortum, unde et CAMERAE, tecta in curvitatem formata. Vergilius Georgicorum lib. III

et cameris hirtae sub cornibus aures.

120

INMVNE dicitur sine officio, sine munere. Vergilius Georgicorum lib. IIII

inmunisque sedens aliena ad pabula fucus.

M. Tullius Philippicarum lib. I num immunitates datae?

121

DIRVM est triste, infestum et quasi deorum ira missum. | Vergilius Georgicorum lib. III

priusquam
dira per incautum serpant contagia vulgus.

Et Aeneidos lib. IIII

ultricesque sedent in limine Dirae.

M. Tullius De senectute intellegi potest ex his fratribus, qui in Adelphis sunt. Quanta in altero diritas, in altero comitas!

122

EXORDIVM est initium, unde et vestis ORDIRI dicitur, cum instituitur detexenda. Vergilius Aeneidos lib. IIII

quonam reginam ambire furentem
audeat adfatu? Quae prima exordia sumat?

M. Tullius in Hortensio perge, quaeso; nec enim imperite exorsus es. Lucilius lib. XXVIIII

verum tristis contorto aliquo ex Pacuviano exordio.

Cicero Timaeo difficillimum autem est in omni conquisitione rationis exordium. Varro Ὄνος λύϱας

qui fabularum conlocant exordia.

123

INOPS dicitur sine ope et auxilio. Vergilius lib.VIII

res inopis Evandrus habebat.

Et Georgicorum | lib. I

atque inopi metuens formica senectae.

Terentius Adelphis

ferte misero atque innocenti auxilium;
subvenite inopi.

M. Tullius De officiis lib. II nimirum enim inops ille et, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest.

124

DEFRVDARE significat fructum minuere vel per fraudem aliquid exquirere. Terentius in Phormione

suum defraudans genium conpersit miser.

Plautus in Asinaria

ten ego defraudem, cui ipsi nihil est in manu,
nisi quid tu porro uxorem defraudaveris?

125

SVDVM dictum est quasi semiudum, ut est aer post pluvias serenus et liquidus. Vergilius lib. VIII

arma inter nubes caeli regione serena
per sudum rutilare vident.

Plautus Milite

cum solis radii esse olim, cura sudumst, solent.

Lucilius lib. XXVIIII

nec ventorum flamina
flando suda secundent.

126

INRITARE dictum est proprie provocare, tractum a canibus, qui cum provocantur INRIVNT. Lucilius Satyrarum lib. I

inritata cane quam homo quam planius dicit.

Terentius Phormione

inrito.

Vergilius lib. X

irritatque virum telis et voce lacessit.

Sallustius Historiae lib. I tunc vero Etrusci cum ceteris eiusdem causae, ducem se nactos rati, maximo gaudio bellum inritare. Lucilius lib. XXVIII

Lucili, si in amore inritarit suo.

Plautus Amphitryone

irritabis crabrones.

Varro Sesqueulixe

omnes irritans ventos omnesque procellas.

127

ABLEGARE est proprie alio mittere: dictum | a legatis, qui cum legationibus mittuntur. Terentius

aliquo mihi est
ablegandus, dum parit Philumena.

128

ARCANVM dicitur secretum vel absconditum, quod quae in arcis sunt celata sunt et abscondita. Vergilius Aeneidos lib. IIII

solam nam perfidus ille
te colere, arcanos etiam tibi credere sensus.

Et Aeneidos lib. I

longius et volvens fatorum arcana movebo.

129

TORMINES, genus morbi, dicti quod dolore torqueat. Cicero Tusculanarum lib. II quamvis idem forti | culum se in torminibus et in stranguria sua praebeat. Et quarto itaque decimus gravidinosos quosdam, torminosos.

130

MONVMENTI proprietatem a monendo M. Tullius exprimendam putavit Ad C<a>esarem epistula II sed ego, quae monumenti ratio sit, nomine ipso admoneor ad memoriam magis spectare debet posteritatis quam ad praesentis temporis gratiam.

Vergilius lib. V

quem candida Dido
esse sui dederat monumentum et pignus amoris.

131

RIVALES dicti sunt quasi in unum amorem derivantes. Terentius in Eunucho

miles Thraso,
Phaedriae rivalis.

132

GESTIRE significat laetum esse, dictum a gesticulis facilioribus. Terentius in Eunucho

Ch<a>erea, quid est quod sia gestis? Aut quid hic sibi vestitus quaerit?

Vergilius Georgicorum lib. I

et studio incassum videas gestire lavandi.

133

INVOLARE est inruere, insilire, aut a VOLATV aut a VOLA, id est media manu, dictum. Terentius Eunucho

ut ego unguibus facile illi in oculos involem

Lucilius lib. XXX

inde canino ricto oculisque
involem.

134

PROPINARE a Graeco tractum est, post potum tradere. Terentius Eunucho

hunc vobis comedendum [et bibendum] et deridendum propino.

Ennius Satyrarum lib. III

Enni poeta, salve, qui mortalibus
versus propinas flammeos medullitus.

135

PEDETEMTIM dicitur caute. Cicero in Verrinis actione I quae tamen a me pedetemtim cauteque dicentur.

136

INSVLSVM, proprie fatuum, quasi sine sale. M. Tullius Ad Caesarem iuniorem epistula secunda sed ita locutus insulse est, ut mirum senatus convicium exceperit. Et De oratore lib. II ut nihil aliud eorum quam ipsa insulsitas rideatur.

137

IGNAVVM est segne, torpidum, feriatum et sine igni. Vergilius Georgicorum lib. IIII

ignavum fucos pecus a praesepibus arcent.

Et Georgicorum lib. III

En age, segnis
rumpe moras.

M. Tullius Ad Caesarem iuniorem II lib. in quo tua me provocavit oratio, mea consecuta est segnis. Et De senectute quae vitia sunt non senectutis, sed incertae, ignavae, somniculosae senectutis.

138

CALAMITOSVM dicitur malis et calamitatibus praegravatum. M. Tullius in Verrinarum divinatione et honoris amplissimi puto esse et accusare inprobos et miseros calamitososque defendere.

139

SERIVM, triste et quasi sine risu. [M.] Afranius Privigno

non ego te novi tristem servum, serium?

Plautus Amphitryone

Nunc quidem praeter nos | nemo est. Dic mihi verum serio.

140

INTERPOLARE est inmittere et interponere et novam formam e vetere fingere. M. Tullius in Verrem actione II aliquid demendo, mutando, interpolando. Et est tractum ab arte fullonia, qui poliendo diligenter vetera quaeque quasi in novam speciem mutant.

Plautus Amphitryone

Illic homo me interpolabit meumque os finget denuo.

141

EVERRICVLVM genus est retis piscatorii, a verrendo dictum, vel quod trahatur vel quod, siquid fuerit piscium nactum, everrat. Ad hoc M. Tullius Verrinarum lib. V de signis quod umquam, iudex, huiuscemodi everriculum ulla in provincia fuit?

142

DIVARICARI dictum est distendi, [dictum] ab his qui vitio naturae ita sunt pedibus discretis, ut eos in diversum habeant separatos. M. Tullius De signis | Sopatrum, hominem summum, domi nobilem, summo magistratu praeditum, divaricari ac deligari iubet.

143

VACCILLARE est trepidare vel cum lassitudine niti, a senibus, qui sint aevo defessi atque ad sustinendam lassitudinem baculo tarditatem levent. M. Tullius Philippicarum lib. III in Galliam mutilatum ducit exercitum, cum una legione et ea vaccillante.

144

PRAESTRINGERE dictum est non valde stringere et claudere. Plautus in Milite glorioso

praestringat oculorum aciem in acie hostibus.

Lucilius lib. XXX

praestringat oculorum aciem splendore micanti.

M. Tullius De senectute voluptas rationi | inimica est, mentis, ut ita dicam, praestringit oculos nec habet ullum cum virtute commercium. Varro Andabatis non mirum si caecutis; aurum enim non minus praestringit oculos quam ὁ πολὺς ἄϰϱατος. Cicero De fato *** et De finibus bonorum et malorum lib. II<II> aciem animorum nostrorum virtutis splendore praestringitis.

145

ANGINA, genus morbi, eo quod angat et Graece συνάγχη appellatur. Lucilius lib. XXX

insperato abiit quem una angina sustulit hora.

146

ARQVATVS morbus dictus, qui regius dicitur, quod arcus sit concolor, de virore vel quod ita stringat corpora ut in arcum ducat. quod <nos * * * Lucilius lib.XXX >

nos esse arquatos; surgamus, eamus, agamus!

Varro Eumenidibus nam ut arquatis et lutea quae non sunt et quae sunt lutea videntur, sic insanis sani et furiosi videntur esse insani.

147

PRIVVM est proprium uniuscuiusque, unde et res PRIVATA. Lucilius lib. XXX

culcitulae accedunt privae centonibus binis.
Idem
abdomina tunni
priva dabo.

148

NVGATOR, nugis turbator. Lucilius lib. XXX

quam me hoc tempore, nugator, cognoscere non vis.

149

FORAMINA quasi dimminutive a foribus dicta. Cicero Tusculanarum lib. I nam nunc quidem, quamquam foramina illa, quae patent ad animos a corpore, callidissimo artificio natura fabricatur.

150

DISCERNICVLVM, acus quae capillos mulierum ante frontem dividit, dicta a discernendo. Lucilius lib. XXX

euplocamo digitis discerniculumque capillo.

151

FRATRVM proprietatem Nigidius acutissime | dixit «frater est», inquit, «dictus quasi fere alter».

152

SVBPLANTARE dictum est pedem subponere. Lucilius lib. XXVIIII

subplantare aiunt Graeci.

M. Tullius De officiis lib. III contendere debet, quam maxume possit, ut vincat; subplantare eum quicum certet aut manu pellere nullo modo debet.

153

CONIVGARE, copulare, dictum est a iugo. Lucilius lib. XXVIIII

quam mihi quantum est inter humanum genus
rerumque inter se coniugat, communicat.

154

FENESTRAE a Graeco vocabulo conversum est in Latinum, ἀπὸ τοῦ φαίνειν. Cicero Tusculanarum lib. I non eas partis, quae quasi fenestrae sunt animi.

155

EMVNGI ex manifesta significatione manat. Lucilius lib. XXVIIII

in me illis spem esse omnem, quovis posse me emungi bolo.

Terentius

emunxi argento senem.

156

ADGLOMERARE, inplicare, coniungere, dictum a glomere. Vergilius Aeneidos lib. II

et lateri adglomerant nostro.

157

COLLARE est vinculi genus, quo collum adstringitur. | Lucilius lib. XXVIIII

cum manicis catulo collarique ut fugitivum
deportem.

158

DEPILATI dictum rarefacti. Lucilius lib. XXVIIII

Gnatho, quid actum est? Depilati omnes sumus.

159

EXCVRIARI, curia excludi. Varro Hippocyne Apollonium ideo excuriant, quia nihil habebat.

160

PENSVM significat exaequatum, quod sine inclinatione sunt quae penduntur. Lucilius lib. XXVIII

nihil parvi ac pensi, uti littera<s> doceas lutum.

161

AQVA INTERCVS, hydropum morbus, quasi aqua inter cutem. Lucilius lib. XXVIII

aquam te in animo habere intercutem.

M. Tullius De officiis lib. III si quis medicamentum cuipiam dederit ad aquam intercutem.

162

MALTAS veteres molles appellari voluerunt, a Gr<a>eco, quasi μαλαϰούς. Lucilius lib. XXVII

insanum vocant quem maltam ac feminam dici videt.

163

MONOGRAMMI dicti sunt homines macie pertenues ac decolores: tractum a pictura, quae priusquam coloribus corporatur, umbra fingitur. Lucilius lib. II

vix vivo homini ac monogrammo.

Et XXVII

Quae pietas? Monogrammi quinque adducti pietatem vocant!

164

PORTORIVM dicitur merces quae portitoribus datur. | Lucilius lib. XXVII

facit idem quod illi qui inscriptum e portu exportant clanculum,
ne portorium dent.

165

INPERTIRE est participare et partem dare. Lucilius lib. XXVII

quibus potest, inpertit.

Novius Decuma

si ignotis inpertibis, fient facilius.

M. Tullius De republica lib. V quod molestiis senectutis suae vestras familias inpertire posset. Et Ad Hirtium lib. V et quoniam, ut hoc tempus est, nihil habeo, patriae quod inpertiam.

166

SEDVLVM significat sine dolo. Lucilius lib. XXVII

salutem fictis versibus Lucilius,
quibus potest, inpertit, totumque hoc studiose et sedulo.

M. Tullius De finibus bonorum et malorum sedulo, inquam, faciam; sed «fortuna fortis»: quare conare, quaeso.

167

SCRIPTVRARIOS veteres, quos nunc tabularios | dicimus, dici volunt, quod scripturis et commentariis omnia vel urbium vel provinciarum conplecterentur. Lucilius lib. XXVI

Publicanus vero ut Asiae fiam, ut scripturarius.

168

VERSIPELLES dicti sunt quolibet genere se conmutantes. | Lucilius lib. XXVI

At libertinus, tricorius, Syrus ipse ac mastigias,
quicum versipellis fio et quicum conmuto omnia.

Plautus Amphitryone

versipellem se facit, quando lubet.

169

CONBIBONES, conpotores, a bibendo dicti. Lucilius lib. XXVI

quandoquidem repperi magnis conbibonum ex copiis.

170

CAPITAL dictum est capitis periculum. Plautus Men<a>echmis

numquam hercle effugiet, tametsi capital fecerit.

Lucilius lib. XXVI

facile deridemur; scimus capital esse irascier.

171

CLANDESTINO est abscondite. Lucilius lib. XXVI

At enim dicis: clandestino tibi quod conmissum foret,
neu mutires quidquam, neu mysteria ecferres foras.

172

IDIOTAS a Graeco tractum, inutilis, quasi sibi tantum, non plurimis utiles. Lucilius lib. XXVI

Quidni et tu idem inlitteratum me atque idiotam diceres?

173

EXPIRARE dictum est vel ab spiritu effuso vel ab spiraminibus. Lucilius lib. III

exspirans animam pulmonibus aeger agebat.

Idem XXVI

ut, si eluviem facere per ventrem velis,
cura ne omnibus distento corpore expiret viis.

174

ELIMINARE extra limen eicere. Pacuvius Duloreste

Vbi illic est? Me miseram! Quonam clanculum se eliminat?

Pomponius Concha

vos | istic manete: eliminabo extra aedis coniugem.

Ennius Medea Exule

antiqua erilis fida custos corporis,
quid sic te extra aedis exanimata eliminas?

Accius Meleagro

timide eliminor,
clamore simul atque nota vox ad aures accidit.

175

INCOXARE, in coxam sidere. Pomponius Pannuceatis

neque interim cacandi causa umquam incoxavi nate.

176

CONDEPSERE, conmiscere, a Gr<a>eco tractum. Homerus Odyssia

ϰεϱὸν δεψήσας μελιηδέα.

Pomponius Nuptiis

partem insipui, conclusi, condepsui.

177

VITVPERARE dictum est vitio dare, tamquam culpae vel displicentiae. Terentius in Andria

nunc quam rem vitio dent, quaeso, animo adtendite.

Et in sequentibus

id isti vituperant factum.

Lectum est autem et VITIVM DARE, hoc est unicuique rei culpam adplicare; sed hoc in incertae auctoritatis scriptoribus invenitur.

178

ORDIRE est ponere, incipere. Accius Amphitryone

non parvam rem ordibor. Ne retice, obsecro.

Afranius Suspecta

tamen animo ordire oportet me paula paululum.

179

PILARE dictum est, ut PVLMARE, pilis vestiri. Afranius Conpitalibus

praeterea nunc corpus meum pilare primum coepit.

Novius Exodio

pati dum poterunt, antequam pugae pilant.

180

POPVLARE significat populi amorem conciliare: unde POPVLARES dicti de uno populo amici. Pacuvius Chryse

atque, ut promeruit, pater mihi patriam populavit meam.

Terentius Phormione

amicus summus meus et popularis Geta.

181

RABERE dictum est a rabie. Varro, Idem Atti quod Tetti

Quid est? Quid latras? Quid rabis? Quid vis tibi?

Caecilius Hypobolimaeo Rastraria

rabere se ait.

182

SVPERSEDERE, manere, perseverare, quasi in voluntate et consilio sedere. Turpilius Paedio

ut ille hac sese abstineret, ego supersederem nuptiis.

Plautus Epidico

Supersede istis rebus iam. Tu ipse, ubi lubet, finem face.

Sisenna Hist. lib. IIII de virtute eorum accusanda proloqui supersederunt.

183

TINTINNIRE dicitur sonare, unde et TITNINNACVLA sunt appellata. Afranius Vopisco

tintinnire ianitoris inpedimenta audio.

Nigidius lib. XVIII itaque ex re in Saliaribus adtanus «tintinat», id est «sonat».

184

VERMINARI positum torqueri, a vermibus, quod facile se torqueant. Pomponius Hirnea Pappi

decimus mensis est cum factum est. Ita fit, ita semper solet:
decumo mense demum turgens verminatur, parturit.

185

CANATIM, SVATIM, BOVATIM, canum et suum et boum genere. Nigidius Conmentariis Grammaticis sunt | etiam adsimulanter dicta haec: CANATIM, SVATIM, BOVATIM; quae ab animalibus sumuntur.

186

COSSIM dictum quasi coxim. Pomponius Porcaria

hoc sciunt omnes, quantum est qui cossim cacant.

187

INFABRE, foede, ut est ADFABRE, pulchre. Pacuvius Niptra

barbaricam pestem subinis nostris optulit,
nova figura factam, conmissam infabre.

188

SAEPIVNT significat tenent, inpediunt, dictum a saepibus, quae obiectae iter cludunt; unde et CIRCVMS<A>EPTVM dicitur. Afranius Materteris

perii! Lacrimae linguam saepiunt.

189

STIGMATIAS veteres punctos in notis dici voluerunt. M. Tullius De officiis lib. II o miserum, qui fideliorem et barbarum et stigmatiam putare.

190

RESERARE, aperire, a sera dictum, qua remota valvae patefiunt. M. Tullius De officiis lib. II nec ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire non possit, nec ita reseranda ut pateat omnibus. Vergilius lib. VIII

non secus ac siqua penitus vi terra dehiscens
infernas reserat sedes.

191

ABVNDARE, supra modum aliquid esse. Vergilius Georgicorum lib. IIII

Ergo apibus fetis idem atque examine multo
primus abundare.

Tractum ex amnibus qui, quotiens augentur imbribus maioribus, et crebris undis eriguntur. Vergilius primo libro Georgicorum

praesertim incertis si mensibus amnis abundans
exit.

192

TERGIVERSARI, fallere et dicta mutare et est quasi tergum vertere; ut ait Plautus Amphitryone

versipellem se facit, quando lubet.

M. Tullius De officiis lib. III tribus generibus, quo modo possunt, non incallide tergiversantur. <idem Tusculanarum lib. > V itaque illam tergiversari non sinent secumque rapient.

193

PRVDENTIAM a providendo dictam dilucide ostendit M. Tullius in Hortensio id enim est sapientis, providere; ex quo sapientia est appellata prudentia. Et De senectute Quid multa? Sic mihi persuasi, | sic sentio, cum tanta celeritas animorum sit, tanta memoria praeteritorum futurorumque prudentia. Et De republica lib. VI Totam, igitur, expectas prudentiam huius rectoris, quae ipsum nomen hoc nacta est ex providendo.

194

ADPENDIX dicitur quod alii est adiunctum, quasi ex alio pendeat. M. Tullius in Hortensio vidit enim quod videndum fuit, adpendicem animi esse corpus nihilque esse in eo magnum.

195

CONVIVII proprietatem M. Tullius De senectute demonstrat bene enim maiores accubitionem epularem amicorum, quae vitae coniunctionem haberet, convivium nominaverunt.

196

OCCATIONEM ab obcaecatis seminibus, qua id efficitur, dici M. Tullius voluit De senectute sparsum semen excepit, primum id obc<a>ecatum cohibet: ex quo occatio, quae hoc efficit, nominata est.

197

COAGMENTA dicta sunt coniunctiones artae et conpares: a coagendo, id est stringendo; unde et COAGVLVM dicitur. M. Tullius De senectute vivendi est finis optimus, cum, integra mente certisque sensibus, opus ipsa suum eadem, quae coagmentavit, natura dissolvit.

198

VERNILITER pro adulatorie, a vernis, quibus haec vivendi ars est. Caecilius Venatore

credo. Nimis tandem hoc fit verniliter.

199

PECVNIOSORVM et LOCVPLETIVM proprietatem aperuit M. Tullius De republica lib. II, a pecore PECVNIOSOS et a possessionibus locorum LOCVPLETES appellatos adserens multaeque dictione ovium et boum, quod tunc erat res in pecore et | locorum possessionibus; ex quo pecuniosi et locupletes vocabantur.

200

VIRITIM dictum est separatim et per singulos viros. M. Tullius De republica lib. II ac primus agros, quos bello Romulus ceperat, divisit viritim civibus. Plautus in Aulularia aliter, sub hac tamen significantia

dividere argenti dixit nummos in viros.

Varro De vita populi Romani lib. I et extra urbem in regiones XXVI agros viritim liberis adtribuit.

201

VERNAS veteres appellabant qui vere sacro fuerant nati, et habebatur nomen hoc pro vitabili maledicto. Plautus Amphitryone

hic, qui verna natus est, quaeritur.

Lucilius

vernam ac cercupithecon.

Plautus, qui supra

cum cruciatu tuo istaec hodie, verna, verba funditas.

202

CONCINNARE est facere, ut Plautus Amphitryone

lacrimantem ex abitu concinnas tu tuam uxorem.

Sed proprietas verbi haec est, quod apud veteres CINNVS potionis genus ex multis liquoribus confectum dici solet. Recte autem CONCINNARE et consentire intellegi potest, quasi concinere, ut multis diverse canentibus unus efficitur modus. Plautus Asinaria

auceps quando concinnavit aream, obfundit cibum.

M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. IIII cum iis, cum quibus re concinebat, verbis dis | crepare. Idem in Academicis, lib. I quae, cum similitudine verbi concinere maxime sibi videretur.

203

PAVPERTAS dicta est a pecunia parva. Varro De vita populi Romani lib. I pecunia quae erat parva: ab eo paupertas dicta. Cuius paupertatis magnum | testimonium est.

204

PANDERE Varro existimat ea causa dici, quod qui ope indigerent et ad asylum Cereris confugissent panis daretur: pandere ergo quasi panem dare, et quod numquam fanum talibus clauderetur. De vita populi Romani lib. I hanc deam Aelius putat esse Cererem; sed quod in asylum qui confugisset panis daretur, esse nomen fictum a pane dando, pandere, quod est aperire.

205

BLATIS et BLATERAS, confingis aut incondite et inaniter loqueris, ut a balatu. Plautus in Amphitryone

Qui, malum, intellegere quisquam potis est? Ita nugas blatis.

Idem in Aulularia

Vbi tu es, quae deblaterasti iam vicinis omnibus?

206

PERCONTARI, diligenter inquirere. Plautus Amphitryone

Qui istuc in mente est tibi ex me, mi vir, percontarier?

Et est proprietas verbi ab eo tracta, quod vada in fluminibus contis exquirunt.

207

PRODIGIA dicta sunt porro adigenda. Plautus Amphitryone

sed, mulier, postquam experrecta es, te prodigiali Iovi
aut mola salsa hodie aut ture conprecatam oportuit.

208

CERRITI et LARVATI, male sani et aut Cereris ira aut larvarum incursatione animo vexati. Plautus Amphitryone

«larvatus». «Edepol hominem miserum! Medicum quaeritat».

Idem qui supra in Amphitryone

quaeso advenienti morbo medicari iube:
tu certe aut larvatus es aut cerritus.

209

CALCITRONES, qui infestent calcibus. Plautus in Asinaria

clamat, procul siquem videt | ire ad se calcitronem.

Varro Sesqueulixe itaque tunc ecum mordacem, calcitronem, horridum miles acer non vitabat.

210

VOTITVM veteres religione aliqua prohibitum vel interdictum dici voluerunt. Plautus in Asinaria

Nolo illam habere causam et votitam dicere.

211

VERBERARE non solum a verberibus dictum est, sed et a verbis. Plautus in Aulularia Nam cur me miseram verberas?

212

CASSVM veteres inane posuerunt et arbitrandum est eius verbi proprietatem magis ab aranearum cassibus dictam, quod sint leves ac nullius ponderis, non, ut quibusdam videtur, quasi quassum. Plautus in Aulularia

Virginem habeo grandem, dote cassam atque inlocabilem.

213

Propriam corvorum vocem GROCCHITVM veteres esse voluerunt. Plautus in Aulularia simul radebat pedibus terram et voce groccibat sua.

214

SVBLEVIT significat inlusit et pro ridiculo habuit, tractum a genere ludi, quo dormientibus ora pinguntur. Plautus in Aulularia

Fidei censebam maximam multo fidem
esse, ea sublevit os mihi penissume.

215

INVESTES dicuntur inpuberes, quibus propter teneram aetatem nulla pars corporis pilat. Hoc et Aeneidos VIII videtur sensisse Vergilius

aurea caesaries ollis atque aurea vestis.

Sed melius intellegi potest INVESTES appellatos quasi in Vesta, id est in pudicitia et in castitate.

216

INFERVM ab imo dictum, unde INFERI quibus inferius nihil, unde quod infertur recte potest dici | quicquid desuper mittitur. Varro Marcipore

nubes aquali frigido velo leves
caeli cavernas aureas obduxerant,
aquam vomentes inferam mortalibus.

217

SYRVS a Gr<a>eco magis tractum est, ἀπὸ τοῦ σύϱειν. Has nos SCOPAS, rustici eo nomine SYRVS vocant. Varro Marcipore

ventique frigido se ab axe erumpebant,
phrenetici septentrionum filii,
secum ferentes tegulas, ramos, syrus.

218

EVIRARE dicitur virilitatem amittere et effeminare. Varro Marcipore

spatula evirevit omnes Venerivaga pueros.

219

LVDIBRIA proprietatem trahunt a levi ac sine pondere et contemnendo aut, quod magis verum est, ludicro. Vergilius lib. VI

foliis tantum ne carmina manda,
ne turbata volent rapidis ludibria ventis.

220

FEBRIS proprietatem a fervitate morbi vel mali, ut a calendo CALOREM vel CALDOREM Varro Andabatis aperiendam putat idque alterum appellamus a calendo calorem, alterum a fervore febrim.

221

VVLPINARI dictum est fraudibus et mendaciis vera pervertere vel effugere, dictum ab non recto sed intorto vulpium cursu. Varro Mysteriis

vulpinare modo et concursa qualubet; erras.

222

SVFFLATVM dicitur proprie tumidum, erectum et quasi vento quodam elatius factum. Varro Agathone

neque auro aut genere aut multiplici scientia
sufflatus quaerit Socratis vestigia.

223

VESPERTILIO, animal volucre, biforme, | dictum quod vespero se ad volatum proferat noctis. Varro Agathone Quid multa? Factus sum vespertilio; neque in muribus plane neque in volucribus sum.

224

EXPORRECTVM, extentum: PORRECTVM est enim tentum, id est, porro iactum. Varro Endymionibus quare si in somnum reccideris et οὐδέποτε eris iterum exporrectus.

225

IVGATVM, coniunctum, a iugo dictum. Cicero Tusculanarum lib. III hoc quidem est commune virtutum; omnes enim inter se iugatae sunt.

226

PRODIVS dictum interius, longius: a prodeundo, quasi porro eundo. Varro Virgula divina primum venit in urbem atque intra muros; deinde accedit prodius atque introit domum, [id est intra privatos muros].

227

GRANARIA, loca in horreis, servandis seminum granis. Varro Gerontodidascalo

vel decem messis ubi una saepiant granaria.

228

TORCVLVM, quod uso TORCVLAR dico, quod intortum laticem vitis vel oleae exprimant. Varro Gerontodidascalo

vineis ubi ampla cella torculum respondeat.

229

CINGILLVM, a cingendo, quod INCINGVLVM plerumque dicitur. Varro Gerontodidascalo novos maritus tacitulus taxim uxoris solvebat cingillum.

230

TVTILINA dea est, a tuendo dicta. Varro Hercules tuam fidem non Tutilinam, quam ego ipse invoco, quod meae aures abs te obsidentur.

231

TVTANVS deus, a tutando. Varro Hercules tuam fidem

noctu Hannibalis cum fugavi<t> exercitum
Tutanus, hoc Tutanum Romae nuncupor;
hacpropter omnes, qui laborant, invocant.

232

SILICERNIVM pessime intellegentes ita posuisse Terentium putant, quod incurvitate silices cernat senex. SILICERNIVM est proprie convivium funebre, quod senibus exhibetur. Varro Meleagris funus exequiatis laute ad sepulchrum antiquo more silicernium confecimus, id est πεϱίδειπνον. Quo pransi discedentes dicimus alius alii «vale».

233

SVFFVNDATVM dictum est subiectum, dictum a fundamentis. Varro Ταφῇ Μενίππου antiqui nostri in | domibus latericiis, paululum modo lapidibus suffundatis, ut umorem ecfugerent, habitabant.

234

EDONES et PHAGONES ab edacitate: unum Latinum, aliud Graecum. Varro Ταφῇ Μενίππου εἰ ἀπάγοιντο ἴσως edones Romam, ut turba intendant annona<m>; sed propter phagones ficetulam pinguem aut turdum nisi volantem non video.

235

ELIXVM quidquid ex aqua mollitur vel decoquitur; nam LIXAM aquam veteres esse dixerunt, unde et LIXAE dicti qui militibus aquam ad castra vel ad tentoria solent ferre. Varro Ταφῇ Μενίππου «in pavimento non audes facere lacunam»; «at in humu calceos facis elixos».

236

PAROC<H>OS a Graeco tractum est nomen, quod vehicula praeeat: ὀχήματα enim Graece, Latine vehicula appellantur. Et est officii genus quod administrantibus paret. Varro Sesqueulixe hic enim omnia erat: idem sacerdos, praetor, paroc<h>os, denique idem senatus, idem populus, caput.

237

TROSSVLI dicti sunt torosuli. Varro Sesqueulixe nunc emunt trossuli nardo nitidi vulgo Attico talento ecum.

238

PROBOSCIS Gr<a>ecum nomen est, dictum quod ante depascat. Et est porrecta corporis pars inhaerens naribus, quae, excepto homine, in aliis animalibus invenitur. Varro Sexagesi invenisse se, cum dormire coepisset tam glaber quam Socratis calva, esse factum ericium e pilis albis cum proboscide.

239

CETARI genus est piscatorum quod maiores pisces capit, dictum ab eo quod CETE in mari maiora sunt piscium genera. Quod Vergilius

inmania cete.

Varro Γνῶθι σεαυτόν non animadvertis cetarios, cum videre volunt in mari thunnos, escendere in malum alte, ut penitus per aquam perspiciant pisces?

240

TONIMVS positum sonamus cum modo, a tono.

Varro Eumenidibus

tibi tympanon inanis sonitus matris deum
tonimus, tibi nos, [a tibiis modos.]

[Varro Eumenidibus]

[sonitus Matris deûm]
[tonimus tibi nos] tibi nunc semiviri.

241

DIERECTI dicti crucifixi, quasi ad diem erecti. Varro Eumenidibus

apage in dierectum a domo nostra istam insanitatem!

242

PRAESEPIA non tantum quibus aut cantheri aut iumenta cetera aut veterina animalia pabulantur; sed et omnia loca clausa et tuta dicta praesepia. Vergilius Aeneidos lib.I

aut agmine facto
ignavum fucos pecus a praesepibus arcent.

Varro Ὄνος λύϱας

si quis † melodinist † Ὄνος λύϱας
praesepibus | se retineat forensibus.

243

SVBRIGERE significat susum erigere; quo verbo rustici utuntur, cum tritae fruges ad ventilandum in areis eriguntur. Vergilius Aeneidos lib. IIII

tot linguae, totidem ora sonant, tot subrigit auris.

244

LINGVLACAE, locutuleiae, a procacitate linguae et loquendi proprietatem trahunt. Plautus in Casina

lingulaca est, nam numquam tacet.

245

FVRES significationem habere a furvo, quod Romani veteres atrum appellaverint et quod per obscuras atque atras noctes oportuna sit eius mali effectio, eo dictos fures. Varro Rerum divinarum lib. XIIII furem ex eo dictum quod fur<v>um atrum appellaverint et fures per obscuras noctes atque atras facilius furentur. Homerus

ϰλέπτῃ δέ τε νυϰτὸς ἄμείνον.

246

VENTORVM proprietates et vocabulorum significationes, in tractatibus nobilium philosophorum quaesitas, has apertissimas potuimus invenire. EVRVM dictum, ἀπὸ τῆς ἠοῦς ῥέοντα quod flatus eius ab oriente sit hiemali. AVSTRVM, qui Graece Νότος dicitur, ab umore et nebula, quod νότος Graece, umor Latina interpretatione dicatur ac sit is ventus sudoris effector, ut est Homeri

ϰατὰ δὲ νότιος ῥέεν ἱδϱώς.

CIRCIVM, a turbine ac vertigine. BOREAM, hoc est Aquilonem, ἀπὸ τῆς βοῆς, quod sonorus sit et procellosus. Homerus

ϰαὶ Βοϱέης αἰθϱηγενέτης, μέγα ϰῦμα ϰυλίνδων

In alio loco

οὔτε θαλάσσης ϰῦμα τόσον βοάᾳ ποτὶ χεϱσὸν,
ποντόθεν ὀϱνύμενον πνοιῇ Βοϱέω ἀλεγεινῇ

247

PENI vel PENORIS (sic enim a plurimis declinatum est) proprietatem docti veteres hanc esse voluerunt, quod, quae in ea sunt, quasi penitus et in penetralibus recondantur. Hoc et in antiquis libris et philosophorum tractatibus invenitur.

248

LEVVM significari veteres putant quasi a levando. Vergilium quoque sub hac ostentatione posuisse voluerunt Georgicorum lib. IIII

siquem
numina leva sinunt auditque vocatus Apollo.

Ennius Annali lib. III

olim de caelo laevum dedit inclytus signum.

249

RVDENTES ea causa sapientissimi dictos volunt, quod funes, cum vento verberentur, RVDERE existimentur, atque hunc sonum proprium funium, non asinorum putant.

250

INFESTI proprietatem hanc esse Nigidius voluit, quasi nimium festinantis ad scelus vel ad fraudem.

251

MATVRARE non, uti consuetudo est, properare dicendum est, sed cum modo studium adhibere festinum; a maturitate dictum, quae ratione naturae modificatione quadam nec praecipitatur, ne praecox quid fiat, neque differtur, ne senio dissolvatur. Vergilius Georgicorum lib. I

frigidus agricolam siquando continet imber,
multa, forent quae mox caelo properanda sereno,
maturare datur.

252

LICTORIS proprietatem a ligando dictam vetustas putat; ita enim carnificis officium antiquitus fungebatur. M.Tullius pro Rabirio lictor, inquit, conliga manus.

253

SORORIS appellationem veteres eliganti interpretatione posuerunt; itaque maxime iuris scriptores exprimendam putaverunt. Antistius Labeo soror, inquit, appellata est quod quasi seorsum nascitur separaturque ab ea domo in qua nata est.

254

LVES a rebus solvendis proposita. Licinius Macer Annalibus lib. II nequaquam sui lavandi reluant arma lue.

255

HVMANITATEM non solum, uti nunc consuetudine persuasum est, de benivolentia, dexteritate quoque et comitate | veteres dicendam putaverunt, quam Gr<a>eci φιλανθϱωπίαν vocant, sed honestorum studiorum et artium adpetitum, quod nulli animantium generi absque hominibus concessa sit. Varro Rerum humanarum [lib.] I Praxiteles, qui propter artificium egregium nemini est paululum modo humanior<i>.

256

ADOR, frumenti genus, quod epulis et inmolationibus sacris pium putatur, unde et ADORARE, propitiare religiones potest dictum videri. Varro De re rustica lib. I in loco umidiore far adoreum potius serunt quam triticum. Vergilius lib. VII

et adorea liba per herbam
subiciunt epulis.

257

FACIEM, totius corporis formam, πϱόσωπον, id est os, posuit antiquitas prudens, ut ab aspectu species et a fingendo figura, ita a factura corporis facies. Plautus Poenulo

«Sed earum nutrix qua sit facie mi expedi».
«Statura non magna, corpore aquilino». «Ipsa est».

Pacuvius Niptra

aetate integra,
feroci ingenio, facie procera

Sallustius Historiarum lib. II Sardinia in Africo mari, facie vestigii humani, in occidentem quam in orientem latior.

258

VESTIBVLA quidam putant sub ea proprietate distincta, quod in primis ingressibus et in spatiis domorum Vestae, hoc est arae ac foci, soleant haberi. Sed sive sic intellegi debent <sive> non, abhorret a vocabuli proprio. Invenitur etiam aput veteres doctos VESTIBVLA ob eam significantiam dicta, quod in his locis, ad salutandos dominos domorum quicumque venissent, stare solerent, dum introeundi daretur copia, atque ob hanc consistionem et quasi stabulationem primos ingressus domorum vestibula nominatos. Cicero in Oratore vestibula nimirum honesta aditusque ad causam faciet.

259

BIDENTES qui aestimant ob eam causam oves a Vergilio dictas, quod duos dentes habeant, pessime ac vitiose intellegunt. Nam nec duos dentes habent, et hoc quidem et genus monstri est. Et melius intellegi potest, si biennis dixerit auctoritatem Pomponius in Atellana

Mars, tibi voveo facturum, si umquam redierit,
bidenti verre.

Laberius in Paupertate

visus hac nocte bidentis propter viam
facere.

Et Nigidius Figulus dicit BIDENTAL vocari, quod bimae pecudes inmolentur.

260

IVGERI proprietatem Varro designat, De re rustica I in agro Romano ac Latino iugeris. IVGVM vocant quod iuncti boves uno die exarare possint.

261

FAENVS ab eo dictum est, quod pecuniam pariat | increscentem tempore, quasi FETVS aut FETVRA, nam et Graece τόϰος dicitur ἀπὸ τοῦ τίϰτειν, quod est parere. Varro lib. III De Latino sermone fenus autem dictum a fetu et quasi fetura quadam pecuniae. Nam et Catonem et ceteros antiquiores sine a littera faenus pronuntiasse contendit, ut FETVS et FECVNDITAS.

262

RECEPTICIVM servum quidam ab ea proprietate dictum volunt, ut, si nequam et nihil<i> sit qui venundatus ob aliquod vitium aut malefactum a distractore recipiatur, sed vera haec est eius nominis interpretatio: quem in data dote aut donatione quis exceperit, quod est proprie RECEPERIT. Plautus Trinummo

posticulum hoc recepit, cum <a>edis vendidit.

Cato mulier et magnam dotem et magnam pecuniam retinet. Ex ea igitur re familiari, ex qua sibi dote data retinuit, pecuniam a viro forte irata repetere instituit. Adponit ei flagitatorem RECEPTICIVM. Hoc est proprium, suum, quem cum reliqua pecunia receperat nec dederat doti, set exceperat. Cicero De oratore in lib. II sed dicis te cum aedis venderes ne in rutis quidem et caesis sol<i>um tibi paternum recepisse.

263

SITICINES ut LITICINES a lituo, ut TVBICINES a tuba, ita SITICINES, qui aput funeratos vel vita functos et sepultos, hoc est iam sitos, canere soliti erant honoris causa cantus lamentabilis. Hoc in libris Coniectaneis Atei Capitonis invenitur et Cato id vocabulum indubitanter adposuit.

264

IVMENTVM a iungendo veteres dictum putant, g littera in eo nomine adtrita. Nam et VECTABVLVM | dicunt, quod nunc vehiculum dicitur.

265

ARCERA plaustrum est rusticum tectum undique quasi arca. Hoc vocabulum et aput Varronem et aput M. Tullium invenitur. Hoc autem vehiculi genere senes et aegroti vectari solent. Varro Gerontodidascalo vehebatur cum uxore vehiculo semel aut bis anno, cum arcera<m>, si non vellet, non sterneret.

266

TROPEI significantiam propriam Varro Bimarco ostendit ideo fuga hostium Graece vocatur τϱοπή, hinc spolia capta, fixa in stipitibus, appellantur TROPEA.

267

LVXVM id est evulsum et loco motum, quod nunc LVXARI ignari latine dicimus. Inde LVXVRIA, quia a recta vivendi via sit exclusa et eiecta.

268

COLINAM veteres coquinam dixerunt, non ut nunc vulgus putat. Varro Modio et hoc interest inter Epi | curum et ganeones nostros, quibus modulus est vitae culina. Plautus Mostellaria

Exi e culina, sis, foras, mastigia,
qui mihi inter patinas exhibes argutias.

Varro De vita populi Romani lib. I qua fini sit antica et postica. In postica parte erat culina, dicta ab eo quod ibi colebant ignem. Locupletiorum domus quam fuerint angustiis paupertinis coactae, ipsa nomina, declarant.

269

MODESTVM, a modico, hoc est a moderato, positum. Varro Modio non eos optume vixisse qui diutissime vixent, sed qui modestissime. [Id est modice].

270

INFANS a non fando dictus est. Cicero in Oratore | nam et infantes actionis saepe fructum tulerunt. Et est quod aut dici non debeat aut fari non possit; nam et INFANTES usque eo appellandi sunt, donec coeperint fari. Lucilius lib. XVIIII

ut pueri infantes faciunt, mulierculam honestam.

Et XV

ut pueri infantes credunt signa omnia aena
vivere et esse homines.

Vergilius Aeneidos lib. II

infandum, regina, iubes renovare dolorem.

Varro Ὄνος λύϱας voces Amphionem; tragoedum iubeas Amphionis agere partis; infantior est quam meus est mulio. | Accius Athamante

prius quam infans facinus oculi vescuntur tui.

Varro Eumenidibus

postremo nemo aegrotus quicquam somniat
tam infandum, quod non aliquis dicat philosophus.

Cicero De oratore lib. III modo hoc constet, neque infantiam eius qui rem noverit, sed eam explicare dicendo non queat, neque inscitiam illius cui res non subpetat, verba non desint, esse laudandam.

271

SARCINATRICIS non, ut quidam volunt, sarcitricis, quasi a sarciendo, sed magis a sarcinis, quod plurimum vestium sumant. Varro Ὄνος λύρας homines rusticos in vindemia incondita cantare, sarcinatricis in machinis.

272

PETAVRISTAE a veteribus dicebantur qui saltibus vel schemis levioribus moverentur et haec proprietas a Graeca nominatione descendit, ἀπὸ τοῦ πετᾶσθαι. Varro Epistula ad Caesarem convocat Ptolomaeum cinaedologon, Nicona petauristen, Diona aulopoion. Idem De vita populi Romani lib. II nec minus alio in genere sunt ludi vellites Galli, Germani petauristae.

273

CVRIAM a cura dictam Varro designat De vita populi Romani lib. II itaque propter curam locus quoque, quo suam quisque domo senator confert, curia appellatur.

274

LEGIONVM proprietatem a dilectu militum Varro De vita populi Romani lib. III dictam interpretatur: tum appellatus est dilectus et ab electione legio. Ab hac supervacaneorum consuetudine adscribuntur.

275

ASSAS nutrices difficilis multi existimant intellectus, at vero acri intentione potuimus indagare ob eam proprietatem officii eo nomine nuncupari, quod assint his quos nutriant nec vel exiguo divellantur, unde ASSECVLAS, ab eo quod assint et omnibus iussis dominorum praesto sint, esse vocitatos.

276

ENIXAE dicuntur feminae nitendi, hoc est conandi et dolendi, labore perfunctae, a Nixis, quae religionum genera parientibus praesunt. Sed elegantior intellectus, ut ex hoc dictae esse credantur, quod vinculis quibusdam periculi, quibus inplicarentur, fuerint exsolutae: NEXVM enim dicimus aptum et conligatum. Plautus in Amphitryone id probat dicens

uno ut labore exsolveret <a>erumnas duas.

277

REMVLCARE dictum quasi molli et leni tractu ad progressum mulcere. Sisenna Histor. lib. I si quae celeriter solvi poterat, in altum remulco retrahit.

278

CONGENV<C>LARE est genu replicato cadere. Sisenna Historiarum lib. III multi, plagis adversis icti | et congenu<c>lati, Romanis praecipitatis, ipsi supra voluti in caput.

279

AGILEM, celerem, ab agendo. Sisenna Historiarum lib. III agilem dari facilemque victoriam neque fossas aut bellum remoratum.

280

EXPEDITI et INPEDITI ex una proprietate habent vocabuli causam, aut exolutis pedibus aut inligatis. Sisenna Histor. lib. IIII inermos armat<i>, inpeditos expediti sine ullo suorum vulnere cunctos interficiunt.

281

TESTVDINES sunt loca in aedificiis camerata, ad similitudinem aquatilium testudinum, quae duris tergoribus sunt et incurvis. Vergilius Aeneidos lib. I

in foribus divae, media testudine templi.

Sisenna Historiarum lib. IIII Gaius Titinius quidam, cui minus proprietas mentis ab natura tradita videretur, primo ante testudinem constitit; deinde aput consulem causam atque excusationem praeferre coepit.

282

INSINVARE est inmitti, quasi sinu accipi. Sisenna Historiarum lib. IIII agmen perturbatum pedites insinuant ac loco conmovent.

283

ADOLERE verbum est proprie sacra reddentium, quod significat votis vel supplicationibus numen auctius facere; ut est in isdem: MACTE ESTO. Et intellegi debet ab eo quod est adolevit, id est crevit, et ADVLTVM, quod est | auctum et aucta aetate aut, aliqua causa maius solito factum, ducere proprietatem. Vergilius Aeneidos lib. I

cura penum struere et flammis adolere penates.

Idem in septimo

adolet cum altaria taedis.

Et in Bucolicis

verbenasque adole pinguis et mascula tura;
quod est, adde, cumula.

Et Georgicorum lib. IIII

Panch<a>eis adolescunt ignibus arae.

284

ACCENSI genus militiae est administrantibus | proximum. Varro Rerum humanarum lib. XX ut consules ac praetores qui secuntur in castra ACCENSI dicti, quod ad necessarias res saepius acciantur, velut accensiti. Quos nunc dicimus, DEPVTATI.

285

NEFARII proprietatem in lib. I De vita populi Romani Varro patefecit a farre quod adoreum est, id quo scelerati uti non debeant, non triticum sed far. Hoc quoque idem adsignificat, quod qui indigni sunt qui vivant NEFARI vocantur.

286

ADOREVM quoque ab eo dictum putat quod cibi ora, id est principium, sit far.

287

PROPITIVM dicitur prorsus pium aut proprie pium, ut apud Terentium in Adelphis

quam ea quae parentis propitii.

Aut certe porro pium, quod est vehementer et valde, ut aput eundem Terentium in prologo Andriae

dehinc ut quiescant porro moneo et desinant
male dicere, malefecta ne noscant sua.

288

INPANCRARE est invadere, verbum a Gr<a>eco tractum, quasi πᾶν ϰρέας consumere. Varro ecclesiam in regiam arcam inpancrarunt.

289

MANSVETVM dictum est quasi manu adsuetum, quod omnia, quae sunt natura fera, manuum permulsione mitescant. Vnde Vergilius Georgicorum lib. III

et plausae sonitum cervicis amare.

Et Aen. lib. VII

ille manu patiens;

quoniam supra dixerat

pectebatque ferum puroque in fonte lavabat.

290

CINNVS est conmixtio plurimorum, unde et CONCINNARE dicitur. Cicero in Oratore est autem quidam interiectus inter hos medius et quasi temperatus, nec acumine posteriorum nec flumine | utens superiorum, ut cinnus amborum, neutro excellens, utriusque particeps vel utriusque, si verum quaerimus, potius expers.

291

ENVCLEATE dicitur purgate, exquisite et sine asperitate aut duritia, ab eo quod nucibus separatis, id est testis, nuculeorum utilis usus habeatur. Cicero in Oratore modo id eleganter enucleateque faciat, eum solum Attice dicere. Idem Tusculanarum lib. IIII habes ea quae de perturbationibus enucleate disputant.

292

RVTVNDVM a rota dictum est vel rota a rutundo. Et est RVTVNDVM collectum et per omnem circuitum sine offensione asperi aut anguli leve. Quam significantiam Cicero in Oratore etiam ad humani ingenii transtulit formam Theodectes autem praefractior nec satis, ut ita dicam, rutundus, primus instituit dilatare verbis.

293

RABVLA a rabie dictus est, quem nunc advocatum vel causarum patronum dicimus. Cicero in Oratore non enim declamatorem aliquem de ludo aut rabulam de foro, sed doctissimum et perfectissimum quaerimus. Inde et Sallustius canina, ut ait Appius, facundia exercebatur.

294

MERIDIES manifeste medius dies. Cicero in Oratore iam videtur nescire dulcius. Ipsum meridiem cur non medidiem?

295

INEPTI proprietatem Cicero De oratore lib. II patefecit quem enim nos ineptum vocamus, is mihi videtur ab hoc nomen habere dictuun quod non sit aptus.

296

DEVORSORIA dicta sunt hospitia, a deversando. Cicero De oratore lib. II quiescam in Caesaris | sermone quasi in aliquo opportuno devorsorio.

297

SANNIONES dicuntur a SANNIS qui sunt in dictis fatui et in motibus et in schemis quos MOROS vocant Graeci. Terentius in Eunucho

solus Sannio servat domi.

Cicero De oratore lib. II quid enim potest tam ridiculum quam sannio est? Qui ore, vultu, imitandis moribus, voce, denique corpore ridetur ipso.

298

HEREDIOLI proprietatem indicat Varro De re rustica lib. I bina iugera, quod a Romulo primum divisa viritim, quae heredem seque<re>ntur.

299

LEGVMINA Varro De re rustica lib. I dicta existimat quod non secentur, sed [quod] legantur cetera quae velluntur <e terra, non subsecantur; quae quod ita leguntur>, legumina dicta.

300

PORCAE agri, quam dicimus, significantiam Varro designat De re rustica lib. I qua aratrum vomere lacunam, striam facit, sulcus vocatur, quod est inter duos sulcos elata terra, dicitur PORCA, quod ea seges frumentum porricit. Accius Parergorum lib. I

bene proscissas cossigerare ordine
porcas bidenti ferro rectas dereuere.

Porcae sunt signa sulcorum, quae ultra se iaci semina prohibeant; PORCERE enim prohibere saepius legimus.

301

OCCATIONIS proprietas his indiciis aperitur. Varro De re rustica lib. I et postea occare, id est conminuere, ne sit gleba: quod ita occidunt, occare dictum.

Serenus

occatio occ<a>ecatio est.

302

POMORVM a Varrone proprietas explanata est De re rustica I aquam addi cotidie vesperi; | a quo, quod indigent potui, poma dicta esse possunt.

303

FRACCESCERE, tamquam friari et putrefieri vetustate. Varro De re rustica lib. I haec, de qua fit oleum, congeri solet acervatim dies singulos in tabulata ut ibi mediocriter fraccescat.

304

LIXARVM proprietas haec est, quod officium sustineant militibus aquae vehendae, LIXAM namque aquam veteres vocaverunt, unde ELIXVM dicimus aqua coctum. LIXA etiam cinis dicitur vel umor cineri mixtus; nam etiamnunc id genus LEXIVVM vocatur. Varro De vita populi Romani lib. I proinde ut elixum panem ex farre et aqua frigida fingebant.

305

CALONVM quoque proprietas haec habetur, quod ligna militibus subministrent: ϰᾶλα enim Graeci ligna dicunt. Vt Homerus

ἐπὶ δὲ ξύλα ϰόλλ’ ὑπέθεντο.

306

CONFLVGES, loca in quae rivi diversi confluant. Livius Andromeda

confluges ubi conventu campum totum inumigant.

307

CONSEDO, a consedendo, ut ADSEDO vel ADSEDOR. Cassius Hemina Annalium lib. IIII nemo vicinus consedo.

308

CONTICINIVM noctis primum tempus, quo omnia quiescendi gratia conticescunt. Auctores multi sunt mihi, sed auctoritate deficiunt.

309

DELIBRATVM, decorticatum; ut DEARTVATVM, per artus discissum. Vergilius Georgicorum lib. II

udoque docent inolescere libro.

310

EXTEREBRARE est vi aliquid extorquere et scrutari aut curiosius quaerere. Plautus in | Astraba, cum in curiosum iocaretur

terebratum quidem pertundis.

311

GRVMAE sunt loca media, in quae directae quattuor congregantur et conveniunt viae. Est autem GRVMA mensura quaedam, qua fixa viae ad lineam deriguntur, ut est agrimensorum et talium. Ennius lib. XVIII <DE>GRVMA<RE > derigere dixit

degrumari ferro.

Lucilius lib. III

viamque
degrumabis, ut castris mensor facit olim.

312

LVCVLENTVM, pulchrum et bonum et perspicuum, dictum a luce. Licinius Macer Annali lib. I auspicia | pulchra et luculenta conmemorat. Plautus Cornicula

pulchrum et luculentum hoc nobis hodie evenit proelium.

313

LOGI, a Graeco sermone, dicta ridicula et contemnenda. Cicero pro Gallio ego te certo scio omnes logos, qui ludis dicti sunt, animadvertisse. Turpilius Canephoro

testamentum ergo celabis? Logi.

314

FVLGORATORES ut EXTISPICES et ARVSPICES, ita hi fulgurum inspectores, Cato De moribus Claudi Neronis haruspicem, fulguratorem si quis adducat.

315

MOLETRINA, a molendo, quod pistrinum dicimus, ut FVRATRINA aut FETVTINA. Cato in Thermum nervo, carcere, moletrina.

316

PANIS proprietatem a pascendo putant veteres aestimandam. Varro De vita populi Romani lib. I pastillos et panes, haec vocabula pastus, quod esse pascere dicebant.

317

MVSTVLENTVM, ut VINVLEMTVM et FAECVLENTVM. Plautus Cistellaria

nam ita mustulentus | aestus nares adtigit;

ut sit odor musti aut musto oblitus ac madens.

318

CONVICIVM dictum est quasi e vitiis iocum, qui<a> secundum ignobilitatem loci maledictis et dictis turpibus cavilletur.

319

<PROLVBIVM est ***>

Prolubium est petere amicitiam et fidem.

Accius Andromeda

muliebre ingenium, prolubium, occasio.

N<a>evius Colace

et volo
et vereor et facere in prolubio est.

Laberius Conpitalibus

quo quidem
me a matronali pudore prolubium meretricis
progredi coegit.

Varro De lingua Latina lib. IIII prolubium et prolubidinem dici ab eo quod lubeat, unde etiam lucus Veneris Lubentinae dicatur.

320

PEDATO positum pro repetitu vel accessu, quasi per pedem, sicuti nunc vulgo dicitur, tertio pedato. Cato Originum lib. I igitur tertio pedato bellum nobis facere. Idem in Dissuassione de feneratione tertio autem pedato item ex fenore discordia excrescebat.

321

PRAECLAVIVM, pars vestis quae ante clavum texitur. Afranius Omine

tertium diem praeclavium unum texere.

Idem Fratriis

mea nutrix, surge, si vis; profer purpuram.
praeclavium contextumst.

322

PROPAGES est series et adfixio continuo vel longe ducta. PAGES enim conpactio, unde CONPAGES et PROPAGARE genus, iuge, longe mittere. Pacuvius Antiopa

salvete, gemimi, mea propages sanguinis.

Ennius

nobis unde forent fructus vitaeque propagmen.

323

PRAEGRADAT, antevenit, dictum a gradu. | Pacuvius Atalanta

extremum intra camterem ipsum praegradat
Parthenopaeum.

324

PROMICARE, extendere et porro iacere; unde EMICARE. N<a>evius Agrypnuntibus

si quidem loqui vis,
non perdocere multa longe promicando, oratiost.

325

PRAEVIVS dictus est antecedens. Cicero Alcyonibus:

hunc genuit claris delapsus ab astris
praevius Aurorae, solis noctisque satelles.

326

DIGLADIARI dictum est dissentire et dissidere, dictum a gladiis. Cicero Academicorun lib. I Quid autem stomachatur Mnesarchus? Quid Antipater digladietur cum Carneade tot voluminibus? Idem tertio digladiari autem semper, depugnare in facinorosis et audacibus, quis non cum miserrimum, tum etiam stultissimum dixerit?

327

AEQVOR, ab aequo et plano Cicero Academicorum lib. II vocabulum accepisse confirmat quid tam planum videtur quam mare; e quo etiam aequor illud poetae vocant.

328

M<A>ENIANA ab inventore eorum Maenio dicta sunt, unde et columna Maenia. Cicero Academicorum lib. IIII interim ille, cum aestuaret, veterum, ut Maenianorum, sic Academicorum viam secutus est.

329

NATRICES dicuntur angues natantes. Cicero Academicorum lib. IIII (sic enim vultis) tantam vim natricum viperarumque fecerit? Lucilius Satyrarum lib. II

si natibus natricem inpressit crassam et capitatam.

330

EXVLTARE dictum est exilire. Cicero Academicorum lib. III et ut nos nunc sedemus ad Lucrinum | pisciculosque exultantes videmus. Vergilius Aeneidos lib. III

exultantque vada atque aestu miscentur harenae.

331

EXCORDES, CONCORDES, VE<CORDES> ex corde significantiam ducunt. Cicero Tusculanarum lib. I aut | unde, magna dissensio est. Aliis cor ipsum animus videtur: e quo excordes, vecordes, concordes dicuntur.

332

MANVM dicitur clarum, unde etiam mane post tenebras noctis diei pars prima; inde MATVTA, quae graece Λευϰοθέα. Nam inde volunt etiam deos MANES appellari, id est bonos ac prosperos, quod melior mors sapientioribus quam vita probetur. Cicero Tusculanarum lib. I Quid? Ino, Cadmi filia, nonne Λευϰοθέα nominata a Graecis, Matuta habetur a nostris? Inde INMANENS, non boni, ut saepe.

333

FODICARE est fodere, a fodiendo dictum. Cicero Tusculanarum lib.III non est enim in nostra potestate, fodicantibus eis rebus quas malas opinamur, dissimulatio vel oblivio.

334

POLITIONES, agrorum cultus diligentes; ut POLITA omnia dicimus exculta et ad nitorem deducta. Ennius Satyrarum lib. III

testes sunt
lati campi, quos gerit Africa terra politos.

Idem Annali lib. VIIII

rastros dentefabres capsit causa poliendi
agri.

Varro Quid mirum? Ex agri depolitionibus eiciuntur, hic in cenaculo polito recipiuntur.

335

PRAEFICAE dicebantur aput veteres quae adhiberi solent funeri, mercede conductae, ut et flerent et fortia facta laudarent. Plautus in Frivolaria

superaboque omnis argutando praeficas.

Idem Truculento

praefica,
quae alios conlaudare, eapse sese vero non potest.

Lucilius lib. XXII

mercede quae conductae flent alieno in funere,
praeficae multo et capillos scindunt et clamant magis.

Varro De vita populi Romani lib. IIII dein neniam cantari solitam ad tibias et fides eorumque ludistricas cursicassent haec mulier vocitata olim praefica usque ad Poenicum bellum.

336

PAREVCTATOI qui de pueritia veniunt ad pubertatem, a Graeco vocabulum sumptum. Lucilius lib. VIIII

unde pareutactoe, clamides ac barbula prima.

Idem XX

tuum ephebum quendam, quem vocant pareutacton.

Varro De compositione saturarum

pareutactae adsunt, mulier quae mulier, Venus, caput

337

PROLETARI dicti sunt plebei, qui nihil rei publicae exhibeant, sed tantum prolem sufficiant. Cato De tribunis militum expedito pauperem, plebeium atque proletarium. Cassius Hemina Annali lib. II | tunc Marcius pro consule primum proletarios armavit. Varro De vita populi Romani lib. I quibus erant pecuniae satis, locupletis, adsiduos; contrarios PROLETARIOS adsiduo neminem vindicem voluerunt [locupleti].

338

PROSAPIA est generis longitudo, dicta a prosupando aut proserendo. Cato Originum lib. I veteres prosapia. Et multa alia aput multos.

339

OPTIONES in cohortibus qui sint honesti gradus, ut OPTATOS, quod est electos, et ADOPTADOS, | quod adscitos, Varro De vita populi Romani lib. III existimat appellatos referentibus centurionibus et decurionibus adoptati in cohortes subibant, ut semper plenae essent legiones, a quo optiones in turmis decurionum et in cohortibus centurionum appellati.

II. INCIPIT DE HONESTIS ET NOVE VETERVM DICTIS PER LITTERAS

ID EST PER A LITTERAM

1

APVD, iuxta. Sisenna historiographus lib. IIII dum pristinum vinum apud ignem per sudorem corpore exhauserunt. M. Tullius De officiis cuius focum mirari solitus Cato; apud quem ille sedens Samnitum, quondam hostium, iam clientium suorum, munera repudiaverat. Et De oratore lib. II cum etiam tum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet.

2

APISCI, invenire. Sisenna historiographus lib. IIII itaque postero die legatos Iguvium redeuntis apiscitur.

3

ABSTEMIVS. <Varro abstemius> est, immo scit quo rete leporem teneat lupum non teneri. Apuleius in libro Ludicrorum

sed fuisti quondam Athenis parcus atque abstemius.

Lucilius Satyrarum lib. VI

† thaunomeno, inquit balba, sororem
lanificam dici, siccam atque abstemiam ubi audit.

Varro De vita populi Romani lib. I quantopere abstemias mulieres voluerint esse, vel ex uno exemplo | potest videri.

4

ADIPATVM veteres honeste pro pingui et suculento et opimo posuerunt. Cicero in Oratore adsciverunt suis artibus opimum quoddam et tamquam adipatae dictionis genus.

5

ADAMARE. Cicero Academicorum lib. II qui enim serius honores adamaverunt, vix admittuntur ad eos, nec satis commendati multitudini possunt esse.

6

ADSTIPVLARI positum est adsentiri. Cicero in Academicis libro IIII falsum esse Stoici dicunt et eorum adstipulator Antiochus.

7

ADDICTVM est quasi devotum vel obnoxium. Cicero Tusculanarum lib. II qui certis quibusdam destinatisque sententiis quasi addicti et consecrati sunt.

8

AQVILEX. Varro Quinquatribus | an hoc praestat Herophilus Diogeni, quod ille e ventre aquam mittit? At hoc te iactas? At hoc pacto utilior te Tuscus aquilex.

9

EQVIMENTVM positum est non aequamentum, quasi parem vicem, sed merces pro eo quod dicitur admissum. Varro Sexagesi an, si equam emisses quadripedem, ut meo asino Reatino admitteres, quantum poposcissem, dedisses equimenti?

10

AERIFICVM dictum quod fit ex aere. Varro Γνῶθι σεαυτόν

nihil sunt Musae Polyclis
vestrae quas aerifice duxti.

11

APLVDAS frumenti furfures dicunt rustici veteres. Hoc in antiquis invenitur, quorum in dubio est auctoritas, quamquam et Plautus in Astraba | fabula ita dixerit. Cuius incertum est an sit ea comoedia; atque ideo versus eosdem ponere supersedimus.

12

ADVLTERIONEM pro adultero Laberius Cophino quem si quis legere voluerit, ibi inveniet et fidem nostram sua diligentia adiuvabit.

13

ANTICIPARE posuerunt veteres praevenire, hoc est ante capere. Varro Bimarco

† ipse fistis † dicite labdae et vivos contemnite vivi;
anticipate atque addite calcar, stultos contemnite docti.

14

AVRIGATVR honeste positum pro moderatur ac regit. Varro Modio asse vinum, asse pulmentarium, secundas, quo natura aurigatur, non necessitudo.

15

ARCHITECTARI. Cicero De finibus bonorum et malorum lib. II an quod ita callidast, ut optime possit architectari voluptates?

16

AIAT quod est dicat. Cicero De finibus bonorum et malorum quasi ego id curem, quod ille aiat aut neget.

17

ANELLVS. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. V nec tamen Epicuru<m> licet oblivisci, si cupiam; cuius imaginem non modo in tabulis nostri familiares, sed etiam in poculis et in anellis habebant.

18

AMATIO. Plautus Rudente

nimis p<a>ene inepta atque odiosa eius amatio est.

19

ADESVM consumptum. Sisenna Historiarum lib. III isdem temporibus Aesernini, duplici fossa valloque | circumdati, frumento adeso quod ex areis in oppidum portatum est.

20

ADTENDERE pro intendere, cogitare. Cicero De oratore nihilne vobis in mentem venit quid praeterea | a Crasso requiratis? «Id me Hercules ipsum, inquit, adtendo».

21

ADCOMMODAT, adiungit, adplicat. Cicero De oratore lib. II Africano illi superiori, coronam sibi in convivio ad caput adcommodanti. Vergilius Aen. lib. II

laterique Argivum adcommodat ensem.

22

AVTVMNITAS pro autumno. Varro Serrano, πεϱὶ ἀϱχαιϱεσιῶν retinet viatorem meridie praetereuntem fontem, quod autumnitas in anni tetrachordo μέσην praeterierat. Idem Quinquatrubus

cape hanc caducam Liberi mollem dapem
de fronde Bromi<a> autumnitatis uvidam.

Neutro Varro Ephemeride navali

Etesiae diutius et uberius flarant et
autumnum ventosum fuerat.

23

ARITVDINEM pro ariditate. Varro Prometheo libero

humanae quandam gentem stirpis concoquit, frigus
calore atque umore aritudinem
miscet.

24

ABORIATVR pro abortet. Varro [pro] Gallo vel Fundanio, de admirandis rebus vinum, quod ibi natum sit in quodam loco, si praegnans biberit, fieri ut aboriatur.

25

ADVLESCENTIARIS. Varro Τὸ ἑπὶ τῇ φαϰῇ μύϱον εὐϰαιϱίας tu quidem ut facias censeo, quoniam tu quoque adhuc adulescentiaris.

26

ANCILLANTVR pro serviunt. Titinius | Proelia

verum enim dotibus deleniti ultro etiam uxoribus ancillantur.

Accius Meleagro

quam invita ancillans dicto oboedieris viri.

27

ABSONVM sine sono. Cicero De oratore sed sunt quidam aut ita lingua haesitantes aut ita voce absoni.

28

ALGV pro algore. Accius Andromeda

misera obvalla saxo, senio, p<a>edore alguque et fame.

Varro Ἔχω σε, [aut] πεϱὶ τύχης teges ruinam ne iacentem subdealbet algu danti frigore.

Lucilius

nantam algu atque nigrore maius

Lucretius lib. III

morbis alguque fameque.

29

AETATEM positum pro saepe aut diu. Plautus Asinaria

adeo ut aetatem ambo ambobus sint obnoxii.

Idem eadem

aetatem velim servire, Libanum ut conveniam modo.

30

ALTILE non solum pingue, ab alendo, verum etiam opulentum. Plautus Cistellaria

prohibet divit<i>is maximis, dote altili atque opima.

31

ASSVLATIM, ut minutatim. Plautus Captivis

priusquam pulsando assulatim foribus exitium dabo.

Sueius Pullis

escam hic iure inops pullo da asscit illae simul
assulatim vis aias sumit cibum

Plautus Men<a>echmis

nisi dedolabo assulatim viscera.

32

ANXITVDO. Attius Eurysace

persuasit maeror, anxitudo, error, dolor.

Idem Armorum iudicio

ubi cura est, ibi anxitudo acerba, ibi cuncta
consiliorum, ratio et fortuna est.

Sic | M. Tullius De republica lib. II quartaque anxitudo, prona ad luctum et maerens semperque ipsa se sollicitans. Pacuvius Hermiona

tristitia atque animi intoleranda | anxitudine.

33

ALBITVDINEM pro albore. Plautus Trinummo

ubi habitet, item alterum ad ipsam capitis albitudinem.

34

ADHAESVM ab adhaerendo dixit Lucretius lib. III

nam neque pulveris interdum sentimus adhaesum.

Idem lib. IIII

tenve locis quia non potis est adfigere adhaesum.

35

AMOLIMINI est recedite vel tollite. Terentius in Andria

proinde hinc vos amolimini; nam mi inpedimento estis.

Pacuvius Hermiona

non tu te e conspectu hinc amolire?

Idem Antiopa

nonne hinc vos propere stabulis amolimini?

Sisenna Histor. lib. IIII inpedimentum omne de cunctis itineribus amoliuntur.

36

ACRIMONIA est animi vivacitas. N<a>evius Lycurgo

ne ille mei feri ingeni atque animi acrem acrimoniam.

Accius Neoptolemo

vim, ferociam, animum, atrocitatem, iram, acrimoniam.

37

ABIVGAT separat, alienat. Pacuvius Medo

«quae res te ab stabulis abiugat?» «certum est loqui».

38

ANGVSTITATEM. Accius Oenomao

saxum id facit angustitatem et sub eo saxo exuberans
scatebra fluviae radit rupem.

ANGVSTIATEM dictum pro angustia. Accius Alphesiboea

sed angustitatem inclusam ac saxis squalidam.

39

ADSESTRIX femininum est, ab eo quod est assessor. Afranius Fratriis

dimittit adsestricem, me ad sese vocat.

40

ATRI dies dicuntur quos nunc nefastos vel posteros vocant. Afranius Fratriis

Septembris heri calendae, hodie ater dies.

41

ADIVTAMINI pro adiutate. Pacuvius Chryse

adiutamini et defendite!

42

AERA numeri nota. Lucilius lib. XXVIIII

hoc est ratio? Perversa, aera summa e<s>t subducta inprobe.

43

APPETONES ab adpetendo dicti. Laberius in Virgine

alienum appetonibus
viae perditae, deverticula s<unt>.

44

ADVOCASSE pro vocasse. Lucilius lib. XXVIIII

amicos hodie cum inprobo illo audivimus
Lucilio advocasse.

45

ARMILLVM. Lucilius lib. XXVIII

hinc, ad me, hinc licet
anus russum ad armillum

46

ADVLESCENTVRIRE. Laberius

incipio adulescenturire et nescioquid nugarum facere.

47

AVXILIATVM ut subpetiatum. Lucretius lib. V

<ali>tu<u>m porro genus omne videmus
fidere et a pinnis tremulum petere auxiliatum.

48

ARDVM pro aridum. Lucilius lib. XXVII

ardum, miserinum atque infelix lignum sabucum vocat.

49

AVERRVNCARE, avertere. Lucilius lib. XXVI

Di monerint meliora! Amentiam averruncassint tuam!

Pacuvius Medo

possum ego istam capite cladem averruncassere.

M. Tullius De finibus bonorum et malorum di monerint meliora atque amentiam averruncassint meam!

50

APISCI, adipisci. Lucilius lib. XXVI

ut ego effugiam, quod te in primis cupere apisci intellego.

51

ACCEPSO, accipio. Pacuvius Teucro

haud sinam quidquam profari, prius quam accepso quod peto.

52

ADAVCTAVIT, auxit. Accius Aeneadis

quibus rem summam et patriam nostram quondam adauctavit pater.

53

ADAXINT adigant. Plautus Aulularia

utinam me divi adaxint ad suspendium!

54

ADFECTARE, afficere. Plautus Bacchidibus

tua flagitia aut damna aut dispoliabula,
quibus patrem et me teque amicosque omnis affectas tuos.

55

ADIVGARE, adiungere. Pacuvius Chryse

mater est terra: ea parit corpus animam aether adiugat.

Idem Iliona

blandam hortatricem adiugat
voluptatem.

56

AEDITVOR, id est aedem tueor. PomponiusAedituo

qui postquam tibi adpareo atque aedituor in templo <tuo>,
nec mortalis nec mortalium ullum in terra miseriust.

57

AETERNARE. Varro Rerum humanarum lib. II litterisque ac laudibus aeternare.

58

ALBICATVR, candidatur, exalbescit. Varro Cave canem

ubi rivus praecipitatur in nemore deorsum
rapitur atque offensus aliquo a scopulo lapidoso albicatur.

59

ABSCONDIT, pro abscondidit. Caecilius Exule

nam hic in tenebris intus sese abscondit.

Pomponius Maccis geminis

perii! Non puellula est. Nunc, quid abscondisti inter nates?

60

ATTIGAT, contingat. Turpilius Leucadia

«ne me attigat atque aufer
manum!» «Heia, quam ferocula est!»

Accius Epigonis

age age amolire, amitte, cave vestem attigas!

Plautus Bacchidibus

ne attigas puerum ista causa, quando fecit strenue.

61

AVGIFICAT, auget. Ennius Andromacha

quid fit? Seditio tabetne? An numeros augificat suos?

62

ATROX, crudum. Naevius Belli Poenici lib. III

simul atrocia porricerent extra ministratores.

63

ADQVO pro in quantum. Afranius Promo

ut scire possis adquo te expediat loqui.

Idem Privigno

ni tantum amarem talem tam merito patrem,
iratus essem, adquo, liceret.

64

ALTERNATIM per vices. Quadrigarius Annalibus lib. IIII item gaudium atque aegritudinem alternatim sequi.

65

APRICARI in aprico esse. Varro Mysteriis licet videre multos cotidie hieme in sole apricari.

66

ABSENTE NOBIS et PRAESENTE NOBIS pro praesentibus et absentibus nobis. Plautus Amphitryone

nec nobis praesente aliquis quisquam nisi servus.

Afranius Auctione

adest, si hac absente nobis venierit puer.

67

ANTIQVARI obsolefieri, et memoria tolli. M. Tullius De officiis lib. II perniciose enim Philippus in tribunatu, cum legem agrariam ferret, quam tamen antiquari facile passus est <et> in eo vehementer se moderatum praebuit.

68

ADLECTAT, inlicit, delectat. M. Tullius De senectute ad quem fruendum non modo retardat, verum etiam invitat atque adlectat senectus.

69

ABVSA utendo vel in usum consumta. Plautus Asinaria

«ubi illa quae dedi ante?» «Abusa. Nam si ea durarent mihi,
mulier mitteretur ad te nec te quicquam poscerem».

70

ASSA voce, sola vice linguae tantummodo | aut vocis humanae non admixtis aliis musicis esse voluerunt. Varro De vita Populi Romani lib. II in conviviis pueri modesti | ut cantarent carmina antiqua, in quibus laudes erant maiorum, et assa voce et cum tibicine. Idem Cato vel de liberis educandis melos alterum in cantibus est bipertitum unum quod est in assa voce, alterum quod vocant organicon. ASSVM autem aestimandum est, ut in obsoniis, sine pigmento saporis alieni; quemadmodum merum dicitur solum.

71

ARCI. Varro De vita populi Romani lib. IIII eoque pecuniam magnam consumsisset, quod arci, quos summo opere fecerat, fessi pondere, diffracti celeriter corruissent.

72

ADMINICVLAVI positun pro adiuvi. Varro Cato vel de liberis educandis quod petisti, ut eius educationis fierem tibi socius, quoad potui, adminiculavi tuam voluntatem scribendo.

INCIPIT PER B LITTERAM

1

BAETERE, id est ire, Varro Τοῦ πατϱὸς τὸ παιδίον, πεϱὶ παιδοποιίας annos multos quod parere ea non poterat, mulierem foras baetere iussit.

Pacuvius Niptra

vos hinc defensum patriam in pugnam bitite.

Idem Medo

si resto, pergitur viam: si ire conor, prohibet baetere.

2

BELLIORES est meliores. Varro Testamento, πεϱὶ διαθηϰῶν venio nunc ad alterum genus testamenti quod dicitur φυσίϰον, in quo Graeci belliores quam Romani nostri.

3

BRVTVM dicitur hebes et obtusum. Lucretius lib. III

an contracta suis e partibus obbrutiscat.

Pacuvius Hermiona

et obnxium esse | aut brutum aut elinguem putes.

4

BVLGA est folliculus omnis, quam et CRVMINAM veteres appellarunt. Et est sacculus ad bracchium pendens. Lucilius Satyrarum lib. VI

cui neque iumentum est nec servus nec comes ullus:
bulgam et quidquid habet nummorum secum habet ipse;
cum bulga cenat, dormit, lavit; omnis in una
sunt homini bulga; bulga haec devincta lacerto est.

Varro Octogesi, πεϱὶ νομισμάτων in quo nobilius est Philippeum quod accipimus quam quod bibimus, cum alterum addamus in bulgam, alterum in vesicam.

Lucilius lib. XXVI

ita ut<i> quisque nostrum e bulga est matris in lucem editus.

5

BACILLVM. M. Tullius De suppliciis denique proximus lictor Sextius, de quo saepe iam dixi, converso bacillo oculos misero tundere vehementissime coepit.

Afranius Omine

bacillum delicatum
corneolum poscit.

Cicero De finibus bonorum et maloram lib. II ut bacillum aliut est inflexum et incurvatum, aliud ita natum.

5

BACCHARI veteres non solum Bacchi numine furere dici voluerunt; verum et loca, in quibus sit debacchatum, BACCHATA dixerunt. Vergilius in Georgicorum lib. II

o ubi campi
Sperchiusque et virginibus bacchata Lacaenis
Taygeta!

Nam et quidquid vehementius conmovetur, BACCHARI voluerunt. Santra Nuntiis Bacchi<i>s

ita obpletum sono
furenter ab omni parte bacchatur nemus.

7

BLATERARE, confingere per mendacia. Afranius Augure

Quid est istuc? Te blaterare atque obloqui?

Idem Incendio

illud memento, | nequid in primis
blateres.

8

<BLANDITIES>. Caecilius <H>ymnide

sine blanditiae nihil agit
in amore inermus.

9

BOVNT dictum a boum mugitibus. Pacuvius Medo

clamore et sonitu colles resonantes bount.

Vergilius Georgicorum lib. III

reboant silvaeque et magnus Olympus.

Varro Parmenone

exeunt citi, strepunt, exeunt, bount.

10

BAIVLARE ferre. Plautus Asinaria

ego baiulabo, tu, ut decet dominum, ante me ito inanis.

11

BIPENNIS manifestum est id dici quod ex utraque parte sit acutum; nam nonnulli gubernaculorum partes tenuiores ad hanc similitudinem PINNARIA vocant eleganter. [Et] Varro Marcipore

dehinc bipinnis ut levis passerculus.

Idem eodem

at nos caduci, naufragi, ut ciconiae,
quarum bipinnis fulminis plumas vapor
perussit, alte m<a>esti in terram cecidimus.

Idem Parmenone

ferens
ferream umero bipinnem securem.

12

BIVIRAS, quas usus viduas appellat. Varro Lege Maenia ad biviram venio cum vellem ostendere quid vellem, Metamelos, Inconstantiae filius, me reprehendit.

13

BOVINATORES quos nunc malitiosos et tergiversatores dicimus. Lucilius lib. XI

hic si tricosus, bovinatorque ore inprobus duro.

14

BVBVLCITARE. Varro Manio Autumedo meus quod aput Plotium rhetorem bubulcitaret, erili dolori non defuit. Plautus Mostellaria

decet me amare et te bubulcitarier.

15

BASIS. Varro Ὄνος λύϱας primum eam esse φυσιϰήν, quod siet ἔμφυτος, ut ipsa vox, basis eius.

16

BADIVS. Varro Ὄνος λύϱας

equi colore dispares item nati:
hic badius, iste gilvus, ille murinus.

17

BINVM MILIVM NVMERO, pro binis milibus. Sisenna Historiarum lib. III ad binum milium numero sauciis utrimque factis.

18

BALBE, obscure. Varro Rerum humanarum lib. XX praeterquam duobus in primis est scriptum spectare velit potius quam voluntatem balbe mandatam dicere magistratus.

19

BAIOLVM. Cicero De oratore lib. II remigem aliquem aut baiolum nobis oratorem descripseras.

20

BALBVTTIRE est cum quadam linguae haesitatione et confusione trepidare. Cicero Academicorum lib. IIII plane, ut supra dixi, Stoicus perpauca balbutiens. Et Tusculanarum lib. V me quidem auctore etiam | Peripatetici veteresque Academici balbuttire aliquando desinant.

21

BVRA dicitur pars aratri posterior decurvata. Vergilius Georgicorum lib. I

continuo in silvis magna vi flexa domatur
in burim.

Varro De re rustica lib. I et saepe fracta bura relinquunt vomerem in arvo. [Hanc Vergilius in burim vocavit].

22

BLITEA, inutilis, a blito, herba nullius usus. Plautus Truculento

blitea et lutea est meretrix.

Laberius in Tusca

bipedem bliteam beluam.

23

BVCERIAS boum greges. Lucretius lib. II

lanigerae pecudes et equorum duellica proles
buceriaeque greges.

24

BAVBARI, latrare, a canum voce. Lucretius lib.V

et cum deserti baubantur in aedibus.

25

BELLOSVM bellicosum. Caelius tantum bellum suscitare conari adversarios contra bellosum genus.

26

BVAS potionem positum parvulorum. Varro Cato vel de liberis educandis cum cibum ac potionem | buas ac pappas vocent et matrem mammam, patrem tatam. Lucilius lib. VIII cum vinulentas diceret, vinibuas designavit.

INCIPIT PER C LITTERAM

1

COMEST pro comedit. Varro Marcopoli, πεϱὶ ἀϱχῆς

natura humanis omnia sunt paria:
qui pote plus, urget, piscis ut saepe minutos
magnus comest, ut avis enicat accipiter.

Titinius Gemina

libram aiebant satis esse
ambobus farris. Intritae plus comest sola, uxor.

Idem Fullonibus

ego me mandatam meo viro male arbitror,
qui rem disperdit et meam dotem comest.

Afranius Aequalibus

iste, ut tu rem narras, bona comest hic quotidie.

Plautus Mostellaria

sine modo venire salvum, quem absentem comes.

Idem Trinummo

quod ecbibit, quod comest, quod facit sumti.

Pomponius Pistore

decipit vicinos: quod molendum conduxit, comest.

Novius Fullonibus feriatis

vortit se in omnis bestias, comest quidquid tetigit tantum.

Idem Agricola

edepol, paternam qui comest pecuniam.

Lucilius Satyrarum lib. IIII

conmanducatur totum conplexa comestque.

Et XXX

conficit ipse comestque.

M. Tullius in Hortensio se ad extremum pollicetur prolaturum, quae se ipsa comest, quod efficit dialecticorum ratio.

2

CVIA pro cuius. Lucilius lib. XXX

cuia opera Troginus calix per castra cluebat.

3

CONTOLLERE, contra tollere. Plautus Aulularia

contollam gradum.

4

CLARITVDO pro claritas. Sallustius in Iugurta cum praesertim tam multae variaeque sint artes animi, quibus summa claritudo paratur. Sisenna Histor. lib. III quod fortasse an ex voluntate sua summa cum claritudine celeriter confecisset.

5

CONLVVIO, labes ex inmunditia. M. Tullius De senectute cumque ex hac turba et conluvione discedam!

6

CONMALAXARE est exercere ac maturefacere. Varro Flaxtabulis, πεϱὶ ἐπαϱχιῶν nec dolere ἀδιάφοϱον | esse, quod philosophia conmalaxarem ea πάθη neque irato mihi <h>abenas dedi umquam neque cupiditati non inposui frenos.

7

CETRAM. Varro Devictis, πεϱὶ φιλονιϰίας

quis rutundam facere cetram nequeat?

8

CORACEM nove positum pro corvo. Cicero De oratore III quare Coracem istum vestrum patiamur nos quidem pullos suos excludere.

9

CANITVDINEM pro canitie. Varro Aboriginibus, πεϱὶ ἀνθϱώπων φύσεως sed neque vetulus canterius quam novellus melior nec canitudini comes virtus.

10

CONDOCEFACERE. Cicero Tusculanarum lib. V nemo est enim quin eorum bonorum animum putet esse iudicem eumque condocefaciat ut ea, quae bona malave videantur, possit contemnere.

11

CONSCRIBILLAVI pro conscripsi. Varro Columna Herculis, πεϱὶ δόξης itaque eas inceravi <et conscribillavi> Herculis athlis. Idem Marcipore astrologi | non sunt, qui conscribillarunt pingentes caelum?

12

CONMICTILIS. Pomponius Praecone posteriore

si sciam quid velis, quasi servi comici, conmictilis.

13

CONTENTE, parce et continenter. Plautus Asinaria

quamquam illum mater arte contenteque habet.

14

CARIES est vetustas. Varro Cosmotoryne, πεϱὶ φθοϱᾶς ϰόσμου singulos lectos stratos ubi habuimus, amisimus propter cariem et tineam. Lucilius lib. XXX clauda una est pedibus cariosis mensula vino.

15

CHORTES sunt villarum intra maceriam spatia. Varro Papia papae, πεϱὶ ἐγϰωμίων dum vixi, promisca res <me> mei<s> in cortibus pavit. Idem De re rustica lib. I nec minus, et a pabulo cum redierunt anseres, sues, porci, in chorte exteriore. Idem De vita populi Romani lib. I ad focum hieme ac frigoribus cenitabant; aestivo tempore in loco propatulo; rure in chorte; in urbe in tabulino, quod maenianum possumus intellegere tabulis fabricatum.

16

CVPAS. Varro Est modus matulae, πεϱὶ μέθης cupas vinarias sirpare noli, adde cyathum vini in uxorculae pocillum. Idem Sesqueulixe alteram viam deformasse Carneadem virtutis e cupis acris aceti.

17

COMEDIM pro comedam. Plautus Bacchidibus

quod dem scortis, quodque in lustris comedim,
congraecer, pater.

Cicero ad Varronem epistola Paeti set cura, si me amas, ut valeas, ne ego te iacente bona tua comedim; statui enim tibi ne aegroto quidem parcere.

Pomponius | Prostibulo

Ego quaero quod edim, heis quaerunt quod cacent:
contrariumst.

18

<CONMEMORAMENTVM.> C<a>ecilius Plocio

Pudebat, credo, conmemoramentum stupri.

19

CONSPICILLVM, unde conspicere possis. Plautus Medico

in conspicillo
adservabam, pallium observabam.

20

[COLVMNAM] COLVSTRA, lac concretum in mammis.

Lucilius lib. VIII

Hiberam insulam fomento omnicolore colustra.

Laberius in Virgine

siquidem mea colustra fretus.

21

<CRETERRA. Naevius Lycurgo>

creterris ludere fecisset sumere aquam ex fonte

22

CONQVINISCERE et OQVINISCERE inclinari significat. Plautus Cistellaria

faciundum est puerile officium conquiniscam ad cistulam.

Idem Pseudolo

si conquiniscet istic, caveto simul.

23

COPI pro copioso. Plautus Pseudolo

atque ego nunc me ut gloriosum faciam et copi pectore.

Turpilius Epiclero

Te quidem omnium, iam, pater, copem causarum facit.

Pacuvius Periboea

O multimodis varie dubium et prosperum copem diem!

24

CONLVTVLET significat dedecoret. Plautus Trinummo

haec famigeratio
te honestet, me conlutulet, si sine dote duxeris.

25

CONGENERAT est adiungit, adsociat. Accius Phinidis

quaeve ut Graio
tibi congenerat gentium aut generum adfinitas?

26

CETTE significat dicite vel date, ab eo quod cedo. Naevius Lycurgo

proinde huc Dryante regem prognatum patre,
Lycurgum cette!

Ennius in | Medea

salvete, optima corpora.
Cette manus vestras measque accipite.

Accius Melanippo

Oeneum aliquis cette in conspectum, aut nos, ubi est, ducite.
ad eum.

Pacuvius Atalanta

is vestrorum uter sit, cui signum datum est,
cette.

27

CVPPEDIA, cupiditas. Cicero Tusculanarum lib. IIII ambitio, mulierositas, pervicacia, ligurritio, vinulentia, cuppedia.

28

CASTITVDINEM, pro castitate. Accius Phoenissis

ibi fas, ibi cunctam antiquam castitudinem.

29

COMITASSET pro concubuisset. Accius Erigona

Tum autem <A>egisthus si me eodem lecto comitasset patri!

30

CITVMA sunt proxima caelo milia. M. Tullius De republica lib. VI ex quibus erat ea minima, quae ultima a caelo, cituma terris luce lucebat aliena. Et in lib. I quare, si placet, deduc orationem tuam de eo loco ad haec citeriora.

31

CLARET, clara est vel clareat. Turpilius Paedio

cuius adventu insula hodie claret Cypros.

Ennius Telamone

nam ita mihi Telamonis patris atque Aeaci et proavi Iovis
gratia ea est atque hoc lumen candidum claret mihi.

32

CASTERIA, locus ubi, cum navigatio conquiescit, remi et gubernacula conquiescunt. Plautus Asinaria

quin pol, si reposivi remum, sola ego in casteria
ubi quiesco, omnis familiae causa consistit tibi.

33

COQVINATVM, ad coquendum. Plautus Aulularia

neque ego umquam, nisi hodie, ad Bacchas veni in baccanal coquinatum.

34

CVRIO, curiosus. Plautus Aulularia

volo scire ego ex te, qui sit agnus curio.

35

CVLCITA. Varro Quinquatribus quam in testudineo lecto culcita plumea in die dormire. Idem De | vita populi Romani lib. I qui primus uxorem ducebat, duabus culcitis ac duabus, tribus plagulis cum strasset.

36

CYTRVS. Varro Gerontodidascalo

in quibus Libyssa citrus fasce<i>s cingit fores.

37

C<A>ECVTTIVNT. Varro Gerontodidascalo utrum oculi mei caecuttiunt? An ego vidi servos in armis contra dominos?

38

CABALLVS. Lucilius lib. III

succussatoris, taetri tardique caballi.

Varro Parmenone

alius caballum arbori
ramo in humili adligatum relinquit.

Idem Sesqueulixe in castris permansi; inde caballum reduxi ad censorem.

39

CODA. Varro Ταφῇ Μενίππου sed ut canis sine coda.

40

CASNARES, edules. Varro Sexagesi vix ecfatus erat, cum more maiorum ultro casnares arripiunt, de ponte in Tiberim deturbant.

41

CRASSVM positum pro hebeti et stulto. Varro Sexagesi sensibus crassis Romuli non videmus quid fiat.

42

CANVM, vetus, anticum. Vergilius lib. I

cana Fides et Vesta.

Varro Eumenidibus

et ecce de inproviso ad nos accedit cana Veritas
Attices philosophiae alumna.

43

CISIVM, vehiculi biroti genus. M. Tullius Philipp. libro II delituit in quadam caupona atque ibi se occultans perpotum cisio domum venit.

44

CELERATIM, celeriter. Sisenna Historiarum lib.VI quo magis celeratim poterant, <in> insidiis suos disponit.

45

COPIANTVR, a copia, honeste positum, ut LIGNANTVR et PABVLANTVR et AQVANTVR. Caelius lib. I armis et magno commeatu et praeda ingenti copiantur. Vergilius Georgicorum lib. IV

sub moenibus urbis aquantur.

46

CONFVTARE est confundere vel conmiscere. Varro Manio

harum aedium
symmetria confutabat architectones.

Titinius Setina

Cocus magnum ahenum, quando fervit, paula confutat trua.

47

CONPLVRIES, frequenter. Cato Suasione in legem Popili Quod conpluries usu venit, omni tempore anteventum esse rem publicam reddimus. Idem Originum lib. IIII conpluries eorum milites mercennarii inter se multi alteri alteros in castris occidere. Plautus in Persa

«Quid?» «Metuis? Metuo hercle vero sensi ego conpluries».

48

COGNOMEN est eiusdem nominis. Afranius Divortio

letium genus,
cognationis morborum cognominis.

49

CLIPEAT. Pacuvius Hermiona

currum liquit, clamide contorta astu clipeat braccium.

Ita et GALEARE. Cinna in Epigrammatis

miseras audet galeare puellas.

50

CONVASARE dicitur furto omnia colligere. Terentius Phormione

aliquid convasassem atque hinc me co<n>icerem protinus in pedes.

51

CLVET, nominatur. Lucilius lib. XXX

cuia opera Troginus calix per castra cluebat.

Ennius | Ambracia

per gentes Asiae cluebat omnium miserrimus.

Pacuvius Iliona

istaec cluentur hospitum infidelissimae.

Varro Ὄνος λύϱας

Pacui discipulus dicor; porro is fuit <Enni>,
Ennius Musarum. Pompilius clueor.

52

CIBICIDAS. Lucilius lib. XXVII

viginti domi an triginta vel centum cibicidas alas.

53

CONTENTVRVM. Lucilius lib. XXVII

tu Lucilium
credis contenturum, cum me ruperint, summa omnia
fecerim?

54

<CIBARIVM>. Varro Cato vel de liberis educandis vel maxime illic didici et sitienti teriacam mulsum <et> esurienti panem cibarium siligineum et exercitato somnum suavem.

55

CANICAS veteres furfures esse voluerunt. Lucilius lib. XXVII

quanti vellet quam canicas apud te et Magonis manu.

56

CONCORDITAS pro concordia. Pacuvius Hermiona

concorditatem hospitio adiunctam perpetem
probitate conservetis.

57

CONMENTVM pro conmonitum. Plautus Amphitryone

fac iam Amphitryonem advenientem ab aedibus
ut abeat; quovis pacto fac conmentus sies.

58

CRIBRVM. Lucilius lib. XXVI

cribrum in cerniculum, lucernam in laterem, in telam licium.

59

CONTEMNIFICVM. Lucilius lib. XXVI

ego enim contemnificus fieri et fastidire Agamemnonis.

60

CORDI EST honeste dictum, animo sedet. Lucilius lib. XXVI

et quod tibi magno opere cordi est, mihi vehementer displicet.

Idemque

si
tibi | porro istaec res idcirco est cordi, quod re utilest.

61

CONGENVCLARE. Caelius Annali lib. VII ipse regis eminus equo ferit pectus advorsum, congenuclat percussus, deiecit dominum.

62

CAVSARI causam dicere vel defendere. Accius Medea

qui potis est refelli quisquam, ubi nullus est causandi locus?

Afranius Emancipato

videt ut facunde contra causaris patrem

Pacuvius Armorum iudicio

qui sese adfines esse ad causandum volunt,
de virtute is ego cernundi do potestatem
omnibus.

63

CELEBRESCAT. Accius Diomede

et qualis fuerit, fama celebrescat tua.

64

COEPERE, incipere. Caecilius Hypobolimaeo rastraria

«ere, obsecro hercle, desine!» «Mane, coepiam».

Plautus Men<a>echmis

neque ego insanio neque pugnas neque litis coepio.

Idem Truculento

dum habeat quod amet; ubi nihil habeat, alium quaestum coepiat.

65

CERTISCANT certa fiant. Pacuvius Chryse

a<t>que eccos, unde certiscent.

66

CELEBRE non solum frequens, sed etiam velox. Accius Aegistho

celebri gradu gressum adcelerasse docet.

67

CALLISCERVNT prout calluerunt. Cato De bello Carthaginiensi aures nobis calliscerunt ad iniurias.

68

COMMETARE, conmeare. Novius Bubulco cerdone

cum ad lupam nostram tam multi crebro conmetant lupi.

Afranius Virgine

«Quo tu conmetas?» «Vbi confixus desides?»

69

CONCALLVIT. M. Tullius Ad Atticum lib. IIII locus ille animi nostri, stomachus ubi habitat, olim concalluit. Et De deorum natura lib. III quorum, tamquam manus opere, sic animus usu concalluit.

70

CONCIERE, cum perturbatione conmovere. Accius Medea

nisi quas terrestris pontus strages conciet.

Afranius Deposito

di sunt irati tibi,
qui conciere cogites tantum mali.

Ennius *** <Pacuvius> Duloreste

extemplo <A>egist<>hi fidem
nuncupantes conciebunt populum.

71

CONGLOMERARE, involvere, superaddere. Ennius Thyeste

heu, mea fortuna, ut omnia in me conglomeras mala!

72

CONGERMANESCERE, coalescere, coniungi vel consociari. Quadrigarius Annal. facite exempla eorum, ut vos cum illis congermanescere sciatur. Varro Rerum humanarum lib. III postea cum his una rem publicam coniuncti ac congermanati tenuere.

73

CONLABELLA. Laberius Anna Peranna

Conlabella osculum.

74

CYMBALISSARE. Cassius Hemina lib. III mulier cantabat tibiis Phrygiis et altera cymbalissabat.

75

CONCINNARE, conficere vel colligere.

N<a>evius Belli Poenici lib. IIII

transit Melitam Romanus [exercitus], insulam integram
urit, populatur, vastat, rem hostium concinnat.

76

CATVLIRE, surire vel libidinari. Laberius in Lacu Averno

scinde una exoleto inpatienti catulientem lupam.

77

CADVCITER, praecipitanter. Varro Aethrione

aut frigidos nimbos aqua<i> caduciter ruentis
pertimuerunt aquatiles querquetulae natantes.

78

CVPIENTER, cupidissime. Accius Philocteta

cui potestas <si> detur, tua
cupienter malis membra discerpat suis.

Ennius Phoenice

Stultus qui cupida cupiens cupienter cupit.

79

CONMEMORARE, conmonefacere, in memoriam redducere. M. Tullius De senectute Pythagoreorumque more exercendae memoriae gratia quid quoque die dixerim, audierim, egerim conmemoro vesperi. Idem De finibus bonorum et malorum lib. V sed a te oportune facta mentio est. Studet enim meus audire Cicero, quaenam sit istius veteris quam conmemoras Academiae de finibus bonorum Peripateticorumque sententiam.

80

CONIECT<VR>ARIVM, efficax, perfectum. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. IIII illud vero mihi me coniecturarium, sed in primis hebes illorum.

81

CONCVBIA nocte, primi somni. Sisenna Historiarum lib. IIII ipsi legati, concubia nocte oppido digressi, iam supra hostium munitionem succedunt.

82

CISTAS. Sisenna Histor. lib. IIII cistasque, quae erant legum ferendarum gratia paratae, deiecerant.

83

CENTONES et CILICIA. Sisenna Historiarum lib. IIII puppes aceto madefactis centonibus integuntur, quos supra perpetua classi suspensa cilicia obtenduntur.

84

CREBRITVDINEM, pro crebritatem, Sisenna Histor. lib. IIII nam clandestina crebritudine transigi, aput notos cogitata dici decet, non explanari.

85

CAEMENTA, lapides non magni modi, quibus aedificia consurgunt. Sisenna Histor. lib. IIII formidine oppressus, quod humilem caementis instructum oppidi murum sciebat. Varro Bimarco non te pudet, Mani, cum domi tuae vides conmilitonum tuorum cohortis servis tuis ministrare caementa?

86

CIS positum pro citra. Sallustius cis Rhenum atque inter mare nostrum et Oceanum, nisi qua paludibus invia fuit, perdomita. Varro Rhetoticorum *** <Rerum Humanarum> lib. XX eo die cis Tiberim redeundum est, quod de caelo auspicari ius nemini sit praeter magistratum.

87

QVADRIFARIAM. Varro Rhetoticorum *** <Rerum Humanarum> lib. XX et ea quae ad mortalis pertinent quadrifariam dispertierim: in homines, in loca, in tempora, in res.

88

CONCALFACERE, exercitare vel incendere vel hortari. Cicero De deorum natura *** <De oratore> lib. II et ait idem, cum brachium concalfecerit, tum se solere pugnare. Idem Ad Pansam lib. III nos Ventidianis rumoribus calfacimur.

89

CAVILLANTVR, ut iocantur. Cicero De oratore lib. III cavillantur aut aliquid de oratoris arte paucis praecipiunt libellis.

90

CATVS pro sapiente. Cicero Tusculanarum lib.II sed homo catus numquam terminat nec magnitudinis nec diuturnitatis modum.

91

CONTRAHI dictum est honeste quadam tristitia laborare et sollicitudine aut maerore. Cicero Tusculanarum lib. III hoc detracto, quod totum est voluntarium, aegritudo erit sublata illa maerens; morsus tamen et contractiunculae quaedam animi relinquentur. | Et lib. IIII itaque haec prima definitio est, ut aegritudo sit animi adversante ratione contractio.

92

CICVRES. Cicero Tusculanarum lib. V partim solivagas, partim congregates; inmanes alias, quasdam autem cicures, nonnullas abditas terraque tectas.

93

CVIAS, unde. Cicero Tusculanarum lib. V Socrates quidem cum rogaretur, cuiatem se esse diceret, mundanum, inquit.

94

CIBARIVM, quod nunc aut de pane sordido aut de alio indigno dicatur. Varro Mod<i>o in cubiculo dormire mallem scilicet potus vinum meum cibarium, quam ego dominus cubarem. Idem Ὄνος λύϱας tuus autem ipse frater cibarius fuit Aristoxenus. Cicero Tusculanarum lib. V cui cum peregrinanti Aegypto, comitibus non secutis, cibarius in casa panis datus esset, nihil visum illo pane iucundius.

95

COMEDONES, ab edendo. Varro Modio putat fore hoc, quod nunc comedonibus venit usu, quibus nota voluptate cum edunt dumtaxat gula gaudet.

96

CAVLEM, vitis robur. Varro De re rustica lib. I [quem dicimus caulem, ut Vergilius lib. XII puberibus caulem foliis] e sarmento caules qui nati sunt, de iis, qui plurimum valent, primum ac secundum, nonnumquam etiam tertium, relinquere, reliquos decerpere.

97

CONTINVARI, convenire, concurrere. Sisenna Historianun lib. VI Marius ostio Liris evehitur adque Aenariam suos continuatur.

98

CINEFACTVM, in cinerem dissolutum figuratio, | ut TEPEFACTVM et LABEFACTVM. Lucretius lib. III

at nos horrifico cinefactum te prope busto.

99

COXENDICES, coxas. Lucilius

caput collo
sustentatur, truncus sustinetur a coxendicibus.

Varro De re rustica lib. I lata fronte, naribus simis, lato pectore, crassis coxendicibus.

100

CONDITANEVM, quod condi vel condiri potest, recte dici Varro De re rustica lib. I in agro crasso et calido oleam conditaneam, radium maiorem, Sallentinam, orcitem, puseam, Sergianam, albicerem, Colmineam.

101

CENATVS, ut PRANSVS, ut POTVS, ut LOTVS, id est confecta cena. Varro De vita populi Romani lib. III ut eius convivium, qui triumpharet in Capitolio, videretur esse proprium, ut ipse potius domum redduceretur cenatus aconvivio.

102

CIRROS. Varro Cato vel de liberis educandis itaque Ambraciae primum capillum puerilem demtum, item cirros, ad Apollinem ponere solent.

103

CATELLOS. Varro Cato vel de liberis educandis quare meliusculae consuetudinis puerilis illorum, qui suis catellis ministrant quod edint.

INCIPIT PER D LITTERAM

1

DEXTIMA pro dextra. Varro Πεϱὶ αἰϱέσεων porro inde ab unoquoque compito ternae viae oriuntur, e quibus singulae extumae exitum ac τέλος habent proprium. A primo compito dextimam viam munit Epicurus.

2

DESVEVI illum, pro desuefeci illum, id est consuetudinem ei abstuli. Titinius Gemina

Parasitos amovi, lenonem aedibus absterrui,
desuevi, ne quo ad cenam iret extra consilium meum.

3

DAPALIS cena est amplis dapibus plena. Titinius Varo

toto fit in foco
de lignis mi dapalis cena.

4

DIVITANT pro divitis faciunt. Accius Astyanacte

nihil credo auguribus, qui auris verbis divitant
alienas, suas ut auro locupletent domos.

Turpilius Thrasyleone

di me divitant.

5

DESQVAMAT, squamis expoliat. Plautus Aulularia

Dromo, desquama piscis. Tu, Machaerio,
gongrum, murenam exdorsua, quantum potes.

Lucilius Satyrarum lib. VII

Rador, subvellor, desquamor, pumicor, ornor,
expilor, pingor.

6

DEARTVARE est quasi per artus concidere. Plautus Captivis

tum igitur ego deruncinatus, deartuatus sum miser.

Idem in eadem

deartuasti dilaceravisti atque opes.
confecisti.

7

DEMOLIRI, deruere. Sallustius Historiarum lib. IIII Pluteos rescindit ac munitiones demolitur locoque summo potitur.

8

DIVIDOS, id est separatos. Accius Andromeda

nosque ut seorsum dividos leto offeres.

9

DISPVLVERARE est dissolvere. N<a>evius Gymnastico

Saxa, silvas, lapides, montes dissicis, dispulveras.

10

DIFFERITAS pro differentia. Lucretius lib. IIII

tantaque in his rebus distantia differitasque.

11

DEBILO, debilis. Ennius lib. VIIII

debilo homo.

12

DOMV<I>TIONEM. Pacuvius Hermiona

nam solus Danais hic domu<i>tionem dedit.

Lucilius lib. XXVI

Domu<i>tionis cupidi imperium regis paene inminuimus.

13

DISSIGNARE, cum nota et ignominia aliquid facere. Terentius Adelphis

illa quae ante facta sunt
omitto: modo quid dissignavit?

14

DEBLATERARE, obloqui, confingere. Lucilius lib. XXX

Deblaterant, blennus bonus rusticus concinit una.

15

DELETILE, non quod deleatur, sed quod deleat. Varro Modio

si displicebit tam tibi latum mare
† partis quantum † spungeam deletilem.

16

DATATIM, id est invicem dando. Plautus Curculione

tum isti, qui ludunt servi scurrarum datatim in via.

Afranius Omine

datatim uxorem ut ludas.

Pomponius Adelphis

quod ille dicit, cum datatim in lecto tecum lusi.

Novius Exodio

in molis
non ludunt raptim pila datatim morso.

17

DIVIDIA est taedium. Accius Armorum iudicio

huius me dividia cogit plus quam est par loqui.

Turpilius Epiclero

sperabam consilia nostra dividiae tibi,
cum aetas accesset, non fore.

18

DVLCITAS, DVLCITVDO, pro dulcedo. Accius Tereo

O suavem linguae sonitum! O dulcitas
conspirantum animae!

Caecilius Syracusiis

tanta hinc invasit in cor Davi dulcitas.

Cicero De [deorum natura] <Oratore> lib. III quin etiam gustatus, qui est sensus ex omnibus maxime voluptarius quique dulcitudine praeter ceteros sensus conmovetur.

19

DISCORDITAS pro discordia. Pacuvius | Hermiona

quantamque ex discorditate cladem inportem familiae.

20

DELETIO. Lucilius lib. XXVIIII

deletionem nostri ad unum exercitus.

21

DEPECVLASSERE ac DEARGENTASSERE et DECALAVTICARE. | Lucilius lib. XXVI

depeculassere aliqua sperans me ac deargentassere,
decalauticare, eburno speculo despeculassere.

22

DIFFLARE est flatu disturbare. Plautus

cuius tu legiones difflavisti spiritu.

Lucilius lib. XXVI

pars difflatur vento, pars autem obrigescit frigore.

23

DANVNT, dant. Pacuvius Iliona

di me etsi perdunt, tamen esse adiutam expetunt,
quom, priusquam intereo, spatium ulciscendi danunt.

Plautus Pseudolo

cui servitutem di danunt lenoniam.

Naevius Belli Poenici lib. IIII

eam carnem victoribus danunt.

Caecilius Plocio

Patiere quod dant, quando optata non danunt.

24

DEAMARE, vehementius amare. Afranius Vopisco

voluptatem capio maximam, cruciari tua te culpa.
qui de te et de illa pessime, quam deamas, promerere.

25

DECOLLARE, ex collo deponere. Caecilius Notho Nicasioni

habes, vide, tibi tradidi, in tuo collo est: decolles cave.

26

DEGVLASSE est gulae dedisse. Afranius Brundisinis

immo iam dudum occubuisse, degulasse oportuit.

27

DELECTARE, inlicere, adtrahere. Ennius Thyeste

set me Apollo ipse delectat, ductat Delphicus.

Quadrigarius Annalium lib. III Fabius | de nocte coepit hostibus castra simulare obpugnare, eum hostem delectare, dum collega id caperet quod captabat.

28

DELICA, explana, indica. Accius Achille

qua re alia ex crimine inimicorum effugere possis, delica.

Caecilius Obolostate

immo vero haec ante solitus sum: res delicat.

Titinius [libro] Quinto

Quid istuc est? Aut <quid> istic sibi vult sermo? Mater, delica.

29

DEVORARE, absumere, eripere. Accius Aeneadis

patrio exemplo et me dicabo atque animam devoro hostibus.

30

DIGNET, dignos putet. Pacuvius Iliona

quis deos infernos, quibus caelestis, dignet decorare hostiis?

31

DEBILITER, debilitate. Pacuvius

Miseret me, lacrimis lingua debiliter stupet.

32

DEMAGIS, valde magis. Lucilius lib. XVI

rex Cotus ille duo <ho>s ventos, Austrum atque Aquilonem,
novisse aiebat <se> solos demagis; istos
ex nimbo Austellos nec nosse nec esse putare.

33

DIV pro die, unde et INTERDIV dicitur. Titinius Fullonibus

Nec noctu nec diu licet fullonibus quiescant.

Plautus [Mercatore]

noctuque et diu ut viro subdola sis.

Idem in Aulularia

nec noctu nec diu quietus umquam eram; nunc dormiam.

34

DVBITATIM, dubitanter. Caelius Annalis lib. III imperator conclamat de medio, velitatus a sinistro cornu removeantur, Gallis non dubitatim inmittantur. Sisenna Historiarum lib. IIII quod hostem non dubitatirn cum pluteis ac scalis iter | facere cernebat.

35

DISCEDERE, hiare, dividi, distendi. M. Tullius De officiis lib. III hinc ille Gyges inducitur a Platone, qui cum terra, discessisset magnis quibusdam imbribus. Sisenna Historiarum lib. IIII armati, dextera ducti, <magis> magisque in latitudinem discedunt.

36

DELEGARI veteres discedere posuerunt vel dispertiri.

Plautus Amphitryone

cui favitores delegatos viderint.

37

DEPSERE a graeco magis significantiam vel originem trahit. Homerus Odyssia

δεψήσας ϰηϱὸν μελιηδέα

Varro Mysteriis sed tibi fortasse alius molit et depsit.

38

DOLITVM, quod dolatum usu dicitur, quod est percaesum vel abrasum vel effossum. Varro Agathone

numnam caelatus in manu dextra scyphus,
c<a>elo dolitus, artem ostentat Mentoris?

Cicero DOLATVM Academicorum lib. IIII non enim est e saxo <s>cul<p>tus aut e robore dolatus.

39

DENTHARPAGAS, quas Graeci ὀδοντάγϱας vocant, Latine voluit appellari Varro Quinquatribus

hic bipensiles
forcipes, dentharpagae.

40

DESCOBINATIS, sauciis et abrasis et desectis. Varro Meleagris sin autem delectationis causa venamini, quanto satius est salvis cruribus in circo spectare quam his descobinatis in silva cursare.

41

DESVBVLARE, perfodere. Varro Sesqueulixe unam enim viam Zenona moenisse duce virtute; hanc esse nobilem; alteram Carneadem desubulasse, bona corporis secutum.

42

DORMITIO. Varro Sexagesi

O stulta nostri pectoris dormitio
vigilabilis.

Et alio loco Idem Quid mihi somno, si dormitio tollitur?

43

DISSENTANEVM, discors et dissentiens, ut consentaneum contra. Nigidius eum locum facit dissentaneum.

44

DECIDVA quae decidant, ut OCCIDVA quae occidant. Laberius

in autumno ubi caput a folis decidua folia pandit.

45

DVOVICESIMO, ita ut DVODECIMO. Varro Humanarum rerum lib. XVI mortuus est anno duovicesimo; rex fuit annos XXI. Cato in IIII Originum deinde duovicesimo anno post dimissum bellum, quod quattuor et viginti annos fuit, Carthaginienses sextum de foedere decessere.

46

DIVRNARE, honestum verbum pro diu vivere, ut aput veterem prudentem auctoritatis incognitae neque optumum quemquam in suos solent diurnare.

47

DVRITVDO pro duritia. Cato in Veturium qui illius, inquit, inpudentiam [qui] norat et duritudinem.

48

DELICIAM numero singulari, quod aut rarum est aut singulare. Plautus

mea voluptas, mea delicia.

49

DIRITAS. M. Tullius De senectute in altero diritas.

50

DERISISSIMVM. Varro Bimarco

scena quem senem Latina vidit derisissimum.

51

DIIS, diutinis ac iugibus. Varro Ὄνος λύϱας

quam mobilem divum lyram sol harmoge
quadam gubernans motibus diis veget.

52

DICTERIA. Varro Ὄνος λύϱας

neque ort<h>opsalticum adtulit psalterium,
quibus sonant in Graecia dicteria.

53

DISPALARE est separare. Sisenna Historiarum lib. III dispalati ab signis, digressi omnes ac dissipati. Idem tanto plures passim dispalantur.

54

DILORICARE dictum est scindere. Cicero De oratore lib. II qui in causa peroranda non dubitavit excitarereum consularem et eius diloricare tunicam et iudicibus cicatricem adversam senis imperatoris ostendere?

55

DIVITIOR. Cicero De oratore lib. III inde ille licentior et divitior fluxit dithyrambos.

56

DETVRBARE, deicere, demovere. Sallustius lib. II Moenibus deturbat. Vergilius lib. V

puppi deturbat ab alta.

Et lib. VI

inde alias animas, quae per iuga longa sedebant,
deturbat.

57

DIVIDAE, ut dissensiones. Accius Phoenissis

ne horum dividae et discordiae
dissipent et disturbent tantas et tam opimas civium
divitias.

58

DEINTEGRARE, deminuere. DEIVGARE, deiungere, separare, dissociare. DENASCI, decrescere. Caecilius

nomen verginis,
nisi mirum est, deintegravit.

Pacuvius Chryse

perque nostram egregiam unanimitatem, quam memoria
deiugat.

Cassius Hemina lib. II Annali quae nata sunt, ea omnia denasci aiunt.

INCIPIT PER E LITTERAM

1

ELVRESCAT. Varro Prometheo libero

atque exsanguibus
dolore elurescat colos.

2

EVALLARO dictum excludam et quasi extra vallum mittam. Titinius Prilia

qua ego hodie extorrem
hanc domo faciam, pilatricem palli evallavero pulchre.

Varro Epitaphionibus, πεϱὶ τάφων

donec foras nos intus evallaverunt.

3

EXCANTARE significat excludere. Plautus Bacchidibus

nam, credo, cuivis excantare
cor potest.

Lucilius Satyrarum lib. II

qua ego nunc Aemilio prae
canto atque exigo et excanto.

Varro Eumenidibus ubi vident se cantando ex ara excantare non posse, deripere incipiunt.

4

EXTVNDERE est extorquere vel invenire. Afranius Epistula

itaque adeo extundo, ex officio: datur mihi
custodiendus.

Vergilius Georgicon lib. I

ut varias usus meditando extunderet artis
paulatim.

5

EXCVLPERE est extorquere. Plautus Cistellaria

in quaestione! Vix exculpsi ut diceret.

Lucilius Satyrarum lib. II

nunc <in> nomen iam qu<a>e ex testibus ipse rogando
exculpo, haec dicam.

Idem VII

esuriente leoni ex ore exculpere praedam.

6

E REGIONE positum est ex adverso. Cicero Academicorum lib. IIII nec ego non ita. Vos etiam dicitis esse e regione nobis, in contraria parte terrae, qui adversis vestigiis stent ad nostra vestigia?

7

EXORBEBO pro exsorbeam. Plautus Epidico

iam ego me convortam in hirudines atque horum
exorbebo sanguinem.

Turpilius Leucadia

iam ego istam tibi tristitiam exorbebo.

8

EGVRGITEM exauriam significat. Plautus Epidico

atque <argentum> egurgitem domo prorsum?

9

EXPAPILLATO brachio, quasi usque ad papillam renudato. Plautus Milite glorioso

id conexum in umero l<a>evo, expapillato brachio.

10

EXOS dicitur sine ossa. Lucretius lib. III

exos et exsanguis tumidos perfluctuat artus?

11

EXTRARIVM, quasi alienum. Afranius Suspecta

ut me esse in hac re ducat abs te extrarium.

12

ERRABVNDVS pro errans. Vergilius

si qua forte ferant oculis sese obvia nostris
errabunda bovis vestigia.

13

EXCANDESCENTIA. Cicero Tusculanarum lib. IIII lubidini ira, excandescentia, odium, inimicitiae, discordia. Idem in eodem excandescentia autem est ira nascens et sine modo exsistens.

14

EMVNGERE, sine labore tollere. Terentius Phormione

emunxi argento senem.

15

EFFVTIRE, cum mendacio dicere. Terentius Phormione

vos forte inprudentes
effutiretis.

Cicero Tusculanarum lib. V nec haec sic agit ut ex tempore quasi effutire videatur. Lucretius

multa licet simili ratione effutiatore.

16

ELEVIT, maculavit. Lucilius lib. XXVI

si hic vestimenta elevit luto,
ab eo risum magnum inprudens ac cachinnum subicit.

17

ELVVIEM, purgationem. Lucilius lib. XXVI

Vt <si> eluviem facere per ventrem velis.

18

EXPONERE pro exempla boni ostentare. Cicero Academicis lib. II frangere avaritiam, scelera poenire, vitam suam exponere ad imitandum iuventuti.

19

EXPETVNT pro volunt. Pacuvius Iliona

di me etsi perdunt, tamen esse adiutam expetunt,
cum priusquam intereo spatium ulciscendi danunt.

20

EXPALPARE, elicere. Plautus Poenulo

Quid faciam? Exora, blandire, expalpa.

Pomponius Collegio

si quid expalpare possim ab illo.

Plautus Vidularia

nunc servus argentum a patre expalpabitur.

21

EXPERGO pro expergefacio. Accius Antigona

heus, vigiles, properate, expergite
pectora tarda sopore, exsurgite!

Santra Nuntiis Bacchiis

extemplo excita evadit quie
genetrix et omnis vocis expergit sono.

22

EXTRABVNT pro exibunt. Afranius Auctione

simul limen intrabo, illi extrabunt ilico.

23

EFFLICTIM, vehementer. Plautus Poenulo

earum hic adulescens alteram efflictim perit.

Pomponius Dotata

Scio pol te illam amare efflictim.

Laberius Belonistria

domina nostra privignum suum
amat efflictim.

24

EXPVLSIM, dictum a frequenti pulsu. Varro † Serapi † recte purgatum scito, quom videbis Romae in foro ante lanienas pueros pila expulsim ludere. Nigidius Conmentariorum lib. XX cuiusmodi genus adverbiorum, a verbis motus quae veniunt, ut EXPVLSIM, CVRSIM.

25

ELVVIO, corruptus et morbiferi operis tractus. | M. Tullius De officiis lib. II qui collectis ceteris causis eluvionis, pestilentiae, vastitatis.

26

EXHIBERI, inferri. M. Tullius De officiis lib. III quod cum audivisset adulescens filius negotium exhiberi patri.

27

ECVLEOS diminutivum ab equis M. Tullius in Hortensio dici voluit ut igitur domitores equorum non verbera solum adhibent ad domandum, sed cibum etiam saepe subtrahunt, <ut> fame debilitetur eculeorum nimis effrenata vis. Varro Eumenidibus | neque furentem eculeum † damacrianum † insanus equiso ex hibus morbi fluctibus educat umquam. Pomponius Decuma fullonis

ubi insilui in coleatum eculeum, ibi tolutim tortor.

28

EMANCVPATVM, subnixum, deditum. M. Tullius De senectute ita enim senectus honesta est, si se ipsa defendit, si ius suum retinet, si nemini emancipata est, si usque ad ultimum spiritum dominatur.

29

EXIVRARE ut DEIVRARE, id est valde iurare, ut DEAMARA. Plautus Amphitryone

exiuravisti te mihi dixe per iocum.

30

EXORNARE, ornare, ut EXTRVERE, instruere. Plautus in Aulularia

repudium rebus paratis, exornatis nuptiis?

Vergilius Aeneidos lib. IIII

pulcramque uxorius urbem
extruis?

Cicero Tusculanarum lib. II modo est aliqua patientia; si nulla est, quid exornamur philosophia?

31

EQVISO pro equite. Varro Trihodite tripylio, πεϱὶ ἀϱετῆς ϰτήσεως | nam ut ecus, qui ad vehendum est natus, tamen hic traditur magistro, ut equiso doceat tolutim. Idem Marcipore quam nautici | equisones per viam aquam ducerent loro. Idem Eumenidibus neque furentem eculeum † damacri<a>num † insanus equiso ex hibus morbi fluctibus educet umquam.

32

EVNVCHARE. Varro Lege Maenia si qui patriam maiorem parentem, extinguit, in eo est culpa; quod facit pro sua parte is qui se eunuchat aut aliqui † liberos producit.

33

EQVILAM. Varro Lege Maenia nemo est tam neglegens, quin summa diligentia eligat asinum, qui suam saliat equilam.

34

ESVRIGO. Varro Ταφῇ Μενίππον ubi lubet, ire licet accubitum accedo strenuo sussilimus, quod esurigo findebat costas.

35

ERICIVM. Varro Sexagesi se circumspexe atque invenisse <se>, cum dormire coepisset tam glaber quam Socratis calva, esse factum ericium e pilis albis cum proboscide.

36

ELVCIFICARE, dictum a luce. Laberius

sic ego fulgentis splendorem pecuniae
volo elucificare exitum aetatis meae.

37

EXIGOR pro a me exigitur. Caecilius Aeschino

ego illud minus nihilo exigor portorium.

38

EDVLCARE pro dulcius facere. Ma[t]tius

quapropter edulcare convenit vitam
curasque acerbas sensibus gubernasse.

39

EQVITEM pro equo. Vergilius Georgicorum lib.III

atque equitem docuere sub armis
insultare solo et gressus glomerare superbos.

Ennius Annali lib. VII

an non quadrupedes equites.

EQVITARE quoque Lucilius ecum dicit, cum sit hominis ecum insidentis

quis hunc | currere ecum nos atque equitare videmus,
his equitat curritque oculis.

40

EXEQVIANTVR, ab exequiis, ut CONVIVANTVR et EPVLANTVR. Varro Bimarco

ipsum propter vix liberti semiatrati exequiantur.

41

EXEDRA. M. Tullius De [officio et De] finibus bonorum et malorum lib. V sunt in ipsis locis indicia summorum virorum, tamen ego illa moveor exhedra. Et De oratore lib. III tunc dedita opera quiescentibus aliis in eam [iam] exhedram venisse, in qua Crassus posito lectulo recubuisset.

42

ERGO positum pro ea causa. Vergilius Aeneidos lib. VI

Illius ergo
venimus et magnos Erebi trasnavimus amnis.

Sisenna Historiarum lib. IIII milites, ut lex Calpurnia concesserat, virtutis ergo civitate donari.

43

ENIXIM pro enixe. Sisenna Historiarum lib. IIII ego illos malos et audaces semper enixim contra fortunas atque honores huius ordinis omnia fecisse ac dixisse sentio.

44

EXINANITA Sisenna Historiarum lib. IIII denique exinanitis castris Romani, qui clauso se loco potuerant expedire.

45

EXANCLARE est perpeti vel superare. Cicero Academicorum lib. IIII credoque Clitomac<h>o ita scribenti, ut Herculi quendam laborem exanclatum. Et Tusculanarum lib. I quod, cum exanclavisset omnes labores, tum incideret in mortis malum sempiternum.

46

EVGIVM media pars inter naturalia muliebria. Lucilius [in Epodis]

Hymnis, sine eugio,
ac destina.

Laberius in Centonario

quare tam arduum
ascendas? An concupiisti eugium scindere?

47

EXOTICVM, adventicium a Graeco. Plautus Mostellaria

non omnes possunt olere unguenta exotica.

48

EBRIVLARE, ebrium facere, et EBRIACVS, ebrius. Laberius in <He>th<a>era

Ebriulati mentem hilaria arripuit.

Idem in Aulularia

Homo ebriacus somno sanari solet.

49

EXFVNDARE, a fundo evertere. Coelius Antipater lib. VII Res publica amisso, exfundato pulcherrimo oppido.

50

EXTERNAVIT ut consternavit, id est dementem fecit. Catullus

a misera adsiduis quam luctibus externavit
spinosas Erycina serens in pectore curas.

51

EXCISATVM, laniatum, vulneratum. Plautus Cistellaria

capillo scisso atque excissatis auribus.

52

EDVSAM et POTINAM deas praesides vult haberi puerorum Varro Cato vel de liberis educandis cum primo cibo et potione initiarent pueros, sacrificabantur ab edulibus Edusae, a potione Potinae nutrici.

53

ESCVLENTVM et ESCARIVM, ab escis et ab edendo dictum. Varro Cato vel de liberis educandis fortuna se illos, non natura praestare, siquid his datum sit esculentum. Plautus Men<a>echmis

ea enim fere lenta vincla sunt <e>scaria.

54

EPHIPPIVM, tegumen equi ad mollem vecturam paratum. Varro Cato vel de liberis educandis mihi puero modica una fuit tunica, et toga, sine fasceis calciamenta, ecus sine ephippio, balneum non cotidianum, alveus rarus.

INCIPIT PER F LITTERAM

1

FAMVLANTVR pro serviunt. M. Tullius De republica lib. III est enim genus iniust<a>e servitutis, cum hi sunt alterius qui sui possunt esse; cum autem hi famulantur. Et De officiis lib. III quam miser virtutis famulatus et servientis voluptati!

2

FIRMITVDO pro firmitas. Plautus Asinaria

si istam firmitudinem animi optines, salvi sumus.

M. Tullius De republica lib. I habent aequabilitatem quandam, qua carere diutius vix possunt liberi deinde firmitudinem.

3

FORTVNARE est prosperare et omnibus bonis augere. Plautus Trinummo

di fortunabunt vostra consilia.

M. Tullius Ad Curionem tibi patrimonium di fortunent! Afranius Emancipato

deos ego omnis, ut fortunassint, precor.

4

FALLAM pro fallaciam. Novius Decuma

is me non vocabit; ob eam rem hanc feci fallam

5

FICITATEM dictum ut OLIVITATEM, id est fructus fici. Novius Ficitore

omnes capiunt ficitatem; mers est sine molestia.

6

FIMBRIAE sunt omnis extremitas. <Naevius Lycurgo ***>

7

<FLORA>. Naevius Lycurgo

ut videam Vulcani opera haec flammis fieri flora.

8

FAMVLITAS est servitus. Accius Andromeda

nam postquam parvos vos oppressit famulitas.

Pacuvius Atalanta

quas familitas, vis, egestas, fama, formido, pudor.

9

FIDELITATEM, id est fidem. Accius Myrmidonibus

nolo equidem: sed tu huic, quem scis quali in te siet
fidelitate, ob fidam naturam | viri
ignosce.

Afranius Vopisco

id est intus actum; peri<i>t opera nimirum meae
ex animo fidelitatis.

10

FALSVM HABVIT pro fefellit. Sallustius in Iugurta neque ea res me falsum habuit.

11

FAMVL, famulus. Ennius lib. VIIII

mortalem summum Fortuna repente
reddidit, † summo regno famul † ut † optimus esset

12

FLACCET, languet, deficit. Lucilius lib. VII

hic est Macedo, si Agrion longius flaccet.

Accius Achille

an sceptra iam flaccent? Ferat.

Afranius Divortio

Disperii, perturbata sum, iam flaccet fortitudo.

Ennius Thyeste

sin flaccebunt condiciones, repudiato et reddito.

13

FVLGORIVIT, fulgorem fecit vel fulmine afflavit. N<a>evius Danae

suo sonitu claro fulgorivit Iupiter.

Lucilius lib. XXVI

lucorum exauctorem Albanum et fulguritarum arborum.

14

FRIGET, frigidum est. Vergilius lib. VI

corpusque lavant frigentis et ungunt.

Terentius Phorm.

abi, tange: si non totus friget, me enica.

15

FAVITOREM. Lucilius lib. XXVIIII

favitorem tibi me, amicum, amatorem putes.

16

FOLLICVLVM Lucilius posuit pro corpore lib. XXVI

Ego, si qui sum et quo folliculo nunc sum indutus, non queo.

17

FLIGI, adfligi. Livius Aegist<h>o

ipsus se in terram saucius fligit cadens.

Accius Epinausimache

nec perdolescit fligi socios, morte campos contegi.

Idem Aegist<h>o

Heu!
Cuiatis stirpem
funditus fligi studet!

18

FRAGESCERE, frangi. Accius Aegist<h>o

neque fera hominum pectora
fragescunt, donec vim persenserint imperi.

Idem Eurysace

numquam erit tam inmanis, cum mea opera extinctum sciat,
qui<n> fragescat.

19

FVAM, sim vel fiam. Pacuvius Duloreste

responsa explanat: mandat ne matri fuat
cognoscendi umquam aut contuendi copia.

Titinius Fullonia

Peri<i> hercle vero: Tiberi, nunc tecum obsecro,
ut mihi subvenias, ne ego maialis fuam.

Livius Hermiona

obsecro te, Anciale, matri ne quid tuae advorsus fuas.

Afranius Promo

cave ne pendeas,
si fuas in quaestione.

Ennius Hectoris lytris

at ego, omnipotens
te exposco ut hoc consilium Achivis auxilio fuat.

20

FACVL pro faciliter; huic contrarium est DIFFICVL. Lucilius lib. VI

peccare inpune rati sunt
posse et nobilitate facul propellere iniquos.

Pacuvius Teucro

nos illum interea praeficiendo propitiaturos facul
remur.

Afranius Auctione

haut facul, ut ait Pacuvius, femina <una> invenietur bona.

Accius Meleagro

erat virile istuc ferre advorsam fortunam facul.

Varro Bimarco

quod utrum sit magnum an parvum, facile an difficul.

21

FAMVLANTER pro suppliciter. Accius Tereo

deum Cadmogena natum Semela adfare et famulanter pete.

22

FLVCTVATIM, iactanter et solute. Afranius Pompa

Tene tu! In medio nemo est. Magnifice volo
fluctuatim ire ad illum. Accipite hoc! Tege tu et sustine!

23

FORTVNATIM, prospere. Ennius Annali lib. | I

quod mihi reque, fidei, regno vobisque, Quirites,
se fortunatim, feliciter ac bene vortat!

24

FRVSTATIM et FRVSTILATIM, per frusta, ut MINVTATIM. Pomponius Verre aegroto

verum illi valent qui luctantur cum leonibus.
ei te obiectes frustatim passerinum prandium?

<Idem> Satura

non frustilatim nec minutatim dari.

25

FASTIDILITER, fastidiose. Varro Cras credo, hodie nihil quibus instabilis animus ardens mutatiliter havet habere et

non habere fastidiliter inconstanti pectore.

26

FVGERE dictum est deterius fieri. M. Tullius De officiis lib.IIl si qui vinum fugiens vendat sciens.

27

FATIGARE positum pro fatigari. Vergilius lib. VIII

olli remigio noctemque diemque fatigant.

28

FRAVSVS pro fraudatus, id est ad fraudis fructum non venerit. Plautus Asinaria

non placet: metuo in commune ne quam fraudem frausus sit.

29

FAXS pro face. Varro Gerontodidascalo confluit mulierum tota Roma; quae noctu fieri initia solita etiam nunc pinea faxs indicat.

Idem Sexagesi

adest fax involuta incendio.

Idem De vita populi Romani lib. II cum a nova nupta ignis in face adferretur <e> foco eius sumtus, cum fax ex spinu alba esset et eam puer ingenuus anteferret.

30

FLAVISAS eas dici Varro aestimat, quos Graeci thensauros vocant, in Epistula quam ad Servium Sulpicium dedit Quintum Valerium Soranum solitum dicere, quos thensauros Graeco nomine appellaremus, | priscos Latinos flavissas dixisse, quod in eos non rude aes argentumque, set flata signataque pecunia conderetur.

31

FORMIDVLOSVM, et quod ipsum formidet et quod sit formidabile. Sallustius in Catilina non armatus hostis formidulosus.

32

FRVNISCI pro frui. Lucilius lib. XVIII

aeque fruniscor ego ac tu.

Coelius lib. I domus suas quemque ire iubet et sua omnia frunisci. Novius Parco

quod magno opere quaesiverunt, id frunisci non queunt.

33

FELLARE, exsugere, lambere. Varro Manio tam eum quem veniunt et hospitium lac humanum fellasse.

34

FALLACILOQVENTIAE. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. IIII quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chrysippo. Ex ea difficultate illae fallaciloquentiae.

35

FABELLAE. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. V libenterque se cum his congregant dantque se ad ludendum fabellarumque auditione ducuntur.

36

FERA VITE positum pro agresti. Sisenna Historiarum lib. IIII et partim fera vite, partim lauro et arbuto ac multa pinu ac myrtetis abundant.

37

FORAMEN. Sisenna Historiarum lib. IIII neque porta neque ullum foramen erat, qua posset eruptio fieri.

38

FLEXANIMA. Cicero De oratore lib. II tantam vim habet illa, quae recte a bono poeta dicta est flexanima atque omnium regina rerum oratio. Pacuviuss Hermiona

flexanima atque omnium regina rerum oratio.

39

FRONS pro frondis. Vergilius Georgicorum lib. II

praecipue cum frons tenera inprudensque laborum.

Varro De re rustica lib. I quod Cato ait, circum fundum ulmos et populos, unde frons ovibus et bubus sit.

40

FALAE turres sunt ligneae. Ennius lib. XV

malos difindunt, fiunt tabulata falaeque.

Haec sunt et in circo, quae aput veteres propter spectatores e lignis erigebantur.

41

FORIA, stercora liquidiora. Pomponius Macco

conforisti me, Diomedes.

Laberius in Panilicis

Foriolus esse videre; in coleos cacas.

FORIOLVS, qui foria facile emittat, soluti scilicet ventris.

42

FLOCES faex vini. Caecilius

at pol ego neque florem neque floces volo, mihi vinum volo.

43

FEBRVARE positum pro purgare et purefacere. Varro De vita populi romani lib. I in eorum enim sacris, liba cum sunt facta, incernere solent farris semine; ac dicere se ea februare, id est pura facere.

INCIPIT PER G LITTERAM

1

GRVNNIRE dicuntur porci, quod eorum proprium vocis est. Varro Aboriginibus, πεϱὶ ἀνθπώπων φύσεως

grundit tepido lacte satur mola mactatus
porcus.

Cicero Tusculanarum lib. V aut grunditum, cum iugulatur, suis. Laberius in Sedigito grundientem aspexi scrofam.

GRVNDVLIS Lares dicuntur Romae, constituti ob honorem porcae quae triginta pepererat.

2

GRANDIRE est grandem facere. Varro Rerum divinarum lib. II cum aut humus semina recipere non possit aut recepta non reddat aut edita grandire nequeat. Plautus Aulularia

testudineum istum tibi ego grandibo gradum.

Lucretius lib. II

quae nunc vix nostro grandescunt aucta labore.

Idem lib. I

quidque sua de materia grandescere alique.

Accius Meleagro

frugis prohibet pergrandescere.

Pacuvius Duloreste

nec grandiri frugum fetum posse nec mitescere.

3

GRANDITATEM. Sisenna Historiarum lib. IIII neque aetatis granditatem neque ea merita neque ordinis honestatem aut dignitatem sibi esse excusationi.

4

GRAVIDINOSI. Cicero Tusculanarum lib. IIII itaque dicimus gravidinosos quosdam, <quosdam>, torminosos.

5

GRALATORES sunt colobathrarii. GRALAE enim sunt fustes, qui mittuntur. Varro Mutuum muli scabunt, [Graece] πεϱὶ χωϱισμοῦ <ut> glaratores qui gradiuntur perticae sunt ligneae † fynareinol † et ab homine eo, qui in iis stat, agitantur; sic illi animi nostri sunt; gralae crura ac pedes nostri, ex se ἀϰείνητοι, sed ab animo moventur.

6

GRANDILOQVI. Cicero in Oratore nam et grandiloqui, ut ita dicam, fuerunt cum ampla et sententiarum gravitate et maiestate verborum. Et Tuscu|lanaram lib. V qui tandem isti grandiloqui contra haec duo, quae maxime angunt.

7

GVTTATIM. Plautus Mercatore

quod guttatim contabescit, quasi in aqua<m> indideris salem.

Ennius Hecuba

vide hunc, meae in quem | lacrumae guttatim cadunt.

8

GRACILITVDO et GRACILENS pro gracilis et GRACILENTVM pro gracili et GRACILIVM pro gracilitas. Accius Amphitryone

Tamen et staturae gracilitudo propemodum et luctus facit,
ne dubitem.

Ennius lib. VII

deducunt habiles gladios filo gracilento.

Laevius Protesilaodamia

gracilentis colorem;
dum ex hoc gracilens fit.

Turpilius Canephoro

nosti quam sit gracili corpore.

9

GRAND<A>EVITAS. Accius Alcimaeone

quia nec vos nec ille inpune inrideret meam
grand<a>evitatem.

Idem Bacchis

quia neque mors neque vetustas neque grand<a>evitas.

Pacuvius Hermiona

quod tamen ipsa orbitas
grand<a>evitasque Pelei per penuriam
stirpis subaxit.

10

GEMINITVDINEM. Pacuvius Atalanta

habeo ego, istam qui distinguam inter vos geminitudinem.

11

GNARITAS. Sallustius Histor. lib. III diversa, uti solet rebus perditis, capessivit, namque alii, fiducia gnaritatis locorum, occultam fugam sparsi, <pars> globis eruptionem temptavere.

12

GALLVLARE, pubescere. Novius Exodio

puerum mulieri praestare nemo nescit, quanto
melior sit cuius vox gallulascit, cuius iam ramus roborascit?

13

GRATVLARI, gratias agere. Ennius Hecuba

Iuppiter, tibi, summe, tandem male re gesta gratulor.

N<a>evius Belli Punici lib. III

isque susum ad caelum sustulit suas res
Amulius gratulabatur divis.

Afranius Cinerario

quod salvus venis
meliusque est, gratulor dis.

14

GARRIRE, quasi inepte strepere. Cicero De oratore lib. II nam et seclis multis ante gymnasia inventa sunt quam in his philosophi garrire coeperunt.

15

GARGARIDIARE. Varro Epistula ad Fufium Quintiporis Clodi Antipho fies, ac poemata eius gargaridians dices

O fortuna! O fors fortuna!

16

GALLINAS. Cicero Academicorum lib. III qui gallinas alere permultas quaestus causa solerent; i, cum ovum inspexerant, quae gallina peperisset, dicere solebant.

17

GABALVM crucem dici veteres volunt. Varro "Aλλ’ οὐ μένει, σε, πεϱὶ φιλαϱγυϱίας nos barbari, quod innocentes in gabalum suffigimus homines; vos non barbari, qui noxios subestis.

18

GENIALIS, hospitalis. Santra De antiquitate verborum lib. III scis enim geniales homines ab antiquis appellatos qui ad invitandum et largius adparandum cibum promtiores essent.

19

GANGRENA est cancer. Lucilius Satyrarum lib. I

serpere uti gangrena mala atque herpestica posset.

Varro Πεϱὶ ἐξαγωγῆς non vituperamus, cum sciamus digitum praecidi oportere, si ob eam rem gangrena non sit ad bracchium ventura. Idem De vita populi Romani lib. III quo facilius animadvertatur per | omnes articulos populi hanc mali gangrenam sanguinulentam permeasse.

20

GENIVM, parsimoniam. Terentius in Phormione

suum defraudans genium conpersit miser.

Lucilius lib. XXVI

curet aegrotum, sumtum homini praebeat, genium suum
defrudet, ali parcat.

21

GVMIAE, gulosi. Lucilius lib. XXX

illo quid | fiat, Lamia et Pytho oxyodontes
quod veniunt, gumiae † illi, evetulae, inprobae, ineptae?

22

GLVMAM Varro folliculum grani frumentarii dici putat, De re rustica lib. I granum dictum, quod est intimum soldum; gluma, qui est folliculus eius; arista, quae, ut acus tenuis, longe eminet.

23

GERDIVS. Lucilius lib. XXX

curare, domi sint
gerdius, ancillae, pueri, zonarius, textor.

24

GRAVIDAVIT, implevit. Caecilius Titthe

Per mysteria hic inhoneste, gravidavít probro.

25

GERMANITVS, fideliter dictum a germanitate. Pomponius Praefecto morum

ut, si quis est
amicus amici, gaudet si cui quid boni
evenit, cui amicus est germanitus.

26

GENEROSVM, nobile vel forte. M. Tullius De officiis lib. III cumque de imperio certamen esset cum rege generoso ac potenti.

27

GRATIOSVM, multae gratiae. M. Tullius De officiis lib. III qui esset, ut argentarius, aput omnes ordines gratiosus.

28

GRATIFICARI, gratum facere. M. Tullius in Hortensio quare adgredere, quaeso, et gratificare reipublicae.

29

GERRAE, nugae, ineptiae; et sunt GERRAE fascini, qui sic in Naxo, insula Veneris, ab incolis appellantur. Plautus Asinaria

gerrae!
qui sese parere adparent huius legibus profecto.

Idem

hic aderit, credo, congerro meus.

CONGERRO meus, ut conlusor meus, qui easdem exerceat nugas. Caecilius Portitore

Cur depopulator? Gerrae!

30

GALLARE, ut est bacchare. Varro Eumenidibus cum illoc venio, video gallorum frequentiam in templo, qui, dum e scena coronam adlatam inponeret aedilis † signosiae † et deam gallantes vario retinebant studio. Eodem

nam quae venustas hic adest gallantibus!

31

GANEONES a ganeis dicti, ut popinones. Et sunt loca vinulentiae ac libidini apta. Varro Modio et hoc interest inter Epicurum et ganeones nostros, quibus modulus est vitae culina. M. Tullius in Catilinam quis ganeo, quis adulter, quae mulier infamis, quis corruptor iuventutis?

32

GLVBERE. Varro De re rustica duritia est enim ea † quod non solum stringit bacam, sed etiam ramos glubit ac relinquit ad gelicidium.

33

GRAMIAE, pituitae oculorum. Caecilius

grammonsis oculis ipsa, atratis dentibus.

34

GIGERIA, intestina gallinarum conhisetita cocta. Lucilius lib. VIII

gizerini sunt
sive adeo hepatia.

35

GLIS, nominativus ab eo quod sunt GLIRES. Laberius in Aquis Caldis

et iam hic me optimus somnus premit,
ut premitur glis.

Plautus genetivo plurali

glirium examina.

36

GENIVS generis. Laberius in Imagine

genius generis nostri parens.

INCIPIT PER H LITTERAM

1

HABENTIA, ut industria, sapientia, concordia. Claudius lib. VII animos eorum habentia inflarat. Ab eo quod est HABERE.

2

HORA, iuventutis dea. Ennius Annali lib. I

Quirine pater, veneror, Horamque Quirini.

3

HALLEC, genere neutro. Plautus in Aulularia

qui mi olera cruda ponunt, allec duint.

Horatius in lib. II Sermonum

ego faecem primus et allec
miscui.

4

HALOPHANTAM aut sycophantam, hominum genus nequam, quod ob suenda mendacia miserrima mercede conducitur. | Plautus

halophantam aut sycophantam magis esse dicam.

Et alius nobilitatis obscurae

halophantam mendacem velit.

5

HIPPOCAMPI, equi marini, a flexu caudarum, quae piscosae sunt et est Graecum. Menander

οὐχ οὖτος ἰπποϰαμπος ἦν αἰ θέϱι

Laevius Sirenocirce

delphino cinctis vehiculis hippocampisque asperis.

Lucilius transverso ordine posuit

camphippi, elephantocamelos.

6

HARA est porcorum stabulum. Varro Prometheo libero in tenebris ac suili vivunt; nisi non forum hara atque homines, qui nunc, plerique sues sunt existimandi. Cicero in Pisonem ex hara producte, non schola.

7

HILARITVDINEM, pro hilaritate, Plautus Milite glorioso

es, bibe, animo obsequere mecum atque onera te hilaritudine.

8

HISCERE est proprie loqui. Accius Armorum iudicio

hem, vereor plus quam fas est captivum, hiscere.

9

HONESTITVDO pro honestas. Accius Oenomao

horrida honestitudo Europae principium primo ex loco.

Idem Myrmidonibus

tua | honestitudo Danaos decepit diu.

10

HILVM, breve quoddam. Lucilius lib. XXX

quod tua <tu> laudes, culpes, non proficis hilum.

Cicero Tusculanarum lib. I tum illud, quod «Sisyphus versat saxum sudans / nitendo neque proficit hilum».

11

HORNVM ipsius anni. Lucilius lib. XXVIII

utrum anno an horno tete abstuleris a viro?

Varro Eumenidibus cum in eo essem occupatus atque in schola curarer, ut scribit Scantius, «horno per Dionysia».

12

HILARESCO. Varro Epistula Latina lib. I immo, cum amicorum domus fumat, hilarisco.

13

HOSTIRE est conprimere, c<a>edere, dictum ab hostia. Pacuvius Teucro

nisi coerceo
protervitatem atque hostio ferociam.
nisi † citia ferocitate † atque ferocia

Hostire, offendere, laedere. Laevius Erotopaegnion lib. II

nunc quod meum admissum nocens
hostit voluntatem tuam.

14

HALVCINARI, aberrare et non consistere atque dissolvi et obstupefieri atque tardari honeste veteres dixerunt, ut est et adsiduo oscitantem vidit atque illius quidem delicatissimas mentis et corporis alucinationes.

15

HILARETVR. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. II verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur Graece ἡδονήν, Latine voluptatem vocant.

16

HEBES positum pro obscuro aut obtuso. Cicero Academicorum lib. II Quid? Lunae quae liniamenta sunt? Potesne dicere [ne]? Cuius et nascentis et inseniscentis | alias hebetiora, alias acutiora videntur cornua.

17

HINNOS vel hinnas sub quo sensu accipere debeamus, Varro designat. Ait, enim, ex equis et hinnulis qui nascantur, hinnos vocari.

18

HILLAS intestina veteres esse dixerunt, unde Bohillae, oppidum in Italia, quod eo bos intestina vulnere trahens advenerit. Laberius

Lavite item hillam! Cocus si lumbum adussit, flagris caeditur.

Idem Catulario

† «neve aliter hunc pedicabis» :: «quomodo?»
«video, adulescenti nostro c<a>edis hillam».

19

HINNIBVNDAE pro hinnientes, ab eo quod est hinn<i>o. Claudius Annalibus lib. XVI Equae hinnibundae, inter se spargentes terram calcibus.

INCIPIT PER I LITTERAM

1

INCVRVISCERE. Cicero De oratore lib. III ut «bacarum ubertate incurviscere». Ita et in Tusculanis, lib. I

2

INFINITATEM. Cicero Academicorum lib. IIII at hoc Anaximandro, populari et sodali suo, non persuasit; is enim <infinitatem naturae dixit esse. Idem Tusculanarum lib. V quibus> infinitatem rerum atque naturae et in hoc mundo ipso caelum, terras, maria cognoscimus.

3

INSANITAS. Cicero Tusculanarum lib. III insipientia autem, quasi insanitas, quae est insania eademque dementia. Varro Eumenidibus

apage in dierectum a domo nostra istam insanitatem.

4

INFRACTIONEM. Cicero Tusculanarum lib. III in quem cadat aegritudo, cadere in eum timorem et infractionem quidem animi.

5

IVGLANDES, agrestes nuces. Cicero Tusculanarum lib.V instituitque ut candentibus iuglandium putaminibus | barbam sibi et capillum adureret.

6

INGENERARETVR, ut innasceretur. Cicero Academicorum lib. III in tanta animantium varietate homini ut soli cupiditas ingeneraretur cognitionis et scientiae.

7

IVVENILITAS pro iuventus. Varro Tithono, πεϱὶ γήϱως quam dereliquit multicupida iuvenilitas.

8

ITVM pro incessu<m>. Titinius Setina

itum, gestum, amictum
qui videbant eius.

9

IGNAVIT, id est ignavum facit. Accius Aeneadis aut Decio

Fateor: sed saepe ignavit fortem in spe expectatio.

10

INPLICARE positum pro ornare. Afranius Brundisinis

parte inferiore hic inplicabatur caput.

11

INANIIS pro inanitate. Plautus Aulularia

ita inan<i>is sunt oppletae atque araneis.

12

INCITAS dicitur egestas. Plautus Trinummo

alii exsolatum abierunt, alii emortui,
***hem nunc hic, cuius est,
ut ad incitas redactus est!

Idem Poenulo

profecto ad incitas le<n>onem rediget, si eas abduxerit.

Lucilius Satyrarum lib. III

illud ad incita cum redit atque internecionem.

Idem lib. XV

vilicum Aristocratem, mediastrinum atque bubulcum
conmanducatus conrupit, ad incita adegit.

13

INCERTAT, incertum facit. Pacuvius Duloreste

set med incertat dictio: quare expedi!

Plautus Epidico

longa dies meum incertat animum.

14

ICIT significat percutit, ab ictu. Plautus Truculento

frendit, icit femur.

Idem Vidularia

ibi | ut piscabar, fuscina ici vidulum.

Pacuvius Armorum iudicio

nam canis quando est percussa lapide, non tam illum adpetit
qui se icit, quam illum eum ipsum lapidem, qui ipsa icta est, petit.

Afranius Simulante

offendit, fregit, rupit, icit poculo.

Caecilius Demandatis

Si umquam quisquam vidit quem catapulta aut balista icerit.

Lucretius lib. III

esse animam cum animo coniunctam; quae cum animi vi
perculsa est, exin corpus propellit et icit.

Turpilius Demetrio

«nam si iceris me posthac, credas mihi velim»,
inquit, tum quid censes? «Dolebit scilicet».

Naevius Danae

quae quondam fulmine icit Iuppiter.

15

INVNCARE, quasi unco invadere et arripere. Lucilius lib. XV

at qui nummos tristis inuncat.

16

INSOLVM, insolitum. Afranius Crimine

orbitatem senectuti tuae malam
metui, quod insolum non venit caeco ac dementi tibi.

Idem Virgine

ne veniret, quod nunc agitur, insolum.

17

INIBI pro sic et mox. Afranius Materteris

postquam se vidit
inibi esse, gnatam parvulam sororibus
conmendat.

Caecilius Plocio

«Liberne es?» :: «Non sum liber, verum inibi est quasi».

Pacuvius Iliona

profecto aut inibi est aut iam potiuntur Phrugum.

18

IGNOTAE, id est insciae. N<a>evius Lycurgo

ignotae iteri<s> sumus: tute scis.

19

INIVRIE dictum pro iniuriose. N<a>evius Lycurgo

oderunt dii homines † iniuriose. Egone an ille iniurie
facimus?

20

INCILARE est increpare vel inprobare. Accius Meleagro

quis erit qui non me spernens, | incilans probris,
sermone indecorans turpi fama differet?

Idem Clyt<a>emestra

matrem ob iure factum incilas, genitorem iniustum adprobas?

Pacuvius Duloreste

si quis hac me oratione incilet, quid respondeam?

Lucilius lib. XXX

Nunc, Gai, quoniam incilans nos laedis vicissim.

21

INNVBERE positum transire, quod hae, quae nubunt, ad domos maritorum transeunt. Lucilius Satyrarum lib. VI

suam enim † invadere atque innubere censent.

22

INFESTVM MARE HABERET pro mare latrocinando infestaret. M. Tullius De republica lib. III nam cum quaereretur ex eo, quo scelere inpulsus mare haberet infestum uno myoparone, «eodem», inquit, «quo tu orbem terrae».

23

IMBRICES ac TEGVLAS. Sisenna Historiarum lib. III dissipatis imbricum fragminibus ac testis tegularum.

24

INPIGRITAS pro inpigritia. M. Tullius De republica lib. III numquam viri fortissimi fortitudinis, inpigritatis, patientiae.

25

INTOLERABILIS, id est quae tolerare non possit. Afranius Privigno

quod si fecissem paulo saepius,
didicisset ferre et non esse intolerabilis.

26

INCONSVLTI, quibus consulentibus religio nihil diceret. Vergilius Aeneidos lib. III

inconsulti abeunt sedemque odore Sibyllae.

27

INLVVIES, sordes. Vergilius Aeneidos lib. III

Respicimus. Dira inluvie<s>.

Lucilius lib. XXX

inluvies, scabies oculos huic denique petigo
conscendere.

Varro Manio

ac periret
«squale scabreque, inluvie et vastitudine».

Lucilius lib. XXVI

hic | cruciatur fame,
frigore, inluvie, inperfundie, inbalnitie, incuria.

28

INVIDIOSVM, quod sit vitabile ad videndum. Lucilius lib. XXVI

squalitate summa ac scabie summa in <a>erumna obrutam,
neque inimicis invidiosam neque amico exoptabilem.

29

INDVLGITATE pro indulgentia. Sisenna Historiarum lib. III Bassus adsiduitate, indulgitate victus.

30

IEIENTARE. Afranius Buccone adoptato

ieientare nulla invitat.

Plautus Curculione

Quid antepones Veneri ieientaculi?

Afranius Crimine

haec ieiuna ieientavit.

Varro Marcipore ut eat ac rem publicam administret, quod pulli ientent.

31

IGNAVIT, ignavum fecit. Accius Aeneadis

Fateor: sed saepe ignavit fortem in spe expectatio.

32

INAVDIRE, audire. M. Tullius Ad Pansam lib. I quorum erupit illa vox, de qua ego ex te primum quiddam inaudieram.

Novius Malivolo

unde hoc tam repente
iucundum inaudivi melum?

Pacuvius Armorum iudicio

quod ego inaudivi accipite et quid sit facto opus decernite.

Afranius Divortio

nobis dictes, quaeso, ne ille inaudiat.

33

INFELICENT. Caecilius Nauclero

Vt te di omnes infelicent cum male monita memoria!

Plautus Poenulo

Di illum infelicent omnes.

34

INIQVAT. Laberius Nuptiis

Aequum animum indigna iniquat contumelia.

35

INTEGRARE, redintegrare. Vergilius Georgicorum lib. IIII

Ereboque sedens miserabile carmen
integrat.

Accius Antenoridis

namque huc id venio, ut mea ope opes Troiae integrem.

Pacuvius Chryse

Set cesso inimicitiam integrare.

Sisenna Historiarum lib. IIII ultro citroque integrant in oppido caedem.

36

IRASCERE pro irasci. Pomponius Etarista

noli, quaeso, irascere
more fit, moriri suam quisque uxorem ut velit.

Nigidius Conmentariis Grammaticis, lib. VIIII

ita irascere. Quid nunc irascitur?

37

IAMDIV pro olim. Turpilius Hetaera

Rhodiensis est, sed istuc conmigravit iam diu.

Ennius Alcmeone

factum est iam diu.

Caecilius Pausimacho

libera essem iam diu,
si istoc habuissem ingenio amatores mihi.

Livius Aiace

Mirum videtur, quod sit factum iam diu?

38

INCVRSIM pro celeriter. Caecilius Fallacia

nullus sum, nisi meam rem iam omnem propero incursim perdere.

39

INDISCRIMINATIM, indifferenter. Varro De lingua Latina lib. XVIII quibus nos in hoc libro, proinde ut nihil intersit, utemur indiscriminatim, promisce

40

INSANVM pro insane; ut INMANE pro inmaniter. Plautus Nervo<laria>

insanum valde uterque deamat.

Sallustius lib. II inmane quantum animi exarsere. [Nomen positum pro adverbio].

41

IVXTIM pro iuxta. Sisenna Ab urbe condita iuxtim Numicium flumen obtruncatur.

Livius Aegistho

in sedes conlocat se regias,
Clyt<a>emestra iuxtim, tertias nat<a>e occupant.

42

INANIMA, sine anima. M. Tullius De officiis | lib. II quae ergo ad vitam hominum tuendam pertinent, partim sunt inanima, ut aurum, argentum. Et in Hortensio nam cum omnis sollertia admiranda est, tum ea, quae efficit ut, inanima quae sint, vivere et spirare videantur.

43

INDOLENTIAM nove M. Tullius quod sine dolore sit, De officiis <lib. III> ut i qui rem expetendam vel voluptate vel indolentia metiuntur.

44

INDICARE, promittere, addicere. M. Tullius De officiis lib. III Scaevola, Publi filius, cum postulasset, ut sibi fundus, cuius emptor erat, semel indicaretur.

45

INEPTITVDO pro ineptia. Caecilius <H>arpazomene

qui, homo ineptitudinis cumulatus, cultum oblitus es?

46

IGITVR positum pro postea. Plautus Amphitryone

sin aliter sient animati neque dent quae petat,
sese igitur summa <vi> virisque eorum oppugnassere oppidum.

47

INVOLARE, inruere, evolare vel insilire vel invadere. Plautus Amphitryone

cum clamore involant inpetu alacri.

Cicero De oratore lib. III ista prudentiae doctrinaeque possessio, in quam homines, caducam quasi atque vacuam, abundantes otio nobis occupatis involaverunt.

48

IVDICATVM atque indictum. Plautus Asinaria

male cubandum est: iudicatum me uxor ducit domum.

49

INPENDIO pro magis. Plautus Aulularia

atque ille vero minus minusque inpendio
curare minusque me inpertire honoribus.

50

INDIPISCERE, petere, usurpare. Plautus Aulularia

Nec partem tibi
adeo cuiust indipisces; neque furem excipies?

51

INCRVSTATVM. Varro Ταφῇ Μενίππου λιθόστϱωτα pavimenta et parietes <in>crustatos.

52

INPOTENS, valde potens. Cicero Tusculanarum lib. V qui nihil metuant, nihil angant, nihil concupiscant, nulla inpotentia ecferantur.

53

INAVDITVM, quod non audiat, in veteribus prudentibus lectum est quaedam animalium aliud alio carent; aut <caeca> natura gignuntur aut inodora aut inaudita.

54

INFESTVM, cui aliud sit infestum. M. Tullius Pro Plancio dolebam, iudices, et acerbe ferebam, si huius salus ob eam ipsam causam esset infestior, quod is meam salutem atque vitam sua benivolentia, praesidio custodiaque texisset.

55

IGNARVM, quod nesciatur aut sit incognitum. Vergilius Aen.

ignarum Laurens habet ora Mimanta.

Sallustius Ingurthino bello amore humanae cupidinis ignara visendi.

56

INLATEBRARE a latebris honestissime dictum. Caelius Annalibus, lib. I arma plerique abiciunt atque inermis in latebras se inlatebrant.

57

INIMICITIA numero singulari. Ennius

eo ego ingenio natus sum:
amicitiam atque inimicitiam in frontem promtam gero.

58

INPVNO, quod est inpudens. Lncilius lib. II

homo inpuratus et inpuno est rapister.

59

INFINITIO, quasi sine fine et indefinitio. Cicero De finibus bonorum et malorum lib. I quorum incursione non solum videamus, sed etiam cogitemus; infinitio ipsa, quam apeirian vocant.

60

IN POPVLVM pro ad populum. Sisenna Historiarum lib. III servulum eius, praemio libertatis inductum magno cum tumultu conventum in populum produxit armatum.

61

INMISSVM pro demissum, prominens et longius pendens. Sisenna Historiarum lib. III cum conplures men | ses barba inmissa et intonso capillo. Vergilius Aeneidos lib. III

Respicimus. Dira inluvies inmissaque barba.

62

IVSSO pro iussu. Sisenna Historiarum lib. IIII tamen Tudertibus senati consulto et populi iusso dat civitatem.

63

IACTVOSAE positum pro iactantes. Cicero in Oratore tum sunt luminosae et quasi iactuosae partes duae.

64

INCISIM. Cicero in Oratore haec quidem duo binis pedibus incisim; deinde membratim «tu dicere solebas».

65

INPORTATVM pro inlatum, quomodo EXPORTATVM ablatum. Cicero De oratore <lib. I > publicis rebus quae adiumenta per homines eloquentissimos inportata. Idem lib. II modo enim huc ista sunt inportata.

66

INFITIATORES sunt falsi criminis obiectores. Cicero De oratore lib. I non intellegebat, ut, si ille infitiator probasset iudici, ante petitam esse pecuniam quam esset coepta deberi.

67

INSIGNITE, cum indicio notae. Cicero De oratore lib. II nec inprobum notari ac vituperari insignite posse.

68

INVITIVS, ab eo quod est invitus. Cicero De oratore lib. II quem ego paulo sciebam vel pudentius vel invitius, nolo enim dicere de tam suavi homine fastidiosius.

69

INEXTINGVIBILIS. Varro Cato vel de liberis educandis mala enim consuetudo, diu inroborata, est inextinguibilis.

70

INNVMERALI pro innumerabili. Lucretius lib. II

non esse unica, sed numero magis innumerali.

INCIPIT PER L LITTERAM

1

LATER. Varro Ἑϰατόμβῃ, πεϱὶ θυσιῶν

Ludon fluens sub Sardibus flumen tulit
aurum, later quod conquadravit regius.

Idem Sesqueulixe ubi dicuntur barbari innumerabiles lateres aureos habuisse. Idem Manio

hic ut quadrato latere stipatae strues.

2

LVTAVI pro lui. Varro Ἑϰατόμβῃ, πεϱὶ θυσιῶν habes qui et cuius rei causa fecerim hecatomben. In quo ego, ut puto, quoniam est luere solvere, lutavi.

3

LVCVNS Varro Periplu lib. II, πεϱὶ φιλοσοφίας

nulla ambrosia ac nectar; non alium et sardae, set
panis, pemma, lucuns, cibus qui purissimus multo est.

Idem Sciamachia, πεϱὶ τύφου

vinum, pemma, lucuns,
nihil adiuvat ista ministrat.

Afranius Fratriis

Pistori nubat? Cur non scribilitario,
ut mittat fratris filio lucuentulos?

4

LONGVRIO, id est longus. Varro Triphallo, πεϱὶ ἀϱϱενότητος ego nihil Varro, <v>ideo; ita hic <obs>curat, qui ante me est, nescio qui longurio.

5

LOTIOLENTE dictum veluti lutulente, a lotio. Titinius Varo

lotiolente! Flocci fiet. † cular | cultor!

6

LENITVDINE pro lenitate. Turpilius Philopatro

mira lenitudine
ac suavitate abundat.

Cicero Tusculanarum lib. V «lenitudo orationis, mollitudo corporis». Ea si bona ducemus, quid erit in philosophi gravitate? Et in Verrem quanta me tua non modo lenitudo.

7

L<A>ETITVDINE pro laetitia. Accius Alcmeone

ut me depositum inmerentem repentino alacrem
reddidisti atque excitasti ex luctu in l<a>etitudinem!

Idem Bacchis

quanta in venando affecta est l<a>etitudine!

8

LARGITAS pro largitione. Turpilius Paraterusa

eho dic mihi, an oblita, obsecro, es eius crebras mansiones
ad amicam, sumpti largitatem?

M. Tullius De republica lib. III Pyrrhi videlicet largitas † acos aut Samnitium copia<e> Curio defuerunt.

9

LVMINOSVM, positum pro claro. Cicero in Oratore tum sunt maxime luminos<a>e et quasi iactuosae partes duae.

10

LAXITAS. Sallustius Historiarum lib. IIII simul eos et cunctos iam inclinatos laxitate loci plures cohortes atque omnes, ut in secunda re, pariter acres invadunt. M. Tullius De officiis lib. I et admittenda hominum cuiusque modi multitudo, adhibenda cura est laxitatis.

11

LAMENTAS pro lamentationes. Pacuvius Hermiona

lamentas, fletus facere conpendi licet.

12

LAETARE et LAETISCERE, laetificare. Livius Aegist<h>o

iamne oculos specie laetavisti optabili?

Accius Pelopidis

et te ut triplici laetarem | bono.

Sisenna lib. IIII utrumne divi cultu erga se mortalium laetiscant an superna agentes humana neglegant.

13

LITTEROSVS, litteratus. Cassius Hemina Annalium lib. III Homo mere litterosus.

14

LATIBVLET et LATIBVLETVR pro lateat. Laevius Erotopaegnion

nocte ut opertus amictu
latibuletur.

Publilius Putatoribus

Progredere et nequis latibuletur, perspice.

15

LVPARI, ut scortari vel prostitui. Atta Aquis caldis

cum meretricie nostro ornatu per vias lupantur.

Lucilius lib. V

et divos ture precemur,
consilium fassi, placeatne inpune luperis.

16

LVSVS vel LVSIO, qui ab omnibus ludus dicitur. Varro Marcipore utri magis sunt pueri? Hi pusilli nigri, qui expectant nundinam, ut magister dimittat lusum. Idem Cato vel de liberis educandis ab huiuscemodi lusionibus radices crudelitas agere solet.

17

LABORIOSVM, in quo laboretur. Calvus Poematis

durum rus fugit <et> laboriosum.

18

LVTESCIT honeste dictum in poematis, tametsi auctoritatis sit ignobilis

sanguine diluitur tellus, cava terra lutescit.

19

LIBELLIONEM, ut tabellionem. Varro Manio tum ad me fuerunt, quod libellionem esse sciebant.

20

LIMVM, obtortum. Varro Manio altus alieno <sumptu neque post respiciens neque ante prospi>ciens, sed limus intra limites culinae.

21

LACESSERE positum provocare. Cicero in Oratore et Aristotoles Isocraten lacessivit et Xenophontis | voce Musas quasi locutas ferunt. Et Tusculanarum lib. V inpulsi sumus ad philosophiae scriptiones, verum etiam lacessiti.

22

LEN<T>ITVDINEM, pro lenitate, Cicero Tusculanaram lib. IIII eamque, quam lenitatem nos dicimus, vitioso lentitudinis nomine appellant.

23

LEAE pro leaenae. Lucretius lib. V

inritata leae iaciebant corpora saltu.

24

LIGELLVM, tuguriolum, domicilium breve. Plautus Aulularia

suo ligello fumus si qua exit foras.

25

LICITARI, congredi, pugnare. Ennius

pars ludicre saxa
iactant, inter se licitantur.

Caecilius Hymnide

quae narrare inepti est scutras ferventis.
Quin mac<h>aera licitari adversum ahenum coepisti sciens?

26

LONGISCERE, longum fieri vel frangi. Ennius lib. XVII

neque corpora firma
longiscunt quicquam.

Idem

Cum sola est, eadem facient longiscere longe.

27

LIGVRRIRE, degustare, unde ABLIGVRRIRE, multa avide consumere. Horatius

semessos pisces tepidumque ligurrierat ius.

Catullus

Priapo de meo ligurrire libido est.

28

LATROCINARI, militare mercede. Plautus Cornicularia

latrocinatus annos decem Demetrio.

Qui aput regem in latrocinio fuisti, stipendium acceptitasti. Ennius

fortunasque suas coepere latrones
inter se memorare.

29

LAVERNA, dea cui supplicant fures. Plautus Cornicula[ria]

Mihi Laverna in furtis celebrassit manus!

Lucilius lib. XVII

si messes † facis | Musas, si vendis Lavernae.

30

LVCVLENTITATEM, a luculento. Caecilius Hymnide

vide luculentitatem eius et magnificentiam!

Laberius Tusca

dominus noster tua luculentitate captus.

31

LVSTRATVS luxuriosus a lustris, abditis locis. Plautus Casina

unde es, nihili? Vbi lustretur? Vbi bibatur?

32

LVSCIOSI, qui ad lucernam non vident et μύωπες vocantur a Graecis. Varro Disciplinarum lib. VIII vesperi non videre, quos appellant lusciosos.

Idem Andabatis

edepol, idem caecus, non lusciosus est

33

LEMVRES, larvae nocturnae et terrificationes imaginum et bestiarum. Varro De vita populi Romani lib. I quibus temporibus in sacris fabam iactant noctu ac dicunt se Lemurios domo extra ianuam eicere.

INCIPIT PER M LITTERAM

1

MOLLITVDINEM pro mollitie. Varro Papia papae, πεϱὶ ἐγϰωμίων

sigilla, in mento inpressa Amoris digitulo,
vestigio demonstrant mollitudinem.

Cicero De oratore lib. III in ipso tactu moderni et mollitudinis et levitatis.

2

MIRIVS, magis mirum. Varro Γνῶθι σεαυτόν

non subsilis ac plaudis et ab Arato posces astricam
coronam? Quid enim hoc mirius?

3

MANDARE positum pro conmendare. Sisenna Historiae lib. III post principia paulatim recedunt atque inde cum paucis fugae se mandant. Vnde et PROCVRATIONEM MANDARE, conmendare, vel CAVSAM | sentire poteris.

4

MACRITVDINEM, pro macie. Plautus Captivis

ossa atque pellis sum miser macritudine.

5

MVSTVM non solum vinum, verum novellum quidquid est, recte dicitur. N<a>evius Gymnastico

«utrum est melius: virginemne an viduam uxorem ducere?»
«Virginem, si musta est».

6

MAXIMITAS positum pro magnitudine. Lucretius lib. II

ne quaedam cogas inmani maximitate.

7

MVLTESIMA pars nove posita, quantitas infinita. Lucretius lib. VI

quam parvula pars et quam multesima constet.

8

MISERITVDINEM pro miserai vel misericordia, Accius Astyanacte

Troia est testis: quaere ex aliis, qui illius miseritudine
nomen clarum in humili saxo multis memorant vocibus.

Idem Alphesiboea

cum ipsa sim ita, miseritudo meorum nulla est liberum.

9

MAESTITVDO pro m<a>estitia. Accius Telepho

quem ego ubi aspexi, virum memorabilem
intui viderer, ni vestitus taeter, maestitudo,
vastitudo praedicarent hominem esse.

Plautus Aulularia

cui tanta mala maestitudoque optigit.

10

MAGNITATE pro magnitudine. Accius Bacchis

nam neque sat fingi neque dici potest
pro magnitate.

11

MACELLVM dictum pro macilentum. Lucilius probat lib. VI

si nosti, non magnus homo est, nasutus, macellus.

12

MACORE pro macie. Pacuvius Periboea

corpusque meum tali
m<a>erore, errore, macore senet.

Varro Serrano, πεϱὶ ἀϱχαιϱεσιῶν noster Atticus rivalis, homo item lectus in curiam cum macescebat.

13

MATRESCAM, matris similis fiam. Pacuvius Duloreste

Vtinam nunc matrescam ingenio, ut meum patrem ulcisci queam!

14

MVNIA, officia. Sallustius Historiae lib. III ac tum maxime, uti solet in extremis rebus, sibi quisque carissimum domi recordari cunctique omninm ordinum <munia> extrema sequi. Plautus Mercatore

dicens pro meritis gratum me et munem fore.

15

METARI, partire, unde et METATORES. Vergilius Georgicorum lib. II

Si pinguis agros metabere campi,
densa aere.

Caelius Annali lib. VI omnes simul terram cum classi accedunt, navibus atque scaphis egrediuntur, castra metati signa statuunt. Vnde hodieque METATORES dicimus.

16

MAMMEATAM, mammosam. Plautus in Poenulo

cuius amicam mammeatam.

17

MVSIMONES, asini, muli aut equi breves. Lucilius lib. VI

praedium emit, qui vendit equum, musimonem.

Cato de Letorio asinum aut musimonen aut arietem.

18

MAESTAS pro m<a>estificas. Laberius Tusca

Concitatam mobilitata mente maestas.

19

MICTYRIS, paupercula pulmentaria. Lucilius lib. XX

pulmentaria ut intibus aut aliqua id genus herba
et ius m<a>enarum; bene habet se, mictyris haec est!

20

MAESTARET pro maerentem faceret. Accius Myrmidonibus

quodsi, ut decuit, stares | mecum aut meus maestaret dolor,
iam diu inflammari Atridae navis vidissent suas.

21

MADORE. Sallustius Historiae lib. IIII quasi par in oppido festinatio et ingens terror erat, ne ex latere nova munimenta madore infirmarentur; nam omnia oppidi stagnabant redundantibus cloacis adverso aestu maris.

22

MERCATIS pro mercantibus. Sallustius Historiarum lib. V ceteri negotia sequebantur familiaria legatorum aut tribunorum, et pars sua conmeantibus mercatis.

23

MACERIES. Afranius Excepto

si ille haec nunc sentit, facere illi satis
vis, quanta illius mors sit maceries tibi?

24

MANVBIAS, manus exubiae. N<a>evius Danae

manubias, subpetat pro me.

25

MVTVVM pro mutuo. Lucilius lib. XXVII

etsi maxime quod spero, mutuum hoc mecum facis.

26

MORDICVS. lib. XXVI Lucilius

mordicus petere aurum ex flamma expediat, e c<a>eno cibum.

Plautus Men<a>echmis

iamdudum oportuit nasum ademptum mordicus.

27

MONSTRIFICABILE. Lucilius lib. XXVI

nunc ignobilitas his mirum ac mostrificabile.

28

MENDICARIER pro mendicare et MENDICABVLVM pro mendicatione. Plautus Vidularia

Malim moriri meos quam mendicarier:
boni miserantur illum, hunc inrident mali.

Idem Aulularia

Memorare nolo, hominum mendicabula.

29

MERTARET mergeret. Accius Antenoridis

fortasse an si<n>t quos hic non mertaret metus.

Idem Deiphobo

vel hic qui me aperte effrenata inpudentia
praesentem praesens dictis mertare institit.

30

MVGINARI, murmurare. Lucilius lib. VII

muginamur, molimur, subducimur.

Atta Aquis caldis

atque ita muginantur hodie; atque ego occlusero fontem.

31

MEDVLLITVS, a medullis. Varro Cras credo, hodie nihil

atque ut igni fervido medullitus
aquiloniam intus eruat frigedinem.

Plautus Truculento

ostendit sese iam mihi medullitus,
infidelem numquam, dum vivam fore.

Ennius Satyrarum lib. III

Enni poeta, salve, qui mortalibus
versus propinas flammeos medullitus.

32

MERITISSIMO. Turpilius Paraterusa

meritissimo te magni facio.

Caecilius Asoto

meritissimo hic me eiecit ex hac decuria.

33

MINITABILITER pro minaciter. Accius in Aeneadis

Caleti voce canora,
fremitu peragrant minitabiliter.

Pacuvius in Antiopa

minitabiliterque increpare dictis saevis incipit.

34

MORSICATIM. Su<e>i<u>s Pullis

sic incedunt et [in] labellis morsicatim lusitant.

35

MVTATILITER, a mutando. Varro Cras credo, hodie nihil

quibus instabilis animus ardens mutatiliter havet habere, et
non habere.

36

MORDICIBVS et MORDICVS pro morsu, pro morsibus. Plautus Aulularia

asini me mordicibus scindant, boves incursent cornibus.

Cicero Academicorum lib. III perspicuitatem, quam mordicus tenere debemus, abesse dicamus.

37

M<A>EANDER est picturae genus, adsimili opere labyrinthorum, claviculis inligatum. Varro Ταφῇ Μενίππου | πεϱιεχοντάϱια mihi facies maeandrata et vinculata, atque in medio pinges orbem terrae. Vergilius lib. V

victori chlamydem auratam, quam plurima circum
purpura m<a>eandro duplici Meliboea cucurrit.

38

MANSVM, mandendum aut mansatum. Varro Γνῶθι σεαυτόν

dein cereali fructu ut siccum
pareret mansum, quo venarum
sanguine rivos conpleret.

Lucilius lib. XXX

sperans aetatem eadem <me>
haec proferre potesse et mansum ex ore daturum.

39

MVLIERAVIT, ut effeminavit. Varro Γνῶθι σεαυτόν

et rex
et misellus ille pauper amat habetque ignem intus acrem.
hic ephebum mulieravit; hic ad moechada adulescentem
cubiculum pudoris primus polluit.

40

MEMORDI, PEPOSCI, PEPVGI, SPEPONDI in veteribus lecta sunt. Atta in Conciliatrice

ursum se memordisse autumat.

Laberius in Gallis

de integro patrimonio
meo centum milia nummum memordi.

Ennius

non est, ut si me canis memorderit.

Cetera in obscurioribus invenimus.

41

METVS nove et eleganter positum. Sallustius Historiarum lib. I id bellum excitabat metus Pompei victoris. Hoc est, quod de Pompeio metueretur.

42

MENDICIMONIVM et MOECHIMONIVM. Laberius in libro quem Cophinum inscripsit. In eo verba haec inveniet, qui doctrinae studium putaverit | adhibendum. In eo quoque libro MANVATVS, quod est furatus, invenire <est>.

43

MEDIOXIMVM, medie acutum modo. Varro Mod<i>o

quid aliud est quod Delphice canat columna litteris
suis ἄγαν μηθέν, † iudam nos facere mortalem ad modum,
medioxime, ut quondam patres nostri loquebantur.

44

MASCVLVM pro forti ac vehementi. Varro Ὄνος λύϱας si non plus testiculorum offenderis quam in castrato pecore in Apulia, vincor non esse masculum ad rem.

45

MANCVM, debilem. M. Tullius De finibus bonorum et maloram lib. III sed etiam alteris tribus, qui mancam fore putaverunt sine aliqua accessione virtutem.

46

MINVTVM positum pro brevi. Varro Epistula Latina si venisses Capuam, quod et pueros minutos vides libenter et maioris animadvertere non vis. M. Tullius Verrinarum lib. III reticulumque ad naris admovebat tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae.

47

MACERIAE. Sisenna Historiarum lib. III post villarum macerias ac parietinas quinque cohortis in insidiis reliquit.

48

MANIPVLATIM, conlecta manu. Sisenna Historiarum lib. III requiescendi spatium nacti, cum densiores manipulatim resistere hostibus instituissent.

49

MVLTIFARIAM, partibus multis. Sisenna Historiarum lib. III quod loca palustriaque erant et alte multifariam confossa.

50

MARSVPPIVM, sacculum. Varro Cato vel de liberis educandis ex quo perspicuum est maiorem | curam habere nos marsuppii quam vitae nostrae.

51

MOLIMENTVM pro conatu. Sisenna Historiarum lib. IIII Galli contra magno cum molimento ac perpetuo sonu procedunt.

52

MODIMPERATORES, quasi modum imperantes. Varro Rerum humanarum lib. XX in conviviis qui sunt instituti potandi modimperatores magistri.

53

MAGNILOQVENTIA. Cicero in Oratore quod ille dactylicus numerus <h>exametrorum magniloquentiae sit accommodatior.

54

MINISTRATRIX positum pro ministra. Cicero De oratore I sed omnes comites ministratricesque esse [de] oratoris diceres.

55

MALE AVDIAM. Cicero De oratore lib. II in quo ego, non quo libenter male audiam, sed quia causam non libenter remitto, nimium patiens et lentus existimor.

56

MVLTITVDO positum pro frequentia aut copia. Cicero De oratore lib. III sed ut pontifices veteres propter sacrorum multitudinem tres viros epulones esse voluerunt. In eodem hunc etiam, qui familiarior nobis propter scriptorum multitudinem est.

57

MVLIEROSITAS, cupiditas femineae voluptatis. Cicero Tusculanarum lib. IIII similiterque ceteri morbi, ut gloriae cupiditas, ut mulierositas, ut ita appellem eam quae graece φιλογυνία dicitur.

58

MEMORIA positum pro vetustate. Pacuvius Chryse

perque nostram egregiam unanimitatem, quam memoria
deiugat.

59

MVRMVRILLVM, murmuratio. Plautus | Rudente

nolo ego murmurillum neque susurrum fieri.

Idem

Quid murmurillas tecum et te discrucias?

60

MEDIASTRINOS, non balnearum, sed ministros et curatores aedium legimus. Lucilius lib. XV

vilicum Aristocratem, mediastrinum atque bubulcum.

Cato in Praeceptis ad filium Illi imperator tu, ille ceteris mediastrinus.

INCIPIT PER N LITTERAM

1

NVPERVM pro recenti positum, ab eo quod est nuper, id est ante non multum temporis. Plautus Captivis

quid? Tu una nocte postulavisti et die
recens captum hominem, nuperum, novicium.

2

NEMINIS positum pro nullius. Plautus Captivis

Neminis
me miseret; nam mei miseret neminem.

Lucilius lib. XXX

neminis ingenium tantum confidere oportet.

3

NOXITVDO pro noxia. Accius Armorum iudicio

† ocule noxitudo
oblitteretur Pelopidum ac per nos sanctescat genus.

4

NVBERE veteres non solum mulieres, sed etiam viros dicebant, ita ut nunc Itali dicunt. Pomponius Pannuceatis

sed meus
frater maior, postquam vidit me vi deiectum domo,
nupsit posterius dotatae, vetulae, varicosae, vafrae.

5

NITIDITATEM pro nitore. Accius Bacchis

formae figurae nitiditatem, hospes, geris.

6

NVMEN pro ornatu. Vergilius Aeneidos lib. II

vadimus inmixti Danais, haut numine nostro.

7

NOENVM pro non. Lucilius lib. XXX

sed | tamen hoc dicas quid rest? Si noenu molestum est.

Varro epistula ad Fufium si hodie noenurn venis, cras quidem, si veneris meridie die natali Fortis Fortunae.

8

NEVVLT pro non vult. Titinius Setina

ipsus quidem hercle ducere sane nevult.

Plautus Trinummo

filiam meam tibi desponsatam esse audio, nisi tu nevis.

9

NIGRET, nigra fit. Pacuvius Chryse

solisque exortu capessit candorem, occasu nigret.

Accius Bacchis

idem splendet saepe, ast idem nimbis interdum nigret.

10

NITIDANT, abluunt, dictum a nitore. Ennius Cresphonte

eam secum advocant, eunt ad fontem, nitidant corpora.

Accius Thebaide

† quini Dircaeo fontei advenient, mundule
nitidantur † vulgo quadripedantum sonipedum.

11

NIXVRIRE, niti velle. Nigidius Commentariorum grammaticorum XXV nixurit, qui niti vult et in conatu saepius aliqua re perpellitur.

12

NOTIFICEM, notam faciam. Pomponius Atreo

nunc te obsecro,
stirpem ut evolvas meorum <rem>que notifices mihi.

13

NVMELLAE, machinae genus ligneum, ad discruciandos noxios paratum, quo et collum et pedes inmittunt. Plautus Asinaria

nervos, catenas, carcerem, numellas, pedicas, boias.

14

NVGIVENDOS Plautus dici voluit omnes eos, qui aliquid mulieribus vendant; nam omnia, quibus matronae utuntur, NVGAS voluit appellari. Plautus in Aulularia

ubi nugivendis res soluta est omnibus.

15

NIDVS pro poculo. Varro Quinquatribus

quam lympha melius e lacuna fontium
adlata nido potili permisceat.

16

NIDVLANTVR. Varro Hebdomadon primo dies deinde illos, quibus alcyones hieme in aqua nidulantur, eos quoque septem esse dixit.

17

NESCIVM pro incognito. Plautus in Rudente

quae in locis nesciis nescia spe sumus.

18

NOCTESCERE, caecari. Furius Poematis, etsi est auctoritatis incertae

omnia noctescunt tenebris caliginis atrae.

19

NEPAM quidam cancrum putant ad illud Plauti

retrovorsum cedam; imitabor nepam.

Et illud aliud

aut cum nepa est.

Set dubium in utroque, nam vere NEPA scorpius dicitur. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. | V serpere anguiculos, natare anaticulos, volare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis, suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem.

20

NEX pro nece. Sisenna Historiarum lib. IIII quoniam neque mea nex neque intercessio posse videtur illorum dementem reprimere audaciam.

21

NENIA, ineptum et inconditum carmen, quod a conducta muliere, quae PRAEFICA diceretur, is, quibus propinqui non essent, mortuis exhiberetur. Varro De vita populi Romani lib. IIII ibi a muliere, quae optuma voce esset, perquam laudari; dein neniam cantari solitam ad tibias et fides.

INCIPIT PER O LITTERAM

1

OBSC<A>EVAVIT, quasi sc<a>evum, malum omen | obstulit. Plautus in Asinaria

metuo, cum illic obscaevavit meae falsae fallaciae.

2

OPIMITAS, ab opimo. Plautus Asinaria

maxumas opimitates, gaudio exfertissimas.

Idem Captivis

maximas opimitates opiparasque offert mihi.

3

OBBA, poculi genus, quod nunc VBBA dicitur. Varro Est modus matulae, πεϱὶ μέθης dolia atque apothecas tricliniaris, Melicas, Calenas obbas et Cumanos calices.

4

OPVLENTITAS pro opulentia. Plautus in Milite Glorioso

quasique eius opulentitate<m> reverearis.

Caecilius Plocio

opulentitate nostra sibi iniuriam
factam.

5

ORBITVDINIS pro orbitate. Accius Amphitryone

miseret lacrimarum, luctuum, orbitudinis.

Turpilius Thrasyleone

hoc te oro, ut illius conmiserescas miserai orbitudinis.

Pacuvius Duloreste

vel cum illum videas sollicitum orbitudine.

6

OCQVINISCERE est proprie inclinari. Pomponius Prostibulo

ut nullum civem pedicavi per dolum,
nisi ipsus orans ultro qui ocquinisceret.

Idem Pistore

nisi nunc aliquis subito obviam occurrit mihi,
qui ocquiniscat, quo conpingam terminum in tutum locum.

7

OBLITTERARE est obscurefacere et in oblivionem ducere. Accius Agamemnonidis

inimicitias Pelopidum
extinctas iam atque oblitteratas memoria renovare.

8

OFFENDO, offensio. Afranius Vopisco

quae nunc offendo saepe procul nostra sit mala.

9

OLAT pro oleat. Afranius Fratriis

non potest quin illa stacta longeque et multis olat.

Pomponius Aleonibus

aleo ludam, sane meae male olant manus.

10

OBSORDVIT, obsolevit. Caecilius Hypobolimaeo Rastraria

obsorduit iam haec in mea aerumna miseria.

11

OBSTRIGILLARE, obstare. Ennius Satyrarum lib. II

restitant, occurrunt, obstant, obstringillant, obagitant.

Varro Manio lex neque innocenti propter simultatem obstrigillat neque nocenti propter amicitiam ignoscit. Idem De re rustica lib. I tu, inquit, invides tanto scriptori obstrigillandi causa, [ut] cum praeclara quaedam ne laudes. Idem De vita populi Romani lib. IIII quod Curio, cum id fecisset, dicebat | amicis, ut illi renuntiaretur se obstringillaturum, ne triumphus decerneretur aut ne iterum fieret consul.

12

OBVARARE, pervertere, depravare dictum a varis. Ennius Achille

nam consiliis obvarant, quibus tam concedit hic ordo.

13

OBSECVNDANTER, obsequenter. Nigidius De dis lib. I cum autem id quid sit quaerimus, obsecundanter naturae viverent.

14

OCVLITVS, ut ANIMITVS, MEDVLLITVS. Plautus Cornicula

amant ancillam meam Pheidulium oculitus.

15

OSSICVLATIM, ut [si] minutatim. Caecilius Fallacia

ossiculatim Parmenonem de via liceat legant.

16

OFFICERE, obesse. M. Tullius De officiis lib. III demoliri ea, quorum altitudo officeret auspiciis.

17

OLIVITATEM, fructus oleae, Varro in Gloria, πεϱὶ φθόνου

tum denique, omnis cum lucerna conbusta est
in lucubrando olivitasque consumpta est.

Idem De re rustica lib. I non modo integra eximi, sed etiam maiora quam in arbore umquam pependerint. De olivitate oleas esui optime condi scribit Cato.

18

OCCEPSO, coepero. Plautus in Amphitryone

ni ego illi puteo, si occepso, animam omnem intertraxero.

19

OSA SVM pro odi. Plautus in Amphitryone

inimicos semper osa sum optuerier.

20

ORBITVM, dictum per orbem. Varro Γνῶθι σεαυτόν

ut sidera caeli,
divum circum terram atque axem
quae volvuntur motu orbito.

21

OPVLISCERE, ab opulento, dictum decore. Furius Poematis

quo magis in patriis possint opuliscere campis.

22

OCCVLE, occulta. Cicero De oratore lib. II interiuncta argumentorum plerumque occulas, ne quis ea numerare possit. Vergilius Georgicorum lib. II

quod superest, quaecumque premes virgulta per agros,
sparge fimo pingui et multa memor occule terra.

23

OPINABILE. Cicero Academicorum lib. I itaque hanc omnem artem rerum opinabilem appellaba<n>t.

INCIPIT PER P LITTERAM

1

PAENVLARIVM, quasi theca et vagina paenulae. Novius Fullonico

non multo post sonarium accepit, absedet,
consequitur paenularium | cilotrum petit.

2

PLEBITATEM, ignobilitatem. Cato pro Veturio propter tenuitatem et plebitatem. Hemina in Ann. quicumque propter plebitatem agro publico eiecti sunt.

3

PETILVM, tenue et exile. Lucilius lib. XII

insignis varis cruribus et petilis.

Plautus Plocino

nam coloratum frontem habet, petilis, habris.

[PETILIS tenuis dicit, HABRIS mollis dicit.]

4

PACES plurali numero nove positum. Varro De vita populi Romani lib. III animadvertendum primum, quibus de causis et quemadmodum constituerint paces; secundum, qua fide et iustitia eas coluerint.

5

PONDO MILLE OCTINGENTVM nove Varro De vita populi Romani lib. III itaque rettulit auri pondo mille octingentum septuaginta quinque. Gr<a>eci enim † heron mole dixerunt.

6

PANVS, tramae involucrum, quam diminutive PANVCLAM vocamus. Lucilius lib. VIIII

foris subteminis panus.

Est tumor quoque inguinum; ex formae similitudine sic vocatur. Afranius Matertera

inguem plemen, papulam, panum, tympanum.

Novius Optione

qui me miserum miseriorem reddidit quam panus puerum.

Quod pueri aegrius patiantur hoc genus morbi

7

PENICVLAMENTVM a veteribus pars vestis dicitur. Ennius lib. XI Annalis

pendent peniculamenta unum ad quemque † pedum.

Lucilius lib. XVIIII

peniculamento vero reprehendere | noli.

Caecilius Feneratore

volat exsanguis, simul anhelat
peniculamentum ex pallio datur.

8

PROGNARITER, strenue, fortiter et constanter. Plautus Persa

«ego scio hercle utrumque velle.» «Age, indica prognariter»

Ennius Annalium lib. VI

divi, hoc audite parumper,
ut pro Romano populo prognariter armis
certando prudens animam de corpore mitto.

9

PERPEROS, indoctos, stultos, rudis, insulsos, mendaces. Accius Pragmaticis

describere in theatro perperos
popularis.

Idem eodem

et eo plectuntur poetae quam suo vitio saepius,
ductabilitate nimia vestra aut perperitudine.

10

PRAECOX, [et] praecoca, quod est inmatura. Ennius Annali lib. VIII

praecox pugna est.

Lucilius lib. III

annicula aspera atque <praecox.>

<Varro Synephebo, πεϱὶ ἐμμονῆς cum tempus revocat, ea> praecox est fuga.

Novius

huic puellae praecoquis libido inest.

11

POPVLATIM, per populos. Pomponius

magnius poema placuit populatim omnibus.

12

PRAEMIATORES NOCTVRNI, praedones. N<a>evius Agrypnuntibus

nam in scena vos nocturnos coepit praemiatores tollere.

13

POPVLACIA ut nugalia vel puerilia. Laberius Late loquente

ibus dum populacia
agimus per ludum.

14

POSSESTRIX , a possidendo. Afranius Liberto

eius monilis possestricem.

Ita TONSTRIX, ita INPVLSTRIX, ita CVRSTRIX, ita PLAV<S>TRIX, ita ADSESTRIX.

15

PERPETVASSIT, <sit> perpetua, aeterna. Ennius Annali lib. VIIII

libertatemque ut perpetuassit,
† quemaximae.

16

PRAECISVM et OMASVM, partes carnis et | viscerum. N<a>evius Nervularia

praecisum, omasum, pernam, callos, † glifis, glandia.

Lucilius lib. XX

illi praeciso atque epulis capiuntur opimis.

17

PISCVLENTVM positum piscosum, ut PVLVERVLENTVM. Cato Originum lib. V origine fluvium Naronem magnum, pulchrum, pisculentum. Et lib. VII fluvium Hiberum; is oritur ex Cantabris, magnus atque pulcher, pisculentus.

18

PASCEOLVS, ex aluta sacculus. Plautus Rudente

praeterea centum denaria Philippea in pasceolo seorsum.

Lucilius lib. XIII

adde Syracusis sola pasceolum † alutamen.

Cato in Pansam pueris in ludo stilos, pasceolos furare.

19

PIEM, colam, custodiam. Plautus Asinaria

ubi piem pietatem, si istoc more moratam tibi
postulem placere, mater, mihi quo pacto praecipis?

20

PORTISCVLVS proprie est hortator remigum, id est, qui eam perticam tenet, quae PORTISCVLVS dicitur, qua et cursum et exhortamenta moderatur. Plautus Asinaria

et meam partem loquendi et tuam trado tibi;
ad loquendum atque ad tacendum tute habes portisculum.

Ennius lib. VIII Annalium

tosam ante tenentes
parerent, observarent, portisculus signum
cum dare coepisset.

Laberius Cythera

nec palmarum pulsus nec portisculi.

21

PERPLEXABILE, figuratum; quod aliud audiatur, aliud sentiatur. Plautus Asinaria

nec ullum verbum faciat perplexabile.

22

PRAESEGMINA proprie Plautus in Aulularia ea dici voluit quae unguibus eminulis praesecantur

quin ipse pridem tonsor ungues demserat;
collegit, omnia abstulit praesegmina.

23

PIPVLO pro convicio. Plautus Aulularia

ita me bene amet Laverna, te iam, nisi reddi
mihi vasa iubes, pipulo te hic differam ante aedis.

24

PICOS veteres esse voluerunt quos Graeci grypas appellant. Plautus Aulularia

Pici divitiis, qui aureos montes colunt
eos solus supero.

25

PERCELLERE evertere, percutere. Varro Parmenone

alius teneram abietem solus percellit.

26

PINSERE, tundere vel molere. Varro Ταφῇ Μενίππου nec pistorem ullum nossent, nisi eum qui in pristino pinseret far. Idem De vita populi Romani lib. I nec pistoris nomen erat, nisi eius qui ruri far pinsebat. [Nominati ita eo quod pinsunt].

27

PORCAS. Varro Ταφῇ Μενίππου non vides in publico ante tabernas, qua populus ambulando, proinde ut in arato, porcas reddit.

28

PVTIDVM, putre. Varro Ταφῇ Μενίππου inde putidas uvas, acinis electis et comestis, extendit in lectis quondam. Cato Originum lib. II si inde in navis putidas atque sentinosas commeatum ponere volebant. Caecilius Andria

conducit navem putridam.

Afranius Augure

visus uset fallaci aspectu paries pictus putidus.

29

PAENITVDINEM Pacuvius Teucro

quae desiderio alumnum paenitudine,
squales scabresque inculta vastitudine.

30

PRAEBITIO, a praebendo, id est exhibendo. Varro Eumenidibus quod ea die mea erat praebitio, | in ianuam «cave canem» inscribi iubeo.

31

PVEROS pro servis. Varro Eumenidibus vix vulgus confluit non Furiarum, sed puerorum atque ancillarum.

32

PAXILLVS, diminutivum, a palo. Varro Eumenidibus ubi dicatur primus Zenon novam h<a>eresim novo paxillo suspendisse. Idem Bimarco ut novum cribrum novo paxillo pendeat.

33

PROXVMI, id est proxumo. Cato contra Furium die proxumi hoc dicit, sed ea declinatione a veteribus et CRASTINI et PRISTINI et PRAEFISCINI dictum est.

34

PROPERATIM, id est properanter. Caecilius properatim in tenebris istuc confectum est opus.

35

PERMITIES, periculum, exitium. Lucilius lib.XXVIIII

nunc tu
contra venis, vel qui in nuptis voluisse neges te,
nec sine permitie!

Plautus Asinaria

pellecebrae, permities.

36

PARCVIT, pepercit. N<a>evius Quadrigeminis

suo labori is nullus parcuit.

37

PERBITERE, perire. Pacuvius Periboea

nam me perbitere, illis opitularier
quovis exitio cupio, dum prosim

Titinius Fullonia

iam pridem egressa aut perbiteres.

Livius Tereo

ego puerum interea ancillae subdam lactantem meae,
ne fame perbitat.

Ennius Hecuba

set numquam scripstis, qui parentem aut hospitem
necasset, quos quis cruciatu perbiteret.

38

PIGRARE, retinere. Accius Epigonis

Fateor; sed cur proferre haec pigrem aut huius dubitem parcere
capiti?

Idem Chrysippo

melius | pigrasse, quam properasse est nefas.

39

PROVIGERE, promovere, ecferre. Pacuvius Teucro

aut me occide, illinc sei usquam provigeam gradum.

40

PVELLASCERE, ecfeminari vel evirescere. Varro Bais quod non solum innubae fiunt communis, set etiam veteres puerascunt, et multi pueri puellascunt.

41

PAL<A>ESTRICOS, quasi ex usu pal<a>estrae. Afranius Excepto

etiam depellis mihi manum, palaestricos

42

POPVLATIM. Caecilius Obolostate

Ego perdidi te, qui omnes servos perdo
populatim: quaeso, ne ad malum hoc addas malum.

43

PRAESENTE, coram vel praesentibus. Pomponius Syris

<qui> quidem aput forum praesente testibus mihi vendidit.

Accius Melanippo

est rea aliqua, quam praesente his prius maturare institit.

Fenestrella Annali lib. II et quaedam exta praesente † exuis, quaedam absente proiecissem. Novius Minta Medica

te volumus dono donare pulchro, praesente omnibus.

44

PRIMITER pro prime et PRIMITVS pro primo. Pomponius Maccis geminis

Quin bono animo es? Video, erepis primiter de pannibus.

Lucilius lib. V

sicuti, cum primos ficos propola recentis
protulit et pretio ingenti dat primitus paucos.

45

PROGNARITER, audaciter. Plautus Persa

age, indica prognariter.

46

PROPERATIM et PROPERITER, celeriter, properanter. Quadrigarius Annali lib. II eo consules | propere exercitum redducunt. Pomponius Buccone adoptato

Pergis properatim?

Caecilius Plocio

properatim in tenebris istuc confectum est opus.

Pacuvius Teucro

mihi classem inperat
Thessalum nostramque in altum ut properiter deducerem.

Accius Telepho

remisque nixi properiter navem in fugam
tradunt.

47

PRAEFRACTVM, durum, inflexibile. M. Tullius De officiis lib. III ego etiam cum Catone meo saepe dissensi. nimis mihi praefracte videbatur aerarium vectigaliaque defendere, omnia publicanis negare. Et in Hortensio his contrarius Aristo Chius, praefractus, ferreus, nihil bonum nisi quod rectum atque honestum est.

48

PVLCRITAS pro pulcritudo. Caecilius Harpazomene

Di boni!
Quid illud est pulchritatis?

49

PROLETARII cives dicebantur qui in plebe tenuissima erant et non amplius quam mille et quingentos aeris in censum deferebant. Ennius Annali

Proletarius publicitus scutisque feroque
ornatur <ferro>.

50

PROSPICA et DESPICA, intenta et contemplata. Naevius Astiologa

hac sibi prospica, hac despica.

Potest ergo PROSPICVS et DESPICVS dici.

51

POLLENTIA, potentia, a pollendo dicta. Plautus Rudente

ne inpiorum potior sit pollentia.

POLLERE ergo conmune est.

52

PROPITIABILIS, a propitiando. Ennius Caupuncula

hinc est animus propitiabilis.

Ita et ADVLABILIS.

53

PAVXILLISPER, a pauxillo. Plautus Truculento

plus decem pondo amoris pausillisper perdidit.

Id est, per particulas.

54

PONDERITATEM, a pondere, ut gravitatem. Accius Pragmaticon lib. I et cuncta fieri cetera

inbecilla † non quod ponderitatem gravitatemque nominis.

55

PVRITIA, puritas. Varro Rerum divinarum lib. I quae puritia est infrequens polluta.

56

PRAELVMBARE, lumbos perfringere. Novius Vindemiatoribus

coepit unumquemque praelumbare fustibus.

57

PVERAE pro puellae. Varro Devictis, πεϱὶ φιλονιϰίας

properate vivere, puerae, qua sinit aetatula
ludere, esse, amare et Veneris tenere bigas.

Idem De vita populi Romani lib. II sic in privatis domibus pueri liberi et puerae ministrabant.

58

PVPAE et PVPI. Varro Aboriginibus, πεϱὶ ἀνθϱώπων φύσεως itaque brevi tempore magna pars in desiderium puparum et sigillorum veniebat.

Idem Tit<h>ono, πεϱὶ γήϱως

ac mammam lactis sugentem pascere pupum.

59

PIPARE proprie gallinae dicuntur. Varro Aboriginibus, πεϱὶ ἀνθϱώπων φύσεως

mugit bovis, ovis balat, equi hinniunt, gallina
pipat.

60

PROCVDERE dixit prolatare, producere Varro Τὸ ἐπὶ τῇ φαϰῇ μύϱον, πεϱὶ εὐϰαιϱίας legendo autem et scribendo vitam procudito. Vergilius Georgicorum lib. I

durum procudit arator
vomeris obtunsi dentem.

61

PRAECOX, id est praecoqua. Varro Synephebo, πεϱὶ ἐμμονῆς verere, ne manu non mittat, cum tot Rom<a>e mendicari honestos audissemus? Dare possis; | mittet; quod si non mittet, fugies, si me audies. Cum tempus revocat, ea praecox est fuga.

62

PAVPERAT, id est pauperem facit. Plautus in Milite glorioso

quae inproba est, pro mercis vitio dominum pretio pauperat.

Item Ac<h>aristione

quam ego tanta pauperavi per dolum pecunia?

Titinius Privigna

nam quid ego feci te advorsum aut patrem meum,
quem pauperetis ambo vestris sumptibus?

Idem Varo

Aecum est me habere: eos pauperem sumptu meo?

63

POTVS a bibendo. Lucilius lib. XXX

serus cum e medio [ac] ludo bene potus recessit.

64

PAVCIENS pro raro dici veterum auctoritas docet. Titinius Gemina

postquam factus maritus, hac domo
abhorres, tuam etiam uxorem paucies video.

Idem in eadem

tu facis inique; in urbem paucies venire
soles.

Caelius Annalium lib. VI consulto non pauciens arcessitum.

65

POLLICTORES sunt qui mortuos curant. Varro Mutuum muli scabunt, πεϱὶ χωϱισμοῦ itaque si plures dies inter medici discessum et adventum pollictoris interfuerunt, et id aestate, videas. Varro Cosmotoryne, πεϱὶ φθοϱᾶς ϰόσμου

propter cunam capulum positum
nutrix tradit pollictori.

Plautus Asinaria

ecquis currit pollictorem accersere?

66

PVTAMINA non solum arborum sunt, verum omnium rerum purgamenta; nam quidquid ex quacumque re proicitur, PVTAMEN appellatur. Plautus in Captivis

nuculeum amisi; reliqui pigneri putamina.

67

PESTILITAS, pestilentia. Lucretius lib. | VI

atque <ea> vis omnis morborum pestilitasque.

68

P<A>ENITVRVM. Accius Epinausimache

quod si procedit, neque te neque quemquam arbitror
tuae paeniturum laudis, quam ut serves, vide.

69

PAVSA est quies alicuius rei. Accius Epigonis

sed iam Amphilochum huc vadere cerno et
nobis datur bona pausa loquendi.

Lucilius Satyrarum lib. I

haec ubi dicta, dedit pausam ore loquendi.

70

PROSPERARI, inpetrari. Lucilius lib. XXVI

nec minima ei prosperatur pax, quod Cassandram suo
signo deripuit.

71

PVELLOS, pueros. Varro Testamento

sic ille puellus Veneris repente Adon
cecidit cruentus olim.

Lucilius Satyrarum lib. IIII

cumque hic tam formonsus tibi ac te dignus puellus.

Lucretius

pos <sunt> tamen unde puellum
suscipere et partu possent ditiscere dulci.

Ennius

suos divis sacrificare puellos.

Varro Marcipore Pelianne ei permisisse, ut se vel vivum degluberet, dum modo redderet puellum?

<Idem> Sexagesi

o stulta nostri pectoris dormitio
vigilabilis, quae me puellum inpuberem
cepisti.

72

PECVS, non solum quadrupes animal, verum omnia animalia PECVDES dicuntur. Plautus Rudente

non vides referre me uvidum rete sine squamoso pecu?

Livius Aegistho

tum autem lascivum <Ne>rei simum pecus.

Vergilius Georgicorum lib. IIII [de apibus]

et pecudum custodia sollers.

Lucretius lib. II

praeterea genus humanum mutaeque natantes
squamigerae pecudes.

Lucilius Satyrarum | lib. V

lascivire pecus nasi rostrique repandum.

73

PERCITVM dictum est percussum. Plautus Amphitryone

«Delirat uxor». «Atra bili percita est».

74

PECVA et PECVDA ita ut pecora veteres dixerunt. N<a>evius Gymnastico

homines, pecua beluasque.

Idem Lycurgo

sine ferro pecua manibus ut ad mortem meant.

Accius Astyanacte

in celsis montibus
pecua atque inter colles pascunt Danai in Phrygiae terminis.

Idem Medea

Vagant, pavore pecuda in tumulis deserunt:
Quis nos pascet postea?

M. Tullius De republica lib. IIII cum adhibent in pecuda pastores. Accius Diomede

passimque praeda pecua vallebant agris.

Caecilius Imbriis

et homini et pecudibns omnibus.

Sisenna Historiarum lib. IIII iumenta, pecuda locis trepidare conpluribus.

75

PVTRET. Pacuvius Teucro

quamquam annisque et aetate hoc corpus putret.

Accius Erigona

quamquam exangue est corpus mihi atque annis putret.

76

PROTOLLERE est differre. Lucilius Satyrarum lib. I

si non amplius, at lustrum hoc protolleret unum.

77

PRIVA significat singula. Lucilius Satyrarum lib. I

ad cenam adducam et primum hisce abdomina thynni
advenientibus priva dabo.

Lucretius lib. III

quodsi forte animas extrinsecus insinuari?
Vermibus et privas in corpora posse venire
credis.

78

PRODIGITAS dicta profusio. Lucilius Satyrarum lib. VI

nequitia occupat hos, petulantia prodigitasque.

79

PORCET significat prohibet. Pacuvius Atalanta

mi gnate, ut verear eloqui, porcet pudor.

Accius Epigonis

quibus oculis quisquam nostrum poterit illorum optui
vultus, quos iam ab armis anni porcent?

Ennius Telamone

deum me sentit facere pietas; civium porcet pudor

Varro Manio

hunc Ceres cibi ministra frugibus suis porcet.

Lucilius lib. VI

non te porro procedere porcent.

80

PROLIXITVDINEM. Pacuvius Duloreste

Oro, minime flectas fandi mi prolixitudinem.

81

PERFICA, perfectrix. Lucretius lib. II

denique ad extremum crescendi perfica finem
omnia perduxit rerum natura creatrix.

82

PETIOLVS, a pede, diminutive. Afranius Excepto

atque adeo nolo nudo petiolo esse plus.

83

PETIGO, genus morbi. Lucilius lib. XXX

inluvies, scabies oculos huic denique petigo
conscendere.

84

PORRIGO, morbi genus. Lucilius lib. XXX

tristem et corruptum scabie et porriginis plenum.

85

PROFLIGARE verbum pessimum ad usum trahi coeptum est, nam cum sit PROFLIGATVM perditum et ad internicionem adductum, nunc perfectum, <ab>solutum aut aedificium aut aliquod utile inceptum dicendum putant; cum ADFECTVM dici debeat, non PROFLIGATVM. M. Tullius tamen Tusculanarum lib. V profligata iam et paene ad exitum deducta quaestio est. Idem De provinciis consularibus bellum adfectum videmus. Et infra nam ipse Caesar quid est quod in ea provincia conmorari velit, nisi ut ea, quae per eum adfecta sunt, | perfecta rei publicae tradat? Et in Oeconomicis cum vero adfecta iam prope aestate a sole mitiscere tempus est.

86

PATRITVM, ut avitum. Varro Manio funere familiari conmoti avito ac patrito more precabamur. Idem Rer. hum. lib. XX secundum leges avitas et patritas. Cicero Tusculanarum lib. I «patritam» illam et «avitam», ut ait Theophrastus, philosophiam.

87

PERTIDERE, valde taedere. Cicero in Oratore concisum, non conc<a>esum. Ex quo quidam PERTISVM etiam volunt.

88

POPINONES, vel hi, quos nunc dicimus tabernarios, a popinis, vel luxoriosi, qui se popinis dedunt. Varro Modio

quis poculis argenteum chorum intro ibit popino?

Lucilius lib. I

infamam <in> honestam turpemque odisse popinam.

89

PVTIDVM, non putre, sed odoris mali. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. V non inscite illud dictum videatur in sue, animum illi pecudi daturn pro sale, ne putisceret.

90

PERCVRSIONEM. Cicero Tusculanarum lib. IIII propter animi multarum rerum brevi tempore percursionem.

91

PRAEFESTINATIM. Sisenna Historiaram lib. III idemque perseveraverunt, uti lex perveniret ad quaestorem ac iudices, quos vellent, instituerent praefestinatim et cupide.

92

PRAESTOLARI est expectare vel manere. Sisenna Historiarum lib. III occulte tacitique advenientium cohortium praestolari occipiunt.

93

PERMITTERE pro mittere, incitare vel | praecipitare. Sisenna Historiarum lib. III et inde ecum concitatum princeps ad hostium permittit aciem. Idem lib. IIII multi praemissis armis ex summo se permitterent.

94

PROICERE honeste positum. Sisenna Historiarum lib. IIII Tum postquam aput Iguvinos ac Perusinos eius facti mentionem proiecit.

95

PETVLANTIAM pro inprobitate Cicero De oratore lib. II illud adsequor, ut, si qui mihi forte maledicat, petulans aut plane insanus esse videatur.

96

PRESSV, quasi conpressione. Cicero De oratore lib. III Valerium Soranum levitate vocis atque ipso oris pressu et sono facile vincat.

97

PAVPERTATES nove positum numero plurali. Varro De vita populi Romani lib. I quid inter hos Ioves intersit et eos, qui ex marmore, ebore, auro nunc fiunt potes animadvertere et horum temporum divitias et illorum paupertates.

98

PAVPERTINVM. Varro De vita populi Romani lib. I ut in cetero cultu quae sunt, consentanea, quod sunt paupertina, sine elegantia ac cum castimonia.

99

PLVMARIVM. Varro Cato vel de liberis educandis etenim nulla, quae non didicit pingere, potest bene iudicare quid sit bene pictum plumario aut textore in pulvinaribus plagulis.

100

PVRPVRASCIT. Cicero | Academicorum lib. II quid mare nonne c<a>eruleum? At eius unda, cum est pulsa remis, purpurascit, et quidem aquae tinctum quodam modo et infectum.

101

PERPENDICVLI et NORMAE. Cicero Academicorum lib. II atqui si id crederemus, non egeremus perpendiculis, non normis, non regulis.

102

PINGVE positum pro inpedito et inepto. Cicero Academicorum lib. IIII quod ipsi Antiocho pingue videtur et sibi ipsum contrarium.

103

PROBATV DIFFICILE. Cicero Tusculanarum lib. V quod etsi difficile est probatu propter tam varia et tam multa tormenta fortunae.

104

PALPO, quasi a palpando. Plautus Mercatore

palpo percutit.

105

PAEMINOSVM, mali odoris a paedore dictum. Varro De re rustica lib. I solida terra pavita, maxime si est argilla, ne, situ paeminosa, in rimis eius grana oblitescant.

106

PISARE frangere vel tundere. Varro De re rustica lib. I promendum hieme, ut in pristino pisetur ac torreatur.

107

PRAECIDANEVM est praecidendum. Varro De vita populi Romani lib. III quod humatus non sit, heredi porca praecidanea suscipienda Telluri et Cereri, aliter familia pura non est.

108

PALANGAE dicuntur fustes teretes, qui navibus subiciuntur, cum adtrahuntur ad pelagus vel cum ad littora subducuntur, unde etiamnunc PALANGARIOS dicimus qui aliquid oneris fustibus transvehunt. Varro De vita populi Romani lib. III cum Poenus in fretum obviam venisset nostris et quosdam cepisset, crudelissime pro palangis carinis subiecerat, quo metu debilitaret nostros.

109

PONDO DVCENTVM nove Varro saepe De vita populi Romani lib. III Delphos Apollini munera missa, corona aurea pondo ducentum.

INCIPIT PER R LITTERAM

1

RVTVNDE positum eleganter, concinne vel collecte. Cicero De finibus bonorum et malorum lib. IIII regem, dictatorem, divitem solum esse sapientem, a te quidem apte ac rutunde quippe; habes enim a rhetoribus.

2

RVTA dicuntur diruta. Cicero De oratore lib. II set dicis te, cum aedis venderes, ne in rutis quidem et caesis sol<i>um tibi paternum recepisse. Vergilius Georgicorum lib. I

cumulosque ruit male pinguis harenae.

3

RAVVM, fulvum. Cicero Academicorum lib. IIII quia nobismet ipsis tum c<a>eruleum, tum ravum videtur; quodque nunc a sole conlucet.

4

RAVIS est raucitas. Plautus Aulularia

ubi, siquid poscam, usque ad ravim poscam prius.

Idem Cistellaria

expur<i>gabo hercle omnia ad raucam ravim.

5

RVRANT pro rusticantur. Plautus Captivis

dum <ruri> rurant homines, quos ligurriant.

Varro Serrano, πεϱὶ ἀϱχαιϱεσιῶν dum in agro studiosius ruror, aspicio Triptolemum sculponeatum bigas sequi cornutas.

6

RARENTER pro rare. Caecilius Plocio

Tu nurum non vis odiosam tibi esse, quam rarenter videas?

Pomponius Ergastilo

Longe ab urbe vilicari, quo erus rarenter venit, <id>
non vilicari, sed dominari est mea sententia.

7

RVCTVS a ructando dictus. Plautus Pseudulo

«pergin ructare in os mihi?»
«Suavi ructus mihi est. Sic sine, Simon».

Lucilius Satyrarum lib. III

exhalas tum acidos ex pectore ructus.

8

RESVPINAS, honeste, id est, ab incepto revocas vel pervertis significat. Accius Antigona

Quid agis? Perturbas rem omnem ac resupinas, soror.

9

RINGITVR, irascitur. Terentius in Phormione

cum tibi sit quod placeat, ille ringitur: tu rideas.

10

RISCVS, loca in parietibus angusta. Terentius Eunucho

in risco: odiosa, cessas.

11

RECIPROCA ***

<reciproca> animum, inquam, odiose!

Ennius Andromeda

rursus prorsus reciprocat fluctus feram.

12

REPEDARE. Lucilius lib. XXVI

rediisse ac repedasse, ut Roma † vitet gladiatoribus.

Idemque

† sanctum ego a Metello Romam repedabam munere.

13

REDANDRVARE, redire. Lucilius lib. VIIII

ut vulgus redandruet inde.

Pacuvius Chryse

Gr<a>ecos nihil mediocriter
redandruare.

14

RED<H>OSTIT, reddit. Accius Amphitryone

Ecquid hic redhostit vim, quo metem obiectet facilius?

Idem Didascalico<n> lib. II

ut, dum velint brevitatem consequi verborum,
aliter ac sit rellatum, redhostiant responsum.

15

REPVERASCERE. Novius Agricola

«Quid ita?». «Quia enim repuerascis, fugitas personas, pater».

M. Tullius De oratore lib. II cum Scipione solitum rusticari eosque incredibiliter repuerascere esse solitos, cum rus ex urbe, tamquam ex vinculis, evolavissent. Et De senectute et si quis deus mihi largiatur ut ex hac aetate repuerascam et in cunabulis vagiam.

16

RHETORISSAT. Pomponius Medico

«Dolasti uxorem». «Nunc ea propter me cupis
concidere? Etiam rhetorissas?»

17

RAMICES dicuntur pulmones vel hirnea. Plautus Mercatore

tui causa rupi ramices, atrum dum sputo sanguinem.

Idem Poenulo

neque nos quemquam flagitamus neque nos quisquam flagitat;
tua causa nemo nostr<or>um est suos rupturus ramices.

Varro Trihodite, πεϱὶ ἀϱετῆς ϰτήσεως priusquam in orchestra pythaules inflet tibias, domi suae ramices rumpit. Lucilius Satyrarum lib. VIIII

quod deformi senex, ἀϱθϱιτιϰός ac podagrosus
est, quod mancus miserque, exilis, ramice magno.

Varro Gerontodidascalo rapta a nescio quo mulione raptoris ramicis rumpit.

18

RVSPARI est scrutari. Accius Nyctegresia

Iube nunc adtemtare, iube nunc animo ruspari Phrygas!

Idem Meleagro

Vagent ruspantes silvas, sectantes feras.

19

REGREDERE, revocare. Ennius Achille

quo nunc incerta re atque inorata gradum
regredere conare?

20

RVMINARI dictum in memoriam revocare. Varro Tanaquile non modo absens quicquam de te sequius cogitabit, sed etiam ruminabitur humanitatem. Livius Aegist<h>o

nemo haec vostrorum ruminetur mulieri.

21

RVSTICATIM pro rustice. Pomponius Aleonibus

at ego rusticatim tangam; urbanatim nescio.

22

RVMIFERARE dictum honeste rumoribus | ferre. Plautus Amphitryone

quamque adeo civis Thebani vero rumiferant probam.

23

RETVRARE, aperire, contra id quod dicitur opturare. Varro Agathone pueri obscenis verbis novae nuptulae aures returant.

24

RVTVBA, perturbatio. Varro Sexagesi

ergo tum Romae parce pureque pudentis
vivere † in patriam; nunc sumus in rutuba.

25

REVOCARE positum per vices mutuo vocare. Varro Sexagesi qui nobis ministrarunt pueri diebus festis cicer viride, qui nos provocare, advocare cum audeant, nos illo revocare timemus?

26

RECENTARI honeste positum pro novari, quod est Graece ἀνανεοῦτοι. Matius

iamiam albicascit et recentatur
commune lumen hominibus.

27

RAPINATORES pro raptoribus. Varro Bimarco in invidiam veniant in hoc ipso rapinatores. Lucilius lib. II

homo inpuratus et inpuno est rapinator.

28

REDA. Varro Epistula ad Varronem quodsi tuam heri redam non habuissem, varices haberem.

29

RECENTIORVM novorum M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. II horum recentiorum, numquam dictum ab illo, quod sciam.

30

RVMAM veteres mammam dixerunt. Varro Cato vel De liberis educandis his Semonibus lacte fit, non vino; Cunina<e> propter cunas, Rumin<a>e propter rumam, id est prisco vocabulo mammam; a quo | SVBRVMI etiamnunc dicuntur agni.

31

REICVLAS oves, aut aetate aut morbo graves. Varro Cato vel de liberis educandis et ut in grege opilio oves minus idoneas removere solet, quas REICVLAS appellant. Saepe enim unus puer petulans atque inpurus inquinat gregem puerorum.

INCIPIT PER S LITTERAM

1

SALTVATIM. Sisenna Historiae lib. I nos una aestate in Asia et Graecia gesta litteris idcirco continentia mandavimus, ne vellicatim ac saltuatim scribendo lectorum animos inpediremus.

2

SCAPVM. Varro Bimarco mihique dividum stilo nostro papyrino levi scapum † scapitio novo partu poeticon.

3

SVTRINAS, a suendo. Varro Hercule Socratico

Quid? Sutrinas facere inscius
nihil, homo, agis.

4

SCABRE. Varro Manio derelinqueretur ac periret

«squale, scabreque inluvie et vastitudine».

5

STRIGOSVS aput veteres morbus dicitur iumentorum, qui corpora stringat aut fame aut alia vitii causa, quasi stringosus. Masurius Sabinus lib. XVII | censores, inquit, Publius Scipio Nasica et Marcus Popilius cum equitum censum agerent, ecum nimis strigosum [equitum] et male habitum, sed equitem eius uberrimum et habilissimum viderunt.

6

SVSPICIOSVM, qui in suspicione sit. Cato De re floriana sed nisi qui palam corpore pecuniam quaereret aut se lenoni locavisset, etsi famosus et suspiciosus esset, vim in corpus liberum non <a>ecum censuere adferri.

7

SVBICES nove positum, non a subiciendo, | sed altitudine. Ennius Achille

per ego dum sublimas subices,
umidas, unde oritur imber.

Vergilius Georgicorum lib. IIII

<ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit.>

<Idem> in Bucolicis

quantum vere novo viridis se subicit alnus.

8

SCRAPTAS, SCRVPEDAS, STRICTIVELLAS, exprobratio vitii aut deformitatis meretricum. Plautus Nervularia

scrattae, scrupedae, strictivillae sordid<a>e.

9

SABVLVM. Varro Ταφῇ Μενίππου non vides in magnis per<i>stylis, qui cryptas domi non habent, sabulum iacere a pariete aut e xystis, ubi ambulare possint.

10

SVCTV. Varro Γνῶθι σεαυτόν

ut cremento corpora
fierent maiora parvo, ut suctu candidi
lactis.

11

SVPER, valde, vehementer. Vergilius Aeneidos lib. I

his accensa super iactatos aequore toto
Troas.

Et lib. III

o mihi sola mei super Astyanactis imago!
sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat.

12

SCABRES pro scabra es. Ennius Andromeda

scrupeo investita saxo, atque ostreis <s>quam<a>e scabrent.

Pacuvius Teucro

quae desiderio alumnum, p<a>enitudine
squales scabresque, inculta vastitudine.

13

SECVNDARE, prosperare. Vergilius lib. VII

Di nostra incepta secundent!

Propertius Elegiarum lib. IIII

iam liquidum nautis aura secundat iter.

14

SIMAT, deprimit. Lucilius lib. VII

si movet ac simat nares, delphinus ut olim.

15

SCVRRILE, quasi vulgare; ab scurris | Cicero de oratore lib. II vitandum est oratori utrumque, ne aut scurrilis iocus sit aut mimicus.

16

SORDET sordidata est. Accius Aegist<h>o

cui manus materno sordet sparsa sanguine.

17

SVBLABRARE, cibum intra labra mittere. Novius Decuma

iam ego illi subiens sublabrabo esui illud sinciput.

18

SVBLIMARE, extollere. Ennius Medea

Sol, qui candentem in caelo sublimat facem.

19

SPERSTITENT salvent. Ennius Melanippa

regnumque nostrum ut sospitent superstitentque

20

SAEPTVOSE, obscure. Pacuvius Antiopa

Ita saeptuose dictione abs te datur,
quod coniectura sapiens <a>egre contulit.

21

SEMPITERNE. Pacuvius Medo

populoque ut faustum sempiterne sospitent.

22

SEPTEMFARIAM, ut MVLTIFARIAM. Santra De verborum antiquitate III quod volumen unum nos lectitavimus, et postea invenimus septemfariam divisum.

23

SIMVLTER pro similiter. Plautus Pseudolo

exossabo ego illum simulter itidem ut murenam cocus.

24

SCRIPTA, puncta tesserarum. M. Tullius in Hortensio itaque tibi concedo, quod in duodecim scriptis | solemus, ut calculum redducas, si te alicuius dati paenitet.

25

SVCCIDIAM, successionem necessariam. M. Tullius De senectute iam <h>ortum ipsi agricol<a>e succidiam | alteram vocant. Dicitur et SVCCIDIA quod est laridum.

26

SIGNATAM virginem vetustas voluit dicere. Lucilius lib. XXVIIII

primam Chrysi cum negat signatam reddere.

27

SVPERBOS veteres mortuos dixerunt. Plautus Amphitryone

faciam ego hodie te superbum, nisi hinc abis.

Et post

auferere, non abibis.

28

SVGGILLARE, obcludere. Varro Lege Maenia contra lex Maenia est in pietate, ne filii patribus luci claro suggillent oculos.

29

SATVLLEM pro saturem. Varro πεϱὶ αἰϱέσεων

neque in polubro mystico coquam carnes,
quibus satullem corpora ac famem ventris.

30

SINGVLVM pro singulare. Plautus Cistellaria

attat!
singlum video vestigium.

Varro Periplu lib. I tum vero doces historiam necessariam, semel unum singulum esse. Idem Octogesi, πεϱὶ νομισμάτων hoc erat incommodi, quod nesciebamus semel unum singulum esse. Et aput alium auctoritatis incertae nisi dixerat nummo singulo multabatur.

31

SPEREM veteres spem dixerunt; unde et PROSPERE dicitur, hoc est pro spe. Varro Aborigine, πεϱὶ ἀνθϱώπων φύσεως

ita sublimis speribus
iactato nomina † tuo volitantis altos nitens trudito.

Idem Ὄνος λύρας

quibus suam delectet ipse amusiam
et aviditatem speribus lactet suis.

32

SCALPVRRIRE. Plautus Aulularia

ubi erat haec defossa, obcepit ibi scalpurrire ungulis.

33

SOMNVRNAS dixit, quae in somnis videantur, Varro Prometheo libero

levis mens umquam somnurnas imagines
adfatur, non umbrantur somno pupul<a>e.

34

SATIAS pro satietas. Accius Astyanacte

quorum crudelitatem numquam ulla explet satias sanguinis.

Varro Prometheo Libero cum sumere coepisset, voluptas retineret; cum sat haberet, satias manum de mensa tolleret. Sallustius Historiarum lib. II hi saltibus occupatis Termestinorum agros invasere frumentique ex inopia gravi satias facta. Lucilius lib. XXVIII

quid mihi proderit, quam satias iam omnium rerum tenet [facta]?

Terentius

nam ubi [me] forte satias cepit, conmuto locum.

Lucretius lib. II

quam tibi iam nemo, fessus satiate videndi.

35

SQVALAM pro squalidam. Ennius Telamone

strata terrae lavere lacrimis vestem squalam et sordidam.

36

SOCIENNO, socio. Plautus Aulularia

ibo intro atque illi socienno tuo iam interstringam gulam.

37

SCATVRREX. Varro Est modus matulae, πεϱὶ μέθης

Ismenias hic Thebogenes fluit scaturrex.

38

SOMNICVLOSVS, quod ad somnos vocet. Laberius Sororibus

ecastor multum somniculosum!

39

SAEVITVDO pro saevitia. Plautus Bacchidibus

vincla, virgae, molae: saevitudo mala
fit peior.

40

SVAVITVDO pro suavitas. Plautus Bacchidibus

cor meum, spes mea,
mel meum, suavitudo, cibus, gaudium.

Turpilius Leucadia

intercapedine interficior, desiderio differor.
Tu mihi cupiditas, suavitudo et mei animi expectatio.

41

SEVERITVDINE pro severitate. Plautus Epidico

quid illud est quod illi caperrat frons severitudine?

42

SORDITVDINE pro sorde. Plautus Poenulo

ut mihi absterserunt omnem sorditudinem!

43

SENTENTIA, sensibilitas. Lucretius lib. IIII

internoscere, verborum sententia quae sit.

Lucilius Satyrarum lib. III

vertitur oenophoris fundus, sententia nobis.

Idem lib. V

si tam corpus loco validum ac regione maneret
scriptoris, quam vera manet sententia cordi.

44

SPECIEM, specimen vel exemplar. Lucilius lib. XXX

sicuti te, qui ea quae speciem vitae putamus esse.

45

SODALIS. Cicero De oratore lib. II quod tamen eum defenderem, qui mihi sodalis esset.

46

SOLITATE, pro solitudine. Accius Eurysace

tuam solitatem memorans, formidans tibi.

47

SVBITI [dicti] pro repentini. Accius Armorum iudicio

bene facis: sed nunc quid subiti mihi febris civit mali?

48

SANCTITVDO pro sanctitas. Accius Tereo

alia hic sanctitudo est, aliud nomen | et numen Iovis.

Idem Ph<o>enissis

delubra caelitum, arae, sanctitudines.

Turpilius Leucadia

miseram terrent me omnia,
maris scopuli, sonitus, solitudo, sanctitudo Apollinis.

M. Tullius De republica lib. IIII eosdem terminos hominum curae atque vitae: sic pontificio iure sanctitudo sepulturae. Afranius Suspecta

tuam maiestatem et nominis matronae sanctitudinem.

49

SATV positum pro semine. Accius Pelopidis

nam me ut credam ex tuo esse conceptum satu,
ut argumenta redigunt animum et conmovent.

Idem Telepho

profecto hauquaquam est ortus mediocri satu.

50

SCRIPTIONE pro scriptura. Varro Ἀνθϱωποπόλει, πεϱὶ γενεθλιαϰῆς

Vulgoque avarus fenerator spe lucri
rem scriptione duplicarat.

Cicero Tusculanarum lib. V inpulsi sumus ad philosophiae scriptiones.

51

SEGNITAS pro segnitia. Accius Aeneadis aut Decio

Et nunc quo deorum segnitas? Ardet focus.

Idem Andromeda

namque ut dicam te metu
aut segnitate addubitare haut meum est.

Cicero De oratore lib. I et quoniam de inprudentia diximus, castigemus etiam segnitatem.

52

SCELEROSI pro scelerati. Lucilius Satyrarum lib. I

non tamen aetatem, tempestatem hanc scelerosi mirentur.

Afranius Divortio

O diem scelerosum, indignum!

53

SPERATVM, id est sponsum. Afranius Fratri<i>s

curre et nuntia
venire et mecum <me> speratum adducere.
vide ut puellam curent, conforment iube.

Idem in eadem

speratam | non odi tuam.

54

SCREARE. Terentius Heautontimorumeno

gemitus, screatus, tussis.

55

SERESCIT positum pro siccatur, quod serenitas sicca sit. Lucretius lib. I

denique fluctifrago suspensae in litore vestis
uvescunt, eaedem candenti sole serescunt.

Inde Vergilius docte Georgicorum lib. I

unde serenas
ventus agat nubes.

Hoc est, siccas. Idem et alio loco

atque arida differt
nubila.

56

SVCERDAE. Lucilius lib. XXX

Hic in stercore humi stabulique fimo atque sucerdis.

57

SIMITV, simul. Lucilius lib. XXX

gratia habetur utrisque, illisque sibique, simitu.

Plautus Amphitryone

non ego cum vino simitu ebibi imperium tuum.

Idem Mercatore

ita tres simitu res agendae sunt, quando unam occeperis.

58

SVBSICIVVM, secundum, sequens. Lucilius lib. XXVIII

praeterea haec subsiciva, si quando voles,
opera.

SVBSICIVVM positum succedens, succidaneum. Cicero De oratore lib. II an se haec nescire? Quae ego sero, subsicivis operis, ut aiunt.

59

SVPPLOSIONEM, plausum vel percussum. Cicero De oratore lib. III ex quo vereor ne nihil sim tui, nisi supplosionem pedis, imitatus.

60

SVPERBILOQVENTIA. Cicero Tusculanarum lib. IIII animique inpotentiam et superbiloquentiam.

61

SARCINATOR. Lucilius lib. XXVIII

sarcinatorem | esse summum, suere centonem optume.

62

SOSPITENT, salvent. Ennius Melanippa

regnumque nostrum sospitent superstitentque.

Pacuvius Medo

populo qui faustum sempiterne sospitent.

63

SINGVLATIM et SINGILLATIM, a singulis. Caecilius Hypobolimaeo Rastraria

hos singulatim sapere, nos minus arbitror.

Coelius Annali lib. I primum malo publico gratias singulatim nomina. Lucilius lib. XIX

Sic singillatim nostrum unusquisque movetur.

64

SOLLEMNITVS pro sollemniter. Livius Aegistho

sollemnitusque adeo † ditali laudet lubens.

65

SCENATILIS vel SCENATICVS pro scenico. Varro Modio

sed, o Petrulle, ne meum taxis librum,
si te † pepigat haec modo † scenatilis.

Idem Ὄνος λύϱας

ut comici nothi dei scenatici.

66

SAPERDAE, quasi sapientes vel elegantes. Varro Modio omnes videmur nobis esse belli, festivi, saperdae, cum simus σαπϱοί.

67

SVRDITATEM. Cicero Tusculanarum lib. V In surditate vero quidnam est mali? Erat surdaster M. Crassus.

68

SIMPLICITVS, simpliciter. Plautus Mercatore

sed eam simplicitus dicam, si operaest auribus.

69

SVSCITABVLVM honeste positum incitamentum. Varro Ὄνος λύϱας

φωνασϰία sum, vocis suscitabulum,
cantantiumque gallus gallinaceus.

70

SIMILITAS, similitudo. Caecilius Syracusiis

vide, Demea, hominis quid fert morum similitas.

71

SALEBRAS. M. Tullius De finibus bonorum et malorum hic si definire, si dividere potuisset, si loquendi vim, si denique consuetudinem verborum teneret, numquam in tantas salebras incidisset. Idem lib. V venit ad extremum; haeret in salebra. Cupit enim dicere. Et in Oratore alter enim sine ullis salebris, quasi sedatus amnis, fluit.

72

SVBLESTVM est leve, frivolum. Plautus

nam ubi ad paupertatem accessit infamia,
paupertas gravior fit, fides sublestior.

73

SVPELLECTILIS. Cicero in Oratore verecundus erit usus oratoriae quasi supellectilis. SVPELLEX ***

74

SCVRRILE, a scurris, ridiculum cum turpitudine. Cicero in Oratore ridiculo sic usurum oratorem ut nec nimis frequenti, ne scurrile sit; nec subobsceno ne mimicum, nec petulanti ne inprobum.

75

SPORTAS. Sallustius Historiarum lib. II e muris canes sportis demittebant. Varro De vita | populi Romani lib. I neque enim obsonium, in totam cenam coemptum ex variis rebus, cum coniectum in unam sportam perspicitur.

76

SODES, non ut aput comicos, sed si audes. Cicero in Oratore libenter etiam copulando verba iungebant, ut sodes prout si audes.

77

SCOPAS. Cicero in Oratore etsi humilius dictum est, scopas, ut ita dicam, mihi videntur dissipare.

78

SCIVNTVR pro cognita sunt. Cicero De | oratore lib. II ars enim eorum est quae sciuntur; oratoris autem omnis actio opinionibus, non scientia continetur.

INCIPIT PER T LITTERAM

1

T<A>ETRET, foedet, polluat. Pacuvius Periboea

Beluaram ac ferarum adventus ne taetret loca.

2

TETINERIT pro tenuerit. Pacuvius Medo

Cedo quorsum itiner tetinisse aiunt?

Accius Clyt<a>emestra

ut, quae tum absentem rebus dubiis coniugem
tetinerit, nunc prodat ultorem.

Pacuvius Hermiona

sub iudicio quae omnes Graios tetinerim.

3

TETVLIT, tulit. Accius Andromeda

donec tu auxilium, Perseu, tetulisti mihi.

Caecilius Hypobolimaeo

aerumnam pariter tetulisti meam.

4

TAXIM, sensim vel obculte. Pomponius Buccone adoptato

Clandestino tacitus taxim perspectavi per cavum.

5

TEMERIVS. Accius Didascalicon lib. II

sed Euripidis, qui choros temerius in fabulis.

6

TESTATIM. Pomponius Verre aegroto

iam istam calvam colaphis conminuissem testatim tibi.

7

TRACTIM, ut sensim, id est diutine, longo tractu. Plautus Amphitryone

Quid si ego illum tractim tangam, ut dormiat?

8

TVDICVLARE, conmovere. Varro Marcipore

haec in aeno bis terve tudiculasse.

9

TRAPS. Varro Parmenone

Alia traps pronis in humum accidens proxum<a>e
frangit ramos cadens.

10

TEGILLVM, diminutivum a tecto. Varro Sesqueulixe Iugere volitans milvus aquam e nubibus tortam indicat fore, ut tegillum pastor sibi sumat.

11

TERTA pro tersa. Varro Ἔχω σε, πεϱὶ τύχης aerea terta nitet galea.

Idem Cato vel de liberis educandis alii ita sunt circumtonsi et terti atque unctuli, ut mangonis esse videantur servi.

12

TEMPERATVRA pro temperie. Varro Ἀλλ’ οὐ μενεῖς, πεϱὶ φιλαϱγυϱίας quaero, te utrum hoc adduxerit caeli temperatura an terrae bonitas.

13

TORTO pro tormento. Pacuvius Duloreste

nam te in tenebrica saepe lacerabo fame
clausum et fatigans artus torto distraham.

14

TONSVS pro tonsura. Plautus Amphitryone

sura, pes, statura, tonsus, oculi, nasum vel labra.

Accius Amphitryone

sed quaenam haec est mulier funesta veste, tonsu lugubri?

15

TVBVRCINARI significat raptim manducare. Titinius Proelia

Tuburcinari sine me vultis reliquias.

Plautus Persa

tuburcinari de suo, siquid domist.

Turpilius Boethuntibus

Melesia! Intus cessat? Credo hercle, helluo
tuburcinatur.

16

TABIFICABILE vel TABIFICVM. Accius Medea

Pernici orbificor liberorum leto et tabificabili.

Cicero Tusculanarum lib. IIII atque ut hae tabificae mentis perturbationis sunt.

17

TVATIM, tuo more. Plautus Amphitryone

Eccere, iam tuatim
facis.

18

T<A>ETRITVDO. Accius Philocteta

quod te obsecro, ne haec aspernabilem
t<a>etritudo | mea inculta faxsit.

19

TEMNERE, contemnere. Lucilius lib. XXX

quotque adeo fuerint qui te temsere superbum.

Vergilius lib. VI

«Discite iustitiam moniti et non temnere divos».

20

TAXIS pro tetigeris. Varro Modio

sed, <o> Petrulle, ne meum taxis librum.

21

TIPPVLA, animal levissimum, quod aquas non nando, sed gradiendo transeat. Varro Bimarco

ut levis tippula lymphon frigidos transit lacus.

Plautus

levior es quam tippula.

22

TONESCIT pro tonat. Varro Bimarco

tunc repente caelitum altum tonitribus templum tonescit.

23

TRANSENNA, non, ut quidam putant, transitus, sed est fenestra. Cicero De oratore lib. I nunc pete | a Crasso, ut illam copiam ornamentorum suorum, quam constructam uno in loco quasi per transennam praetereuntes strictim aspeximus. Sallustius Historiarum lib. II transenna demissum Victoriae simulacrum cum machinato strepitu coronam capiti inponebat.

24

TIRONEM positum pro ignaro. Cicero De oratore lib. I fateor enim callidum quendam hunc et nulla in re tyronem ac rudem neo peregrinum et hospitem in agendo esse debere.

25

TRVTINA. M. Tullius Cicero De oratore lib. II ad oblectandos animos, ad inpellendos, ad ea probanda, quae non artificis statera, sed populari quadam trutina examinantur. Varro De vita populi Romani lib. II aut aliqua ex argentaria trutina aut lingula pensum prae se omnes ferent.

26

TVRPARI, a turpitudine. Cicero Tusculanarum lib. III

Iovis aram sanguine turpari.

27

TENERASCERE, tenerum esse. Lucretius lib. III

scilicet in tenero tenerascere corpore mentes.

28

TRICINVM, tardum et quasi inpeditum vel siccum et sine suco, ut sunt capilli, qui Graece τϱίχες dicuntur. Varro Eumenidibus quod tunc quaestus tricinus erat, nunc est uber; ut quaestus sit magnus.

29

TETRICA est severa. Varro Τοῦ πατϱὸς τὸ παιδίον, πεϱὶ παιδοποιίας an, etiamsi audisset, reddere potuisset: «mulier tetrica [horrentis] educata ad Appiam moribus bonis».

Vergilius Aeneidos lib. VII

qui Tetricae horrentis rupis montemque Severum.

30

TARDITVDINEM et TARDITIEM, pro tarditate, Plautus Poenulo

podagrosi estis <ac vicistis> cocleas tarditudine.

Accius Alcmeone

atque eccos segnis somno et tarditudine.

Idem Diomede

multa amittuntur tarditie et socordia.

31

TEMERITVDINEM pro temeritate. Pacuvius Duloreste

Heu, non tyrannum novi temeritudinem?

32

TENTA, dictum pro extensa. Lucretius lib. II

tympana tenta tonant palmis; et cymbala circum.

Idem lib. VI

duraque in ore, iacens rictu, frons tenta manebat.

Lucilius Satyrarum lib. VI

Tres a Deucalione grabati restibus tenti

Idem lib. XI

hic ubi concessum pellesque ut in ordine tentae.

Et in lib. XXX

hic ut muscipula tenta atque scorpios cauda
sublata.

33

TRISTITAS pro tristitia. Pacuvius Atalanta

Quid istuc est? Vultum calligat quae tristitas?

Turpilius Leucadia

Ante facta ignosco: mitte tristitatem, Dorcium.

34

TORPORAVIT pro torpefecit. Turpilius Hetaera

erus stupidus adstat: ita eius aspectus repens
cor torporavit homini amore.

35

TITVBARE, trepidare. M. Tullius Philippicarum lib. XIIII titubare, haesitare, quo se verteret nescire. Vergilius Aeneidos lib. V

vestigia presso
haut tenuit titubata solo.

Terentius Heautontimorumeno

verum illa nequid titubet.

36

TORTOR pro torqueor. Pomponius Fullonis decuma

et ubi insilui in coleatum eculeum, ibi tolutim tortor.

37

TVNICARE pro vestire. Varro Logomachia

haec lanigeras detonderi docuit tunicareque homullum.

38

TITIONEM, fustem ardentem. Varro De vita populi Romani lib. II contra a novo marito cum item e foco in titione ex felici arbore et in aquali aqua adlata esset.

INCIPIT PER V LITTERAM

1

VVLGAVIT honeste positum, vile habuit et quasi in vulgus dedit. Plautus Amphitryone

Cuius? Quae <me> absente corpus vulgavit suum.

VVLGARE, in vulgus dare et quasi multis audientibus ac non tacituris dicere. Vergilius lib. X

quid me alta silentia cogis
rumpere et obductum verbis vulgare d<olorem?>

<Varro Ὄνος λύϱας iurgare> coepit, dicens

«quae scis, atque in vulgum vulgas artemque expromis inertem».

2

VEGET pro vegetat vel erigit vel vegetum est. Pomponius Maiali

animos Venus veget voluptatibus.

Ennius Ambracia

et aequora salsa veges ingentibus ventis.

Varro Manio nec natus est nec morietur viget, veget, ut pote plurimum. Idem Ὄνος λύϱας

quam mobilem divum lyram sol harmoge
quadam gubernans motibus diis veget.

3

VERECVNDVM, [est] audax et confidens. Plautus Amphitryone

sic est, vera praedico;
nisi etiam hoc falso dici insimulaturus es.
Nimis verecunda es.

4

VENOR, circumvenior. Ennius Nemea

teneor consepta, undique venor.

5

VICISSATIM, per vices. N<a>evius Belli Punici lib. IIII

vicissatim volvi victoriam.

6

VISCERATIM. Ennius Andromeda

alia fluctus differt, dissupat
visceratim membra; maria salsa spumant sanguine.

7

VNOSE, simul. Pacuvius Iliona

Occidisti, ut multa paucis verba unose obnuntiem.

8

VTRASQVE pro utrimque vel utrobique. Hemina Historiarum lib. IIII in Hispania pugnatum bis, utrasque nostri loco moti. Caecilius Titthe

atque hercle
utrasque te, cum ad nos venis, subfarcinatam vidi.

9

VIVVM pro vehementi vel novo. Vergilius Aeneidos lib. I paulatim abolere Sych<a>eum

incipit et vivo temptat praevertere amore.

10

VEGRANDE, valde grande. Lucilius lib. XXVI

non idcirco extollitur nec vítae vegrandi datur

11

VANANS dictum pro fallens. Accius | Alcmeone

tanta <ut> frustrando lactans, vanans protrahas.

12

VANITVDO pro vanitate. Plautus

pol, ego ut rem video, tu inventus es, vera vanitudine.

Pacuvius Duloreste

primum hoc ab ste oro, minus inexorabilem
Faxis: ni turpassis vanitudine aetatem tuam.

13

VARIANTIA pro varietas. Lucretius lib. I

talibus in causis, nedum variantia rerum.

Idem lib. III

principiis, unde haec oritur variantia rerum.

14

VISCVS positum pro viscera. Lucretius lib. I

visceribus viscus gigni sanguenque creari.

Vergilius Georgicorum lib. I

tum laqueis captare feras et fallere visco
inventum.

Id est, tractu visceris. Lucilius Satyrarum lib. XIIII

«idne aegre est magis, an quod pane et viscere privo?»
«Quod viscus dederas tu quidem, hoc est: viscera largi!»

15

VAGOR dictum pro vagitus. Lucretius lib. II

et superantur item. Miscetur funere vagor.

16

VETVSTAS et ANTIQVITAS vel felix vel sapiens vel mansueta est habita. Terentius in Hecyra

quis me est fortunatior vetustatisque adeo plenior?

17

VASTITIES et VASTITVDO et VASTITAS, horror et desertio et contagium. Plautus Pseudolo

distractio, discidium, vastities venit.

Accius E<u>risace

sed tu atratus es taetra veste et vastitudine taetra
deformatus es.

Idem Meleagro

Quae vastitudo haec aut unde invasit mihi?

M. Tullius De officiis lib. II qui collectis ceteris causis eluvionis, pestilentiae, vastitatis. Pacuvius Teucro

quae desiderio alumnum p<a>enitudine
squales scabresque inculta vastitudine.

18

VASTESCANT significat inhorrescant vel deserantur. |Accius Ph<o>enissis

iussit proficisci exilium quovis gentium,
ne scelere tuo Thebani vastescant agri.

M. Tullius [De oratore] <De deorum natura> lib. II quid iam de hominum genere dicam, qui quasi cultores terrae constituti, non patiuntur eam nec immanitate beluarum ecferari nec stirpium asperitate vastari. Sallustius in Iugurta aberat mons fere milia passum XX tractu pari, vastus ab natura et humano cultu. Varro Manio

ac periret
«squale scrabreque inluvie et vastitudine.»

19

VICISSITATEM pro vicissitudine. Accius Phoenissis

vicissitatemque inperitandi tradidit.

20

VLLO pro ultus fuero. Accius Epigonis

Qui, nisi genitorem ullo, nullum meis dat finem miseriis.

21

VERRVNCENT, id est vertant. Accins Aeneadis aut Decio

Te sancte venerans precibus, invicte, invoco,
portenta ut populo, patriae verruncent bene.

Pacuvius Periboea

precor veniam
petens, ut quae egi ago, axim verruncent bene.

Afranius Divortio

Et ponito, avorruncent cum syrma simul.

22

VILITANT, vilem faciunt. Turpilius Lindia

Quin moneam, quin clamem et querar tua vitia,
quae te vilitant.

23

VILICARI est rusticari vel villae praeesse. | Pomponius Ergastilo

longe ab urbe vilicari, quo erus rarenter venit,
<id> non vilicari, sed dominari est mea sententia.

Afranius Suspecta

in † horpinos iam, quantum pote, explodam hominem, ut vilicetur.

Turpilius Paraterusa

ego nondum etiam huic vilicabar, Ph<a>edria.

Idem Het<a>era

huic vilicor ante urbem,
nunc rus eo

24

VINNVLVM * * *

<vinnulum> sensilocum

Id est inlecebrum. Plautus Asinaria

conpellando blanditer,
osculando, oratione vinnula, venustula.

25

VITABVNDVS pro vitans. Sallustius Historiarum lib. III duos quam maximos utris levi tabulae subiecit, quam super omni corpore quietus invicem tracto pede quasi gubernator existeret. Ea inter molem atque insulam mari vitabundus classem hostium ad oppidum pervenit.

26

VOLENTIA, id est quae vellent. Sallustius Historiarum lib. IIII multisque suspicionibus volentia plebi facturus habebatur.

27

VALENTIA, fortitudo. Naevius Danae

omnes formidant homines eius valentiam.

Titinius Setina

Sapientia gubernator navem torquet, non valentia.

28

VOMICA, concava loca, vetustate exesa. Lucilius lib. XXVIIII

Chironeo et non mortifero adfectus vomicae vulnere.

29

VIRIATVM dictum est magnarum virium. Lucilius lib. XXVI

contra flagitium nescire, bello vinci a barbaro
viriato, Annibale.

30

VESCVM, minutum, obscurum. Lucilius lib. XXVI

quam fastidiosum ac vescum cum | fastidio vivere.

Vergilius Georgicorum lib. III

nec vescas salicum frondes.

Afranius in Sororibus

at puer est, vescis inbecillus viribus.

31

VOLVP pro voluptate. Plautus Asinaria

hic senex, siquid clam uxorem suam animo fecit volup.

32

VIRGINDEMIAM, ut vindemiam, hoc est virgarum ad paratum vel demtionem vel decerptionem ob verbera. Varro Agathone

«Quid tristiorem video te esse quam antidhac,
Lampadio? Numquid familiaris filius
amat, nec spes est auxili argentaria,
ideoque scapulae metuunt virgindemiam?»

33

VIRACIVM, magnarum virium, Varro Meleagris si non malit vir viracius uxorem habere Atalantam.

34

VVLGA, capacitas vel sinus cum laxitate. Lucilius lib. II

in vulgam penetrare pilosam.

Varro Sexagesi eo ut viaticum ex arcula adderem in vulgam.

35

VERRVCAM positum pro loco edito. Cato libris Originum censeo, inquit, si rem servare vis, faciundum, ut quadringentos aliquos milites ad verrucam illam ire iubeas eamque uti occupent imperes.

36

VIBICES plagarum vulnera. Cato De falsis pugnis Vbi societas? Vbi fides maiorum? Insignitas iniurias, plagas, verbera, vibices, eos dolores atque carnificinas per dedecus atque maximam contumeliam inspectantibus.

37

VELLICATIM. Sisenna Historiarum nos una aestate in Graecia et Asia gesta litteris idcirco | continentia mandavimus, ne vellicatim ac saltuatim scribendo lectorum animos inpediremus.

38

VICTVRVS victoriam potiturus auctoritas prudentium putavit esse Pyrrusne rex an Manius Curius proelio victurus esset.

39

VIRESCIT, maiorum virium fit. Furius Poematis

increscunt animi, virescit vulnere virtus.

40

VIRO etiam pro virtute naturali. Lucretius lib. II

concoctosque suo servare et perdere viro.

41

VENERATA pro veneranda. Vergilius lib. III

cursusque dabit venerata secundos.

42

VTER pro uterus. C<a>ecilius Imbriis

nunc uter
crescit: non potest celari.

43

VICATIM Sisenna Historiarum lib. III cum conplures menses barba inmissa et intonso capillo, lugubri vestitu, populum vicatim flens una cum liberis circumiret.

44

VVLTVOSVM. Cicero in Oratore in quo cum effeceris ne quid ineptum sit aut vultuosum.

45

VERMICVLATVM, pro minuto, Cicero in <Oratore et de> Oratore lib. III «lexis conpostae, ut tesserulae, omnes arte pavimento atque emblemate vermiculato!»

46

VENALICII positura pro venditoribus. Cicero in Oratione Corneliana, lib. II neque me divitiae movent, quibus omnes Africanos et Laelios multi venalicii mercatoresque superarunt.

47

VOCARE positum trahere, ducere. Cicero De oratore si de iure civili, tecum se<r>ram vocabit | te, hominem prudentissimum, <in> his ipsis rebus, quas abs te didicerit, dicundi arte superabit.

48

VERECVNDARI, verecundia teneri. Cicero De oratore lib. III alterum cunctantem et quasi verecundantem incitabat.

49

VERSVTILOQVAS. Cicero De oratore lib. III «Num non vis huius me versutiloquas malitias» videtis enim et «versutiloquas» et «expectorat» ex coniunctione facta esse verba.

50

VNCINATVM, ab unco. Cicero Academicorum lib. IIII nec ut ille, qui asperis et levibus et <h>amatis uncinatisque corpusculis concreta haec esse dicat.

51

VENDITATIONEM veteres pro ostentationem posuerunt. Cicero Tusculanarum lib. II quin etiam mihi quidem laudabiliora videntur omnia, quae sine venditatione et sine populo teste fiunt.

52

VIERE, vincire, inflectere. Varro De re rustica lib. I ut habeas vimina, unde viendo quid facias.

53

VNDVLATVM, nove positum purum. Varro De vita populi Romani lib. I et a quibusdam dicitur esse Virginis Fortunae ab eo, quod duabus undulatis togis est opertum, proinde ut non reges nostri et undulatas et praetextatas togas soliti sint habere.

54

VERBECEM. Varro De vita populi Romani lib. I aut bovem aut ovem aut verbecem habet signum.

55

ZONATIM, per goerum. Lucilius lib. VI

[per] zonatim | circum inpluvium cineraris
† cludebat.

III. INCIPIT DE INDISCRETIS GENERIBVS PER LITTERAS

ID EST PER A LITTERAM

1

ANGIPORTVS generis masculini, ut aput multos. Neutri. Plautus Cistellaria

quae quasi carnificis angiporta purgitans.

M. Tullius De divinatione angiporta dixit.

Terentius Adelphis

id quidem angiportum non est pervium.

Idem in Eunucho

in angiportum quoddam desertum.

2

ARBITRIVM generis neutri, sicut saepe. Masculini. Plautus Asinaria

<ni> in quadriduo
abalienarit, quo abs te argentum acceperit,
tuus arbitratus sit conburas, si velis
ne illi sit cera, ubi facere possit litteras.

3

ARMENTA genere neutro plerumque. Feminino Ennius

ipsius ad armentas eosdem.

Pacuvius

tu pascere cornifrontes soles armentas.

4

ABSINTIVM generis est neutri. Lucretius lib. IIII

absintia t<a>etra medentes
cum dare conantur.

Masculini. Varro Quinquatribus

quid medico mihi est opus?
nempe tuo absintium ut<i>
bibam gravem et castoreum
levemque robur.

5

AERARIVM neutri est generis, ut saepe. Masculini. Varro Gerontodidascalo hoc est magnum censorem esse ac non studere multos aerarios facere.

6

ADMONITIO usu genere dicitur feminino. Masculino M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. V | ut acrius aliquanto et adtentius de claris viris locorum admonitu cogitemus.

7

AVDITVS est generis masculini. Feminini AVDITIO. M. Tullius De finibns bonorum et malorum lib. V | lubenterque se cum his congregant dantque se ad ludendum fabellarumque auditione ducuntur.

8

ARTVS masculino genere appellamus. Vergilius Georgicorum lib. III

micat auribus et tremit artus.

ARTVA neutro genere Plautus Men<a>echmis

ita mihi inperas, ut ego huius membra atque ossa atque artua.

9

ANGVES masculino genere dici Vergilius testis est

ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta,
horresco referens, inmensis orbibus angues.

Et in lib. V

adytis cum lubricus anguis ab imis.

N<a>evius Lycurgo

alte iubatos angues in sese gerunt.

Lucilius lib. XXVI

nisi portenta anguisque volucris ac pinnatos scribitis.

ANGVES feminino. Plautus Amphitryone

devolant angues iubatae in conpluvium duo.

Varro Atacinus

cuius ut aspexit torta caput angue revinctum.

10

ACHERONTEM masculino genere dicunt veteres. Vergilius lib. VI

et tenebrosa palus Acheronte refuso.

Feminino Plautus Captivis

verum enimvero nulla adaeque est Acherons
atque ubi ego fui.

11

AMNEM masculino genere appellamus. Vergilius Georgicorum lib. I

atque alius latum funda iam verberat amnem.

Feminino Plautus Mercatore

neque mihi ulla obstabit amnis nec mons atque adeo mare.

N<a>evius Lycurgo

sed quasi amnis, | † cis rapit, sed tamen inflexu flectitur.

Accius Epinausimache

Scamandriam undam salso sanctam obtexi sanguine
atque acervos alta in amni corpore explevi hostico.

Idem Epigonis

apud abundantem antiquam amnem et rapidas undas Inachi.

Varro Periplu lib. I in hac civitate agros colunt harenosos; praeter hos fluit amnis, quam olim Albulam dicunt vocitatam.

12

ARANEAE et feminini sunt generis. Titinius Gemina

everrite aedis, abstergete araneas.

Vergilius Georgicorum lib. IIII

laxos in foribus suspendit aranea casses.

Ennius

buxus aranae.

Masculini. Plautus in Sticho

ut operas araneorum tergam et texturam inprobam
deiciamque eorum omnis telas.

Idem Asinaria

iussin columnis deici telas araneorum?

13

AETAS feminini est generis. Plautus Men<a>echmis

ut aetes mala est! Mers mala est ergo.

AETAS masculini. Plautus Trinummo

propter eosdem, quorum causa fui hoc aetate exercitus.

14

ACCIPITER generis est masculini. Vergilius lib. XI

quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto.

Feminino Lucretius lib. IIII

accipitres somno in leni si proelia pugnas
edere sunt persectantes visaeque volantes.

15

ARVA neutri sunt generis. Vergilius

arva aliena iugo premere.

Feminino N<a>evius Lycurgo

quaque incedunt, omnis arvas opterunt.

Pacuvius

postquam calamitas plures annos arvas calvitur.

16

ANFRACTVM masculino genere dici putant. Neutro | Accius Eurysace

super Oceani stagna alta patris
terrarum anfracta revisam.

Varro Parmenone

cavo fonte uti cum inrigavit cavata aurium anfracta in silvam vocans.

17

AEVVM generis neutri. AEVITAS feminini. Varro Tithono, πεϱὶ γήϱως

qua voluptate aevitatis extimam attigit metam [aevitas]!

18

AERA neutri. M. Tullius in Hortensio Quid? Tu, inquam, soles, cum rationem a dispensatore accipis, si aera singula probasti, summam, quae ex his confecta sit, non probare?

19

ACINA genere neutro frequenter Varro posuit. ACINVS masculino M. Tullius De senectute quae ex fici tantulo grano aut ex acini vinaceo. Et alii obscurae auctoritatis pressusque labris unus acinus arebat.

20

AVTVMNVS generis masculini. Feminini. Varro Serrano, πεϱὶ ἀϱχαιϱεσιῶν retinet viatorem meridie praetereuntem fontem, quod autumnitas in anni tetrachordo μέσην praeterierat.

21

ALVVS generis feminini. Vergilius Aeneidos lib. II

in latus inque feri curvam conpagibus alvum
contorsit.

Masculino Accius Annalibus

ut quam fragilissimus alvos.

Et alius auctoritatis obscurae

Maia nemus retinens gravido concepit in alvo.

22

ACCVBITIONEM genere feminino M. Tullius De senectute bene enim maiores accubitionem epularem amicorum, quasi vitae coniunctionem haberet.

INCIPIT PER B LITTERAM

1

BVBO generis feminini. Vergilius Aeneidos lib. IIII

seraque culminibus ferali carmine bubo.

Genere masculino Agellius Historiarum lib. I et quod bubo in columna aedis Iovis sedens conspectus est.

2

BALNEAE generis feminini. M. Tullius Pro Sexto Roscio occisus est ad balneas Pallacenas, rediens a cena, Sextus Roscius. Plautus Asinaria

unde in balineas iturust, inde huc veniet

Caecilius Synephebis

Quid? Mihi non sunt balneae?

Neutri. M. Tullius in Hortensio primus balneola suspendit, inclusit pisces.

3

BALTEVS masculini generis. Vergilius lib. XII

umero cum apparuit alto
balteus.

Neutro. Varro Rerum divinarum lib. XI tragica vincula baltea sunt.

Accius Didascalicon lib. VIII

actoribus manuleos baltea mac<ha>eras.

Livius lib. VIIII auratae vaginae, aurata baltea illis erant.

4

BVXVM generis neutri. Vergilius Georgicorum lib. II

et torno rasile buxum.

Feminini. Ennius

buxus vi<n>cta, taxus tonsa.

5

BLANDIMENTVM generis neutri, ut saepe. Feminini. Cicero De republica lib. IIII in cive excelso atque homine nobili blanditiam, ostentationem, ambitionem [meam] esse levitatis.

INCIPIT PER C LITTERAM

1

CLIVVS generis masculini, ut plerumque. Neutri aput Memmium invenimus, cuius auctoritas dubia est

ne ardua nitens fortunae <e>scendere | cliva.

Cato De tribunis militum loca ardua et cliva depressa.

2

CIMA neutro, ut Lucilius

asparagi molles et viride cima.

Feminino Cornelius Celsus, etsi minoris auctoritatis, posuit laetam formosamque cymam.

3

CONSITVRA, generis feminini. M. Tullius De republica lib. I. quae videlicet ille non ex agri consitura, quam cernebat, sed ex doctrinae indiciis interpretabatur.

4

CRVX generis feminini saepe. Masculini. Ennius Annalium lib. XI

malo cruce, fatur, uti des,
Iuppiter

5

CVLTER et CVLTELLVS generis sunt masculini. Varro Gerontodidascalo noctu cultro coquinari se traiecit; nondum enim hi inventi erant cultelli emp<a>estati e Bithynia.

6

COR generis est neutri, ut dubium non est. Masculini. Ennius lib. XIII

Annibal audaci cum pectore de me hortatur,
ne bellum faciam, quem credidit esse meum cor.

7

CVPRESSVS generis feminini, ut dubium non est. Masculini. Ennius

Capitibus nutantis pinos rectosque cupressos.

8

CARRA neutri generis esse consuetudine persuasum est. Masculini. Sisenna Historiarum lib. IIII inpedimentum conlocant omne, construunt carros et sarraca crebra disponunt. Varro Caei libro II Gallica porta carros adcuratiusque politos.

9

CERTAMEN generis est neutri. Feminini. Sisenna Historiarum lib. IIII iaculis celeriter consumptis ad | gladios certationem revocaverunt.

10

QVERELLAE generis feminini, ut saepe. Masculini. Vergilius Aeneidos lib. IIII

tantos illa suo rumpebat pectore questus.

11

COMPITA generis neutri. Vergilius Georgicorum lib. II

praemiaque ingeniis pagos et conpita circum.

Masculino Varro De scaenicis originibus lib. III ubi compitus erat aliquis. Caecilius Titthe

ubi adiacentem compitum.

12

CONSORTIVM neutri generis. CONSORTIONEM, feminini. Lucilius lib. XXVIIII

deierat enim <se> scripsisse, et post non scripturum.
Redi
in consortionem!

M. Tullius De officiis lib. III dissolvatur necesse est omnis humana consortio. Titus Livius quaenam ista societas, quaenam consortio est?

13

CHARTAM generis feminini. Masculini. Lucilius lib. XXVII

nec si ubi, Graeci ubi nunc Socratici charti?
quidquid quaeritis, periimus.

14

CLIPEVS generis masculini. Vergilius

ardentis clipeos atque aera micantia cerno.

Neutro Vergilius

et clipeum super intonat ingens.

Licinius in Marte pars magna laevis clipea portant. Laberius Sororibus

hoc voluit clipeum contra pelvem proici.

15

CAEMENTA neutri, ut est usu. Varro Bimarco non te pudet, Mani, cum domi tuae vides conmilitonum tuorum cohortes servis tuis ministrare caementa? Feminini. Ennius

labat, labuntur saxa, caementae cadunt.

16

CLVNES feminino. Horatius

quod pulcrae clunes, breve quod caput, ardua cervix.

Masculino. Plautus Agroico

quasi lupus, ab armis | valeo, clunes † desertos gero.

17

CAELVM neutro. Masculino Lucretius

quis pariter caelos omnis convertere et omnis
ignibus aetheriis terras suffeire feracis?

Varro Rerum divinarum VI, deum significans, non partem mundi sic pater magnus, mater <mag>na his sunt Caelus <Tellus>. Ennius

Fortis Romani quamquam caelus profundus.

Idem

Saturno,
quem Caelus genuit.

18

CASTITAS et CASTIMONIA generis feminini. Masculini. Varro Rerum divinarun lib. I nostro ritu sunt facienda quam his civilibus graeco castu. Idem | et religiones et castus id possunt, ut ex pericolo eripiant nostro. N<a>evius Carmine Punici Belli

res divas edicit, praedicit castus.

19

CALLIS generis masculini. Vergilius Aeneidos lib. IIII

praedamque per herbam
convectant calle angusto.

Feminino Livius lib. XXII nisi pecorum modo per angustos saltus et devias calles. Idem sic frequenter.

20

CVLLEVS masculino saepe. Neutro Varro De re rustica lib. I in singula iugera dena cullea vini fiunt?

21

CORBES. *** Corbulas Varro De re rustica lib. I cogit aliquot corbulas uvarum et frondem iucundissimam ministrat ovibus. Caecilius Philumena

Qui panis soli corbulam.

22

QVIS et generi feminino adtribui posse veterum auctoritas voluit. Livius

mulier, quisquis es, te volumus.

Caecilius

Quaeso igitur, quisquis es, mea mulier?

Pacuvius

Quis tu es, mulier, | quae me insueto nuncupasti nomine?

Ennius

ecquis illaec est quae lugubri succincta est stola?

23

CANALIS masculino Gadullius Gallicanus ego vero confiteor certo canali cuncta decurrere. Feminino Lucilius ὐποϰοϱιστιϰῶς canaliculam dicit.

24

CINIS masculino Vergilius in Bucolicis

cinis ipse. Bonum sit!

Et Georgicorum lib. I

neve
effetos cinerem inmundum iactare per agros.

Feminino aput Caesarem et Catullum et Calvum lectum est, quorum vaccillat auctoritas

cum iam fulva cinis fueris.

25

COLVS generis feminini. Cicero De oratore lib. II Quid tu, Decilla mea? Quando ad me venis cum tua colu et lana?

26

CAPILLVS masculini est generis. Terentius in Phormione

capillus passus, nudus pes; ipsa horrida.

Neutri. Plautus Mostellaria

vide, capillum satin conpositumst conmode?

27

CVRSVS omnium consensu masculino genere dicitur. Vergilius

Hic cursus fuit.

CVRSVRA feminino. Plautus Asinaria

non vides
me ex cursura anhelitum etiam ducere?

Idem Cistellaria

pol ad cubituram, mater, magis sum exercita
fere quam ad cursuram eo sum tardiuscula.

CVRRICVLVM neutro genere Cicero Timaeo ratione igitur et mente divina ad originem temporis [curris] curriculum inventum est solis et lunae.

28

QVALEST pro qualis est; neutrum positum pro masculino. Plautus Amphitryone

edepol condignum donum, qualest qui donum dedit.

29

CONTAGIO feminino genere appellatur. Sallustius post, ubi contagio quasi pestilentia invasit. CONRAGIA neutro Lucretius lib. III

quandoquidem penetrant in eum contagia morbi.

Vergilius

nec mala vicini pecoris contagia laedent.

30

CATELLAE diminutivum est catenarum; et dicuntur genere feminino. Caecilius Plocio

catellae.

Neutrum a catulis similiter diminutivum, Plautus Curculione

delicatum te hodie faciam, cum catello ut accubes,
ferreo ego dico.

31

CORIVM neutri est generis. CORIVS masculini. Plautus Poenulo

tris facile corios contrivisti bubulos.

Varro Eumenidibus

nunc corius ulmum tuus depavit. Pergis? Heia!

32

CALX est generis feminini. Vergilius lib. XI

ferrata calce fatigat.

Calx masculini. Plautus Poenulo

quin prius disperibit faxo quam unum calcem civerit.

Varro Marcopoli, πεϱὶ ἀϱχῆς

nemini Fortuna currum a carcere intimo missum
labi inoffensum per aequor candidum ad calcem sivit.

33

CORTEX utriusque est generis masculini. Varro Prometheo libero

tum ut si subernus cortex aut cacumina
morientum in querqueto arborum aritudine.

Idem Tithono, πεϱὶ γήϱως sic invitata matura anima corporeum corticem facile relinquit.

Vergilius lib. VII

raptus de subere cortex.

Feminino Vergilius in Bucolicis

tum Phaethontiadas musco circumdat amarae
corticis.

Lucretius lib. IIII

quae quasi | membranae vel cortex nominitanda est.

34

CALOR generis masculini. Vergilius Georgicorum lib. II

si non tanta quies iret frigusque caloremque inter.

Neutri. Plautus Mercatore

neque frigus neque calor metuo.

35

CASEVS generis masculini. Vergilius in Bucolicis

pinguis et ingratae premeretur caseus urbi.

CASEVM neutri. Novius Macco

pecunia!
Quid? Bonum breve est, respondi, Sardis veniens caseum.

Plautus Medico parasito

cum virgis caseum radi potest.

36

COLLVM neutri est generis. Vergilius

et colla comantia pectunt.

COLLVS masculino. Accius Epigonis

quid cesso ire ad eam? Em, pr<a>esto est: camo collum gravem.

Lucilius Satyrarum lib. VII

Calda siem ac bene plena, si olorum atque anseris collus.

Idem lib. XXVII

modo sursum, modo deorsum tamquam collus cernui.

Caecilius Harpazomene

hunc collum Ludo praecidi iube!

Idem Synephebis

Ad restim res redit. Immo collus, non res: nam ille argentum habet.

Cato in Sercia accipite, si vultis, hoc onus in vestros collos. N<a>evius Cor

utrum scapulae plus an collus calli habeat nescio.

Plautus Amphitryone

malae, mentum, barba, collus.

Varro Sexagesi

ut nitens pavonis collus, nihil extrinsecus sumens.

37

CASTRA generis sunt neutri. Feminini. Accius Aeneadis aut Decio

castra haec vestra est optume essis meritus a nobis.

38

COPVLAE generis feminini. Accius Phinidis

obtorque prorim ac suppa tortas copulas.

39

CEPE generis neutri. Lucilius Satyrarum lib. V

flebile cepe simul lacrimosaeque ordine tallae.

Idem lib. XVI

hoc aliud longe est, inquit qui cepe serebat.

Varro Bimarco avi et atavi nostri, cum alium ac cepe eorum verba olerent, tamen optume animati erant. Idem Manio

dulcem aquam bibat salubrem et flebile esitet cepe.

CEPA feminini. Lucilius Satyrarum lib. V

lippus edenda acri assiduo ceparius caepa [lacrimosa].

Varro Eumenidibus

in somnis venit, iubet me cepam esse et sisymbrium.

Idem Cato vel de liberis educandis ut cibo utatur modico et idoneo, ut vitet acria, ut est sinapi, cepa, alium.

40

CVBITVS masculini generis. Neutri. Lucilius Satyrarum lib. XVI

Lysippi Iuppiter ista
transivit quadraginta cubita altus Tarento.

41

COLVBER generis masculini. Vergilius Aeneidos lib. II

coluber mala gramina pastus.

COLVBRA feminini. Lucilius Satyrarum lib. XX

iam disrumpetur medius, iam, ut Marsus colubras
disrumpit cantu, venas cum extenderit omnis.

Turpilius Leucadia

arripuit colubram mordicus.

Varro Eumenidibus

quid dubitatis utrum nunc sitis cercopitheci
an colubrae an volvae [an] de Albuci subus Athenis?

42

CONTEMTVS generis masculini. CONTEMPTIO feminini. M. Tullius De republica lib. V quae virtus fortitudo vocatur; in qua est magnitudo animi, mortis dolorisque magna contemptio. Idem De officiis lib. III in illo quae est dolorum, laborum contemtio? Et in Hortensio magnitudo animi, patientia laborum, mortis dolorumque contemtio. Ita et in Tusculanarum lib. I.

43

CONPENDIVM. *** CONPENDIARIA. Varro Sciamachia, πεϱὶ τύφου hoc dico: conpendiaria sine ulla sollicitudine ac molestia ducundi ad eandem voluptatem posse perveniri.

44

CROCVM generis neutri. Sallustius Historiarum lib. II iter vertit ad Corycum, urbem inclytam pastusque nemore, in quo crocum gignitur. Masculini. Vergilius Georgicorum lib. IIII

et glaucas salicis casiamque crocumque rubentem.

45

CONATVS masculino. Neutro. Accius Atreo

ego incipio conata exequar.

46

CANDELABRVM generis neutri, ut saepe. Masculini. Caecilius Meretrice

memini ibi candelabrum ligneum
ardentem.

47

CARDO generis masculini. Vergilius Aen. lib. II

et emoti procumbunt cardine postis.

Feminino Gracchus in Peliadibus

Sonat inpulsa regia cardo.

48

CENSVS generis masculini. Neutro. Cicero in Consulatu suo

quorum luxuries fortunas, censa peredit.

49

CRINES genere masculino. Vergilius Aeneidos lib. I

et crines flavos.

Feminino Plautus Mostellaria

gerundum morem censeo et capiundas crines
tibi.

Atta in Epigrammatis

praeterea fusus resoluta crine capillus.

50

CVMMI generis neutri, ut est usu, monoptoton; [tamen] feminino Cinna

Alpinaque cummis.

Vt sit genetivus eius huius cummis, ut puppis, febris, pelvis.

INCIPIT PER D LITTERAM

1

DORSVM neutri est generis. Vergilius Aeneidos lib. I

dorsum inmane mari summo.

DORSVS iterum masculini. Plautus in Milite

timeo quid rerum gesserim, ita dorsus totus prurit.

2

DECOREM generis masculini. DECETIAM feminino M. Tullius De deorum natura lib. II colorum etiam et figurarum tum venustatem atque ordinem et, ut ita dicam, decentiam oculi iudicant.

3

DESPECTVS generis masculini. DESPICIENTIA feminini. M. Tullins De officiis lib. II ergo et haec animi despicientia admirabilitatem magnam facit. Et Tusculanarum lib. I in omniun rerum humanarurn contemptione ac despicientia, in omni virtute ponamus.

4

DOMINATIO generis feminini, ut plerumque. Masculini. M. Tullius De republica lib. I Quid? Tum, cum es iratus, permittis illi iracundiae dominatum animi tui? Et De officiis lib. II *** <Et De republica lib. I > quorum est levis fructus, incertus dominatus.

5

DEBITVM generis est, ut manifestum est, neutri. Feminini. M. Tullius Pro Plancio nam alia est debitio pecuniae, alia gratiae.

6

DILVVIVM generis habetur, ut saepius, neutri. Vergilius lib. VII

diluvio ex illo.

Feminini. Lucretius lib. V

pars etiam glebarum ad diluviem revocatur
imbribus.

Horatius Carminum lib. IIII

horrendamque cultis
diluviem minitatur agris.

INCIPIT PER E LITTERAM

1

EVENTVS generis est masculini. Neutro Lucretius lib. I

nam quaecumque cluent, aut his | coniuncta duabus
rebus ea invenies aut horum eventa videbis.

Idem in lib. I

eventum <d>ici poterit, quodcumque erit actum.

M. Tullius in Hortensio tu me et alias nonnumquam et paulo ante adhortatus es, aliorum facta et eventa conquirerem. Idem Consulatus sui lib. II atque animo pendens noctu eventa timebat.

2

ERROR masculini est generis. Vergilius Aeneidos lib. X

gratusque parentibus error.

Feminini. Accius Neoptolemo

Satis iam dictum est, neque ego errantia animi prave morigerabor.

Neutri. M. Tullius Ad Hirtium lib. II Qua in re si mediocriter lapsus sum, defendes meum tolerabile erratum.

3

EPVLVM generis neutri est. Feminini. Lucilius Satyrarum lib. XIII

Idem epulo cibus atque epulai Iovis omnipotentis.

Qui versus utrumque designat. Vergilius lib. VI

epulaeque ante ora paratae
regifico luxu.

4

ERVVM generis neutri est, ut plerumque. Feminini. Varro Longe fugit qui suos fugit sed uti serat haec legumina ante parve pauca: cicer, ervillam, asparagiam, alium, spiria, ceteris.

INCIPIT PER F LITTERAM

1

FRONTEM feminino genere Vergilius [ait]

et frontem obscenam rugis arat.

Masculino Titinius Setina

quasi hermaphroditus fimbriatum frontem
gestas †

[Feminino]. Pacuvius

voce suppressa, minato fronte, vultu turbido.

Cato De re militari una depugnatio est fronte longo, quadrato exercitu. Caecilius Subditivo

nam hi sunt inimici pessimi fronte hilaro, corde tristi,
quos neque ut adprendas neque ut vitare scias.

Plautus

nam coloratum frontem habet, petilis

2

FINEM masculino genere dicimus. Vergilius Aeneidos lib. X

Hic finis fandi. Solio tum Iuppiter aureo
surgit.

Feminino Lucretius primo

et merito; nam si certam finem esse viderent.

Accius Phinidis

neque ulla interea finis curarum datur.

Vergilius Aeneidos lib. III

quam fessis finem rebus ferat.

Caelius Annali lib. V ad aliquam huic bello finem facere. Cassius Hemina Historiarum lib. IIII qua fine omnis res atque omnes artes humanitus que aguntur? Varro Meleagris Currere, vigilare, esurire, ecquando haec facere oportet? Quam ad finem? Sisenna Historiarum lib. IIII et prope mediam ad finem ripae pervenerant. Varro De vita populi Romani lib. IIII ita huius belli horribilis finis facta.

3

FVNIS masculini est generis. Feminino Lucretius lib. II

aurea de caelo demisit funis.

4

FRETVM neutri tantum generis esse volumus. Vergilius lib. III

et crebris legimus freta concita terris.

Masculini. Lucretius lib. VI

nam fretus ipse anni permiscet frigus ad aestum.

N<a>evius

Dubii faventem per fretum introcurrimus.

Ennius

crassa pulvis oritur; omnem pervolat caeli fretum.

Lucilius

serena caeli numina et salsi fretus.

Varro Gallo aut Fundanio inter Italiam et Siciliam qui est fretus, inter Regium et Messanam.

5

FAVOR est generis masculini. Feminino Accius | Oenomao

augustam adhibeant
faventiam, ore obscena dictu segregent.

6

FETVS masculini. Vergilius Georgicorum lib. II

aut ovium fetum aut urentes culta capellas.

Vergilius Bucolic. feminino

at tu,
si fetura gregem subpleverit, aureus esto.

Idem Georgicorum lib. III

cetera nec feturae habilis nec fortis aratris.

7

FRENOS masculini. Vergilius <Georgicorum> lib. III

et stabulis frenos audire sonantis.

Neutro Vergilius lib. VIII

frenaque bina, meus quae nunc habet aurea Pallas.

Accius

Pars frena † tesauri equorum. acconmodant.

8

FORVM generis neutri. Masculini. Lucilius lib. III

Romanis ludis forus olim ornatus lucernis.

Sallustius lib. I illum nautis forum.

Pomponius Petitore

balnea,
forus, macellus, fana, portus, porticus.

9

FRIGVS generis neutri, ut plerumque. Feminini. Varro Cras credo, hodie nihil

atque ut igni fervido medullitus
aquiloniam intus eruat frigedinem.

10

FVLMENTVM neutro, ut est in proverbio veteri, quo Varro utitur saepius fulmenta lectum scandunt.

Feminino Lucilius lib. XXVIII

fulmentas † eis atque aeneis subducere.

Et lib. IIII

su<bi>cit huic † fuldum, fulmentas quattuor addit.

Plautus Trinummo

fulmentas iubeam subponi socco.

11

FAMVLATIO, ut DOMINATIO, plerumque genere feminino. Masculino Cicero De amicitia ut in fabulis qui aliquandiu propter ignorationem stirpis et generis in famulatu fuerint, |<cum> cogniti sunt et aut deorum aut regum filii inventi.

12

FLVVIVS masculini generis, ut amnis, plerumque. Feminini. Sisenna Historiarum lib. IIII quod oppidum tumulo in excelso loco propter mare parvis moenibus inter duas fluvias infra Vesuvium conlocatum. | Idem eodem transgressus fluviam, quae secundum Herculaneum ad mare pertinebat.

13

FLEXVS genere masculino Vergilius Georgicorum lib. I

maximus hic flexu sinuoso elabitur anguis.

Feminino Cicero in Oratore cum alter alteri obicit vocis inflexiones. Idem in eodem ipse se moderans et virili laterum flexione.

INCIPIT PER G LITTERAM

1

GVTTVR neutri est generis. Vergilius lib. VI

ille fame rabida tria guttura pandens.

Masculino Plautus in Milite Glorioso

nam nimis calebat, amburebat gutturem.

Lucilius

et ventrem et gutturem eundem.

N<a>evius

ingurgitavit usque ad imum gutturem.

Varro Lege Maenia

exercebam ambulando, ut siti capacior
ad cenam veniret guttur.

Plautus Aulularia

etiamne obturat inferiorem gutturem.

2

GENV neutri est generis. Vergilius lib. V

genua labant, vastos quatit aeger anhelitus artus

Masculini. Lucilius Satyrarum lib. IIII

h<a>eret verticulis adfixum in posteriore
parte atque articulis; nam, ut nobis talu genusque est.

3

GELV neutri generis. [Titus] Livius pisi † Aiace mastigophoro

praestatur virtuti laus, set gelu multo ocius
vento tabescit.

Masculini. Afranius Epistula

quis tu es ventoso in loco
soleatus, intempesta noctu, sub Iove,
aperto capite, | silices cum findat gelus?

Accius Prometheo

tum profusus flamine hiberno gelus.

Cato Originum lib. II [Libii] qui aquatum, et lignatum videntur ire, securim atque lorum ferunt, gelum crassum excidunt, eum loro conligatum auferunt.

4

GRANDO generis feminini. Vergilius Georgicorum lib. I

quam multa in tectis crepitans salit horrida grando.

Masculini. Varro Trihodite Tripylio, πεϱὶ ἀϱετῆς ϰτήσεως

nec coruscus imber, alto nubilo cadens multus,
grandine inplicatus albo.

5

GLADIVS masculini. Neutri. Lucilius

haerebat mucro gladium<que> in pectore totum.

6

<GANEA generis feminini.> GANEVM neutro. Varro Sesqueulixe qui se in ganeum accensum coniecit amicae.

7

GRVES genere feminino.Vergilius Georgicorum lib. I

Strymoniaeque grues.

Lucilius Satyrarum lib. IIII

longior hic quam grus, grue tota cum volat olim.

Masculino Laberius in Fullonicis

verum tu hunc gruem Balearicum an hominem putas esse?

8

GREGES, ut saepe, generis masculini sunt. Feminini. Lucretius lib. II

laniger<a>e pecudes et equorum duellica proles
buceriaeque greges.

INCIPIT PER H LITTERAM

1

HORREA genere neutro, ut saepe. Feminino. Calidius oratione in Quintum Gallium quarum iacent muri, navalia horrea<e> curiaque et tabulariae publicae. Eiusdem generis TABVLARIAS quo et HORREAS dixit.

INCIPIT PER I LITTERAM

1

INTIBA generis neutri. Vergilius Georgicorum lib. IIII

quoque modo potis gauderent intiba rivis.

Masculini. Lucilius Satyrarum lib. V

Intubus praeterea pedibus praetensus equinis.

Idem XXX

pulmentaria, ut intubus aut aliqua id genus herba.

Pomponius in Placenta

rustici
edunt libenter [pedibus] tristis, atros intibos.

2

INTERITVS generis dicitur masculini. M. Tullius Philippicarum lib. II Gnaeum Domitium non patris interitus, clarissimi viri? Feminini. M. Tullius Verrinarum in Frumentaria cum bis in eadem provincia magnae fugitivorum copiae versatae sunt, tamen aratorum interitio facta nulla est.

3

INSOMNIVM generis neutri. Feminini. Caecilius Plocio

consequitur comes insomnia, ea porro insaniam affert.

4

INTESTINVM generis neutri. Lucretius lib. IIII

horum intestinum quodvis quale esse putandum est!

Masculino. Varro Marcopoli, πεϱὶ ἀϱχῆς sensus portae; venae <h>ydragogiae; clavaca intestini.

5

INGRESSVS generis masculini, ut saepe. Feminini. M. Tullius in Oratore [perfecto] ac video hanc | primam ingressionem meam non ex oratoriis disputationibus ductam, sed e media philosophia repetitam.

6

IOCVS genere masculino. Cicero Pro C<a>elio ludus iocus, sermo paene est familiarium deserendus. Neutro L<a>evius Protesilaodamia

in eum inruunt cachinnos,
ioca, dicta risitantes.

Sallustius in Iugurtae bello ioca atque seria.

INCIPIT PER L LITTERAM

1

LENTEM consuetudo feminino genere dici vult. Vergilius Georgicon lib. I

nec Pelusiacae curam aspernabere lentis.

Masculino. Titinius

lenti calido, elvella, rapula,
rumice.

2

LVX feminini est generis. Vergilius in Bucolicis

si mihi non haec lux toto iam longior anno est.

Masculini. Plautus Aulularia

luci claro disripiamus aurum matronis palam.

Varro Bimarco nos ergo nihil egimus, quod legem Lucanam luci claro latam non latam scutulans.

Idem Synephebo, πεϱὶ ἐμμονῆς hodie, si possumus quod debemus populo in foro medio luci claro decoquere. M. Tullius De officiis lib. III * * *

et cum prior ire luci claro non queo.

3

LVCRVM secundum consuetudinem neutri est generis. Masculini. Plautus Persa

nunc ea narrabo,
unde tu pergrandem lucrum facias.

4

LABIVM neutri est generis. Serenus in Opusculis

labiumque insigne revellit.

LABEA rursum feminini. Plautus in Sticho

age,
tibicen, quando bibisti, refer ad labeas tibias.

Novius Macco exule

verberato populus homini labeas pugnis caedere.

Idem Praecone posteriore

ego dedita opera te, pater, solum foras
seduxi, ut nequis esset testis tertius
praeter nos, tibi cum tunderem labeas lubens.

Lucilius Satyrarum lib. XXII

Zopyrion labeas c<a>edit utrimque secus.

5

LACERTI generis masculini. Neutri. Accius Atreo

concoquit
partem vapore flammae, tribuit in focos veribus lacerta.

6

LOCA generis sunt neutri. Vergilius Aeneidos lib. I

loca feta furentibus Austris.

Masculini. Vergilius Aeneidos lib. I

devenere locos, ubi nunc ingentia cernis
moenia.

N<a>evius Belli Punici lib. VI

convenit, regnum simul atque locos ut haberent.

Cicero in Oratore ducantur, duplices loci uni <e> rebus ipsis, alteri adsumpti.

7

LAPIDES et feminino genere dici possunt, ut aput Ennium

tanto sublatae sunt
agmine tunc lapides.

Ad Homeri similitudinem, qui genere feminino lapides posuit.

8

LVXVRIA generis feminini. Masculini. Varro Manio

nec sumptibus finem
† lepitus statues finemque modumque.

9

LVSVS vel LVDVS genere dicuntur masculino. Feminino LVSIONES. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. V cum hi vero paulum processerunt, lusionibus vel laboriosis delectantur. Idem De oratore qui pila ludunt, non utuntur <in> ipsa lusione artificio proprio pal<a>estrae. Varro Cato vel de liberis educandis ab huiuscemodi lusionibus radices crudelitas agere solet.

10

LABRVSCA genere feminino. Vergilius in Bucolicis

silvestris raris sparsit labrusca racemis.

Neutro Vergilius in Culice

densaque vergultis avide labrusca petuntur.

11

LIBA generis neutri. Vergilius in Bucolicis

sinum lactis et haec te liba, Priape, quotannis.

Masculino Nigidius De dis deinde surgat, faciat libos quattuor; et infra libos duos ad dextram et duos devexos.

12

LVPINVM neutro Varro De re rustica lib. I | lacum esse oportet, ubi maceretur lupinum.

13

LYMPHA [aqua] genere feminino, ut saepe. Masculino. Lucilius

inpermixtum lymphorem.

14

LICENTIAM feminino. Masculino Laberius in Paupertate

meo licentiatu.

15

LATRINA genere feminino; et est LAVATRINA, quod nunc balneum dicitur. Lucilius lib. XI

qui in latrina languet.

Neutro Laberius Conpitalibus

sequere in latrinum, ut aliquid gustes ex Cynica h<a>eresi.

Hic LATRINVM ventri † fìnem locum dixit. Lucilius lib. VI

hoc tu apte; credis quemquam latrina petisse.

16

LVTVM genere neutro. Et aput Ciceronem in Epistolis ad Hirtium lectum est plurali numero luta et limum adgerebant. Masculino Claudius Annalinm pluvia imbri lutus erat multus.

17

LANITIVM genere neutro. Vergilius Georgicon lib. III

si tibi lanitium curae.

Feminino. Laberius Paupertate

nihil refert, mollem e lanitia Attica
an pecore ex hirto vestitum geras.

INCIPIT PER M LITTERAM

1

MERCATVS generis habetur masculini. Serenus Ruralibus

ad mercatum eo, vilice.

Varro Sexagesi ubi tum comitia habebant, ibi nunc fit mercatus.

MERCATVRA feminini. Plautus Trinummo

mercaturane? An venalis habuit, ubi rem perdidit?

Novius in Militibus Pometinensibus

instant mercaturam; spero rem faciet: frugi est homo.

Lucilius Satyrarum lib. VIII

verum et mercaturae omnes et quaesticuli isti
intuti.

Turpilius Lindia

consilium hoc cepi: litteras misi ad senem
nostrum, processe nobis ex sententia
mercaturam.

M. Tullius De officiis lib. III ad quos cum tamquam ad mercaturam bonarum artium sis profectus.

MERCIMONIVM neutri. Plautus Amphitryone

ut vos in vestris vultis mercimoniis.

Turpilius Thrasyleone

Videre cupio vestrum mercimonium.

2

MELOS genere neutro. N<a>evius Lycurgo

suavisonum melos.

Masculino. Accius Bacchis

acris crepantes melos.

Pacuvius Periboea

thiasantem fremitu
concidi melum.

Varro Parmenone † paci in † huius nascuntur pueri Rhythmus et Melus. Idem Cato vel de liberis educandis omnes enim qui locuntur habere debeant quosdam melos.

3

MEDIMNVM generis neutri. Masculini. Lucilius Satyrarum lib. XV

praeterquam in pretio; primus semisse, secundus
nummo, tertius iam pluris quam totus medimnus.

4

MARGARITVM generis neutri. Varro Ἑϰατόμβῃ, πεϱὶ θυσιῶν

ubi illa phalera gemmea atque ephippia
et arma margarito candicantia?

Feminino Varro Papia papae, πεϱὶ ἐγϰωμίων inperito nonnumquam conc<h>a videtur margarita, vitrum smaragdos. M. Tullius in Verrinis de signis ullam gemmam aut margaritam. Varro Marcipore altera exorat patrem libram ocellatorum, altera virum semodium margaritarum.

5

MESSEM generis feminini. Masculino Lucilius lib. XXVII

potius quam non magno messe, | non proba vindemia.

6

MENDVM neutro M. Tullius ad Atticum lib. II Castricianum mendum nos corrigemus. Feminino M. Tullius in Verrinis quam mendam ista denique litura? Lucilius

nam in quibus mendae
omnibus in rebus fiunt fierique potissunt.

7

METVS masculino. Feminino N<a>evius

magnae metus tumultus pectora possidit.

Feminino. Ennius

nec metus ulla tenet, freti virtute quiescunt.

8

MVRMVR neutri est generis. Masculini. Varro Sexagesi acciti sumus, ut depontaremur. Murmur fit ferus.

9

MVNDVS muliebris generis est masculini. Neutri. Lucilius lib. XVI

legat uxori mundum omne penumque.

10

MISERIA, ut saepe, generis feminini. Neutri. Laberius Carcere

homo frugi, quod tibi relictum est, miserimonium retines.

INCIPIT PER N LITTERAM

1

NVNDINAE generis sunt feminini. Varro Marcipore utri magis sunt pueri? Hi pusilli nigri, qui expectant nundinas, ut magister dimittat lussum? Masculini. Lucilius lib. XXVI

paucorun, atque hoc pacto si nihil gustat inter nundinum.

Varro Gerontodidascalo quotiens priscus homo ac rusticus Romanus inter nundinum barbam radebat? Idem Ταφῇ Μενίππου Romani psammacosioe, non qui in urbe inter nundinum calumniarentur. | Idem Rerum humanarum lib. XX decemviri cum fuissent, | arbitrati vi nos nundinum divisum habuisse.

2

NASVS masculini. Neutri. Lucilius lib. VII

quos oculi non sunt neque nasum et qualia sunt.

Idem lib. XXII

nasum rectius nunc homini est sur<a>ene pedesne?

3

NEPOS dici et femina potest Ennio auctore, quae nunc NEPTIS dicitur

Ilia, dia nepos, quas aerumnas tetulisti!

4

NVNTIVS generis masculini. Neutro aput aliquos non receptae auctoritatis lectum est, sed doctos.

5

NERVI masculini sunt, sicuti plerumque. NERVIA, feminini, aput doctos lectum est saepe. [verum] Varro Ὄνος λύϱας scientia doceat, quem ad modum in psalterio extendamus nervias. Neutri. Varro Ὄνος λύϱας et id dicunt suam Briseidem producere, quae eius nervia tractare solebat.

6

NOVALIA genere neutro Vergilius in Bucolicis

Inpius haec tam culta novalia miles habebit.

Feminino Vergilius Georgicon lib. I

alternis idem tonsas cessare novalis.

INCIPIT PER O LITTERAM

1

OBSEQVIVM neutro genere habetur. Terentius in Andria

obsequium amicos, veritas odium parit.

OBSEQVELLAM feminino Plautus in Asinaria

qui mihi auscultabunt, facient obsequellam.

Turpilius Epiclero

Set nequeo ferre hunc diutius errare et conqueri
nec esse suae parum obsequellae.

Idem Thrasyleone

cum interea nihil quicquam a me est praemi neque erat tuae
benignitatis atque obsequellae.

Sallustius Historiae lib. II Ibi Fimbriana e seditione qui regi per obsequellam orationis et | maxime odium Sillae graves carique erant. Afranius Privigno

quam mihi sit grata illius obseque<l>la.

2

OSTREA generis feminini. Lucilius Satyrarum lib. III

ostrea nulla fuit non purpura nulla peloris.

Turpilius Demetrio

in acta cooperta coge inoras ostreas

Varro Τὸ ἐπὶ τῇ φαϰῇ μύϱον, πεϱὶ εὐϰαιϱίας

nec multinummus piscis, ex salo captus,
helops neque ostrea illa † magna capta †
quivit palatum suscitare.

Afranius Excepto

conc<h>as echinos, ostreas marinas.

M. Tullius in Hortensio sollertiamque eam posse vel in tegulis proseminare ostreas. Varro Sexagesi tunc nuptiae videbant ostream Lucrinam.

Neutri. Lucilius Satyrarum lib. VIIII

Quid ergo, si cerno ostrea,
cognorim fluvium, limum ac caenum sapere ipsum?

Idem lib. XIII

hoc fit idem in cena: dabis ostrea milibus nummum
empta.

Varro Ἕως πότε, πεϱὶ ὡϱῶν

non posse ostrea se Romae praebere et echinos.

3

OVES generis feminini, ut plerumque. Masculini. Varro Rerum humanarum lib. XXII ut etiam multantibus, qui oves duos, non duas dicunt, Homerum secutis, qui ait

πολλοὶ δ’ ὄϊες.

Idem <M.> Terentio, quando citatus neque respondit neque excusatus est, ei ego unum ovem multam dico.

4

OBSIDIO feminino. Vergilius Aeneidos lib. III

cingique urbem obsidione videret.

Neutro Ennius

cum † suo obsidio magnus Titanus premebat.

INCIPIT PER P LITTERAM

1

PVTEI sunt genere masculino. Vergilius Georg. lib. III

ad puteos aut alta greges ad stagna iubeto
currentem ilignis potare canalibus undam.

Neutro. Varro Gallo vel Fundanio | de miris secundo, de stativis aquis, ut sunt lacus et stagna et putea et maria.

2

PISCATIO generis, ut saepe, feminini. PISCATVS masculini. Cicero De finibus bonorum et malorum lib. II istius generis asotos iocunde putat vivere; mundos, elegantis, optumis cocis, pistoribus, piscatu, aucupio, venatione.

3

PVLVIS generis masculini, ut saepe. Feminini. Ennius lib. VIII Annalium

iamque fere pulvis ad caelum vasta videtur.

Idem lib. VIIII

[iamque fere] pulvis fulva volat

4

POSTICAM feminino genere consuetudine appellamus. | Lucilius Satyrarum lib. IIII

non peperit, verum postica parte profudit.

Varro Ταφῇ Μενίππου perrexit <in> interioris partis domu<i>s posticae, ut ait Plautus, «penitissim<a>e».

Titinius neutro in Veliterna dici probat

atque duo postica, quae loco
mercede.

Idem Fullonibus

si quis hodie praeter has posticum nostrum pepulerit.

Lucilius lib. VIII

pistrinum adpositum, posticum, sella, culina.

Varro Prometheo libero retrimenta cibi qua exirent per posticum, canalem feci.

5

PARTVS masculini est generis. Vergilius

quin idem Veneri partus suus et Paris alter.

PARTITVDO et PARTIO feminini. Plautus Aulularia

probrum, propinqua partitudo cui adpetit.

Idem in eadem

nunc probrum atque partitudo prope adest.

Afranius Vopisco

Non dolorum partionis veniet in mentem tibi,
quos † misera pertulisti, ut partum proiceret pater.

Plautus Truculento

horresco misera, mentio | quotiens fit partionis.

6

PRAESEPIA neutri sunt generis. Vergilius lib. XI

qualis ubi abruptis fugit praesepia vinclis.

Feminino Plautus in Curculione

quin reciperet se huc essum ad praesepim suam.

Idem

ad meum erum arbitrum vocat me hic intra praesepis meas.

Varro De re rustica lib. I contra. Hic laudabatur ab illis, si habebat culinam rusticam bonam, praesepim latam, cellam vinariam.

7

PANIS consuetudine masculino genere appellatur. Neutro. Plautus in Curculione

haec sunt ventri stabilimenta, pane et assa bubula.

8

PINGVE est, pro pinguis est, neutrum pro alio genere positum. Novius Tripertita

si autem pingue est, male cubandum est: putent pantices.

9

PERDIX et masculino genere dici potest. Varro in Admirandis perdicas Boeotios.

10

PANNVS usu generis masculini. Neutro Novius Tabellaria

qui habet uxorem sine dote, pannum positum in purpura est.

11

PVRPVRISSVM genere neutro Afranius Omine

Cedo purpurissum!

Feminino. Novius Sannionibus

Inlino cretam cerussam purpurissam.

12

PALPEBRVM genere neutro consuetudo dici vult. PALPEBRAE feminino. Lucretius lib. IIII

brachia palpebraeque cadunt poplitesque cubanti.

Varro Papia papae, πεϱὶ ἐγϰωμίων

quos calliblepharo naturali palpebrae
tinctae vallatos mobili septo tenent.

M. Tullius De deorum natura lib. II munitaeque sunt palpebrae [quae] tamquam vallo pilorum.

13

PERMITIES generis feminini. Lucilius Satyrarum lib. II

pestem permitiemque catax quam et Manlius nobis.

Neutri. Accius Melanippo

paratus sum, ubi vis, petere pestem permitî.

14

PALVMBES feminino. Vergilius in Bucolicis

nec tamen interea raucae, tua cura, palumbes.

Masculino. Lucilius lib. XIIII

macrosque palumbes.

Plautus Bacchidibus

Qui<a> enim intellego
duae unum expetitis palumbem.

Pomponius Divite

quo palumbem unum ex ore tollit.

15

PIGROR generis masculini. Lucilius Satyrarum lib. X

languor obpressitque pigror torporque quietis.

16

PIGRET. Ennius lib. XVI

post aetate pigret subferre laborem.

Accius Clytaemestra

omnes gaudent facere recte, male pigrent.

Feminini. PIGRITIA.

17

PALI genere masculino. Neutro. Varro Flaxtabulis, πεϱὶ ἐπαϱχιῶν Quid? Tu non vides in vineis quod tria pala habeant tripales dici?

18

PERICVLVM generis neutri. Terentius in Andria

at istuc periclum fieri in filia grave est.

PERICLITATIO feminini. M. Tullius De deorum natura lib. II sicut ex quibusdam stirpibus et herbis, quarum utilitatis longinqui temporis usu et periclitatione percepimus.

19

PARATVS generis masculini. PARATIO feminini. Afranius Privigno

Silentio opus est, nulla inest paratio.

20

PENVS generis feminini. Lucilius

magna penus parvo spatio consumpta peribit.

[Masculini]. Pomponius Dogali

Vinum panemque, omnem ceterum aliam praeberem penum.

Novius Dotata

meam penum conponam satius est.

Neutri etiam lectum est aput plurimos, quorum | auctoritas non probatur.

21

POLYPVS, generis feminini. Lucilius lib. XXVIIII

paulisper cui medemtia medem haec se ut polypus ipsa.

22

PAVPERTAS generis feminini. Neutri. Caecilius Plocio

Ibo ad forum et pauperii tutelam geram.

23

PAPAVER neutri. Vergilius

spargens umida mella soporiferumque papaver.

Masculini. Varro Admirandis infriassene papaverem? Plautus

an, si formicis obicias papaverem?

24

PILLEVS generis masculini. Plautus Captivis

pilleum,
quem habuit, deripuit eumque ad caelum tollit.

Neutri. Plautus Cornic.

em, te obsecro,
Lyde, pilleum meum, mi sodalis, mea Salubritas.

25

PROSECTA, exta quae aris dantur ex fibris pecudum dissecta, sunt generis neutri. [Licinius] Macer in Ornithogonia

Vulcani tosta vapore
cum virgis prosecta ferunt.

Feminino. Lucilius lib. XIIII

cenam, inquit, nullam neque divo proseciam ullam.

Varro Rerum Divinarum lib. XI prosiciem extorum vel in mensam porricere.

26

PEDIS, quem nos PEDICVLVM dicimus, generis masculini est. Novius

Est pedis unus ingens in naso

Feminino. Plautus Vidularia

ubi quamque pedem viderat, subfurabatur omnis.

27

PLVVIA, ut saepe, generis feminini. Vergilius Georg. lib. I

tum cornix plena pluviam vocat inproba voce.

Masculini. Laberius Late loquente

qui pedem ex taberna tulimus, tantus cum instaret pluor.

28

PISTILLVS masculino. Novius Minta Medica

lacrimae cadent.
Calet pistillus.

Idem Fullonibus

testas, patinas, pistillos mihi
cantant.

Neutro. Munatius pistillum grande est.

29

PROPAGO, PROPAGES, ut saepe, generis est feminini. Pacuvius Antiopa

salvete, gemini, mea propages sanguinis!

Neutri. Ennius

nobis unde forent fructus vitaeque propagmen.

30

PATIBVLVM genere neutro. Masculino. Licinus Rerum Romanarum lib. XXI deligata ad patibulos, deligantur et circumferuntur, cruci defiguntur. Plautus Carbonaria

patibulum ferat per urbem, deinde adfigatur cruci.

INCIPIT PER R LITTERAM.

1

RICTVS generis est masculini. Titinius

Cave!
Exporge frontem, labea semper facito rictus; rideat

RICTA, neutri. Lucretius lib. V

mollia ricta tremunt, duros nudantia dentes.

M. Tullius De signis ut rictum mentumque eius paulo sit adtritius.

2

ROGVS masculini generis. Vergilius Aeneidos lib. IIII

hoc rogus iste mihi, hoc ignes araeque parabant?

Neutri. Afranius Epistula

pulchre hoc incendi rogum.
Ardet, tenetur: hoc sepulchro sepeliet.

3

RVDENS generis est masculini. Vergilius Aeneidos lib. III

excussosque iubet laxare rudentis.

Feminino. Plautus in Rudente

Dum hanc rudentem conplico.

4

RETICVLVM genere masculino M. Tullius in Verrinarum Siciliensi reticulumque ad naris admovebat, tenuissimo lino, plenum rosae. Fenestella Annal. † fascem pectoralis reticulus. Neutro. | Claudius I prius hisce auctoribus, inde reticula galearia.

5

RAMENTVM generis neutri, ut saepe. Feminini. Plautus.

ramenta fiam plumbea propensior.

6

RASTROS genere masculino dicimus, ut apud Vergilium et Terentium. Neutro apud Cornelium Celsum omnes rastra et adtollunt et adigunt.

7

RAPTVS generis masculini. Feminini. Terentius in Adelphis

Disperii! Ctesiphontem audivi filium
una adfuisse in raptione cum Aesc<h>ino.

8

REDITVS generis masculini. Vergilius Aen. lib. XI

hi nostri reditus expectatique triumphi?

Feminini. M. Tullius Philippicarum lib. I exponam vobis breviter consilium profectionis et regressionis meae.

Varro Rerum humanarum lib. XX omnis Tarquinios eiecerent, ne quam reditionis per gentilitatem spem haberent.

Idem in eodem ad milites facit reversionem.

INCIPIT PER S LITTERAM.

1

SEXVS masculini generis esse manifestum est. Neutro. Sallustius dixit Historiarum lib. II at Metellus in ulteriorem Hispaniam post annum regressus magna gloria concurrentium undique, virile et muliebre secus, per vias et tecta omnium visebatur. Sisenna Hist. lib. IIII tum in muro virile ac muliebre secus populi multitudine omni conlocata.

2

SPECVS genere masculino Varro Rerum divinarum lib. IIII ibi cum amissam capram desiderarent, animadvertissent quendam specum tenebricosum. Ennius Lytris

infeum vastos specus.

Feminino. Ennius Annalium lib. XVII

concava | sub monti late specus intus patebat.

Pacuvius Niptris

inde advenio montem Oetam <in> scruposam specum.

3

STRIGILIM manifestum est esse generis feminini. Neutri. Varro Bimarco ϰατάχϱησις est enim vera, cum in candelabro pendet strigile.

4

SORTES genere feminino Vergilius lib. X

nescia mens hominum fati sortisque futurae.

Masculino. Vergilius lib. III

quae sortitus non pertulit ullos.

5

SALIS genere masculino Terentius

labore alieno magno partam gloriam
verbis saepe in se transmovet qui habet salem;
quod in te est.

Plautus in Mercatore

quasi in aqua<m> indideris salem.

Neutro. Varro Commentario veteri Fabi Pictoris legi muries fit ex sale, quo<d> sale sordidum pistum est et <in> ollam rudem fictilem adiectum est. Et postea id sal virgines Vestales serra ferrea secant.

6

SOCRVS et masculino genere veteres dici posse voluerunt. N<a>evius Pellice

desine socri tuo, fratri patrueli meo.

7

SALVM neutri generis est vulgari consuetudine. Masculini. Ennius Hecuba

undantem salum.

8

SIBILVM neutro, ut apud Serenum

suave sibilum.

Masculino Vergilius in Bucolicis

nam neque me tantum venientis sibilus Austri.

Lucilius

saxa et stridor ubi atque rudentum sibilus instat.

9

SAGVM generis neutri, ut plerumque. Masculini. Ennius

tergus igitur sagus pinguis opertat.

Varro Virgula divina

cum neque aptam mol<l>is umeris fibulam sagus ferret.

10

SPARI [quod est genus teli], masculino genere, | ut est apud Vergilium

agrestisque manus armat sparus.

Neutro. Lucilius

tum spara, tum rumicis.

11

SANGVIS masculino genere in consuetudine habetur. Vergilius Aeneidos lib. II

«Vos o, quibus integer aevi
sanguis» ait.

Neutro Ennius Hecuba

Heu me miseram! Interii! Pergunt lavere sanguen sanguine.

Lucretius lib. I

visceribus viscus gigni sanguenque creari.

Accius Amphitryone

Cum patre parvos, patrium hostifice
sanguine sanguen miscere suo.

Idem in Aeneadis aut Decio

Vim Gallicam obduc contra in acie<m> exercitum:
lue patrum hostili fuso sanguen sanguine.

Varro Cosmotoryne, πεϱὶ φθοϱᾶς ϰόσμου

Africa terribilis; contra concurrere civis
<civi> atque Aeneae misceri sanguine sanguen.

Cicero De finibus bonorum et malorum lib. V quotusquisque est cui, mors cum adpropinquet, non «fugiat timido sanguen, atque exalbescat metu?»

12

SVBCVBONEM positum pro succuba Titinius testis est in Psaltria

contemplari ancillas, quam arbitrer
illarum subcubonem esse.

13

SIMILE est, pro similis est; pro masculino positum neutrum. Titinius Fullonibus

Formicae pol persimile est rusticus homo.

N<a>evius Gymnastico

pol <h>aut parasitorum aliorum simile est.

Novius in Militibus Pometinensibus

tu pueri pausilli simile es, quia enim ad os fers quicquid nanctus es.

14

SCHEMA feminino genere dici veterum usurpat auctoritas. Plautus Amphitryone

quod ego huc processi sic cum servili schema.

Pomponius Prostibulo

Si valebit, plus in buccam baetet siticinis | schema.

Neutro Naevius Lycurgo

pergite,
thyrsigerae Bacchae, modo, Bacchico cum schemate.

Lucilius lib. XXVIIII

in gymnasio ut schema antiquo spectatores retineres.

15

SCROBES feminino genere. Masculino Plautus Amphitryone

ibi scrobes fodito sexagenos in dies.

Idem Aulularia

Ego ecfodiebam in die denos scrobes.

Varro Rusticarum rerum lib. I SCROBICVLVM dicit. Idem Manio quod dum administrant, in scrobe fodiundo inveniunt arcam.

16

SYNGRAPHAS feminino genere, M. Tullio auctore, dicimus. Pro negotiatoribus Achaeis syngraphas qua nostra voluntate conscripsisti. Masculino. Plautus Asinaria.

agedum, istum ostende, quem conscripsti, syngraphum.

17

SILEX omnium consensu feminino genere appellatur. Vergilius in Bucolicis

A! silice in nuda.

Masculino Lucretius lib. I

unde queant validi silices ferrumque creari.

Idem lib. V

non ruere avulsos silices a montibus altis?

18

SPICAE generis sunt feminini. Varro Sexagesi

sic canis fit e catello, sic e tritico spica.

M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. IIII non enim, quod facit in frugibus, ut, cum ad spicam perduxerit. Neutri. M. Tullius De senectute culmoque erecta geniculato vaginis iam quasi pubescens includitur; e quibus cum <emersit>, fundit fruges spici ordine structas. Varro Lege Maenia neque in bona segete nullum est spicum nequam neque in mala non aliquod bonum.

19

SQVALOR masculini est generis. Feminini. Accius Eurysace

pro di inmortales! Speciem humanam
invisitatam egregiam, indignam clade et squalitudine

Idem Telepho

Nam etsi opertus squalitate est luctuque horrificabili.

Varro Manio ager derelinqueretur ac periret

«squale scabreque inluvie et vastitudine»

<Lucilius Lib. XXVI>

squalitate summa, scabie summa in <a> erumna obrutam.

20

SVASIONES <generis feminini. ***>

21

<SERVITVS> generis feminini. Neutri. Accius Clyt<a> emestra

Scibam hanc mihi supremam lucem et serviti finem dari.

22

SCVTVM generis neutri. Masculini. Turpilius Demiurgo

quia non minus res hominem quam scutus tegit.

23

SEPLASIVM generis neutri. Varro Ἀνθϱωποπόλει, πεϱὶ γενεθλιαϰῆς

dotis dato insulam Chrysam, agrum Caecubum, Seplasia.
Capuae, macellum Romuli.

SELAPSIA Feminini. Varro Synephebo, πεϱὶ ἐμμονῆς

hic narium seplasiae, hic hedycrum Neapolis.

Pomponius Quinquatrubus

venit, inquit, nos rogatum, quando nostrae essent Seplasiae.

24

STVPOR generis masculini. STVPIDITATEM. Accius Erigona

ita inperitus stupiditate erumpit se, inpos consilii.

25

STATVRA generis feminini. Lucilius lib. XXVIII

quare pro facie, pro statura Accius.

STATVS masculini. M. Tullius De officiis lib. I in corporis denique motu et statu cernitur.

26

STIRPEM generis feminini. Vergilius Aeneidos lib. VII dixit

heu stirpem invisam et fatis contraria nostris
fata Phrygum!

Masculino Ennius Annalium lib. V

nomine Pyrrus, uti memorant, a stirpe supremo.

Pacuvius Atalanta

dubito quam insistam viam aut quod primordium
capissam ad stirpem exquirendum.

Vergilius Aeneidos lib. XII

namque diu luctans lentoque in stirpe moratus.

27

SATIO generis feminini. Vergilius Georg. lib. I

Vere fabis satio.

Masculini. M. Tullius De senectute. Quid ego vitium ortus, satus, incrementa conmemorem?

INCIPIT PER T LITTERAM

1

TACTVS generis masculini, ut saepe. Feminini. Cicero Tusculanarum lib. IIII qualis haec aurium, tales sunt oculorum et tactionum et odorationum et saporum.

2

TALE positum pro talis. Titinius Setina

accede ad sponsum audacter, virgo nulla est tale Setiae.

3

TONITRVS positum pro tonitru. Plautus Amphitryone

strepitus, crepitus, sonitus, tonitrus.

4

TERGVM neutro genere dici et consuetudo et veterum firmat auctoritas. Plautus Pseudulo

numquam edepol vestrum durius tergum erit quam hoc terginum meum.

Masculino. Plautus in Asinaria

habeo, opinor, familiarem tergum, ne qu<a>eram foris.

5

TEXTVS masculini est generis. Neutri. Lucretius lib. V

tris species tam dissimilis, tria talia texta.

Idem lib. VI

propter dissimilem naturam textaque rerum.

Accius Nyctegresia

ascendit oras, laterum texta Vulcani vorax.

6

TERRICVLAE generis feminini. Neutri. Accius Epinausimache

ubi nunc terricula tua sunt?

Idem Telepho

proinde istaec tu aufer terricula atque animum iratum conprime.

7

TORQVEM generis masculini. Lucilius Satyrarum lib. XI

conventus pulcher: bracae, saga fulgere; torques
† datis magni.

M. Tullius de Officiis lib. III atque hic Titus Manlius is est, qui ad Anienem Galli, quem ab eo provocatus occiderat, torque detracto cognomen invenit. Feminini. Varro Ἔχω σε, πεϱὶ τύχης

tela dextra vibrant, russa trina emicant,
atque <in> insignitus Martis torques
aureae scuta caelata Hibero argento
gravi crebra fulgent.

Claudius Quadrigarius, describens Manli Torquati pugnam ubi eum evertit, caput praecidit, torquem detraxit eamque sanguinulentam sibi in collum inponit. Varro De vita populi Romani lib. I auri pondo duo milia acceperunt ex aedibus sacris et matronarum ornamentis; a quibus postea id aurum et torques aureae multae relatae Romam atque consecratae.

8

TIMOR generis masculini. Feminini. Pacuvius Periboea

Ecfare, quae cor tuum timiditas territet.

M. Tullius De re publica lib. II esse autem angores, si miseria adflictus aut abiectus timiditate et | ignavia. Idem De oratore lib. II pudore a dicendo et timiditate ingenua quadam refugisti. <Idem> in eodem neque illa mihi cautio et timiditas in causis propter praestantem prudentiam Crassi neclegenda est.

9

TRACTVS generis masculini. <Neutri>. Varro Mutuum muli scabunt, πεϱὶ χωϱισμοῦ ut venalem tuniculam poneret cottidie, ut † videret † totum; denique etiam suis manibus lanea tracta ministrasset infectori.

10

TRIBVLAE feminino. Vergilius Georg. lib. I

triblaeque traheaeque et iniquo pondere rastri.

Neutro Varro Rerum Rusticarum lib. I Quod fit aput alios iumentis, hic tribulo fit.

11

TORPOR generis masculini. Lucretius

tantus conduxerat omnia torpor.

TORPEDO feminini. Sallustius Historiarum lib. I Haec si placent, si tanta torpedo animos obrepsit.

12

TAPETE generis neutri. Turpilius et Caecilius

glabrum tapete.

Masculini. Vergilius

pulchrosque tapetas.

13

TRIBVTVM neutro. Masculino. Cato Originum libris ne praedia in lubricum dirigerentur, cum tributus exigeretur.

14

TESTA genere feminino saepe invenitur. Neutro aput obscurae auctoritatis, sed summos scriptores legimus.

15

TVRDI masculini sunt generis, ut plerumque lectum est. Feminini. Varro Quinquatrubus tu, Pleni, contra turdas audes dicere, cum in eborato lecto ac purpureo peristromate cubare videas aegrotum et eius prius alvum quam τύφον subducere malis.

16

TARDITAS, generis feminini. Masculino. Varro Bimarco

ne me pedatus versuum tardor
refrenet, arte † cumpritymon certum

17

TIBIA generis feminini. Masculini. Varro Modio quaero meas lubidinis ac tibias bilinguos.

18

TARTARA neutro genere. Vergilius lib. VI

at l<a>eva malorum
exercet poenas et ad impia Tartara mittit.

Masculino. Vergilius lib. VI

tum Tartarus ipse
bis patet in praeceps tantum.

INCIPIT PER V LITTERAM

1

VTERVS masculino genere dicitur. Neutro. Plautus Aulularia

Perii, mea nutrix. Obsecro, uterum dolet.

Turpilius Philopatro

Disperii misera: | Vterum cruciatur mihi!

Afranius in Vopisco

<con>sedit uterum, non ut omnino tamen.

2

VENATVS masculini est generis. Vergilius lib. VIIII

venatu assiduo et totum cognovimus amnem.

Et [Georgicon]

sed rami atque asper victu venatus alebat.

VENATVRA feminini. Plautus in Milite glorioso

viden tu illam oculis venaturam facere atque aucupium auribus?

3

VVLTVS masculino genere appellatur. Vergilius lib. V

Mene salis placidi vultum fluctusque quietos?

Neutro Lucretius lib. IIII

ut patribus patrio; sed quos utriusque figurae
esse vides iuxtim, miscentes vulta parentum.

Ennius

aversabantur semper vos vostraque vulta.

4

VVLGVS neutro genere solum dici putant. Lucilius Satyrarum lib. XIIII

Dilectum video studiose vulgus habere.

Masculino. Sisenna Historiarum lib. III inperitum concitat vulgum. Vergilius Aeneidos lib. II

tunc spargere voces
in vulgum ambiguas.

Accius in Eurysace

† diffidamantem necidere †
turbat vulgum, evitat, moeros disicit.

Idem Epigonis

Et nonne Argivos fremere bellum et velle vi<m> vulgum videt?

Varro in Cycno, πεϱὶ ταφῆς quare Heraclides Ponticos plus sapit, qui praecepit ut conburerent, quam Democritus, qui, ut in melle servarent. Quem si vulgus secutus esset, peream si centum denariis calicem mulsi emere possimus. Idem Ὄνος λύϱας iurgare coepit, dicens

«quae facis, atque in vulgum vulgas».

5

VSVS generis masculini. Cicero De oratore lib. I adiungeretur usus frequens, qui omnium magistrorum | praecepta superaret. Feminino Plautus in Amphitryone

usuramque eius corporis cepit sibi.

Accius in Oenomao

atque hanc postremo solis usuram cape

Varro in Ταφῇ Μενίππου Diogenem litteras scisse, domusioni quod satis esset

6

VECTIS generis masculini. Lucilius Satyrarum IIII

ne agitare manu tu
pessulum et hunc vectem possis: cuneis † ipso.

Vergilius

centum aerei claudunt vectes.

7

VEPRES generis masculini. Vergilius

sparsi rorabant sanguine vepres.

Feminini. Pomponius Porco, per hypocorisma

decedo cacatum: vepra † est veprecula.

Lucretius lib. IIII

nam saepe videmus
illorum spoliis vepres volitantibus auctas.

8

VADVM generis neutri. Vergilius Aeneidos lib. I

in vada caeca tulit.

Masculini. Sallustius Historiarum lib. I Et mox Fufidius adveniens cum legionibus postquam tantas spiras, haud facilem pugnantibus vadum, cuncta hosti quam suis oportuniora videt.

9

VESPERA feminini. ***

† optatum germanus † meas
vespera oriente clanculum ferri ad speciem delino.

Masculini. Plautus in Amphitryone

haec illis est pugnata pugna usque a mani ad vesperum.

Vergilius Georgicorum lib. III

cum frigidus aethera Vesper
temperat.

Terentius Heautontimorumeno

numquam tam mane egredior neque tam vesperi
revortor.

10

VTRES usu generis masculini tantummodo deputantur. Neutri. Lucilius

Andronis flacci teget utria.

11

VIGILIAE generis feminini sunt, ut plerumque. Neutri. Varro in Endymionibus animum |mitto speculatum tota urbe, ut, quid facerent homines, cum experrecti sint, me facere<t> certiorem; si quis melius operam sumeret, ut eius consilio potius vigilium amminicularem nostrum; qui videt alium aliud curantem extremo noctis tempore.

12

VICTVS pro vita positum, genere masculino. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. V persecutus Aristoteles animantium omnium ortus, victus, figuras.

[232 M.]

IV. INCIPIT DE VARIA SIGNIFICATIONE SERMONVM PER LITTERAS.

PER A LITTERAM.

ADVORSVM contra significat. Terentius Adelphis (27):

neque sérvulorum quísquam, qui advorsum íerant.

Plautus in Asinaria (295):

quaé illa praeda est? íbo advorsum atque électabo quídquid est.

Advorsum rursum apud significat. Titinius Gemina (55):

múlier, credo, advórsum illum res súas conqueritur…

Terentius in Andria (42):

et id grátum fuisse advórsum te habeo grátiam.

Ennius Telepho (293):

te ipsum hóc oportet prófiteri et próloqui
advórsum illam mihi.

Afranius Excepto (147):

de víta ac morte dómini fabulábere
advórsum fratrem illíus ac dominúm tuum.

Plautus in Aulularia (690):

egone út te advorsum méntiar, matér mea?

M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum lib. III (73): 'nec vero pietas advorsum deos nec quanta îs gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest'.

ANIMA est secundum consuetudinem spiritus quo vivimus. Vergilius Georg. lib. IV (238):

animasque in [233 M.] vulnere ponunt.

Anima rursum alitus oris et odor. Vergilius Georg. lib. II (134):

animas et olentia Medi
ora fovent illo et senibus medicantur anhelis.

Titinius Fullonibus (20):

intérea faetida ánima nasum obpúgnat…

Plautus Asinaria (894):

an fetet anima tuae uxori?

idem Mercatore (574):

ieiúnitatis plénus, anima fétida.

Caecilius (160):

quaé mihi,
ubí domum adveni, adsédi, extemplo sávium
dat iéiuna anima.

Anima aquae. Plautus Amphitryone (673):

ní ego illi puteó, si occepso, ánimam omnem intertráxero.

Anima, sonus. Varro Eumenidibus (131):

Phrygiós peróssa córnús liquidá canít animá.

Anima, iterum significat iracundiam vel furorem; unde et animosi dicuntur iracundi. Plautus Amphitryone (fr. XVIII):

animam cónprime.

Accius Melanippo (427):

égone auxilio motus † temere ut hósti me animato ófferam?

idem Epinausimache (308):

ut núnc. cum animatus íero, satis armátu' sum.

Novius Fullonibus Fereatis (32):

nihil ést pericli. dábo tibi [virum] validúm virum,
animósum.

M. Tullius de Republica lib. I (60): 'ergo non probares, si consilio pulso lubidines, quae sunt innumerabiles, iracundiaeque tenerent omnia'. ― 'ego vero nihil isto animo, nihil ita animato homine miserius ducerem'. ― idem de Republica lib. V (9): 'tum virtute, labore, industria tueretur summi viri indolem, nisi nimis animose ferox natura illum nescio quo'. Vergilius Georg. lib. II (441):

quos animosi Euri adsidue franguntque feruntque.

et Aeneidos lib. XI (366):

pone animos et pulsus abi.

Lucilius lib. XXX (60):

atque animosam
Thessalam et indomitam frenis subigantque domentque.

Anima, ventus. Vergilius lib. VIII (403): [234 M.]

quantum ignes animaeque valent.

Lucretius lib. V (236):

aurarumque leves animae calidique vapores.

Varro Marcopoli, περὶ ἀρχῆς (292): 'noctilucam tollo, ad focum fero, inflo anima; reviviscit'. ― idem Cosmotoryne, περὶ φθορᾶς κόσμου (224):

detís habenas animaé leni,
dum nós ventus flamíne sudo
suavem ád patriam perdúcit.

Accius Myrmidonibus (10):

trahere ín salum
classís et vela véntorum animae inmíttere.

Plautus Aulularia (303, 305):

nequid animae emittat dormiens.

APTAM, necessariam. M. Tullius de Republica lib. IV (1): 'ea denique obiectu mutuo aeque umbram noctemque efficiat, cum ad numerum dierum aptam, tum ad laborum quietem'. Aptum, eleganter ac necessarie conpositum. M. Tullius de Officiis lib. I (98): 'ut enim pulcritudo corporis apta conpositione membrorum movet oculos et delectat'. ― idemque (146): 'sed facile indicabimus, quid eorum † aliter ab officio naturaque discrepet'. ― M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum lib. III (63): 'itaque natura sumus apti ad coetus, concilia, civitatis'. Aptus significat adeptus. Accius Melanippo (436):

óbviam ensi it. quem ádvorsum aptus álter in promtu óccupat.

Pacuvius Hermiona (168):

quód ego in acie célebro obiectans vítam bellando áptu' sum.

Lucilius lib. XXIX (14):

ut si íd quod concupísset non aptús…

Aptum conpositum, paratum. Vergilius Aeneidos lib. III (472):

interea classem velis aptare iubebat
Anchises.

idem lib. X (587):

proiecto dum pede laevo
aptat se pugnae.

Pomponius (54):

heús! aptate, púeri, munde atque ámpliter convívium!
Aptum rursum conexum et conligatum significat.

Vergilius Georg. lib. III (168):

ipsis e torquibus aptos
iunge pares. [235 M.]

Accius † Demer (660):

hinc colomen ala † géminis aptum córnibus.

Lucilius Satyrarum lib. X (3):

tonsillas quoque praevalidis in funibus aptas.

idem lib. XVI (12):

ibat forte aries, inquit. iam quod genu'! quantis
testibu'! vix uno filo hosce haerere putares.
pellicula extrema exaptum pendere onus ingens.

Varro Mutuum Muli Scabunt, περὶ ψωρισμοῦ (322):

úbi lúcus opácús tenerís frúticibus áptús.

M. Tullius de Deorum Natura lib. II (97): 'quis enim hunc hominem dixerit qui, <cum> tam certos caeli motus, tam statos astrorum ordines, tamque inter se omnia conexa et apta viderit, neget in his ullam inesse rationem?' ― Sallustius Historiarum lib. III (25): 'quod ubi frustra temptatumst, socordius ire miles obcipere, non aptis armis, ut in principio, laxiore agmine'. ― Lucilius lib. XXX (40):

unus consternit nobis vetu' restibus aptus.

M. Tullius in Hortensio (52): 'altera est nexa cum superiore et inde apta atque pendens'. ― et Tusculanarum lib. V (62): 'fulgentem gladium e lacunari seta equi aptum demitti iussit'.

AEQVALES sunt similes et ex aequo. Afranius Vopisco (366):

équidem te numquám mihi
parasítum, verum amícum, aequalem atque hóspitem
cotídianum et laútum convivám domi.

Aequales rursum aequaevi. Vergilius Aeneidos lib. X (702):

nec non Euanthen Phrugium Paridisque Mimanta
aequalem.

Lucilius Satyrarum lib. V (43):

† veterum unum cecidisset a me senem Tiresiam †
aequalem constat.

Afranius Privigno (256):

novi amícum atque aequalém meum.

Vergilius lib. V (468):

ast illum fidi aequales.

Terentius in Eunucho (337):

patrís cognatum atque aéqualem [te] Arcidémiden
nostín?

M. Tullius de Officiis lib. III (1): 'P. [236 M.] Scipionem, Marce fili, eum qui primus Africanus appellatus sit, dicere solitum scripsit Cato, qui fuit fere eius aequalis'. ― et de Senectute (46): 'ego vero propter sermonis delectationem temperius quoque conviviis delector, nec cum aequalibus solum, qui pauci admodum restant, sed cum vestra etiam aetate'.

APERTVM, purum, serenum. Vergilius Aeneidos lib. I (587):

scindit se nubes et in aethera purgat apertum.

Apertum dicitur patefactum. Vergilius lib. VIII (585):

iamque adeo exierat portis equitatus apertis.

Terentius Adelphis (167):

ábi prae strenue ác fores aperi.

Aperit, mitigat, placat. Vergilius Aeneidos lib. I (146):

et vastas aperit syrtis et temperat aequor.

Apertum, nudatum. Turpilius Demiurgo (47):

apértae surae, bráchia autem prócera horrorém mihi
ex córde exsuscitábant.

Sallustius Historiae lib. V (20): 'quibus de causis Syllam in victoria dictatorem uni sibi equo descendere, surgere de sella, caput aperire solitum'. ― M. Tullius de Officiis lib. I (129): 'verentur enim ne, siquo casu evenerit ut corporis partes quaedam aperiantur, aspiciantur non decore'. ― Vergilius lib. VI (406):

aperit ramum qui veste latebat.

Varro Eumenidibus (161): 'capite aperto esse iubet, ante lucem suscitat'. ― Sisenna Historiarum lib. III (15): 'adoriuntur adversos ut apertis lateribus'. ― Varro de Vita Pop. Rom. lib. I: 'minoris natu capite aperto erant, capillo pexo, utique innexis crinibus'. Aperire, erigere, ostendere. Vergilius Aeneidos lib. III (205):

quarto terra die primum se adtollere tandem
visa, aperire procul montis.

idem Aeneidos lib. VIII (681):

patriumque aperitur vertice sidus.

Varro Meleagris (301): 'non modo suris apertis, sed paene [237 M.] natibus apertis ambulans'.

AVTVMARE est dicere. Pacuvius Periboea (308):

fléxa, non falsa aútumare díctio Delphís solet.

idem Hermiona (169):

quíd benefacta meí patris, cuius ópera te esse ultum aútumant?

Lucilius lib. XXVIII (46):

Sócratium quiddám tyranno mísisse Aristippum aútumant.

Plautus Amphitryone (fr. XIII):

nisi hóc ita factum est proínde ut factum esse aútumo,
non caúsam dico quín vero insimulés probri.

Autumare est sperare. Pacuvius Duloreste (118):

aut híc est aut hic ádfore actutum aútumo.

ALTVM non solum aerium vel profundum, sicuti plerumque. Altum ab alimento dictum. Varro Manio (260): 'habens antepositam alimoniam, sedens altus alieno sumptu.' Altum, magnum vel gloriosum. Vergilius Georg. lib. III (42):

te sine nil altum mens inchoat.

Altum, vetus, anticum. Vergilius Georgicon lib. IV (285):

altius omnem
expediam prima repetens ab origine famam.

et lib. VIII (395):

quid causas petis ex alto?

Accius Armorum Iudicio (160):

cur vétera tam ex alto ádpetissis
díscidia, Agamemnó?

Altum, pressum, obscurum. Vergilius lib. X (63):

quid me alta silentia cogis
rumpere?

idem eodem (625):

sin altior istis
sub precibus venia ulla latet.

ADITVS, interpellatio. Terentius in Andria (534):

aliquót me adierunt, éx te auditum esse.

Vergilius lib. X (149):

regem adit et regi memorat nomenque genusque.

Lucilius lib. XXVII (24):

cúm pacem petó cum placo, cum ádeo et cum appelló meam.

Aditus est ingressus. Vergilius lib. IX (57):

huc turbidus atque huc
lustrat equo muros aditumque per avia quaerit.

M. Tullius de Suppliciis (Verr. II, V, 30): 'in ipso aditu atque ore portus'. Aditus rursum adventus.

Accius Medea (417):

tun ália [238 M.] Mede's et cuius áditum expectans pervixi úsque adhuc?

M. Tullius ad Caesarem Iuniorem lib. I (fr. 1): 'et aut ad consules aut ad te aut ad Brutum adissent, his fraudi ne esset, quod cum Antonio fuissent'.

ADTENDERE est intendere. M. Tullius de Officiis lib. III (35): 'et si, cum animum adtenderis, turpitudinem videas adiunctam'. ― Accius Diomede (281):

simul aúrem adtendo, ut quírem exaudire ámplius.

Lucilius lib. XXIX (115):

praeterea ut nostris animos adtendere dictis
atque adhibere velis.

idem lib. XXVII (33):

rém cognoscas símul et dictis ánimum adtendas póstulo.

Pacuvius Antiopa (17):

sed cúm animum adtendi ád quaerendum quíd siet.

Pomponius Macco (63):

quíd futurum est, sí pol discere ártem ego hanc adténderim?

Adtendere, perseverare. Accius Diomede (279):

si umquám praepediar, gnáte || puer † ne adténderis
petere á me id quod nefás sit concedí tibi.

APPELLARE est familiariter respondere. Lucilius lib. XXVII (25):

cúm mei me adeunt sérvuli, non dóminam ego appellém meam?

Appellare, nominare. M. Tullius de Officiis lib. III (1): 'Publium Scipionem, Marce fili, eum qui primus Africanus appellatus sit'.

APPELLERE est applicare. Afranius Excepto (137):

ábi tu, appellant húc ad molem nóstram naviculám…

Lucilius lib. XXVI (81):

ágere in iaciéndo si quo est [in] víneis actís opus,
prímum id dant operam út quamprimum appéllant…

AEMVLVS est invidus. Vergilius Aeneidos lib. V (415):

aemula necdum
temporibus geminis canebat sparsa senectus.

et lib. VI (173):

aemulus exceptum Triton. [239 M.]

Aemulus est sectator vel imitator. M. Tullius pro Marco Marcello (2): 'illo aemulo atque imitatore studiorum meorum ac laborum'. ― Sallustius Historiarum lib. III (88): 'sed Pompeius a prima adulescentia, sermone fautorum similem fore se credens Alexandro regi, facta consultaque eius quidem aemul[at]us erat'. ―

Vergilitus Aeneidos lib. X (371):

spemque meam, patriae quae nunc subit aemula laudi.

Aemulus, similitudinem vitae vel instituti sequens. M. Tullius de Republica lib. I (50): 'quî enim iudicatur iste optimus? doctrina, artibus, studiis? audio. quando?'

ARGVTVM significat sonans. Vergilius Bucolicis (VII,1):

forte sub arguta consederat ilice Daphnis.
et multa huiusmodi. Argutum, audax, malitiosum.

Lucilius lib. (XXIX, 36):

agite, ágite, fures méndaci argutámini.

Plautus Mostellaria (1):

exi é culina, sís, foras, mastígia,
qui mi ínter patinas éxhibes argútias.

Argutum, parvum ac lectum. Vergilius Georg. lib. III (80):

argutumque caput, brevis alvus obesaque terga.

ACCIPERE, tractare, increpare. M. Tullius in Verrinarum actione II (I, 140): 'male accipit verbis Habonium'. ― et ad Caesarem Iuniorem lib. I (fr. 2): 'roga ipsum, quemadmodum eum ego Arimini acceperim'. Accipere est datum sumere. Vergilius Aeneidos lib. III (486):

accipe et haec, manuum tibi quae monimenta mearum
sint, puer.

Accipere, sentire. Terentius Heautontimorumeno (264):

…Clínia, aliter túum amorem atque est áccipis.

Accipere, videre. Vergilius lib. VIII (154):

ut te, fortissime Teucrûm,
accipio agnoscoque libens!

Accipere, concipere. Vergilius lib. VIII (449):

alii ventosis follibus auras
accipiunt redduntque. [240 M.]

Accipere, audire. M. Tullius (Verr. II, II, 82): 'accipite nunc aliud eius facinus nobile'. ― Lucilius lib. XXX (112):

hoc etiam accipe quod dico; nam pertinet ad rem.

Vergilius Aen. lib. II (65):

accipe nunc Danaûm insidias et crimine ab uno
disce omnis.

Accipere, pascere. Terentius in Eunucho (1082):

áccipit homo némo melius prórsus ac prolíxius.

Accipere, decipere. Lucilius. lib. XXIX (2):

…sic ínquam veteratórem illum vetulúm lupum
Hánnibalem <accéptum>.

<Accipere, habere> acceptum. Plautus in Aulularia (237):

tam óptumumst: tu cóndicionem hanc áccipe…

ARDERE est igniscere, concremari. Vergilius Aeneidos lib. V (525):

namque volans liquidis in nubibus arsit harundo.

idem Vergilius lib. II (311):

iam proximus ardet
Vcalegon.

Ardere, festinare. Vergilius Aeneidos lib. I (423):

instant ardentes Tyrii: pars ducere muros
molirique arcem et manibus subvolvere saxa.

idem lib. XII (71):

ardet in arma magis.

Ardere, fulgorem et splendorem emittere. Vergilius Aen. lib. IV (262): 96

Tyrioque ardebat murice laena.

idem lib. X (270):

ardet apex capiti cristisque a vertice flamma
funditur.

Ardere, dolere vel irasci. Vergilius Aeneidos lib. X (513):

proxima quaeque metit gladio latumque per agmen
ardens limitem agit ferro, te, Turne, superbum
caede nova quaerens.

ACRE significat celer, velox. Vergilius Georg. lib. III (119):

calidumque animis et cursibus acrem.

idem Aen. lib. IV (156):

at puer Ascanius mediis in vallibus acri
gaudet equo.

Acre, austerum, acidum, asperum, acerbum. M. Tullius in Hortensio (89): 'quod alterius ingenium sicut acetum Aegyptium, alterius sic acre ut mel Hymettium dicimus'. ― Varro Parmenone (394): [241 M.]

demítis acris pectóre curas cantú castaque poési.

Acre, severum. M. Tullius de Officiis lib. I (114): 'suum quisque igitur noscat ingenium acremque se et bonorum et malorum suorum iudicem praebeat'. ― idem eodem (136): 'utendum est fortasse vocis contentione maiore et verborum gravitate acriore'.

Acre, forte. Vergilius Aen. lib. VIII (614):

aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.

Cicero Tusculanarum lib. V (57): 'in rebus gerundis virum acrem et industrium, eundem tamen maleficum natura'. Acre, vehemens, saevum. M. Tullius in Hortensio (25): 'aut Philisto brevius aut Theopompo acrius'. ― Vergilius Georg. lib. III (405):

acremque Molosum
pasce sero pingui.

idem Aen. lib. V (454):

acrior ad pugnam redit ac vim suscitat ira.

M. Tullius Verrinarum actione <II>, de signis (IV, 70): <'multo acrior, quam ego sum, actor accusatorque esse deberes'>. Acre, providum, diligens. ― Vergilius Georg. lib. II (405):

iam tum acer curas venientem extendit in annum
rusticus.

AER est medium spatium quod inter caelum est et terram. Vergilius Aeneidos lib. V (839):

aera dimovit tenebrosum et dispulit umbras.

Aer, altitudo. Vergilius Georgicon lib. II (123):

ubi aera vincere summum
arboris haut ullo iactu potuere sagittae.

Aer, sonus. Varro Andabatis (25):

anima út conclusa in vésica, quando ést arte religáta,
si pértuderis, aéra reddet.

AMARVM dicitur asperum. Vergilius Georg. lib. II (86):

et amara pausia baca.

Lucretius lib. IV (15):

interea perpotet amarum
absinthi laticem.

Amarum, acerbum. Vergilius Aeneidos lib. IV (203):

isque amens animi et rumore accensus amaro. [242 M.]

ADMONERE est conmonefacere. M. Tullius in Verrem, de signis (II, IV, 5): 'recte admones. Polycletum esse dicebant'. Admonere, percutere. Vergilius lib. X (586):

Lucagus ut pronus pendens in verbera telo
admonuit biiugos.

AMBIRE significat circuire et concludere. Vergilius lib. VI (550):

quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis.

idem lib. X (243):

atque oras ambiit auro.

Ambire, ambitionibus adpetere. Vergilius lib.VII (333):

ne conubiis ambire Latinum
Aeneadae possint.

Terentius in Andria (373):

nísi vides, nisi sénis amicos óras, ambis…

Ambire, interpellare. Vergilius Aen. lib. IV (283):

quonam reginam ambire furentem
audeat adfatu?

AGERERE, egerere. Varro Bimarco (70): 'non Hercules potest, qui Augeae agessit κόπρον'.

AVDACIA consuetudine temeritas dicitur. Sallustius Catilinae Bello (58, 17): 'audacia pro muro habetur'. Audacia, fiducia. Vergilius lib. V (67):

quique pedum cursu valet et qui viribus audax.

ATRVM dicitur nigrum. Vergilius lib. VI (576):

quinquaginta atris inmanis hiatibus hydra.

et Georgicon lib. III (430):

hic piscibus atram
inprobus ingluviem.

Varro Eumenidibus (146): 'vix vulgus confluit non furiarum, sed puerorum atque ancillarum, qui omnes me bilem atram agitare clamitantes'.

ALVMNOS consuetudo quos alas vel educes vel eos qui alunt dici vult. Vergilius lib. VI (876):

nec Romula quondam
ullo se tantum tellus iactabit alumno.

M. Tullius in Verrem, de suppliciis (II, V, 169): 'Italia autem alumnum suum servitutis extremo summoque supplicio fixum videret'. ― Varro Sesqueulixe (476): 'ubi quod lupam alumni fellarunt olim'. ― idem in Eumenidibus (141): [243 M.]

ét ecce de inprovíso ad nos accédit cena Véritas,
Attices philosóphiae alumna.

Alumnum, filium. Vergilius lib. VI (595):

nec non et Tityon, Terrae omnipotentis alumnum.

Pacuvius Teucro (313):

quae désiderio alúmnûm, paenitúdine
squalés scabresque incúlta vastitúdine.

Alumnum, dominum. Vergilius lib. XI (33):

caro datus ibat alumno.

AGERE, leto dare. Vergilius Aen. lib. I (190):

tunc vulgus et omne
miscet agens telis.

Actum, rotatum. Vergilius Aen. lib. IX (587):

ipse ter adducta circum caput egit habena.

Agere, loqui. Terentius in Adelphis (78):

sed estne ipse, de quo agebam?

Actum dicitur perfectum. Vergilius lib. VI (236):

his actis propere exequitur praecepta Sibyllae.

Agere, persequi. Vergilius Aen. lib. IV (70):

quam procul incautam nemora inter Cresia fixit
pastor agens telis.

Aen. lib. VIII (118):

quos illi bello profugos egere superbo.

Actum, adpulsum. Vergilius lib. VII (199):

sive errore viae seu tempestatibus acti.

Varro in Lege Maenia (234):

non hós Pactolus aúreas undás agens
erípiet umquam e míseriis…

Actum, infixum. Vergilius lib. IX (432):

sed viribus ensis adactus
transadigit costas.

Varro Γνῶθι Σεαυτόν (204):

nón videtis, únus ut
párvulus Amor árdifeta lámpade arida ágat amantis
aéstuantis?

Actum, coactum, territum. Vergilius [lib. VI] (379):

prodigiis acti caelestibus ossa piabunt.

Agere, fugare. Vergilius Georg. lib. II (130):

et membris agit atra venena.

Actum, admotum. Vergilius lib. IX (505):

adcelerant acta pariter testudine Vulsci.

Lucilius lib. XXVI (81):

ágere in iaciéndo siquost víneis actís opus[t].

Agere, porrigere. M. Tullius de Officiis lib. II (43): 'vera gloria radices agit atque etiam propagatur'. Agere, intendere, inquirere. Vergilius in Bucolicis (IX, 37):

id quidem ago et tacitus, Lycida, mecum ipse voluto.

Agere, urguere, inpellere. M. Tullius in Verrem actione II (I, 7): 'agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum'.

ASPERVM significat insuave. Terentius [244 M.] Heautontimorumeno (458):

ásperum,
pater, hoc est; aliud sodes para.

Vergilius Georg. lib. IV (277):

asper in ore sapor.

Asperum, nocens. Vergilius Georg. lib. III (434):

sevit agris asperque siti atque exterritus aestu.

Asperum, exasperatum, non leve. Vergilius lib. IX (263):

bina dabo argento perfecta atque aspera signis
pocula.

AEQVARE est cum aequitate dividere. Vergilius Aeneidos lib. I (507):

operumque laborem
partibus aequabat iustis.

Aequare, continuare. Vergilius lib. IX (337):

felix, si protinus illum
aequasset nocti[s] ludum.

ACCOMMODATVM dicitur adiunctum. Vergilius Aeneidos lib. II (393):

laterique Argivum accommodat ensem.

M. Tullius in Verrem, in Frumentaria (II, III, 60): 'flagitia lubidinisque accommodat'. ― Accius Bacchis (256):

tunc sílvestres exúvias laevo píctas lateri accómodant.

M. Tullius de Officiis lib. I (70): 'qui se ad rem publicam et ad magnas res gerendas adcommodaverunt'. ― et de Republica [lib.] I (70): 'expositamque ad exemplum nostrae rei publicae adcommodabo <ad> eam, si potero, omnem illam orationem, quae est mihi habenda de optimo civitatis statu'. Accommodatum, proclive, propensum. M. Tullius in Verrem actione II (I, 63): 'tunc praeterea maxime sedati et quieti, prope praeter ceteros, ad summum Graecorum otium potius quam ad ullam vim aut tumultum accommodati'. Accommodare, adhibere. M. Tullius de Officiis lib. III (43): 'tantum dabit amicitiae, ut veram amici causam esse malit, ut orandae litis tempus, quoad per leges liceat, adcommodet'. ― et de Senectute (70): 'ceterum † et tempora metendis frugibus et percipiendis adcommodata sunt'. [245 M.]

ARIDVM dicitur siccum. Vergilius Aen. lib. I (175):

atque arida circum
nutrimenta dedit.

Aridum, horrificum, acutum. Vergilius Georg. lib. I (357):

et aridus altis
montibus audiri fragor.

Lucretius (VI, 119):

aridus unde auris terget sonus.

Aridum, purum, lucidum. Plautus in Rudente (726):

argento arido.

ANCEPS [est] dubium. Vergilius Aen. lib. X (359):

anceps pugna diu.

Anceps, duplex. Lucilius lib XXIX (33):

nemo hós ancipites férro effringat cárdines.

Vergilius Aen. lib. III (180):

agnovit prolem ancipitem geminosque parentis.

Varro de Vita Populi Romani lib. IV: 'Caesar reversionem fecit, ne post occipitium in Hispania exercitus qui erant relinqueret, quo se coiceret Pompeius, aut ancipiti urgueretur bello'. Anceps, acutum ex utraque parte. ― Lucilius lib. XXIX (34):

vecte átque ancipiti férro effringam cárdines.

AVRA est ventorum. Vergilius Georg. lib. IV (416):

at illi
dulcis compositis spiravit crinibus aura.

Idem Aen. lib. VI (204):

discolor unde auri per ramos aura refulsit.

Aura, tactus. Varro [in] Eumenidibus (139):

simul ac lánguido
córpori solís calidior vísa est aura.

ARGVTARI dicitur loquacius proloqui. Ennius Phoenice (262):

túm tu isti crede átque exerce línguam, ut argutárier
póssis.

Novius Exodio (25):

quándo ad ludos vénit, alii cúm tacent, totúm diem
árgutatur, quási cicada.

Argutari, sussilire. Titinius Fullonia (28):

terra haec est, nón aqua, ubi tu sólitu's argutárier,
pédibus cretam dúm conpescis, véstimenta quî laves. [246 M.]

ADTOLLERE significat erigere, fundere. Vergilius Aeneidos lib. III (552):

adtollit se diva Lacinia contra.

Adtollere, adferre. Pacuvius Medo (238):

cústodite istúm vos, ne vim qui ádtolat neu qui ádtigat.

idem Armorum Iudicio (41):

"pro império agendum est". ― "quís vetat, quin áttolat?"

Vergilius Aen. lib. VIII (200):

attulit et nobis aliquando optantibus aetas.

AVSCVLTARE est obsequi. Pacuvius Chryse (85):

magis aúdiendum quam aúscultandum cénseo.

Ennius Melanippa (247):

mi aúscultá, náte; púerós cremárí iubé.

Caecilius Symbolo (196):

audire, ígnoti quod ímperant,
sóleo, non auscúltare.

Auscultare, audire. Afranius Simulante (306):

ne ego íllos velitántis auscultó lubens.

Pomponius Asina (12):

atque aúscultare dísce, si nescís loqui.

Auscultare, videre, spectare. Afranius Privigno (265):

vidére ludos; hínc auscultaví procul.

ADDVCERE, ducere. Terentius Heautontimorumeno (311):

addúcimus [ad te] tuam Bácchidem…

<Adduci>, cogi. M. Tullius de Senectute (34): 'nullo imbri, nullo frigore adduci, ut capite operto sit'.

Adducere, intorquere, rotare. Vergilius lib. IX (587):

ipse ter adducta circum caput egit habena.

Adducere, excutere, producere. Vergilius lib. IX (402):

ocius adducto torquens hastile lacerto.

AEQVOR, campus. Vergilius lib. XII (333):

illi aequore aperto
ante notos zephyrumque volant.

Aequor, mare. Vergilius Aen. lib. I (146):

et vastas aperit syrtis et tempera [247M.] aequor.

Aequor, fluvius. Vergilius lib. VIII (96):

viridisque secant placido aequore silvas.

ADVENIRE, venire. Caecilius Plocio (173):

edepol senectus, [ut] si nihil aliud
adpórtes tecum, cum ádvenis, unum íd sat est.

Advenire, incipere. Plautus Amphitryone (fr. XII):

quaeso, ádvenienti mórbo <medicarí> iube.

AESTVS, solis et aestivi temporis flagrantia. Vergilius Georg. lib. III (331):

aestibus in mediis umbrosam exquirere vallem.

Aestus, marini impetus vel commotiones. Lucretius lib. IV (219):

frigus ut a fluviis, calor ab sole, aestus ab undis
aequoris.

Plautus in Asinaria (158):

quó magi' te in altúm capessis, aéstus te in portúm refert.

Vergilius (Aen. III, 577):

fundoque exaestuat imo.

ACERBVM, horrendum, infandum, inmite. Vergilius Aen. lib. IV (XI, 28) et lib. VI (429):

et funere mersit acerbo;

et in multis ita. Acerbum, incoctum, praecocum; ut de pomis frequentius dicitur. Varro in Agathone (11): 'virgo de convivio abducatur ideo, quod maiores nostri virginis acerbae auris veneriis vocabulis inbui noluerunt'.

ALBVM significatione manifesta est, ut Vergilius Georg. lib. III (82):

color deterrimus albis
et gilvo.

Album, mite vel placidum. Varro Sesqueulixe (471): '<nondum album est caelum nec> adversi venti ceciderunt. quodsi pergunt diutius mare volvere, vereor ne me quoque, quom domum ab Ilio cossim venero, praeter canem cognoscat nemo'.

ADOLERE est urere. Vergilius in Bucolicis (VIII, 65):

verbenasque adole pinguis et mascula tura.

Adolere, augere, honorare, propitiare: et est verbum sacratum, ut macte, magis aucte. Vergilius Aeneidos lib. I (703):

quinquaginta intus famulae, quibus ordine longo
cura penum struere et flammis adolere penatis.

et lib. VII (71):

praeterea, castis adolet cum [248 M.] altaria taedis.
ab olescere, crescere: unde adolescentem dicimus.

Lucretius lib. II (1130):

donique olescendi summum tetigere cacumen.

Laberius in Sororibus (84):

laus nomine agendi,
nomine gloria alescit.

INCIPIT PER B LITTERAM.

BELLVM est, ut plerumque, pugna. Bellum, elegans, [melius: prudens.] Lucilius lib. XXIX (86):

aétatem istuc tíbi laturam, et béllum, si hoc bellúm putas.

Varro Ταφῇ Μενίππου (517): 'Diogenem litteras scisse, domusioni quod satis esset, tunc quod etiam acroasi bellorum hominum'. ― idem eodem (519): 'in charteo stadio epitaphion agona quo quis certasset animo † bellus homo, magis delectatus Stoicorum pancratio quam athletarum?' ― idem Sesqueulixe (482): 'quid enim est quod homo masculus lubentius videre debeat bella uxore?' ― idem Bimarco (64): 'sociis es <hostis>, hostibus socius. bellum ita geris, ut bella omnia domum auferas'.

INCIPIT PER C LITTERAM.

CONMITTERE, effigiare. Pacuvius Niptra (270):

barbáricam pestem súbinis nostris óptulit,
nová figura fáctam, conmissam ínfabre.

Conmittere, coniungere, sociare. Lucilius lib. XXVIII (47):

quíd me fiet, síquidem nunc vis te ínprobis conmíttere?

Vergilius Aen. lib. III (428):

delphinum caudas utero conmissa luporum.

Conmittere, donare, relinquere. M. Tullius in Verrem actione II (I, 27): 'calumniatores ex sinu suo obposuit, qui illam hereditatem Veneri Erycinae conmissam esse dicerent'. Conmittere, facere. M. Tullius in Verrem actione III (Div. 35): 'ego etiam quae tu sine Verre conmisisti Verri crimini daturus sum'. ― Vergilius Aen. lib. I (231): [249 M.]

quid meus Aeneas in te conmittere tantum?

Lucilius lib. XXVIII (48):

cónmovet se núsquam neque conmíttet ut pereát sibi.

Conmittere dicitur initiare. Vergilius lib. V (113):

et tuba conmissos medio canit aggere ludos.

Varro Endymionibus (102): 'discumbimus murrati. dominus maturo <ovo> cenam conmittit'. Conmittere, credere, permittere. Vergilius lib. IX (675):

portam, quae ducis imperio conmissa, recludunt.

Terentius in Eunucho (832):

ovem conmisisti lupo.

Lucilius lib. XXX (1):

qui sua conmittunt mortali claustra Camenae.

idem lib. XXVI (68):

át enim dicis, clándestino tíbi quod conmissúm foret,
né muttires quíquam nec mystéria ecferrés foras.

M. Tullius de Officiis lib. II (2): 'quamdiu res publica per eos gerebatur quibus se ipsa conmiserat'.

CONFVTARE, commovere. Titinius Setina (128):

cocu' mágnum aenum, quándo fervit, paúla confutát trua.

Confutare, opprimere, convincere. Terentius in Phormione (477):

…confutávit verbis ádmodum iratúm patrem.

CONDERE significat abscondere. Vergilius Aeneidos lib. II (401):

scandunt rursus ecum et nota conduntur in alvo.

Condere, constituere. Sallustius in Catilinae Bello (6,1): 'urbem Romam, sicuti ego accepi, condidere atque habuere initio Troiani'. Condere, consecrare. Vergilius Aen. lib. III (67):

animamque [250 M.] sepulchro
condimus.

Condi, potiri. Vergilius lib. VII (303):

optato conduntur Tibridis alveo.

COLERE est venerari. Vergilius lib. XI (785):

summe deum, sancti custos Soractis Apollo,
quem primi colimus.

Colere, exercere, ut rustici. Vergilius Georgicon lib. II (36):

fructusque feros mollite colendo.

Colere, inhabitare. Vergilius Aen. lib. III (111):

hic mater cultrix Cybeli.

et rursum (211):

quas dira Celaeno
Harpyiaeque colunt aliae.

Plautus in Asinaria (298):

ó catenarúm colone!

et in Aulularia (3):

hánc domum
iam múltos annos ést ut possideo ét colo.

Varro Endymionibus (101):

ut Mercurium Arcadon colonum.

idem Eumenidibus (130):

ut Naides undicolae.

Colere, diligere. Vergilius [in] Bucolicis (III, 61):

ille colit terras, illi mea carmina curae.

idem et lib. IV (Aen. 421):

solam nam perfidus ille
te colere.

Terentius Heautontimorumeno (389):

quíppe forma inpúlsi nostri nós amatorés colunt.

Lucilius lib. XXVI (20):

quáre hoc colere est sátius quam illa stúdium omne hic consúmere.

Colere, ornare. Varro Ταφῇ Μενίππου (525): 'at in segetibus post messem colligebant stramenta, quî domicilia colerent'. Colere, pati. Terentius Heautontimorumeno (136):

dúm ille vitam illám colet
inopém, carens patria.

CEDERE significat secundum consuetudinem abire superatum et locum victori dare. Vergilius lib. XII (184):

convenit Euandri victos discedere ad urbem.

et lib. V (467):

cede deo.

Lucilius lib. XXX (70):

quandoque pudor ex pectore cessit.

M. Tullius de Officiis lib. II (40): 'cui quidem exercitus nostri imperatoresque cesserunt'. Cedere, succedere.

Vergilius lib. XII (183):

cesserit Ausonio si fors victoria Turno.

Cedere, dari. Vergilius lib. XI (320):

haec omnis regio et celsi plaga pinea montis
cedat amicitiae Teucrorum.

et lib. XII (17):

aut habeat victos, cedat Lavinia coniunx.

Cedere, recedere. Lucilius lib. XXVIII (18):

vel si [251 M.] álio opus sit, fóre, si hinc aliquo césseris.

Cedere, obsequi. Vergilius Aen. lib. III (188):

cedamus Phoebo et moniti meliora sequamur.

et lib. II (703):

vestrum hoc augurium vestroque in numine Troia est.
cedo equidem nec, nate, tibi comes ire recuso.

Cedere, evitare. Vergilius lib. V (445):

celerique elapsus corpore cessit.

Cedere, incedere. Plautus in Aulularia (517):

iam hosce ábsolutos cénseas: cedúnt, petunt.

Varro Parmenone (393):

cédit vélócibús iúveni' mémbrís levís
nítidus óleó.

CVRSVS est pedum velocitas. Vergilius lib. V (291):

hic qui forte velint rapido contendere cursu.

Cursus, volatus. Vergilius lib. VI (194):

este duces, o, siqua via est, cursumque per auras
dirigite in lucos.

et Bucolicis (VI, 80):

quo cursu deserta petiverit.

Cursus, navigatio. Vergilius Aen. lib. III (337):

sed tibi qui cursum venti, quae fata dedere?

M. Tullius de Officiis lib. III (50): '<navis>que cursu, frumento onustas, petentis Rhodum viderit'.

CASTIGARE est increpare vel reprehendere. Vergilius lib. V (387):

hic gravis Entellum dictis castigat Acestes.

Terentius Heautontimorumeno (592):

sérvas, castigás, mones.

Cicero de Oratore lib. I (185): 'et quoniam de inprudentia diximus, castigemus etiam segnitatem'. ― et Tusculanarum lib. V (4): 'sed in hoc me ipse castigo, quod ex aliorum et ex nostra fortasse mollitia, non ex ipsa virtute, de virtutis robore existimo'. Castigare, vindicare, punire. Vergilius lib. VI (567):

castigatque auditque dolos subigitque fateri.

Castigare, expedire. Vergilius lib. IV (407):

castigantque moras: opera omnis semita fervet. [252 M.]

CARPERE, adtenuare, aperire. Vergilius Georg. lib. I (390):

ne nocturna quidem carpentes pensa puellae
nescivere hiemem.

et lib. IV (334):

eam circum Milesia vellera nymphae
carpebant, hyali saturo fucata colore.

Carpere, auferre, decerpere. Vergilius in Bucolicis (IX, 50):

insere, Daphni, piros; carpent tua poma nepotes.

Lucretius lib. IV (3):

iuvatque novos decerpere flores.

Vergilius <Georg>. lib. III (215):

carpit enim vires paulatim uritque videndo
femina.

Carpere, celeriter praeterire. Vergilius Georgicon lib. III (141):

et acri
carpere prata fuga.

idem in eodem libro (191):

carpere mox gyrum incipiat.

Lucilius lib. XXIX (51):

hiemem únamquamque cárpam.

Carpere, pascere. Vergilius Georg. lib. III (325):

carpamus, dum mane novum, dum gramina canent.

CVNCTARI est dubitare, [dissipare]. Vergilius lib. VIII (388):

cunctantem amplexu molli fovet.

M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 3): 'sed cito paenituit, domumque rediit; ceteri cunctabantur'.

Cunctari est manere. Vergilius Georg. lib. IV (107):

non illis quisquam cunctantibus altum
ire iter aut castris audebit vellere signa.

et Aen. lib. IV (133):

reginam thalamo cunctantem.

Cunctari, curationem differre. Vergilius lib. VI (846):

qui nobis cunctando restituit rem.

CAPERE, inplicare, inpedire. Vergilius Georg. lib. I (183):

aut oculos capti fodere cubilia talpae.

M. Tullius in Verrem, de suppliciis (II, V, 63): 'non ceperunt, sed abduxerunt onere suo plane captam atque depressam'.

Capi, propitiari. Lucretius lib. I (49 = II, 651):

nec bene promeritis capitur neque tangitur ira.

Capere, facere. Terentius in Andria (695):

non sí capiundos míhi scio esse inimícos omnis hóminis.

Capere, perpeti. Terentius Heautontimorumeno (399):

dum ábs te absum, omnes míhi labores <fuére>, quos cepí leves.

Capere est tollere, tenere. Vergilius Georg. lib. III (420):

cape [253 M.] saxa manu, cape robora, pastor.

et lib. IV (396):

hic tibi, nate, prius vinclis capiundus.

Varro Meleagris (298): 'quem idcirco terra non cepit et caelum recepit'. ― Varro Eumenidibus (155): 'stolam calceosque muliebris propter positos capio'.

Capere, eligere. Terentius in Hecyra (537):

cúm illum generum cépimus.

Vergilius Georgicon lib. II (230):

ante locum capies oculis.

Capere, delectare. M. Tullius de Officiis lib. III (15): 'quod insit aliquid probi, quod capiat ignaros'. ― Vergilius Georg. lib. IV (348):

carmine quo captae.

et lib. VIII (311):

Aeneas capiturque locis.

M. Tullius in Philippicarum I (33): 'non possum adduci ut suspicer te pecunia captum'. ― Lucilius lib. XXVI (3):

nunc itidem pópulo istum scriptóribus.
vóluimus capere ánimum illorum.

Capere, sustinere, habere. Vergilius lib. VIII (363):

haec illum regia cepit.

Terentius in Heautontimorumeno (254):

dí boni! quid túrbae est! aedes nóstrae vix capiént, scio.

M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 7): 'tot domus locupletissimas domus istius una capiet?' Capere, decipere, circumvenire. Vergilius Aen. lib. II (196):

captique dolis lacrimisque coacti.

Lucilius lib. XXVII (26):

át metuis porró ne aspectu et fórma capiare áltera.

M. Tullius in Hortensio (63): 'captum me fortasse, inquit, putas et id, quod nollem, confiteri coactum'.

Capere, occupare, detinere. Vergilius Aen. lib. II (64):

certantque inludere capto.

M. Tullius in Verrem, de suppliciis (II, V, 63): 'navem quandam piratarum, praeda refertam, non ceperunt, sed abduxerunt'. ― Varro in Meleagris (297): 'quid hic venator non cepit?' Capere, satiare. Vergilius Georg. lib. IV (332):

tanta meae si te ceperunt taedia laudis.

Capere, accipere. Vergilius Aen. [254 M.] lib. II (717):

tu, genitor, cape sacra manu patriosque penates.

et lib. III (488):

cape dona extrema tuorum.

Terentius in Phormione (789):

nam ex his praédiis talénta argenti bína
statím capiebat.

Lucilius lib. XXVI (83):

málisne esse? laútum e mensa, púere, capturú's cibum?

M. Tullius in Hortensio (51): 'deinde boni mores et modestiores et ad capienda praecepta molliores'.

Plautus in Aulularia (798):

nám tua gnata péperit decimo ménse post: numerúm cape.

Varro Quinquatrubus (443):

cape hánc caducam Líberi mollém dapem.

Capere, conplecti. Varro Marcipore (273):

Propóntis nuda quám liquenti caérula
natántem…perfundít, cape.

Capere, invenire. Terentius Heautontimorumeno (964):

rátionem cepi, út neque egeres néque ut haec possis pérdere.

M. Tullius in Verrem actione II (I, 140): 'reiecti a Chelidone capiunt consilium necessarium'. ― et de Officiis lib. III (40): 'cum autem consilium hoc principes cepissent'.

CORRIPERE, conprehendere. Vergilius Georg. lib. IV (405):

verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis.

Corripere, contorquere. Vergilius Aen. lib. I (45):

turbine corripuit.

Corripere, excutere. Vergilius Aen. lib. III (176):

corripio e stratis corpus.

QVASSATVM est conlisum et non integrum. Vergilius Aen. lib. IV (53):

quassataeque rates.

Quassare est movere. Vergilius lib. VI (587):

et lampada quassans
per Graiûm populos.

Plautus Milite (Epid. 432):

qui súam undantem clámidem quassandó facit.

CERTARE significat altercari, contendere. Vergilius in Bucolicis (VIII, 55):

certent et cygnis ululae.

Certare, praevenire. Vergilius Aen. lib. I (548):

officio nec te certasse priorem
paeniteat. [255 M.]

CREPARE est sonare. Plautus in Menaechmis (909):

"díc mihi, en umquam íntestina <tíbi> crepant, quod séntias?" ―
"úbi satur sum, núlla crepitant; quándo esurio, túnc crepant."

Vergilius Georg. lib. I (85):

atque levem stipulam crepitantibus urere flammis.

Terentius in Phormione (840):

sed óstium concrépuit. nihil ad té.

M. Tullius in Verrem, de suppliclis (II, V, 31): 'locum illum litoris percrepare totum muliebribus vocibus cantuque symphoniae'. ― Lucilius lib. XXVI (57):

pércrepa pugnám Popili, fácta Cornelí cane.

Varro in Eumenidibus (124):

…propter percrépi' vocibu' volitáns aureis vulgí…

Sisenna Historiarum lib. IV (64): 'conglobati et conlecti concrepant armis'. Crepare significat rursum queri vel dolere. Horatius Carminum lib. I (XVIII, 5):

quis post vina gravem militiam aut pauperiem crepat?

Lucretius lib. II (1168):

et crepat, anticum genus ut pietate repletum.

Crepare iterum incantare. Turpilius Paedio (166):

áge [tu], hymenaeum íncrepa.

Crepare, frangi. Vergilius lib. V (205):

et acuto in murice remi
obnixi crepuere.

Crepare, ferire. Ennius in Thyeste (296):

sed sónitus auris meás pedum pulsu íncrepat.

M. Tullius de Officiis lib. III (75): 'itaque si vir bonus habeat hanc vim ut, si digitis concrepuerit, possit in locupletium testamenta nomen eius inrepere'.

CONPARARE est sociare, coniungere. Accius in Amphitryone (90):

quín meum senium cúm dolore túo coniungam et cónparem.

Plautus in Asinaria (668):

prehénde auriculis, cónpara labélla cum labéllis.

Conparare, adaequare. M. Tullius ad Caesarem [256 M.] [iuniorem] lib. I (fr. 4): 'neminem tibi profecto hominem ex omnibus aut anteposuissem umquam aut etiam conparassem'. ― Terentius in Eunucho (680):

au!
ne cónparandus híc quidem ad illum est.

Conparare, conponere, machinari. Sisenna Historiarum lib. IV (111): 'eos qui hoc malum publicum clandestinis consiliis conparaverunt'. Conparare veteres confirmare et constituere dixerunt. Terentius in Eunucho (47):

an ita me cónparem,
non pérpeti meretrícum contumélias?

idem in Andria (627):

út malis gaúdeánt átque ex íncómmodís
álteríús sua út cónparént cómmodá.

Titinius Gemina (56):

ergo ut sua sérvet dona, nóbis faciundum ést ita,
ut cum ea primum blanditer conparemus conloqui.

Accius Eurysace (371):

níhil est. si autem ad té ire tardat, sóciûm in portu est cópia,
quaé subsistat; módo tute ipse té confirma et cónpara.

idem in Tereo (634):

atque íd ego semper síc mecum agito et cónparo,
quo pácto magnam mólem minuam…

Turpilius in Lemniis (99):

numquam únius me cónparavi sérvire elegántiae.

M. Tullius de Republica lib. VI (1): 'quam ob rem se conparet hic civis ita necesse est, ut sit contra haec, quae statum civitatis permovent, semper armatus'.

Afranius Epistula (116):

nám proba et pudíca quod sum, cónsulo et parcó mihi:
quóniam conparátum est, uno ut símus contentaé viro.

|| Cicero de Finibus Bonorum et Malorum lib. V (86): 'omnis auctoritas philosophiae consistit in beata vita comparanda'. Conparare, emere. Terentius in Heautontimorumeno (855):

des quî aúrum et vestem atque ália quae opu' sunt cónparet.

Conparare iterum aestimare. Accius Epinausimache (309):

proin tu íd cui fiat, nón qui facias, cónpara.

Conparare, adparare. M. Tullius in Verrem actione II (I, 65): 'ut erat inter suos copiosus, convivium conparat'. Conparare, dare. M. Tullius in Verrem, de suppliciis (II, V, 118): 'ex omni gemitu ac dolore certa merces conparabatur'. [257 M.]

CONPONERE, finire. Vergilius Aen. lib. I (374):

ante diem clauso conponet Vesper Olympo.

et in Bucolicis (III, 108):

non nostrum [est] inter vos tantas conponere lites.

Conponere, reficere, recreare. Vergilius Georg. lib. IV (438):

vix defessa senem passus conponere membra.

idem Aen. lib. I (249):

nunc placida conpostus pace quiescit.

Conponere, lenire. Vergilius Aen. lib. I (135):

sed motos praestat conponere fluctus.

Conponere, disponere, constituere. Vergilius Aeneidos lib. III (387):

quam tuta possis urbem conponere terra.

M. Tullius de Officiis lib. III (80): 'atque quod communiter conpositum fuerat solus edixit'. ― Sisenna Hist. lib. IV (63): 'exercitum dispertiunt, ad confligendum se conponunt'. Conponere rursus significat conparare. Accius in Armorum Iudicio (147):

quid est cúr conponere aúsis mihi te aut mé tibi?

Lucilius Satyrarum lib. IV (16):

Samnis, spurcus homo, vita ista dignu' locoque,
cum Pacideiano conponitur, optimu' multo
post homines natos gladiator qui fuit unus.

Sallustius in Iugurtha (48, 1): 'ubi Metelli dicta cum factis conposuit'. ― Vergilius Georgicon lib. IV (176):

non aliter, si parva licet conponere magnis.

Conponere, ornare. Vergilius Georg. lib. IV (417):

dulcis conpositis spiravit crinibus aura.

Conponere, colligere. M. Tullius in Verrinis, in Divinatione (47): 'si ab isto libro, quem tibi magister ludi nescio qui ex alienis orationibus conpositum dedit'.

Conponere, simulare vel fingere. Accius Agamemnonidis (45):

sic
multi, ánimus quorum atróci vinctus málitia est,
conpósita dicta e péctore evolvúnt suo;
quae, cúm conponas dícta factis, díscrepant.

Sallustius in Iugurtha (85, 31): 'non sunt composita verba mea. parvi id facio. ipsa se virtus satis ostendit'.

Conponere, coniungere. Vergilius lib. VIII (486):

conponens manibusque manus atque oribus ora.

Lucilius Satyrarum lib. VIII (3):

cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis
fictricis conpono, hoc est cum ψωλοκοποῦμαι.

idem in eodem (5):

tum latu' conponit lateri et cum pectore pectus.

Sallustius Historiarum lib. III (IV, 53): 'suspectusque fuit, incertum vero an per neglegentiam, societatem praedarum cum latronibus conposuisse'. Conponere pro redimere. Sallustius lib. I (63): 'quin lenones et vinarii laniique <et> quorum praeterea vulgus in dies usum habet pretio conpositi'.

CALX est finis. Lucilius Satyrarum lib. VII:

hoc est cum ad <calcem> […]

Vergilius lib. V (324):

calcemque terit iam calce Diores.

CALLET significat scit, hoc est, calliditate, quae est urbana scientia. Accius Aegistho (27):

melius quám viri
cállent mulieres.

Afranius Abducta (3):

néscis num eri mei ómnem melius cálluerint rem quám volo.

Pacuvius Atalanta (74):

…omnes quí, tamquam nos, sérviunt [258 M.]
sub régno, callent dómiti imperium métuere.

Serenus in Opusculis (13):

callet senium arte bibendi.

Accius Aeneadis aut Decio (8):

quó periti súmus in vita atque úsu callemús magis.

idem [in] Neoptolemo (475):

sátin astu et falléndo callet?

Sisenna Historiarum lib. III (44): 'Lucium Memmium, socerum Gai Scriboni, tribunum plebis, quem Marci Livi consiliarium fuisse callebant et tunc Curionis oratorem'.

Callet etiam dictum a callositate. Caecilius in Asoto (14):

tu iám callebis; ílle festus désidet.

Plautus in Persa (304):

…plus cálleo quam aprúnum callum cállet.

idem in Poenulo (578):

quíd opus verbis? cállum aprunum cállere aeque nón sinam.

[CONSTITVERE est disponere. Vergilius Aen. I (308):]

[hominesne feraene,]
[quaerere constituit.]

CONTENDERE, festinare. Vergilius Aen. lib. I (157):

quae proxuma litora cursu
contendunt petere.

M. Tullius in Verrinis, actione II (I, 67): 'haec ubi filio nuntiata sunt, statim exanimatus ad aedis contendit, ut et vitae patris et pudicitiae sororis succurreret'.

Contendere, intendere. M. Tullius in Hortensio (29): 'magna etiam animi contentio adhibenda est in explicando Aristotele, si legas'. ― Cicero Tusculanarum lib. II (54): 'ut onera contentis corporibus facilius feruntur, remissis obprimunt'. Contentio est perseverantia vel elatio. M. Tullius de Officiis lib. I (146): 'ex contentione vocis et summissione et ceteris similibus facile iudicabimus'. || Sallustius Historiarum lib. IV (20): 'rursus iumenta nacti ad oppidum ire contendunt'. Contendere, adstringere, intorquere. Vergilius Georg. lib. IV (412):

tanto, nate, magis contende tenacia vincla.

Sisenna Hist. lib. IV (90): 'simul et tormenta contenduntur'. Contendere significat conparare.

Plautus in Vidularia (fr. XII):

sígnum recte cónparebat: húius contendi ánulum.

Lucilius Satyrarum lib. I (24):

ut contendere possem
Thestiados Ledae atque Ἰξιονίης ἀλόχοιο.

idem lib. VII (4):

huncin ego umquam Hyacintho hominem, cortinipotentis
deliciis, contendi?

Caecilius Titthe (221): [259 M.]

egon vitám meam
Atticam conténdam cum istac rústicana Sýra?...

Licinius Macer in epistula ad senatum: 'illi suam vitam mecum contendunt, quorum in corpore ita crebra sunt vulnera † vitae, novae cicatrici ut locus non sit?' ―

Naevius in Lycurgo (36):

cáve sis tuam conténdas iram cóntra cum ira Líberi.

Accius in Tereo (647):

video égo te, mulier, móre multarum útier,
ut vím contendas túam <ad> maiestatém viri.

Varro Γνῶθι σεαυτόν (210): 'age nunc, contende alterum genus φιλοθέωρον, nequid ibi viderit melius'. Contendere, certare. M. Tullius de Officiis lib. I (87): 'miserrima omnino ambitio est honorumque contentio'.

Vergilius Aen. lib. IV (107):

quis talia demens
abnuat aut tecum malit contendere bello?

Sallustius in Iugurthino Bello (13, 3): 'fretus multitudine militum parabat armis contendere'. Contendere, continuare. Cicero de Oratore lib. I (261): 'id quod eius scripta declarant, et contentiones vocis et remissiones continerentur'. et de Oratore lib. III (224): 'nihil perniciosius quam ecfusa sine intermissione contentio'.

Contendere iterum significat extorquere. Cicero in epistula Cassi (ad Fam. XV, 14, 5): 'hoc a te ita contendo, ut in eo fortunas meas positas putem'. ― Accius in Eurysace (368):

† iam potero incipiam et si nequid, †
vi contendam, ut hinc conportet † texum Salaminem habeam. †

Turpilius Lemniis (92):

"habét potestatem" ― "úbi?" ― "potestatém senis".
pretió contendas, út redempto Phaédriae
liceát redire antíquam in consuetúdinem.

Varro Serrano, περὶ ἀρχαιρεσιῶν (450):

et petere imperium populi et contendere honores.

M. Tullius de Officiis lib. II (71): 'extremum [260 M.] autem praeceptum in beneficiis operaque danda, nequid contra aequitatem contendas'. Contendit proripuit vel direxit significat. Vergilius lib. V (520):

qui tamen aerias telum contendit in auras.

Licinius Macer (24): 'quo die magistratum obiit, repente celeri gradu per forum se in Capitolium contendit'.

Turpilius Philopatro (177):

em méas fortunas, máter! em qua caúsa huc opere máxumo
conténditur!

Pacuvius Duloreste (151):

nihil cóniectura quívi interpretárier
quorsum † flexivice contenderet.

M. Tullius de Republica (I, 16): 'sed audisse te credo, Tubero, Platonem Socrate mortuo primum in Aegyptum discendi causa, post in Italiam contendisse'.

Afranius Epistula (118):

nón licet me quá contendi sémita
pérvenire?

Sallustius in Iugurthae Bello (13, 4): 'ex proelio fugit in provinciam; ac deinde [inde] Romam contendere'.

Varro Quinquatrubus (445):

quí Tarentinúm tuum
ad Héracliden Pónticon conténderet. [261 M.]

CERNERE significat videre. Vergilius Aeneidos lib. III (677):

cernimus adstantes nequiquam lumine torvo.

Cernere rursum disponere. Lucilius Satyrarum lib.V (35):

postquam praesidium castris educere crevi.

idem lib. XIII (1):

acribus inter se cum armis confligere cernit.

Cernere, amittere. Varro Gerontodidascalo (189):

'non vides apud <Ennium> esse scriptum (222):

«tér sub armis málim vitam cérnere
quám semel modo párere»'.

Cernere, audire. Accius in Chrysippo (268):

"quíd agam? vox illíus est certe." ― "íd quidem omnes cérnimus."

Cernere, iudicare. Pacuvius Armorum Iudicio (32):

et aecum et réctum est, <id> quod póstulas.
iuráti cernant.

Ennius Thyeste (299):

ínpetrem facile áb animo <meo> út cernat vitále brabium.

Cernere rursum dimicare vel contendere. Accius Epinausimache (325):

primóres procerum próvocavit nómine,
si essét quis, qui mais sécum vellet cérnere.

Ennius in Medea Exule (222):

…nam tér sub armis málim vita cérnere.

Pacuvius Armorum Iudicio (23):

qui sése adfines ésse ad causandúm volunt,
dé virtute eis égo potestatém cernundi do ómnibus.

Cernere, rursum succedere: unde et cernere hereditatem filii (id est succedere patribus) sunt dicti. Accius Myrmidonibus (18):

régnum tibi permítti malunt. cérne. an tradam exércitus?

CIRCVMFERRE est proprie lustrare. Lucilius Satyrarum lib. II (16):

tum farto omnia sunt circumlata…

Plautus in Amphitryone (775):

iube istam
pró cerrita círcumferri.

Vergilius lib. VI (229):

idem ter socios pura circumtulit unda. [262 M.]

CONFIDENTIA est fiducia. Vergilius Aen. lib. I (452):

et adflictis melius confidere rebus.

Confidentia, duritia, patientia. Plautus in Asinaria (547):

scapulárum confidéntia, virtúte ulnorum fréti.

Confidentia rursum temeritas, audacia. Pacuvius in Atalanta (47):

gradere átque atrocem coérce confidéntiam.

idem (Lucil. X, 4):

liber, ínprobus,
confídens, nequam, málu' videatur…

Turpilius Leucadia (102):

víden tu Phrygis incéssum? quam est confídens! di istunc pérduint!

idem Hetaera (80):

nam quíd illoc homine vívit confidéntius?

Accius in Myrmidonibus (15):

íram infrenes, óbstes animis, réprimas confidéntiam.

Afranius Vopisco (376):

exclúdat uxor tám confidentér virum?
non fáciet.

Vergilius Georg. lib. IV (445):

nam quis te, iuvenum confidentissime, nostras
iussit adire domos?

Terentius in Andria (855):

néscioqui senéx venit modo: éllum, confidéns, catus.

Confidentia, constantia. M. Tullius de Republica lib. III (42): 'duas sibi res, quominus in vulgus et in foro diceret, confidentiam et vocem, defuisse'. ― Naevius in Danae (4):

éxcidit orátionis ómnis confidéntia.

Plautus in Amphitryone (836):

quaé non delinquít, decet
aúdacem esse, cónfidenter pró se et protervé loqui.

CONSTERNARI significat deici. Consternari rursum erigi. Pacuvius in Periboea (284):

consternare, anime, ex pectore hac † et volvere
consilium subit † omnes quod † denata est modo
qui pácto inimicis mórtem et huic vitam ófferas.

idem Duloreste (155):

únde exoritur? quó praesidio frétus? auxiliís quibus?
quó consilio cónsternatur? quá vi? cuius cópiis? [263 M.]

CVRRICVLVS, ut consuetudo fert (a curru diminutio est), dicitur brevissimum vehiculi biroti genus. Curriculus, cursus. Varro in epistula Iuli Caesaris:

quém simul ac Romám venisse mi ádtigit auris núntius,
éxtemplo rus ín curriculum cóntuli properé pedes.

CALVMNIA est malitiosa et mendax infamatio. Calumnia rursum calliditas. M. Tullius de Republica lib. III (9): 'ut Carneadi respondentis, qui saepe optimas causas ingenii calumnia ludificari solet'.

CALIDVM est fervens. Vergilius Aen. lib. IX (414):

volvitur ille vomens calidum de pectore flumen.

Caldum, citatum et velox. Varro περὶ κεραυνοῦ (411): 'cum dixisset Vitulus, ecce

tibi cáldis pedibus quídam naviculárius
semústilatus ínrumpit se in cúriam.'

Calidum, ferox et inconsultum. M. Tullius de Officiis lib. I (82): 'sic reperias multos, quibus periculosa et calida consilia'.

CAELVM est deorum domicilium. Vergilius Aeneidos lib. IV (247):

caelum qui vertice fulcit.

Caelum rursus aer. M. Tullius de Deorum Natura lib. II (42): 'aptiora eorum, qui terras incolunt eas, in quibus aer sit purus ac tenuis, quam illorum, qui utantur crasso caelo atque concreto'

CONTENTVS dicitur cui res etiam parva abunde est.

Vergilius lib. VII (736):

patriis sed non et filius arvis
contentus. [264 M.]

Terentius in Eunucho (121):

quia
neque tu úno eras conténta neque solús dedit.

Lucilius lib. XXX (15):

heis te versibus interea contentu' teneto.

M. Tullius ad Brutum (fr. 5): 'sic igitur facies et me aut amabis aut, quod contentus sum, diliges'. ― idem de Officiis lib. II (43): '[in] brevitatis causa familia contenti erimus una'. Contentum dicitur extensum. Vergilius lib. V (513):

tunc rapidus, iamdudum arcu contenta parato
tela tenens.

Lucilius lib. XXX (110):

hic ut muscipula contenta ac scorpio' cauda
sublata.

Contentum, conligatum, coniunctum. Vergilius Georg. lib. III (536):

contenta cervice trahunt stridentia plaustra.

Contentum, continuum, perseverans. Cicero Tusculanarum lib. V (97): 'Socraten ferunt, cum usque ad vesperum contentius ambularet quaesitumque esset ex eo, cur id faceret'.

COGERE, conradere. Varro in Eumenidibus (126):

furando tamen, ac morbo stimulatus eodem,
ex sese ipse aliquid quaerat cogatque peculi.

Cogere est urguere. M. Tullius de Officiis lib. III (55): 'Diogenes contra: «num te emere coegit, qui ne hortatus quidem est?»' ― Terentius in Eunucho (389):

"iubesne?" ― "iúbeo, cogo atque ínpero."

Cogere, mollire, subigere. Varro Virgula Divina (567):

sed pancarpineo cibo coacto
libamenta legens caduca victus.

Cogere, in unum colligere. Sisenna Historiarum lib. IV (88): 'submoti et intra moenia rursum coacti'. ― Cicero Tusculanarum lib. I (43): 'caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur'. ― Terentius in Heautontimorumeno (145):

quási talenta ad quíndecim
coégi.

M. Tullius ad M. Catonem (ad Fam. XV, IV, 2): 'coactoque in unum exercitu [265 M.] castra in Lycaonia aput Iconium faceret'. ― Vergilius in Bucolicis (VI, 85):

cogere donec oves stabulis.

Lucilius lib. XXVI (39):

raúco contiónem sonitu et cúrvis cogant córnibus.

Cogere, mulgere. Vergilius in Bucolicis (III, 98):

cogite oves, pueri si lac praeceperit aestus,
ut nuper, frustra pressabimus ubera palmis.

Cogere, stringere. Vergilius Georg. lib. IV (35):

nam frigore mella
cogit hiemps eademque calor liquefacta remittit.

Cogere, inpremere, coartare. Vergilius lib. VII (509):

quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis
scindebant.

CLAVDERE significat includere. Vergilius Georgicon lib. III (214):

aut intus clausos satura ad praesepia servant .

Claudere rursus obsistere. Vergilius Aen. lib. X (377):

ecce maris magna claudit nos obice pontus.

Claudere, circumire. Vergilius in Bucolicis (VI, 55):

claudite, nymphae,
Dictaeae nymphae, nemorum iam claudite saltus,
siqua forte ferant oculis sese obvia nostris
errabunda bovis vestigia.

CITVM, celer. Sallustius in Catilinae Bello (15, 5): 'citus modo, modo tardus incessus'. Citum, divisum vel separatum: unde et oscitare dictum est. Vergilius Aen. lib. VIII (642):

haut procul inde citae Mettum in diversa quadrigae
distulerant.

CITARE est vocare. M. Tullius in Verrem (II, II, 98): 'citat reum: non respondit; citat accusatorem'. Citare, incitare, provocare. M. Tullius de Divinatione (II, 5): 'quorum studio legendi non scribendi studium vehementius in dies citant?' Citare, laudare. M. Tullius de Officiis lib. I (75): 'citeturque Salamis clarissimae victoriae, quae anteponatur consilio Solonis'. [266 M.]

CADERE est ruere. Vergilius Georg. lib. I (109):

illa cadens raucum per levia murmur
saxa ciet.

Cadere, occidere. Vergilius Aen. lib. II (426):

cadit et Ripheus, iustissimus unus
qui fuit in Teucris.

Cadere, evenire. M. Tullius de Officiis lib. III (14): 'et, ut idem dicunt, omnes numeros habet nec praeter sapientem cadere in quemquam potest'.

CAPESSERE, perficere. Vergilius Aen. lib. I (77):

mihi iussa capessere fas est.

Plautus in Aulularia (590):

ín erum matura, ín se sera cóndecet capéssere.

Capessere, inmittere. Plautus in Asinaria (158):

quó magi' te in altúm capessis, aéstus te in portúm refert.

Capessere, recipere. Plautus in Amphitryone (262):

nunc pérgam eri imperium éxsequi et mé domum capéssere.

COMMODVM, sicuti plerumque, utile. Commodum, aptum, conveniens. Vergilius lib. XI (522):

accommoda fraudi.

Conmodum, integrum, totum. Lucilius (III, 6):

bis quina octogena videbis
conmoda at e Capua quinquaginta atque ducenta.

Plautus in Asinaria (725):

vigínti argenti cónmodas minás, eius quas dem mátri.

CANDET, ignitum est. M. Tullius de Officiis lib. II (25): 'candenti carbone adurebat capillum'. Candet, candidum est. Vergilius Aen. lib. IV (61):

candentis vaccae media [267 M.] inter cornua fundit.

Varro Γνῶθι σεαυτόν (203):

candéns córpore taúrús Triviaé lúmine Lúnaé.

CASTVM, sine lubidinis et turpitudinis nota. Vergilius Aen. lib. II (Georg. II, 524):

casta pudicitiam servat domus.

Castum, religiosum. Vergilius lib. VI (661):

quique sacerdotes casti, dum vita maneret.

Varro Gerontodidascalo (181): 'ergo tum sacrae, religiosae castaeque fuerunt res omnes'. ― idem in Eumenidibus (119):

nam quaé venustas híc adest gallántibus?
quae cásta vestis?

Castum, a furtis et rapinis apstinens. Varro Andabatis (27):

néc manus viscó tenaci tínxerant virí castas.

Castum, suave, iucundum. Varro Parmenone (394):

demítis acris pectóre luctus cantú castaque poési.

CENSERE significat existimare, arbitrari. Accius Eurysace (344):

nám ea oblectat spés aerumnosum hóspitem,
dum íd quod miser est, clám esse censet álteros.

Naevius Poenici Belli lib. VI (45):

censet eo venturum obviam Poenum.

Cassius Hemina Historiarum lib. II (16): 'censuit sese regem Porsennam occidere'. ― Quadrigarius Annali lib. VI (59): 'ne nos ad certationem censeas haec incepisse'. Censere, suscensere. Varro Caprino Proelio, περὶ ἡδονῆς (72): 'ne vobis censeam, si ad me referretis'.

COICERE est iacere. Vergilius Aen. lib. II (544):

telumque inbelle sine ictu
coniecit.

Afranius Simulante (308):

vellem íntervenissem ánte; nam, ut signa índicant,
hi cóniecere vérba inter sese ácrius.

Coicere, confligere, certare. Afranius Simulante (310):

"<te> nólim, mater, mé praesente, cúm patre
coícere." ― "non, † sine non vis, mél meum."

Coicere, agere. Afranius Materteris (216):

causam coícere hodie ad té volo:
ambón adestis? prófuturos árbitror. [268 M.]

Coicere, furari, auferre. Afranius Incendio (189):

sérvust mihi Nicásio,
scelerátus, curiósus. is cum fílio ei
coiécerat nescíoquid de ratiúncula.

Lucilius lib. II (25):

quid dicis? cur est factum? quo coicis istuc?

CONTINGERE est tangere. Vergilius Aen. lib. II (239):

funemque manu contingere gaudent.

Contingere, evenire. M. Tullius <Tusculanarum> lib. V (15): 'quod non modo singulis hominibus, sed potentissimis populis saepe contigit'. Ennius Thyeste (308):

quam máxime mihi hic hódie contigerít malum.

CONFERRE significationem habet manifestam. M. Tullius de Officiis lib. II (2): 'omnis meas curas cogitationesque in eam conferebam'. Conferre, conserere.

Vergilius lib. IX (44):

ergo etsi conferre manum furor iraque monstrat.

Conferre, contollere. Vergilius (Aen. IX, 690):

et conferre gradum et procedere longius audet.

Conferre, conparare. M. Tullius de Officiis lib. II (6): 'quae conferri cum eorum studiis potest?' Conferre, trasferre. M. Tullius de Officiis lib. II (6): 'ad hoc nos studium potissimum contulissemus'.

CONFECTVM dicitur occisum, exanimatum. Vergilius lib. XI (823):

hactenus, Acca soror, potui; nunc vulnus acerbum
conficit.

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 140): 'plagis confectum dico a lictoribus tuis civem Romanum ante oculos tuos concidisse'. Confectum, defessum.

Vergilius lib. XI (85):

ducitur infelix aevo confectus Acoetes.

Lucilius lib. XXVI (27):

túm doloribús confectum córpus animo obsístere.

M. Tullius de Officiis lib. II (2): 'nec me angoribus dedidi, quibus eram confectus'. Conficere, frangere.

Lucilius lib. XXVIII (XXIX, 35):

malo hércle vestro cónfectores cárdinum.

Conficere, colligere. [269 M.] Terentius Phormione (38):

…id ut confícerem. confeci: ádfero.

M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 5): 'in singulas tegulas inpositis [sescenti] sescenties confici posse'. ― et in Verrem actione II (I, 138): 'permagnam eum dicere ex illa re pecuniam confici posse'. ― Lucilius lib. XXVI (84):

† non te multitúdinem
tuórum, quam in album índidit tua déxtra, confecít sibi.

Conficere, facere. Terentius in Phormione (258):

bonás me absente hic cónfecistis núptias.

M. Tullius in Hortensio (88): 'ea facultas maioribus nostris erat, qui confectis senatusconsultis'. ― et Tusculanarum lib. I (22): 'nihil est enim apud istos, quod non eorum turba conficiat'. Conficere, explicare. M. Tullius de Officiis lib. II (9): 'honestatis pars confecta est, quam tibi cupio esse notissimam'. Conficere, consumere, finire. Terentius in Phormione (839):

<ne> cum híc non videant mé, conficere crédant argentúm suum.

M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 6): 'bellum, ut opinio mea fert, consensu civitatis confectum iam haberemus'. ― Lucilius lib. XXX (50):

conficit ipse comestque.

M. Tullius in Hortensio (81): 'quae est enim confectio valitudinis, quae deformatio corporis?'

CONCEDERE, dare vel permittere. M. Tullius in Verrem actione I (Div. 23): 'da mihi hoc; concede, quod facile est'. ― Vergilius lib. VII (305):

concessit in iras
ipse deûm antiquam genitor Calydona Dianae.

Terentius in Adelphis (216):

hui!
metuísti, nunc si dé tuo iure cóncessisses paúlulum.

Lucilius lib. XXIX (XXVIII, 16):

concédat homini id quód velit; deléniat.

M. Tullius de Officiis lib. III (39): 'si negent, omnia turpia per se ipsa fugienda esse concedant'.

Concedere, credere vel consentire. Terentius Phormione (805):

numquamne hódie concedés [270 M.] mihi

neque intélleges?

Lucilius lib. XXVII (48):

íd concedere únum atque in eo dáre quo superatúr manus.

Concedere, recedere vel cedere. Terentius in Hecyra (597):

hic vídeo me invisam ésse inmerito: témpus est concédere.

Afranius [in] Incendio (200):

atque étiam incedit hóc: procul concéssero.

Caecilius Titthe (227):

hic dúm abit, huc concéssero.

Cicero Tusculanarum lib. IV (63): 'ut cum magnitudine medicinae doloris magnitudo concederet'.

CONSEQVI significat sequi. Vergilius lib. V (152):

quem deinde Cloanthus
consequitur.

M. Tullius de Officiis lib. III (4): 'ex quo intellegi debet illum mentis agitatione <investigatione>que earum rerum quas cogitando consequebatur neque otiosum nec solum

umquam fuisse'. Consequi, adipisci. M. Tullius Epistula ad Caesarem lib. I (1): 'tunc cum ea, quae es ab senatu summo cum honore tuo consecutus'. ― idem in Verrem actione I (6): 'quod ego meo labore et vigiliis consecutus sum'. Consequi, exprimere, definire. M. Tullius ad Caesarem (11): 'extrema vero nec quanta nec qualia sint, verbis consequi possum'.

CONSERERE dictum est miscere. Vergilius Aen. lib. II (397):

multaque per caecam congressi proelia noctem
conserimus.

Conserere, inserere. Vergilius Georg. lib. II (37):

iuvat Ismara baccho
conserere.

[Constituere, instituere.] M. Tullius de Senectute (54): 'non consitiones modo delectant, sed etiam insitiones'.

CONVENIRE, placere, constitui. Sisenna Hist. lib. IV (62): 'signum nanctus a Papio, quod inter eos tolli convenerat'. Convenire, aptum esse. M. Tullius in Hortensio (57): 'nam quod vereris, ne non conveniat nostris aetatibus ista oratio, quae spectet ad hortandum'.

Convenire significat obvium fieri. Terentius in Eunucho (234):

conveni hodie adveniens mei loci quemdam atque ordinis
hóminem.

Convenire, videre. M. Tullius de Senectute (83): 'neque vero eos solum convenire aveo quos ipse cognovi, sed illos etiam de [271 M.] quibus audivi et legi et ipse conscripsi'. ― Plautus in Asinaria (274):

aétatem velím servire, Líbanum ut conveniám modo.

Convenire, colligi, coire. Vergilius Aen. lib. I (361):

conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni.

M. Tullius in Philippicis lib. III (5): 'cui quidem hodierno die, patres conscripti, nunc enim primum ita convenimus'. Convenire, constare. Terentius in Phormione (53):

…conveniet númerus, quantum débui.

Convenire, similem esse. Varro Longe Fugit Qui Suos Fugit (245): 'solus rex, solus retor, solus formonsus, fortis, aecus vel ad aedilicium modium, purus putus. si ad hunc charactera Cleophantus conveniet, cave attigeris hominem'. Convenire, placere, certum fieri. Vergilius lib. XII (183):

cesserit Ausonio si fors victoria Turno,
convenit Euandri victos discedere ad urbem.

M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum lib.V (86): 'vivendi cupiditate incensi omnes sumus; atque hoc mihi cum tuo fratre convenit'. Convenire, interpellare.

M. Tullius in Verrem actione II (I, 126): 'non dubitat quin, <si> ipse Verrem convenisset, aequitate causae, auctoritate sua conmovere hominem posset'. ― Lucilius lib. XXIX (117):

haec tum conventus tela insidiasque locavi.

CAEDERE est verberibus dedere. Terentius in Andria (199):

verbéribus caesum te ín pristinum, Dáve, dedam…

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 162): 'caedebatur virgis medio in foro Messanae civis Romanus'.

Caedere, excidere. Vergilius Georg. lib. I (173):

caeditur et tilia ante iugo levis.

Lucilius lib. XXVII (58):

lígnum caedat, pénsum faciat, aédis verrat, vápulet.

M. Tullius in Hortensio (58): 'aut tibi id ipsum pervertendum fuit, quod tu ne attigisti quidem, aut eius partes quasi membra quaedam caedenda'. Caedere, occidere vel mactare. Vergilius Georg. (II, 380):

non aliam ob [272 M.] culpam Baccho caper omnibus aris
caeditur.

et Aen. lib. II (266):

caeduntur vigiles.

Varro in Eumenidibus (125):

Aiax tum credit ferro se caedere Vlixem,
cum bacchans silvam caedit porcosque trucidat.

Caedere, inmolare. Plautus in Aulularia (567):

caedéndum conduxi égo illum.

Vergilius Aen. lib. V (96):

caedit quinas de more bidentis.

Caedere, frangere. Vergilius Georg. lib. III (364):

caeduntque securibus umida vina.

M. Tullius in Verrem actione II (I, 69): 'caedere ianuam saxis, instare ferro'. Lucilius lib. XXIX (47):

caede óstium, Gnatho! úrgue. restant: périimus!

Caedere, conmiscere. Lucilius lib. XXX (68):

lana, opus omne perit; pallor, tiniae omnia caedunt.

QVATERE significat percutere. Vergilius lib. VIII (596):

quadripedante putrem sonitu quatit ungula campum.

Quatit, infestat. Vergilius lib. IX (608):

aut rastris terram domat aut quatit oppida bello.

Quatit, excludit. Terentius in Eunucho (358):

"nímirum" ― "homó quatietur cérte cum donó foras."

Quatit, movet. Vergilius lib. X (762):

at vero ingentem quatiens Mezentius hastam.

CONSTAT, valet, consistit. Lucilius lib. XXVI (86):

trádo ergo alias númmo porro, quód mihi constat cárius.

Cicero Tusculanarum lib. I (42): 'animus; qui si est quattuor horum generum, unde omnia constare dicuntur'.

Constitit dicitur stetit. Vergilius Aeneidos lib. IV (252):

hic primum paribus nitens Cyllenius alis
constitit.

Constitit, erectus est. Plautus in Amphitryone (233):

…frémitú. virûm; éx spíritu átque anhélitu
nébula cónstát.

Vergilius lib. V (426):

constitit in digitos.

Cicero Tusculanarum lib. I (37 = trag. inc. 75):

…"ubi rígida constat crássa caligo ínferûm."

Constat, conpositum est. Lucilius lib. XXVI (24):

príncipio [273 M.] physici ómnes constare hóminem ex anima et córpore
dícunt.

Sisenna Historiarum lib. IV (58): 'multitudinem procul hostium constare viderunt'. Constat, convenit, manifestum est. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II (fr. 19): 'cum constet Caesarem Lupercis id vectigal dedisse. quî autem poterat id constare?' ― et Tusculanarum lib. I (40): 'sive quod a gravioribus leviora natura repellantur. quae cum constent'.

CONSTITVERE est proponere, definire. Vergilius Aen. lib. I (308):

hominesne feraene,
quaerere constituit.

Constituere, retinere, firmare. M. Tullius de Officiis lib. I (122): 'ineuntis enim aetatis inscitia senum constituenda et regenda est prudentia'. Constituere, parare. M. Tullius in Verrem actione II (I, 65): 'quod ubi erat Philodamo nuntiatum, tametsi erat ignarus, quantum sibi ac liberis suis iam tum mali constitueretur'. Constituere, erigere. Vergilius lib. VI (216):

et feralis ante cupressos
constituunt.

COLLIGERE, in unum redigere. Vergilius Aen. lib. V (15):

colligere arma iubet validisque incumbere remis.

M. Tullius in Philippicis lib. VI (7): 'succurrendum est D. Bruto; omnes undique copiae colligendae'. Colligere, reficere. Cicero in Verrem actione II (II, 48): 'sed manifesto furto perturbatus ubi se collegit'. Colligere, celare, subpremere. Vergilius lib. XII (491):

substitit Aeneas et se collegit in arma,
poplite subsidens.

Colligere, auferre. Lucilius lib. XXX (113):

ruis hoc et colligis omnia furtim.

Plautus in Aulularia (312):

quin ípse pridem tónsor unguis démpserat;
collégit, omnia ábstulit praeségmina.

CONTINENS est abstinens, integer. M. Tullius ad M. Catonem (ad Fam. XV, 3, 2): 'ut, quae copiis et opibus ferre vix possumus, ea mansuetudine et continentia nostra, [274 M.] sociorum fidelitate teneamus'. Continens, coniunctum, continuum. M. Tullius in epistula ad Senatum (ad Fam. XV, 2, 2): 'itaque cum exercitu per Cappadociae partem eam, quae cum Cilicia continens est, iter feci'. ― et in Hortensio (87): 'ne in continentibus quidem terris vestrum nomen dilatari potest'.

CVRATVM est sanatum. Curatum, post laborem refectum. Vergilius (Aen. III, 511):

corpora curamus, fessos sopor inrigat artus.

Curatum, cum dilectu apparatum. Lucilius lib. XXX (XXIX, 87):

et circumvolitant ficetulae, turdi; curatis, coci.

CONDVCERE est, sicuti usu, emere. Plautus in Aulalaria (567):

caedéndum conduxi égo illum.

Lucilius lib. XXIX (88):

mángo, non magná mercede, mágno quod condúxeris.

M. Tullius de Officiis lib. II (22): 'ut saepe in nostra republica videmus, mercede conducti'. Conducere, colligere, convocare. Varro Manio (259):

Mánius
máne suscitát; rostrum sub róstra fert, populum ín forum
cónducit.

Conducere, convenire. Lucilius lib. XXX (13):

et virtute tua et claris conducere cartis.

Conducere, utile esse (Lucil. dub. 1):

sólus vero sóli quid re et quaésti conducát scio.

M. Tullius de Officiis lib. III (101): 'stulte? si rei publicae conducebat? potest autem, quod rei publicae inutile sit, id cuiquam civi utile esse?' ― idem de Republica lib. I (49): 'facillimam autem in ea republica esse posse concordiam, in qua idem conducat omnibus'. ― Sisenna Historiarum lib. IV (77): 'quid <in> rem publicam suam maxume conducere videretur'.

CONCELEBRARE dicitur conmovere. Lucretius lib. I (3):

quae mare navigerum, quae terras frugiferentes
concelebras.

Concelebrare, diffamare: [275 M.] dictum a celebritate.

Lucilius lib. XXX (7):

multis indu locis sermonibu' concelebrarunt.

CREDERE est fidem habere dictis vel factis. Lucilius lib. XXVIII (21):

Hymnís, velim te <mi> íd quod verum est crédere.

Vergilius Aen. lib. II (247):

ora dei iussu non umquam credita Teucris.

Credere, fidei conmittere. Lucilius lib. XXVIII (24):

vitam ác fortunas cuí concrediderím meas.

Credere [est], servandum conmendare. Plautus [in] Aulularia (15):

ubi is óbiit mortem, quí mihi id aurum crédidit.

CONMODARE est mutuari. Lucilius lib. XXVII (30):

cérta sunt, sine détrimento quae ínter sese cónmodent.

M. Tullius de Officiis lib. II (15): 'atque ut dando et accipiendo mutuandisque facultatibus et conmodandis nulla re egeremus'. Conmodare, cum conmodo dare. M. Tullius ad filium lib. II (2): 'cui ego, quibuscumque rebus potero, libentissime conmodabo'.

CAPTARE, capere. Lucilius lib. XXVII (32):

quódsi paulispér captare atque óbservare haec vólueris.

COGNOSCERE est audire, aestimare. Lucilius lib. XXVI (XXVII, 33):

rém cognoscas símul et dictis ánimum adtendas, póstulo.

Pomponius Sponsa Pappi (167):

pól magi' curabo, úbi cognorint, ómnes una adséntiant.

Terentius in Andria (49):

eo pácto et gnati vítam et consiliúm meum
cognósces.

Vergilius Georg. lib. I (177):

ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.

Cognoscere, nosse vel perspicere. Vergilius lib. IX (245):

venatu adsiduo et totum cognovimus amnem.

idem Georg. lib. II (226):

nunc quo quamque modo possis cognoscere dicam.

M. Tullius in Hortensio (26): 'unde autem facilius quam ex annalium monumentis aut bellicae res aut omnis rei publicae disciplina cognoscitur?' ― idem [et] de [276 M.] Senectute (83): 'neque vero eos <solum convenire aveo quos> ipse cognovi, sed illos etiam de quibus [et] audivi et legi et ipse conscripsi'. Cognoscere, agnoscere.

Vergilius in Bucolicis (IV, 60):

incipe, parve puer, risu cognoscere matrem.

M. Tullius de Republica lib. I (inc. 4): 'cognosce mehercule, inquit, consuetudinem istam et studium sermonemque'. ― Varro Sesqueulixe (471): 'vereor ne me quoque, cum domum ab Ilio cossim revertero, praeter canem cognoscat nemo'.

CONPETERE significat quod est honorem vel coniugium vel quidvis aliud adversus alium petere. Vnde conpetitores, ut saepe. Conpetere, par esse vel simile. Vnde et in aestimatione rerum «hoc illi conpetit» dicimus. Conpetere, rei cuiusque meminisse aut constanter valere. Sallustius Historiarum lib. I (136): 'sic vero, quasi formidine adtonitus, neque animo neque auribus aut lingua conpetere'.

INCIPIT PER D LITTERAM.

DAMNARE est damno adficere. Vnde et condemnare dictum est. e contrario nullo damno adfectum indemnem probamus. Damnare est exheredare. Lucilius Satyrarum lib. XI (22):

Cassiu' Gaius hic operariu', quem Cephalonem
dicimu', sectorem furemque, hunc Tullius, inquam,
index heredem facit, et damnati alii omnes.

Damnari, necessitate constringi. Terentius in Phormione (422):

tuus ést damnatus nátus, non tu.

Damnare est et morti dare. Vergilius Aeneidos lib. IV (698):

nondum illi flavum Proserpina vertice crinem
abstulerat Stygioque caput damnaverat Orco.

Accius Armorum Iudicio (153):

maiór erit luctus, cúm me damnatum aúdiet.

M. Tullius in Verrem actione I (2): 'reus in iudicium [277 M.] adductus est Verres, homo vita atque factis omnium iam opinione damnatus'. Damnare et Condemnare pro liberare positum est. Titinius Veliterna (152):

fortasse vótum fuisse, quó die libér foret.
núnc eius voti cóndemnatust: ínmolavit hóstiam.

Vergilius lib. XII (727):

quem damnet labor aut quo vergat pondere letum.

Turpilius in Leucadia (127):

et ámplius <iam> illam ápparare cóndecet,
quandóquidem voti cóndemnata est.

Vergilius in Bucolicis (V, 80):

damnabis tu quoque votis.

Sisenna Historiarum lib. IV (100): 'quod voto damnati fetum omnem dicuntur eius anni statim consecrasse'. Cicero Tusculanarum lib. V (4): 'rerum naturam quam errorem nostrum damnare malumus'.

DELICERE est inlicere. Titinius Quinto (99):

quod eó parasitus hábeat, <ut> qui illúm sciat
delícere et noctem fácere possit dé die.

Lucilius lib. XXX (42):

nemo istum ventrem pertundet delicietque,
ut veniatque videbit?

DEFENDERE, vindicare, tueri. Defendere, depellere.

Vergilius in Bucolicis (VII, 47):

solstitium pecori defendite.

Ennius Achille (1):

sérva cives, défende hostes, cúm potes deféndere.

DELICA est aperi et explana. Titinius in Quinto (102):

quíd istuc est aut quíd istic sibi vult sérmo? mater, délica.

idem Prilia (82):

tibin comoédiam,
quáe sciam, non délicem?

Caecilius Obolostate (126):

"si linguás decem
habeám, vix habeam sáti' te quî laudém, Lache." ― "immo véro haec ante sólitus sum." ― "<res> delicat."

Accius in Achille (1):

qua re ália ex crimine ínimicorum effúgere possis, délica.

DELENITVS, ad nostram consuetudinem: placatus. [278 M.]

Turpilius in Demetrio (29):

vide mírum ingenium ac délenificam múlierem!
commórat hominem lácrimis.

Delenitus, delectatus. M. Tullius ad Cassium lib. I (ad Fam. XV, 16, 3): 'iam biennium est cum virtuti nuntium remisisti, delenitus inlecebris voluptatis'.

Lucilius lib. XXX (49):

praeservit, labra delingit, delenit amore.

Delenitus est mente alienatus. Plautus in Amphitryone (844):

délenitus súm profecto, ita út me, qui sim, nésciam.

Lucilius lib. XXVIII (16):

concédat homini id quód velit, deléniat,
corrúmpat prorsum ac nérvos omnis éligat.

Titinius Prilia (70):

verum énim dotibu' delíniti ultro etiam úxoribus ancíllantur.

DEGERE est agere. Lucretius lib. II (16):

degimus hoc aevi quodcumque est.

Degere est etiam minuere. Plautus in Aulularia (165):

núnc ego istam, sorór, laborem dégam et deminuám tibi.

Degere est detrahere. Plautus in Epidico (65):

deagitur córium de tergó meo.

DARE, exhibere. M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 48): 'Gn. Pompeius est Philo, qui fuit in Tyndaritano; cenam isti dabat aput villam'. ― Terentius [in] Heautontimorumeno (455):

…namque ei unam cénam atque eius cómitibus
dedí.

Dare, facere. Vergilius Aen. lib. I (79):

tu das epulis accumbere divûm.

et lib. III (77):

inmotamque coli dedit et contemnere ventos.

Da significantiam habet manifestam. idem Vergilius Aen. lib. III (85):

da propriam, Thymbraee, domum.

Da, dic. Vergilius in Bucolicis (I, 18):

sed tamen iste deus qui sit, da, Tityre, nobis.

etiam lib. VI (65):

tuque, o sanctissima vates,
praescia venturi, da, non indebita posco.

Terentius in Heautontimorumeno (10):

nunc, quam ób rem has partim dídicerim, paucís dabo.

Lucilius [279 M.] lib. XXX (12):

si liceat facere et iam hoc versibu' reddere quod do.

et lib. XXVIII (XXIX, 39):

persuáde et transi, vél da, quam ob rem tránseas.

Dare, adscribere. M. Tullius in Verrem, Divinatione (35): 'ego etiam quae tu sine Verre conmisisti, Verri crimini daturus sum. Dare, ostendere. Lucilius lib. XXVI (26):

ánimo qui aegrotát, videmus córpore hunc signúm dare.

Dare, praebere. Lucilius lib. V (28):

sicuti cum primus ficos propola recentis
protulit et pretio ingenti dat primitu' paucos.

DEPONERE est ponere. Vergilius in Bucolicis (III, 32):

de grege non ausim quicquam deponere tecum.

M. Tullius (de Off. II, 4): 'existimavi honestissime molestias posse deponi, si me ad philosophiam rettulissem'.

Deponere est conmendare. Accius in Erigona (51):

hóspitem depósitam interemes?

Afranius Epistula (130):

amáre, habere púerum depositúm foris.

M. Tullius de Officiis lib. III (95): 'ergo et promissa non facienda nonnumquam neque semper deposita reddenda'.

Deponere est alienare. Plautus in Aulularia (575):

ut mé deponat víno, eam adfectát viam.

Deponere est desperare: unde et depositi desperati dicuntur. Lucilius Satyrarum lib. III (65):

Symmachu' praeterea iam tum depostu' bubulcus
exalans animam pulmonibus aeger agebat.

Vergilius lib. XII (395):

ille ut depositi proferret fata parentis.

Accius in Tereo (636):

Tereús indomito móre atque animo bárbaro
conspéxit in eam amóre vecors flámmeo,
depósitus facinus péssimum ex deméntia
confíngit.

idem in Alphesiboea (73):

etsi est ín malis
depósitus anímus [meus], quaé scibo, exinde aúdiet.

M. Tullius in Verrem actione II (I, 5): 'itaque mihi videor, iudices, magnam et maxime aegram et prope depositam rei publicae partem suscepisse. ― Caecilius in Obolostate (121):

depositús modo
súm anima, vitá sepultus súm.

DESTITVI est desolari. Destitui rursum statui. Naevius in Gymnastico (52):

in álto navem iúbeat [280 M.] destitui ánchoris.

Caecilius in Symbolo (195):

destítuit omnes sérvos ad mensam ánte se.

DEDICARE est dicare. Indicare, Accius in Alphesiboea (78):

át vereor, cum te ésse Alcmeonis frátrem factis dédicas.

Caelius in Annalium lib. I (9): 'legati, quo missi sunt, veniunt, dedicant mandata'.

DICERE constituere. Terentius in Andria (102):

placuít; despondi. hic núptiis dictúst dies.

Dicere, denuntiare. Lucilius lib. XXVIII (9):

minitári aperte cápitis dicturúm diem.

Terentius in Andria (204):

sed dicó tibi,
ne témere facias.

Dicere est indicare. Vergilius in Bucolicis (III, 1):

dic mihi, Damoeta, cuium pecus?

Dicere, dicare. Vergilius lib. VI (138):

Iunoni infernae dictus sacer.

Dicere, destinare. M. Tullius de Officiis lib. III (45): 'et is qui morti addictus esset, paucos sibi dies conmendandorum suorom causa postulavisset'. Dicere etiam promittere. Pomponius in Pistoribus (117):

"númmos certos dícas." ― "dico quínquaginta mília."

Sallustius Hist. lib. II (80): 'eodem anno in Macedonia Gaius Curio principio veris cum omni exercitu profectus in Dardaniam <a> quibus potuit pecunias Appio dictas coegit'. ― Afranius in Vopisco (354):

igitúr quiesce; et quóniam inter nos núptiae
sunt díctae, parcas ístis verbis, sí placet.

idem Fratriis (159):

dat rústico nescíocui, vicinó suo,
perpaúperi, cui dícat dotis paúlulum.

Pacuvins in Hermiona (167):

príu' data est quam tíbi dari dicta aút quam reditum est Pérgamo.

Varro Mysteriis (330): 'init virgo, dos a femina ut auferatur. quae mihi posteaquam ad Concordiam dicta est'. Dicere, dare. M. Tullius de Officiis lib. II (69): 'conmode autem, quicumque dixit pecuniam'. [281 M.]

DIGNATVS significat dignus habitus. Vergilius [lib. III] (475):

coniugio, Anchisa, Veneris dignate superbo.

Accius in Neoptolemo (474):

sed quém mihi iungent? cuí, quae cum illo fúerim, dignabór dari?

idem in Atreo (231):

égone Argivûm impérium adtingam? aút Pélopis dignér domo?
quoí me ostendam? quód templum adeam? quem óre funesto ádloquar?

Cicero in Oratore (64): 'quamquam enim omnis locutio oratio est, <tamen unius oratoris locutio hoc proprio dignata nomine est>'. ― <idem de Oratore lib. III> (25): 'quae tamen consimili laude dignantur'.

DOMINVS dicitur cui servitur. Vergilius Aen. lib. I (282):

Romanos rerum dominos gentemque togatam.

Dominus rursum appellatur convivii exhibitor. Vnde et dominia convivia. Lucilius Satyrarum lib. VI (30):

qui te bonu' Iuppiter, inquit
Crasso Muciu', cum cenabat…
dominum fortem.

idem lib. XIII (12):

…primum domini atque sodalicia omnia
tollantur.

Turpilius Philopatro (185):

forte eó die
meretrícis ad me délenitatae Átticae ut convénerant
condíxerantque cénam aput me, Tháis atque Erótium,
Antíphila, Pythiás, ego extra cúbui domina…

Varro Papia Papae, περὶ ἐγκωμίων (374): 'dominum convivi, vinum aliudve quid mi laudato'. ― Sallustius Hist. lib. III (83): 'alter scriba Maecenas in imo, medius inter Tarquitium et dominum Perpennam'. ― M. Tullius in Verrem, Frumentaria (II, III, 9): 'ornari [282 M.]

argento dominia vestra'. ― Varro in Endymionibus (102): 'discumbimus murrati. dominus maturo ovo cenam committit'. Domini etiam mulierum amatores.

Dominus, maritus. Vergilius Aeneidos lib. IV (213):

conubia nostra
reppulit ac dominum Aenean in regna recepit.

DELIBERARE est dubitare. Terentius in Phormione (457):

ego ámplius delíberandum cénseo.

Deliberatum, conplacitum vel definitum. Turpilius in Philopatro (180):

certum ác deliberátum est me illis óbsequi.

DISCRIMEN, divisio, separatio. Cicero de Finibus Bonorum et Malorum (II, 44): 'homo et acutus et diligens Chrysippus non contemnit totumque discrimen summi boni in earum conparatione positum putat'.

Discrimen est periculum. Vergilius Aeneidos lib. I (204):

per quot discrimina rerum
tendimus in Latium.

Discrimen rursum separatio, a discernendo, unde [discriminale] et discerniculum dicitur acus, quae capillos a media fronte disseparat. ― Sallustius Hist. lib. I (126): 'Sertorius portis turbam morantibus et nullo, ut in terrore solet, generis aut imperii discrimine per calonum corpora ad medium quasi, deinsuper adstantium manibus in murum adtollitur'. ― Vergilius Aen. lib. I (574):

Tros Tyriusque mihi nullo discrimine habetur.

M. Tullius in Philippicis lib. XII (23): 'Etruriam discriminat Cassia'. ― Lucilius lib. XXIX (8):

et amábat omnes; némut discrimen nón facit,
neque sígnat linea álba.

Discrimen, certamen. Vergilius lib. V (154):

post hos aequo discrimine Pistrix
Centaurusque locum tendunt superare priorem.

DVCI, delectari vel avocari. M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum lib.V (42): 'dantque se ad ludendum fabellarumque [283 M.] auditione ducuntur'. Ducere, pati. Vergilius Aen. lib. IV (560):

nate dea, potes hoc sub casu ducere somnos?

Ducere, nudare, exerere. Vergilius lib. XII (377):

ille tamen clipeo obiecto conversus in hostem
ibat et auxilium ducto mucrone petebat.

Ducere, excitare. M. Tullius in Verrem actione II (II, 143): 'quod siquem statuae magno opere delectant, siquis earum honore aut gloria ducitur'. Ducere, consuetudine quam significantiam habeat, claret; sicut Vergilius Aen. lib. XI (85):

ducitur infelix aevo confectus Acoetes;

et multa talia. Ducere, inlicere, inducere. M. Tullius de Officiis lib. II (21): 'postremo pretio aut mercede ducuntur'. ― et de Senectute (26): 'sic adulescentes senum praeceptis gaudent, quibus ad virtutum studia ducuntur'. Ducere, extruere, erigere. Vergilius Aen. lib. I (423):

pars ducere muros
molirique arcem.

Ducere, existimare, iudicare. Varro Sexagesi (499): 'avidus iudex reum ducebat esse κοινὸν Ἑρμῆν'.

Vergilius lib. X (668):

tanton me crimine dignum
duxisti?

M. Tullius in Verrem, in Divinatione (66): 'clarissimi viri nostrae civitatis temporibus optimis hoc sibi amplissimum pulcherrimumque ducebant'. ― Lucilius lib. XXX (114):

non datur. admittit nemo, nec vivere ducunt.

<Ducere, agere>. <Lucilius lib. XXVI (98): >

<quí sex menses vítam ducunt>, Órco spondent séptimum.

M. Tullius de Officiis lib. III (96): 'a quattuor fontibus honestatis primo libro officia duximus'. Ducere, volvere, pertractare. Vergilius lib. VI (690):

sic equidem ducebam animo rebarque futurum.

Lucilius lib. XXIX (78):

age núnc, summam sumptús duc atque aerís simul adde aliéni.

Ducere, fabricare. Varro Γνῶθι σεαυτόν (201):

nil súnt Musae, Polyclés, vestrae,
quas aérifice duxtí.

Ducere, trahere, differre. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 7): 'ne [284 M.] res duceretur, fecimus ut Hercules Antianus in alium locum transferretur'. ― idem de Officiis lib. III (79): 'aput populum Romanum criminatus est, bellum illum ducere'. Ducere, proprium pro temporibus servare. Vergilius in Bucolicis (IX, 48):

astrum, quo segetis gauderent frugibus et quo
duceret apricis in collibus uva colorem.

Ducere, dimittere, descendere. Plautus in Aulularia (708):

ubi ille ábiit, ego me dúco † serium de árbore.

Ducere, gerere. Vergilius lib. VIII (55):

hi bellum adsidue ducunt cum gente Latina.

DIFFERRE est spatium temporis dare. Vergilius Aen. lib. VI (569):

distulit in seram conmissa piacula mortem.

Differre, diffamare, divulgare. Lucilius lib. XXX (34):

gaudes, cum de me ista foris sermonibu' differs.

Varro de Vita Pop. Rom. lib. IV: 'si modo civili concordia exequi rationem paret, rumores famam differant licebit nosque carpant'. Differre, dividere vel scindere.

Vergilius Georg. lib. III (197):

Scythiaeque hiemis atque arida differt
nubila.

Terentius in Adelphis (486):

…miseram me! dífferor dolóribus.

Vergilius lib. VIII (642):

haut procul inde citae Mettum in diversa quadrigae
distulerant.

Lucilius lib. XXX (35):

et maledicendo in multis sermonibu' differs.

Plautus in Aulularia (445):

nisi reddi
mihi vasa iubes, pipulo te differam ante aedis.

Differre, in ordinem ponere. Vergilius Georg. lib. IV (144):

ille etiam seras in versum distulit ulmos.

Differre, distare. M. Tullius in Verrem, Divinatione (61): 'ac vide, quid differat inter meam opinionem ac tuam'. ― Lucilius lib. XXVII (17):

tamen † aliti verruca aut cicatrix mediu' papulae differunt.

M. Tullius in Hortensio (37): 'quantum inter se homines studentes moribus, omni vitae ratione [285 M.] differant'.

DVRVM, solidum. Vergilius Aen. lib. IV (366):

sed duris genuit te cautibus horrens
Caucasus.

Durum, nocens. Vergilius Georg. lib. IV (246):

aut durum tineae genus.

Lucilius lib. XXX (10):

et saevo ac duro in bello multo optimus hostis.

Durum, patiens et perseverans. Vergilius Georg. lib. II (170):

Scipiadas duros bello.

et Aen. lib. I (207):

durate et vosmet rebus servate secundis.

Terentius in Adelphis (554):

nén hercle hic qui vúlt durare quísquam, si sic fít, potest.

Durum, inmite. Vergilius Georg. lib. III (258):

quid iuvenis, magnum cui versat in ossibus ignem
durus amor?

Terentius in Heautontimorumeno (204):

et quód illum insimulat dúrum, id non est.

DECERNERE est constituere, definire. M. Tullius de Officiis lib. I (80): 'quare expetenda quidem magis est decernendi ratio quam decertandi fortitudo'. ― Vergilius lib. IV (475):

decrevitque mori.

Terentius in Andria (219):

quidquíd peperisset, décreverunt tóllere.

Plautus in Asinaria (73):

eos mé decretum est pérsequi morés patris.

Varro in Eumenidibus (147): 'forenses decernunt: Existimatio nomen meum in sanorum numerum refert'.

Decernere [ut] est dicere. Plautus in Amphitryone (fr. XIV):

quí nequeas nostrórum uter sit Amphitryo decérnere.

Decernere, certare. Vergilius Aen. lib. XI (218):

ipsum armis ipsumque iubent decernere ferro.

idem Georg. lib. III (218):

cornibus inter se subigit decernere amantis.

M. Tullius Philippicarum lib. III (33): 'quam ne serviamus animis armisque decernere'.

DIMISSVM, abiectum. M. Tullius de [286 M.] Officiis lib. III (115): 'perspicuum est enim ea quae timido animo, humili, dimisso <fractoque fiant>' […]

unus áccipit,
ádfert dimissum, húmile, miserandum, ábiectum…

Vergilius Aen. lib. III (320):

deiecit vultum et demissa voce locuta est.

Lucilius lib. XXVII (11):

re ín secunda tóllere animos, [et] ín mala demíttere.

Cicero Tusculanarum lib. V (24): 'non est ausus elate et ample loqui, humiliter demisseque sentire'. Dimittere, permittere, in potestatem dare. M. Tullius de Repub. lib. I (62): 'tum annui consules, tum dimissi populo fasces'. Dimittere est derelinquere. M. Tullius ad Caesarem lib. III (9): 'quae si videres, non te exercitu retinendo tuereris, sed eo tradito aut dimisso'. Demittere, desuper mittere. Vergilius Aen. lib. II (262):

demissum lapsi per funem.

Sallustius Hist. lib. II (70, 3): 'cum machinato strepitu demissum Victoriae simulacrum coronam capiti inponebat'. ― Varro in Meleagris (302): 'cum etiam Thais Menandri tunicam demissam habeat ad talos'.

Dimittere, dare. Vergilius Georg. lib. III (35):

dimissaeque ab Iove gentis
nomina.

Dimittere, mittere. Vergilius Aen. lib. I (576):

equidem per litora certos
dimittam.

DIGNARI dicitur dignum aliquem deputare. Vergilius lib. X (732):

atque idem fugientem haut est dignatus Oroden
sternere.

Dignatus rursum, qui ab alio habetur dignus. Vergilius Aen. lib. III (475):

coniugio Anchisa Veneris dignate superbo.

DISCERE est ignotam rem meditando adsequi. Lucilius lib. IX (66):

labora
discere, ne te res ipsa ac ratio ipsa refellat.

Vergilius lib. XII (435):

disce, puer, [287 M.] virtutem ex me.

Discere, temptare. Vergilius lib. V (222):

et fractis discentem currere remis.

DEFVNCTVM dicimus consuetudine mortuum. Vergilius lib. VI (306):

defunctaque corpora vita.

Defuncti, liberati. Vergilius lib. VI (83):

o tandem magnis pelagi defuncte periclis.

DISTRAHERE est vendere. Lucilius lib. XXIX (fr. XL):

dívidánt, dífferánt, díssupént, dístrahánt.

Distrahere, separare. Terentius in Phormione (201):

quód si eo meae fortúnae redeunt, Phánium, abs te ut dístrahar.

M. Tullius in Philippicis lib. II (23): 'quid <ego illum ab eo distrahere conarer?> ― <idem de Officiis lib. III (11): 'qui> primum haec natura cohaerentia opinione distraxissent'. ― Varro de Vita Pop. Rom. lib. II: 'distractione civium elanguescit bonum proprium civitatis atque aegrotare incipit et consenescit'. Distrahere, dividere, diffindere.

Vergilius lib. VII (767):

turbatis distractus equis.

Varro de Vita Pop. Rom. lib. I: 'Mettum Fufetium propter perfidiam interemit, poene imperiosius quam humanius; nam equis ad curriculum ex utraque parte diligatum distraxit'.

DICARE dictum est constituere, consecrare. Vergilius lib. V (60):

urbe velit posita templis sibi ferre dicatis.

Dicare, tradere. M. Tullius in Epistola ad Caesarem lib. I (fr. 2): 'Balbum quanti faciam quamque ei me totum dicaverim, ex ipso scies'. ― Lucilius lib. XXX (59):

iuratam se uni, cui sit data deque dicata.

Dicare, indicare, nuntiare. Lucilius lib. XXX (5):

sicubi ad auris
fama tuam pugnam clarans adlata dicasset.

DETRAHERE dicitur derogare. M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 53): 'et si quaeritis, ut ipse de me detraham, illos ego accussatores puto'. Detrahere,

tollere. [288 M.] Terentius Heantontimorumeno (124):

adsído: adcurrunt sérvi, [i] soccos détrahunt.

Vergilius Georg. lib. IV (513):

observans nido inplumis detraxit.

M. Tullius in Frumentaria in Verrem (II, III, 165): 'postremo, sicui civitati solvit, tantum detraxit quantum conmodum fuit'. ― idem de Officiis lib. III (23): 'numquam conmittet, ut alienum adpetat et id quod alteri detraxerit sibi adsumat'. ― et in Hortensio (68): 'ut ea sibi ratio vera restituat, quae consuetudo vitiosa detraxerat'. Detrahere, extrahere. Lucilius lib. XXIX (43):

cum ipsi ín lutum descéndant, tum alios détrahant.

DESPICERE est pro nihilo habere. M. Tullius in Verrem actione II (I, 123): 'quem ad modum tenuissimum quemque contempserit, despexerit, liberum esse numquam duxerit'.

Vergilius in Bucolicis (II, 19):

despectus tibi sum nec qui sim quaeris, Alexi.

M. Tullius de Officiis lib. II (36): 'despiciunt autem eos et condemnant, in quibus nihil virtutis, nihil animi, nihil nervorum putant'. Despicere, desuper aspicere.

Vergilius Georg. lib. II (186):

qualem saepe cava montis convalle solemus
despicere.

M. Tullius in Hortensio (69): 'consolabitur eam magnitudo animi et humananun opinionum alta quaedam despectio'.

DEICERE, elidere. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II (fr. 20): 'de statua nescio cuius Clodi; quam cum restitui iussisset † ancone cum hero † deiectam esse ex senatus consulto'. Deicere dicitur mittere. Vergilius lib. VIII (427):

toto genitor quae plurima caelo
deicit in terras.

Lucilius lib. XXVII (XXVIII, 34):

has éx fenestris ín caput
deíciam, qui prope ad óstium aspiráverint.

Deicere, praecipitare. M. Tullius in Verrem actione I (23): 'si me aedilitate deiecissent'. ― [289 M.] Lucilius lib. XXIX (5):

detrúsus tota ví deiectusque Ítalia.

Deicere, avertere. M. Tullius in Philippicis (I, 1): 'nec vero usquam <discedebam> nec a re publica deiciebam oculos'.

DEDVCTVM dicitur molle et suave. Vergilius Bucolicis (VI, 5):

pascere oportet ovis, deductum dicere carmen.

Deducere, vocare. M. Tullius de Republica lib. I (34): 'quare, si placet, deduc orationem tuam de caelo ad haec citeriora'. Deductum, delectatione ductum. Vergilius in Bucolicis (VIII, 69):

carmina vel caelo possunt deducere lunam.

Lucilius lib. XXVII (23):

íllo oculi dedúcunt ipsi atque ánimum spes illúc rapit.

Deducere, trahere, movere. Sisenna Hist. lib. IV (97): 'ab armis recedere, praesidia de locis deducere'. Deductum, deminutum, subpressum. Lucilius lib. XXX (84):

deducta tunc voce leo: cur tu ipsa venire
non vis huc?

Deducere, depravare, transvertere a recto. M. Tullius in Hortensio (70): 'habet enim ipsa certam et definitam viam, et ex ea multis vitiis et erroribus depravata deducitur'. ― Vergilius Georg. lib. I (269):

rivos deducere nulla
relligio vetuit.

DEFERRE, abducere. Vergilius Aen. lib. V (730):

defer in Italiam.

Deferre est adferre. Vergilius Aen. lib. IV (357):

celeris mandata per auras
detulit.

Deferre, celatum prodere. Lucilius lib. XXIX (XXVIII, 1):

quaprópter certum est fácere contra ac pérsequi
et nómen deferre hóminis.

DESTINARE dicitur parare. Destinare, emere.

Lucilius lib. XXIX (74):

facio.
ád lenonem vénio, tribus in líbertatem mílibus
déstiner.

DOCERE significat disciplinam vel artem quampiam magisterio dare. Vergilius Aen. lib. V (523):

docuit [290 M.] post exitus ingens.

Docere, dicere. Lucilius lib. XXIX (107):

at non sunt similes, neque dant. quid? sin dare vellent,
acciperesne? doce.

DILIGERE manifestam habet significationem, ut plerumque. Diligit, dividit. Plautus in Curculione (424):

clipeátus elephantum úbi machaera díligit.

Titinius Prilia (84):

pérnam totam díligit.

DEXTRVM dicitur dextrae partis. Vergilius lib. V (162):

quo tantum mihi dexter abis?

Dextrum dicitur felix, propitium. Vergilius Aen. lib. VIII (302):

et nos et tua dexter adi pede sacra secundo;
multa similiaque multorum.

DEPRECOR, amolior, depello, propulso. M. Tullius de Republica lib. VI (2): 'non modo invidia pari non erant, sed etiam Claudi invidiam Gracci caritas deprecabatur'. ― Ennius Erectheo (128):

qui núnc aerumna meá libertatém paro,
quibu' sérvitutem meá miseria déprecor.

DIVORTIVM et rerum omnium separatio. Cicero de Oratore lib. III (69): 'sic e conmuni sapientiae iugo sunt doctrinarum facta divortia'. Divortium, flexus de via, a divertendo. Vergilius lib. IX (379):

obiciunt equites sese ad divortia nota.

INCIPIT PER E LITTERAM.

EXIGERE, vi extorquere. M. Tullius in Divinatione (30): 'et cum esset tritici modius sestertiis duobus, pro frumento in modios singulos duodenos sestertios exegisse'. Exigere, inquirere, verum perdiscere. Vergilius Aeneidos lib. I (309):

quaerere constituit sociisque exacta referre.

Exigere est excludere. Plautus in Aulularia (412):

itaque ómnis exegít foras…

Terentius [291 M.] in Andria (27):

spectándae an exigéndae sint vobís pius.

Afranius Fratriis (165):

† retinebitur vir ut voluntate una
probábili praegnátem quod non éxigat. †

Naevius Danae (9):

indigne éxigor patria ínnocens.

M. Tullius in Philipp. lib. II (69): 'claves ademit forasque exegit'. ― Lucilius lib. XXVI (46):

véstimentis frígus atque horrórem exacturúm putet.

Exigere, debitum repetere. M. Tullius epistula ad Cassium (ad Fam. XV, XVI, 1): 'sed non urgeo: longiores enim expectabo, vel potius exigam. quando, hercle, ego temere exigam?' Exigere, facere, cogere. Vergilius Aeneidos lib. II (356):

quos inproba ventris
exegit caecos rabies.

Exigere significat agere. Plautus Captivis (1009):

"sálve, Tyndare." ― "ét tu, cuius caúsa hanc aerumnam éxigo."

Vergilius Aeneidos lib. I (74):

omnis ut tecum meritis pro talibus annos
exigat.

Terentius in Hecyra (490):

illíque exopto ut rélicuam vitam éxigat.

Lucilius lib. XXIX (11):

cúm cognoris, vítam sine cura éxigas.

Exigere, definire, constituere. Vergilius Aeneidos lib. IV (475):

decrevitque mori, tempus secum ipsa modumque
exigit.

Exactum transcursum, praeteritum. Vergilius Georgicorum lib. III (190):

at tribus exactis ubi quarta acceperit aestas.

et eodem (139):

exactis gravidae cum mensibus errant.

ELIDERE est secundum consuetudinem deicere. Elidere etiam excludere significat. Vergilius lib. VIII (261):

elisos oculos et siccum sanguine guttur.

Plautus in Rudente (659):

iúbe oculos elídere itidem ut sépiis faciúnt coqui.

Lucilius Satyrarum lib. II (9):

iniuriatum hunc in fauces invasse animamque
elisse illi.

Elidere, suffocare vel occidere. Vergilius lib.VIII (289):

geminasque premens [292 M.] eliserit angues.

EXANCLARE significat exaurire. Plautus [in] Sticho (272):

ne iste édepol vinum póculo pausíllulo
saepe éxanclavit súbmeram scitíssime.

Exanclari, perfici. Pacuvius Periboea (290):

nón potest, Melaníppe, hic sine tua ópera exanclarí labos.

Exanclare etiam significat perpeti. Ennius Andromacha Aechmaloto (90):

quantís cum aerumnis íllum exanclaví diem!

Accius Diomede (270):

fere exanclávimus
tyránni saevum ingénium atque execrábile.

idem Amphitruone (91):

pértolerarem vítam cladesque éxanclarem inpétibilis.

Lucilius lib. XXX (8):

quantas quoque modo aerumnas quantosque labores
exanclaris.

Exanclare, effundere. Ennius Eumenidibus (134):

nísi patrem matérno sanguine éxanclando ulcíscerem.

ELIMINARI est exire. Ennius Medea Exule (214):

antíqua erilis fída custos córporis,
quid síc te extra aedis éxanimata elíminas?

Accius Phoenissis (592):

égredere, exi, ecfér te, elímina urbe.

idem Meleagro (448):

timide elíminor
clámore simul átque nota vóx ad auris áccidit.

Varro Serrano, περὶ ἀρχαιρεσιῶν (459): 'occipitium arivo † deo ostendo, ex oraclo elimino me'.

Eliminare rursum excludere. Pacuvius Duloreste (134):

ubi ille ést? me miseram! quónam clam se elíminat?

Pomponius Concha (33):

vós isti manéte: eliminábo extra aedis cóniugem.

ELIDERE, conlidere. Vergilius Aeneidos lib. III (567):

ter spumam elisam et rorantia vidimus astra.

Cicero Tusculanarum lib. V (16): 'qui rebus his fractus aegritudine eliditur, potest tandem esse non miser?'

Elidere, deicere. M. Tullius de Republica lib. II (68): 'ut auriga indoctus e curru trahitur, opteritur, laniatur, eliditur'. [293 M.]

EVADERE, exire, tendere. Terentius Phormione (111):

scín quam? quo evadát vide.

Lucilius lib. XXVII (XXVI, 7):

évadat saltem áliquid aliqua, quód conatus súm…

Plautus in Asinaria (51):

demíror quid sit ét quo evadat sum ín metu.

Evadere, fieri, produci. M. Tullius Philippicarum lib. II (18): 'an verebare ne non putaremus natura te potuisse [non] inprobum evadere?' Evadere est liberari. Sallustius [in] Iugurtae bello (56, 6): 'ac ni Marius signa inferre atque evadere oppido properavisset, profecto cuncti aut magna pars Sicensium fidem mutavissent.'

Vergilius lib. IX (560):

nostrasne evadere demens
sperasti te posse manus?

Lucilius lib. XXVI (87):

ídcirco omnes évasuros cénsent aegritúdinem.

Sisenna Historiarum lib. IV (87): 'cohors una cursim concitata, qua murus erat interruptus, evadit'. Evadere, ascendere. Vergilius Aeneidos lib. II (458):

evado ad summi fastigia culminis.

Evadere, apparere. Vergilius Aeneidos lib. II (531):

ut tandem ante oculos evasit et ora parentum.

EXCIPERE est seiungere, separare. Vergilius lib. IX (270):

ipsum illum, clipeum cristasque rubentis
excipiam sorti.

Excipere, excusare vel celare. Plautus [in] Aulularia (774):

nec partém tibi

ádeo, cuiumst, índipisces néque furem excipiés?...

Excipere est suscipere. Vergilius Aeneidos lib. III (317):

heu! quis te casus deiectam coniuge tanto
excipit?

M. Tullius in Verrem, de suppliciis (II, V, 118): 'filiorum suorum postremum spiritum ore excipere liceret'.

Excipit, obprimit vel circumvenit. Vergilius Aeneidos lib. III (331):

et scelerum furiis agitatus Orestes
excipit incautum.

M. Tullius ad Pompeium lib. IV (ad Att.VIII, XI, D, 2): 'quod si esset, non modo iter meum interclusum, sed me ipsum plane exceptum putabam'. ― et rursum (ib. 3): 'admoniti sumus ut caveremus ne exciperemur a Caesare'.

Excipere rursum extrahere. M. Tullius de Republica lib. IV (8): 'quod insepultos reliquissent eos, quos e mari propter vim tempestatis excipere non potuissent, innocentes necaverint'. Vergilius in Bucolicis (III, 17):

non ego te vidi Damonis, pessime, caprum
excipere insidiis?

Excipere, manere, habere. Vergilius Georg. lib. IV (206):

ergo ipsas quamvis angusti terminus aevi
excipiat.

Excipere, captare. Cicero de Oratore lib. II (32): 'quaedam dari exacuta ad pertractandos animos hominum et ad excipiendas eorum voluntates'. [294 M.]

EXPLORARE est intentius observare. Vergilius Aen. lib. IX (169):

nec non trepidi formidine portas
explorant.

M. Tullius de Officiis lib. III (75): 'hac vi non utatur, ne si exploratum quidem habeat, id omnino neminem umquam suspicaturum'. Explorare, verum inquirere. Vergilius Aeneidos lib. I (306):

exire locosque
explorare novos.

Explorare, probare. M. Tullius in Verrem actione II (I, 15): 'tum in reliquis explorata atque provisa'.

Lucilius lib. XXIX (63):

certúm scio
ésse ita ut dicís; nam mihi erant de íllo explorata ómnia.

M. Tullius de Senectute (67): 'quis est tam stultus, quamvis adulescens, cui sit exploratum se ad vesperum esse victurum? Explorare, siccare. Vergilius Georgicorum lib. I (175):

et suspensa focis explorat robora fumus.

EXERCERE, fatigare. Terentius in Adelphis (587):

í sane: ego te exércebo hodie ut dígnus es, silicérnium.

Exercere est exagitare vel conmovere. M. Tullius de Officiis lib. I (88): 'exercenda etiam est facilitas et altitudo animi'. Vergilius Aeneidos lib. III (182):

nate [295 M.] Iliacis exercite fatis.

Exercere, insequi. Vergilius Aeneidos lib. IV (622):

tum vos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum
exercete odiis.

Exercere, solidare. Sallustius in Iugurthae bello (71,1): 'Nabdalsa exercito corpore'. ― Cicero Tusc. (V, 3): 'equidem eos casus, in quibus me fortuna vehementer exercuit'. Exercere, inmittere. Vergilius Georgicorum lib. II (369):

tunc denique dura
exerce imperia et ramos conpesce fluentis.

Plautus in Amphitryone (324):

si ín me exercitúru's, quaeso in párietem, priús domes.

Exercere, in meliorem usum et fructum formare.

Vergilius Georgicorum lib. I (99):

exercetque frequens tellurem atque inperat arvis.

EQVITEM cum consuetudine aut a magistro equorum aut a sessore appellemus, ut Vergilius lib. IX (367):

interea praemissi equites ex urbe Latina;

et lib. X (893):

effusumque equitem super ipse secutus;

Equitem Vergilius Georgicorum lib. III (116) equum dici voluit:

inpositi dorso atque equitem docuere sub armis
insultare solo et gressus glomerare superbos.

EXTERRITVM pavefactum significat. Vergilius lib.V (215):

plausumque exterrita pinnis
dat tecto ingentem.

Varro Eumenidibus (117):

vidémus populum, Fúriis instinctúm tribus,
divérsum ferri, extérritum formídine.

Exterritum, accensum, inflammatum. Vergilius Georgicorum lib. III (434):

saevit agris asperque siti atque exterritus aestu.

EXPERIRI est pati, sentire. Vergilius Aen. lib. I (201):

vos et Cyclopea saxa
experti.

et Terentius in Hecyra (489):

nam fuísse erga me míro ingenio expértu' sum. [296 M.]

Experiri, temptare. Vergilius Aeneidos lib. IV (415):

nequid inexpertum frustra moritura relinquat.

Terentius in Eunucho (789):

ómnia prius éxperiri quam ármis sapientém decet.

Lucilius lib. XXX (14):

summatim tamen experiar rescribere paucis.

Plautus in Asinaria (247):

dígnos <indignós> adire atque experiri certum est mihi.

Experiri, scire. M. Tullius Epistularum ad Brutum lib. VII (2): 'his contraria atque parata, ut esse solet, expertus sum'. ― Vergilius lib. XI (283):

experto credite, quantus
in clypeum insurgat.

EXIRE manifestam habet significationem; ut Terentius in Eunucho (668):

exí foras, sceléste! at etiam réstitas,
fugitíve?

Exire, evadere, liberari. Lucilius lib. XXVIII (36):

ne hoc fáciat atque ex hác is aerumna éxeat.

Exire, vitare. Vergilius lib. V (438):

corpore tela modo atque oculis vigilantibus exit.

Exire, erumpere. Vergilius Aeneidos lib. II (496):

non sic aggeribus ruptis cum spumeus amnis
exit.

Exire, prohibere. Vergilius lib. XI (750):

sustinet a iugulo dextram et vim viribus exit.

EXPEDIRE, utile esse. Terentius Heautontimorumeno (388):

éxpedit bonas ésse vobis; nós quibu'cum est res nón sinunt.

Lucilius lib. XXVII (22):

égo enim an perficiam út me amare expédiat?

M. Tullius de Officiis lib. II (68): 'saepe enim aut eos laedunt quos non debent aut eos quos non expedit'.

Expedire est definire. Vergilius Aeneidos lib. III (378):

et Ausonio possis considere portu,
expediam dictis.

Terentius in Phormione (197):

atque ea, sí potes, verbo éxpedi.

Expediri, liberari. Vergilius Aeneidos lib. II (632):

flammam inter et hostis
expedior.

Terentius Hecyra (755):

téque hoc crimine éxpedi.

<M. Tullius in Verrem, actione II> (II, 106): '<videte ut, dum expedi> re se vult, induat'. Sisenna Historiarum lib. IV (84): [297 M.] 'funis expediunt, claustra foribus inposita periclitantur'. Expedire, proferre. Vergilius Aeneidos lib. I (701):

Cereremque canistris
expediunt.

M. Tullius de suppliciis, in Verrem (II, V, 161): 'hominem proripi atque in foro medio nudari ac deligari et virgas expediri iubet'. Expedire, colligere. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 8): 'ex ceteris autem generibus tunc pecunia expedietur, cum legionibus victricibus erunt quae spopondimus persolvenda'.

ENIXA dicitur partu levata. Vergilius Aeneidos lib. III (391):

triginta capitum fetus enixa iacebit.

Enixa, subiugata. Vergilius Aeneidos lib. III (327):

servitio enixae tulimus.

EFFERRE, subdere. Lucilius lib. XXVI (38):

dépugnabunt pró te ipsi et moriéntur ac se ultro éfferent?

Efferre significat proferre. Vergilius (Aen. V, 424):

tunc satus Anchisa caestus pater extulit aequos.

et lib. II (657):

mene efferre pedem, genitor?

Lucilius lib. XXVI (5):

égo ubi quem ex praecórdiis
écfero versúm.

Ennius Medea (241):

utinám ne umquam, Medé, cordis †
cupidó corde pedem extétulisses!

Ecferre, ostendere. Vergilius lib. VIII (1):

ut belli signum Laurenti Turnus ab arce
extulit.

Ecferre, erigere, levare. Vergilius lib. V (443):

ostendit dextram insurgens Entellus et alte
extulit.

Lucilius lib. XXX (73):

continuo, simul ac paulo vehementius aura
inflarit fluctus, erexerit extuleritque.

Extollere, differre. Caecilius Plocio (179):

ábi intro atque istaéc aufer; tamen hódie extollat núptias.

Ecferre, edere, provehere. Vergilius Georgicorum lib. II (169):

extulit haec Decios, Marios.

Lucilius lib. XXVI (79):

nón idcirco extóllitur <nec> vítae vegrandí datur.

M. Tullius in Hortensio (21): 'praeter ceteros nostra [298 M.] extulit civitas'. Efferre, extollere. M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 124): 'nimium forsitan haec illi mirentur atque ecferant'. ― Lucilius lib. XXIX (89):

ómnia alia, in quíbus ecferimur rébus, ne ego multís loquar.

M. Tullius de Officiis lib. II (36): 'itaque eos viros suspiciunt maximisque ecferunt laudibus'.

EXPLERE dicitur inplere. Lucretius lib. III (1004):

atque explere bonis rebus satiareque numquam.

Vergilius Georgicorum lib. III (431):

inprobus ingluviem ranisque loquacibus explet.

Explere, minuere. Vergilius lib. VI (545):

discedam, explebo numerum reddarque tenebris.

EDVCERE, erigere. Vergilius lib. VI (177):

aramque sepulchri
congerere arboribus caeloque educere certant.

Educere dicitur exuere. Vergilius lib. X (744):

hoc dicens eduxit corpore telum.

Educere, educare. Terentius in Adelphis (48):

edúxi a parvulo; hábui, amavi pró meo.

EXCVTERE dicitur conmovere. Vergilius lib. XII (6):

gaudetque comantis
excutiens cervice toros.

M. Tullius de Officiis lib. III (81): 'explica atque excute intellegentiam tuam'. Excutere, emittere.

Vergilius lib. XI (615):

excussus Aconteus
fulminis in morem.

Excutere, excludere, deicere. Vergilius Aeneidos lib. III (200):

excutimur cursu et caecis erramus in undis.

et lib. IX (476):

excussi manibus radii revolutaque pensa.

Lucilius lib. XXX (51):

ipso cum domino calce omnis excutiamus.

Excutere, eligere. M. Tullius [299 M.] Philippicarum lib. XII (16): 'iuventutem omnem ex tota Italia excussimus'.

EXPONERE, ostendere. M. Tullius, de signis (in Verr. II, IV, 62): 'vocat ad cenam deinde ipse praetorem; exponit suas copias omnis'. Exponere est deponere.

Vergilius lib. X (287):

socios de puppibus altis
pontibus exponit.

Exponere, disserere. M. Tullius Philippicarum lib. I (1): 'exponam vobis breviter consilium profectionis et regressionis meae'. Exponere, abicere. Terentius Heautontimorumeno (629):

…erat híc Corinthia ánus haut inpura; eí dedi
éxponendam.

Expositum, subiectum. M. Tullius in Verrem actione II (I, 93): 'cum tibi exposita esset ad praedandum omnis Pamphylia'.

EXORNARE, foedare. Terentius Heautontimorumeno (950):

égone? si vivo, ádeo exornatúm dabo,
ádeo depexum, út, dum vivat, méminerit sempér mei.

Exornare, ornare. M. Tullius in Verrem, de signis (II, IV, 62): 'exornat ample magnificeque triclinium'.

Terentius in Eunucho (682):

ita vísus est
dudúm, quia varia véste exornatús fuit.

Cicero de Oratore lib. I (215): 'qui omnes eloquentes fuerunt, orationem suam et rei publicae dignitatem exornabant'.

EXPLICARE, ostendere, explanare. M. Tullius in Verrem Actione (Div. 27): 'vitam alterius totam explicare'. ― idem de Officiis lib. III (33): 'ut quaedam sibi concedantur, quo facilius, quae volunt, explicent'. Explicare, emittere, extendere. Vergilius Georg. lib. II (335):

sed trudit gemmas et frondis explicat omnis.

M. Tullius de Republica lib. II (11): quae virtus praeter ceteras totam se ad alienas utilitatis porrigit atque explicat'. ― Varro Sesqueulixe (465):

viás stelligeras aétheris
éxplicans aeré cavo sonitum hic ín [300 M.] cothurnis…

Explicare, exserere. M.Tullius de Officiis lib. III (81): 'explica atque excute intellegentiam tuam, ut videas quae sit in ea species, forma, notio viri boni'.

EXVI est exsolvi. Vergilius Aen. lib. II (153):

sustulit exutas vinclis ad sidera palmas.

Exui, nudari. Vergilius lib. V (422):

magna ossa lacertosque
exuit.

Exuere, deponere. Vergilius Aen. lib. IV (318):

et siquis precibus locus, exue mentem.

Exui, liberari. Lucilius lib. XXIX (90):

únde domum vix rédeat, vixque hoc éxuat se.

EXCIDERE, cadere. M. Tullius Philippicis lib. XII (8): 'excident gladii, fluent arma de manibus'. Excidere, in oblivionem venire. Vergilius Aen. lib. I (25):

necdum etiam causae irarum saevique dolores
exciderant animo.

Excidere, dissentire. Lucilius lib. XXVII (50):

metuo ut fieri possit. ego vivo † ab Archilocho excido.

EIECTVM dictum exclusum. Vergilius lib. VIII (646):

nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat
accipere.

Lucilius lib. XXIX (105):

ubi erat κοπιῶσα,
eiecere istum abs te quamprimum et perdere amorem.

Eiectum, extensum. Vergilius lib. X (894):

eiectoque incumbit cernuus armo.

EXVLTARE, saevire. M. Tullius de Republica lib. II (68): 'quae sanguine alitur, quae in omni crudelitate sic exultat, ut vix hominum acerbis funeribus satietur'. Exultare est gestu vel dictu iniuriam facere. Lucilius lib. XXX (75):

quin totum purges, devellas me atque deuras,
exultes, [ad] equites.

<Exultans>, sollicitus. Vergilius lib. V (137):

exultantiaque aurit
corda pavor pulsans.

Exultare, gloriari cum iactantia. Vergilius Aeneidos lib. XI (648):

exultat Amazon.

M. Tullius in Hortensio (72): 'inbecillis autem est pudoris magister timor; qui [301 M.] si quando paululum aberravit, statim spe inpunitatis exultat'. ― et de Senectute (10): 'et Hannibalem iuveniliter exultantem patientia sua molliebat'. Exultare, supra modum exilire et ecferri. M. Tullius de Republica (III, inc. 1): 'est igitur quiddam turbulentum in hominibus singulis, quod vel exultat voluptate vel molestia frangitur'.

ELIGERE significationem habet apertam. Eligere, defetigare. Lucilius lib. XXIX (XXVIII, 17):

corrúmpat prorsum ac nérvos omnis éligat.

EXCLVDERE dicitur eicere. Terentius in Eunucho (49):

exclúsit. revocat. rédeam?

Excludere, liberare. Lucilius lib. XXVII (49):

…primum quá virtute sérvitute exclúserit.

EXPECTARE dicitur manere, observare. Terentius in Andria (34):

expecto, quíd velis.

Expectare, sperare. M. Tullius de Officiis lib. II (53): 'est enim deterior qui accipit atque etiam ad id semper expectandum paratior'. ― Vergilius Georg. lib. I (225):

sed illos
expectata seges vanis elusit aristis.

EXPETERE est adposcere. Expetere, accidere. Plautus Amphitryone (174):

ergo ín sérvitúte éxpetúnt múlta iníquá.

Expetere, transferri, evadere. (495):

suámque ut culpam expétere <in> mortalem út sinat.

INCIPIT PER F LITTERAM.

FELIX dicitur fortunatus, beatus. Vergilius Aen. lib. III (321):

o felix una ante alias Priameia virgo! [302 M.]

Felix, propitius. Aen. lib. I (329):

an Phoebi soror an nympharum sanguinis una?
sis felix!

Felix, fructuosus, ferax. Georg. lib. II (81):

exilit ad caelum ramis felicibus arbos.

Varro de Vita Populi Romani lib. II: 'contra <a> novo marito cum item e foco in titione ex felici arbore et in aquali aqua allata esset'.

FASTIGIVM, ima altitudo. Vergilius Georg. lib. II (288):

forsitan et scrobibus quae sint fastigia quaeras.

Varro de Re Rustica lib. I (14, 2): 'aquam quae e caelo venit, recipere potest aut fastigium habet, ut exeat fundo aggeris'.

FERRE, ostentare. Vergilius lib. XI (779):

captivo sive ut se ferret in auro
venatrix.

Ferre consuetudine portare dicimus. Vergilius lib. V (263):

vix illam famuli Phegeus Sagarisque ferebant.

Ferre, habere. Vergilius lib. V (537):

in magno munere Cisseus
ferre sui dederat monumentum et pignus am<oris>.

<M . Tullius de Officiis lib. III (74):'sed cum Basilus M. Satrium, sor>oris filium, nomen suum ferre voluisset'. Ferre, pati. Vergilius Aeneidos lib. II (144):

miserere animi non digna ferentis.

Lucilius lib. XXVII (10):

céterum quidquid sít, quid non sit, férre aequo animo
ac fórtiter.

Varro Proelio Caprino, περὶ ἡδονῆς (73): 'non posse se amplius perferre. tamen suadet, nutat'.

Terentius Heautontimorumeno (202):

…nam quem férret, si paréntem non ferrét suum?

Ferre, conserere. Vergilius lib. V (402):

quibus acer Eryx in proelia suetus
ferre manum.

Ferre, disturbare. Vergilius Aen. lib. I (59):

quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.

et lib. II (374):

alii rapiunt incensa feruntque
Pergama.

Ferre, dicere, nominare. [303 M.] Vergilius Aen. II (229):

et scelus expendisse merentem
Laucoonta ferunt.

et lib. VII (208):

quae nunc Samothracia fertur.

Ferre, dare, exhibere. Vergilius Aen. lib. III (19):

sacra Dioneae matri divisque ferebam.

Ferre, pati. Cicero in Verrem, de praetura Siciliensi (II, II, 83): 'prout Thermitani hominis facultates ferebant'. ― et de Oratore lib. III (170): 'si aut vetustum verbum sit, quod tamen consuetudo ferre possit'. Ferre, adferre. Vergilius lib. XI (227):

legati responsa ferunt.

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 117): 'prohibentur suis liberis cibum vestitumque ferre'. ― Lucilius lib. XXIX (23):

collígere auxilium, tamétsi est indigna út feram.

Ferre, dirigere, ducere. Vergilius lib. VI (295):

hinc via, Tartarei quae fert Acherontis ad undam.

Lucilius lib. XXX (86):

quid sibi vult? quare fit ut introvorsus et ad te
spectent atque ferant vestigia se omnia prosus?

Ferre, laudare. Lucilius lib. XXX (4):

et sola ex multis nunc nostra poemata ferri.

FLVERE est decurrere. Vergilius Georg. lib. II (165):

haec eadem argenti rivos aerisque metalla
ostendit venis atque auro plurima fluxit.

Fluere, minui, deficere. Vergilius Aeneidos lib. II (169):

ex illo fluere ac retro sublapsa referri
spes Danaûm.

Fluere, latius ac liberius excrescere. Vergilius Georg. lib. II (369):

tum denique dura
exerce imperia et ramos compesce fluentis.

FATVM significat decretum et voluntatem. Virgilio lib. VII (293):

heu stirpem invisam et fatis contraria nostris
fata Phrygum!

et in VII Aeneidos (50):

filius [304 M.] huic fato divûm prolesque virilis
nulla.

FATIGARE, percutere. Vergilius lib. IX (609):

versaque invencûm
terga fatigamus hasta.

Fatigare, excitare vel increpare vel hortari. Vergilius [Aen.] lib. IV (572):

sociosque fatigat:
praecipitis vigilate, viri.

Fatigare, instigare, cogere. Vergilius lib. IX (63):

collecta fatigat edendi
ex longo rabies et siccae sanguine fauces.

Fatigare, ad lassitudinem deducere. Vergilius lib. V (253):

velocis iaculo cervos cursuque fatigat.

et lib. XI (306):

quos nulla fatigant
proelia.

FOEDVM consuetudine est deforme. Terentius in Eunucho (684):

nunc tíbi videtur foédus, quia illam nón habet.

Foedum, execrandum. Vergilius lib. VII (618):

aversusque refugit
foeda ministeria.

FACTIO dicitur malorum consensus et conspiratio. Sallustius in Iugurtae bello (31, 15): 'inter bonos amicitia, inter malos factio'. Factio iterum significat opulentiam, abundantiam et nobilitatem. Titinius Setina (107):

metuo hércle, Caeso, né nimi' stulte fécerim,
qui ex tánta factióne atque opibus ádgredi
eam sum aúsus.

Plautus in Aulularia (167):

istas magnas factiones, dotes dapsilas.

idem Trinummo (467):

vostrás cum nostris fáctiones átque opes.

Turpilius Thrasyleone (208):

nóbilitate, fáctione frétus interdícere.

Caecilius Philumena (141):

íta eorum famam óccultabat fáctio.

FEROX est saevus et indomabilis: translatum a feritate.

Vergilius lib. IV (135):

ac frena ferox spumantia mandit.

M. Tullius de Officiis lib. I (90): 'ut equos propter crebras contentiones proeliorum ferocitate exultantes domitoribus tradere solent'. ― Terentius in Eunucho (415): [305 M.]

eone és ferox, quia habés imperium in béluas?

Ferox sum illa re dicitur, ut: illa re sum fretus vel adrogans. Titinius Fullonibus (18):

víderam égo vírginém té
formónsam ésse, spónsó supérbam ésse, fórma
ferócém.

Plautus Milite (1382):

ut ádoriatur moéchum, qui forma ést ferox.

Accius (685):

néque vi tanta quísquam est, neque tam abúndans fortunís, ferox.

M. Tullius Epistula ad Caesarem lib. I (5): 'itaque vereor, ne ferociorem faciant tua tam praeclara iudicia de eo'. Ferox significat cordatus vel facetus. Plautus in Milite Glorioso (1315):

nám tu quamvis póti' sis facere út fluat facétiis;
ét quia tecum erám, propterea ánimo eram ferócior.

FAMA est opinio secundum consuetudinem. Vergilius Aen. lib. III (121):

fama volat pulsum regnis cessisse paternis
Idomenea ducem.

Fama, spes profuturi numinis. Vergilius Aen. lib. IV (217):

nos munera templis
quippe tuis ferimus famamque fovemus inanem.

Fama est rursus infamia; unde et famosum dictum est infame; famosam, infamem. Cicero de Oratore lib. II (277): 'non pol, inquit, audeo; nam me ad famosas vetuit mater accedere'. ― Vergilius Aen. lib. IV (170):

neque enim specie famave movetur.

Terentius in Adelphis (263):

maledícta, famam, meúm laborem in se transtulit.

Plautus in Casina (991):

qui étiam me miserúm famosum fécit flagitiís suis.

Lucilius Satyrarum lib. XI (19):

Quintus Opimius ille, Iugurtini pater huius,
et formosus homo fuit et famosus, utrumque
primo adulescens; posterius dat rectiu' sese.

Turpilius Paedio (160):

quaéso, omitte ac désere
hanc méretricem, quae [306 M.] té semel nacta sémper studuit pérdere,
detégere, despoliáre obplereque ádeo fama ac flágitîs.

M. Tullius de Republica lib. IV (6): 'atque etiam, siqua erat famosa, ei cognati osculum non ferebant'. ― Sallustius in Iugurta (15, 5): 'is postquam largitionem famosam inpudentemque'. ― Naevius (Danae 7):

desúbito famam tóllunt, siquam sólam videre ín via.

FORTIS est celer. Lucretius lib. III (7):

aut quidnam tremulis facere artubus haedi
consimile in cursu possint et fortis equi vis?

Vergilius lib. XI (705):

quid tassi egregium, si femina forti
fidis equo?

Fortis rursum formosa. Plautus Milite (1100):

…ecquid fórtis visa est?...

Fortis etiam dives. Plautus Trinummo (1133):

éum sororem déspondisse suam ín tam fortem fámiliam;

id est, divitem et copiosam. Afranius Fratriis (156):

formósa virgo est: dótis dimidiúm vocant
istí qui dotis néglegunt uxórias;
praetérea fortis.

Lucilius lib. XXX (115):

omnes formonsi, fortes tibi, ego inprobus? esto.

Fortis, magnarum virium. Vergilius Aen. lib. I (222, 510):

fortemque Cloanthum.

FACESSERE est facere. Ennius Annalibus lib. I (52):

haec ecfatus; ibique latrones dicta facessunt.

Afranius Inimicis (202):

multa átque molesta es: pótin ut dicta facéssas?

Vergilius Aen. lib. IV (295):

imperio laeti parent ac iussa facessunt.

Facessere significat recedere. Ennius Eumenidibus (136):

dico vicísse Oresten: vós ab hoc facéssite.

Titinius Gemina (51):

át aliquis vestrórum nuntiét Geminae ut res súas procuret,
aédibus facéssat.

Pacuvius Teucro (342):

té repudio néc recipio; náturam abdicó. facesse!

item (326):

facéssite omnes hínc parumper; tú mane. [307 M.]

Cicero de Legibus lib. I (39): 'paulisper facessant rogemus'. ― Afranius Liberto (203):

nolo híc te videat: dóminus est. puér, facesse hinc…

Plautus Rudente (1061):

sí quidem
sís pudicus, hínc facessas.

M. Tullius in Hortensio (49): 'facessant igitur omnes qui docere nihil possunt, quo melius sapientiusque vivamus'.

FATISCERE est aperiri; rursum deficere. Accius Epinausimache (330):

tamen haút fatiscar quín tuam inplorém fidem.

Pacuvius Duloreste (153):

át si tanta súnt promerita véstra, aequiperare út queam
véreor, nisi numquám fatiscar fácere quod quibó boni.

FERVS significat severus. Vergilius Aen. lib. II (326):

ferus omnia Iuppiter Argos
transtulit.

Ferus iterum ecus. Vergilius [Aen.] lib. II (51):

inque feri curvam conpagibus alvum
contorsit.

Accius Medea (416):

períte in stabuleis frénos inmitténs feris.

Ferus item significat cervum. Vergilius lib. VII (489):

pectebatque ferum puroque in fonte lavabat.

FVGA significat citos cursus. Vergilius Aen. lib. I (316):

vel qualis equos Threissa fatigat
Harpalyce volucremque fuga praevertitur Hebrum.

Item fuga volatum significat. Vergilius lib. III (243):

celerique fuga sub sidera lapsae
semessam praedam et vestigia foeda relincunt.

Fuga item dicitur navigatio. Accius Telepho (629):

…remísque nixi próperiter navem ín fugam
tránsdunt.

Vergilius Aen. lib. V (767):

ipsae iam matres, ipsae, quibus aspera quondam
visa maris facies et non tolerabile nomem,
ire volunt omnemque fugae perferre laborem.

idem lib. IV (565):

non fugis hinc praeceps, dum praecipitare potestas?

idem in III (268):

tendunt [308 M.] vela noti; fugimus spumantibus undis.

Plautus in Asinaria (157):

rémigio velóque, quantum pótis es, festina ét fuge.

Fuga, vehemens efflatus. Vergilius Georg. lib. III (201):

ille volat, simul arva fuga, simul aequora verrens.

FRIGIT correpta prima syllaba significat erigit. Accius Meleagro (461):

frigít fricantem córpus atrum occúlte abstruso in flúmine.

idem in eadem (443):

frigit
saetás, rubore ex óculis fulgens flámmeo.

Frigere est et Friguttire cum sono sussilire. Plautus Casina (267):

nam quíd friguttis? nam quid istud cupidé petis?

Afranius Privigno (245):

occásione capta mulier ínvolat
in cóllum, plorat, órat: occurrít nepos
pausíllus; neptis pórro de lectó frigit.

FINGERE est lingere. Vergilius lib. VIII (634):

<illam tereti cervice reflexa>
<mulcere alternos et corpora fingere lingua.>

<…> <Lucilius Satyrarum lib. VIII (3):>

cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis
fictricis conpono, hoc est cum ψωλοκοποῦμαι.

Fingere, conponere. Vergilius Georg. lib. II (407):

persequitur vitem adtondens fingitque putando.

M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum lib. V (59): 'ut alia in primo ortu perficeret, alia progrediente aetate fingeret'. ― Lucilius lib. XXVII (1):

ém, populi salútem fictis vérsibus Lucílius,
quíbu' potest, inpértit.

M. Tullius de Officiis lib. III (39): 'fictam et conmenticiam fabulam prolatam dicunt a Platone'. Fingere, parare. Lucilius lib. XXVIII (57):

…sed fuga fíngitur. timidó vadit pede pércitus.

Varro Cato vel de liberis educandis (9): 'magnum est enim, ut Ariston scribit, in primordio pueruli. quemadmodum incipiat fingi, ad id quasi evadat'. Fingere, effigiare vel formare et facere. M. Tullius de Republica lib. IV (5): 'ego [309 M.] vero eodem, quo ille Homerum, redimitum coronis et delibutum unguentis emittit ex ea urbe, quam sibi ipse fingit'. ― idem de Deorum Natura lib. II (149): 'deinde in ore sita lingua est, finita dentibus: ea vocem inmoderate profusam fingit et terminat'.

Vergilius Aen. lib. II (79):

nec si miserum fortuna Sinonem
finxit, vanum etiam mendacemque inproba finget.

M. Tullius de Officiis lib. III (50): 'virum bonum fingimus; de eius deliberatione et consultatione quaerimus'. ― Sallustius in Catilinae bello (1, 1): 'quae natura prona atque ventri oboedientia finxit'. ― Plautus in Asinaria (174):

nám nec fictum usquam ést nec pictum néque scriptum in poématis.

Varro Ταφῇ Μενίππου (526): 'ut hirundines in culinis oblito luto tegulas fingebant'. Fingere, simulare mendacium. Afranius Fratriis (168):

…nunc vide, hóc quo pacto ego aúrum in medium próferam.
tú, Castalia, cógita, tu fínge, fabricare úti libet.

Vergilius Georg. lib. II (45):

non hic te carmine ficto
atque per ambages.

Terentius in Andria (220):

et fíngunt quandam intér se nunc falláciam.

Vergilius lib. XI (406):

vel cum se pavidum contra mea iurgia fingit
artificis scelus.

M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum lib.V (64): 'talibus exemplis non fictae solum fabulae, sed etiam historiae refertae'.

FACINVS, factum. Sallustius in Catilinae bello (2, 9): 'qui aliquo negotio intentus praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit'. ― Terentius Heautontimorumeno (314):

nón fit sine períclo facinus mágnum nec memorábile.

M. Tullius de Officiis lib. III (95): 'promissum potius non faciendum quam taetrum facinus admittendum fuit'. ― et de Senectute (40): 'nullum denique [310 M.] scelus, nullum malum esse facinus, ad quod suscipiendum non lubido voluptatis inpelleret'. ― Plautus in Aulularia (587):

hóc est servi fácinus!

<Facinus> rursum scelus. Sallustius in Catilinae bello (23, 1): 'sed in ea coniuratione fuit Quintus Curius, natus haut obscuro loco, flagitîs atque facinoribus coopertus'. ― M. Tullius de Officiis lib. III (75): 'ab hoc nulla fraus aberit, nullum facinus'.

FVRTVM est occulta subreptio. Vergilius Georg. lib. IV (346):

Vulcani Martisque dolos et dulcia furta.

Furtum, insidiae. Sallustius lib. I (112): 'illo profectus vicos castellaque incendere et fuga cultorum deserta igni vastare, neque late aut † fetustissimus, metu gentis ad furta belli peridoneae'. ― Vergilius Aen. lib. XI (515):

furta paro belli convexo in tramite silvae,
ut bivias armato obsidam milite fauces.

Fures etiam servi sunt dicti. Vergilius in Bucolicis (III, 16):

quid domini faciant, audent cum talia fures?

FIDVCIA est audacia. Sallustius lib. II (111): 'ita fiducia quam argumentis purgatiores dimittuntur'. Fiducia, confidentia. Vergilius Aen. lib. IX (188):

cernis quae Rutulos habeat fiducia rerum.

FATIGARE, cohibere, conprimere. M. Tullius de Officiis lib. III (73): 'qui non verbis sunt et disputatione philosophorum, sed vinculis et carcere fatigandi'. Fatigare, conmovere, perturbare. Vergilius Aen. lib. I (280):

quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat.

FRIGORIS quae sit significatio, manifestum est; ut Vergilius Georg. lib. II (344):

frigusque caloremque
inter.

et Lucretius (IV, 219):

frigus ut a fluviis, calor ab [311 M.] sole, aestus ab undis
aequoris.

Frigus, metus. Vergilius Aen. lib. I (92):

extemplo Aeneae solvuntur frigore membra.

Frigus, aeris natura. Vergilius Georg. lib. II (256):

at sceleratum exquirere frigus
difficile est.

Frigidum, venenatum. Vergilius in Bucolicis (VIII, 71):

frigidus in pratis cantando rumpitur anguis.

Frigidus, mortuus. Vergilius lib. IX (414):

volvitur ille vomens calidum de pectore flumen,
frigidus.

Frigidum, segne, inbecille. Vergilius lib. XI (338):

largus opum et lingua melior, sed frigida bello
dextera.

FERIRE usu significat percutere. Vergilius in Bucolicis (IX, 25):

cornu ferit ille, caveto.

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 121): 'feriuntur securi: laetaris tu in omnium gemitu et triumphas'.

Ferire, sancire, firmare. Vergilius Aen. lib. X (153):

haut fit mora; Tarchon
iungit opes foedusque ferit.

FOVERE est nutrire, provehere. Vergilius Georg. lib. IV (55):

hinc nescioqua dulcedine laetae
progeniem nidosque fovent.

et Aen. lib. I (18):

iam tum tenditque fovetque.

Lucilius lib. XXIX (119):

ventrem alienum
maestum fovere ex molito hordeo uti cataplasma.

Fovere, aspargere. Vergilius lib. XII (420):

fovit ea vulnus lympha longaevus Iapyx.

Fovere, constituere. Vergilius Georg. lib. IV (43):

sub terra fovere larem.

et Aen. lib. I (718):

et interdum gremio fovet, inscia Dido,
insidat quantus miserae deus.

Fovere, tueri. Vergilius lib. IX (56):

non obvia ferre
arma viros, sed castra fovere. [312 M.]

FETVM significat plenum. Vergilius Aen. lib. I (51):

loca feta furentibus austris.

et lib. II (237):

scandit fatalis machina muros,
feta armis.

Varro Γνῶθι Σεαυτόν (204):

nón videtis, únus ut
párvulus Amor árdifeta lámpade.

Fetum, onere levatum. Vergilius lib. VIII (630):

fecerat et viridi fetam Mavortis in antro.

et Georg. lib. III (176):

nec tibi fetae
more patrum nivea inplebunt mulgaria vaccae.

Varro de Vita Populi Romani lib. II: 'mensa anteponebatur cum † cullia acuno †, [in] quo quae veniebant ad fetam amicae gratulatum, dis mactabant'.

FASCES quam habeant significationem, manifestum est.

Vergilius Georg. lib. II (495):

illum non populi fasces, non purpura regum
flexit.

Fascem consulem posuit Vergilius Georg. lib. III (347):

iniusto sub fasce viam dum carpit.

Fascem, onus. Vergilius in Bucolicis (IX, 65):

ego hoc te fasce levabo.

idem Georgicon lib. IV (204):

ultroque animas sub fasce dedere.

FVNDERE est liquorem defundere. Vergilius lib.V (77):

hic duo rite mero libans carchesia baccho
fundit humo.

Fundere, prosternere, iacere. Vergilius Aen. lib. I (192):

quam septem ingentia victor
corpora fundat humo.

et Aen. lib. II (252):

<fusi per moenia Teucri>
<conticuere.>

<M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 28): 'plerique ut> fusi sine mente ac sine ullo sensu iacerent'. ― M. Tullius [in] Philippicarum lib. XIV (1): 'sceleratissimorum hostium exercitum fusum caesumque cognovi'.

Fundere, dare. Vergilius in Bucolicis (IV, 23):

ipsa tibi blandos fundent cunabula flores.

Cicero Tusculanarum lib. V (37): 'ut aut flores aut fruges fundant aut bacas'. Fundere, dicere. Vergilius Aen. lib. III (344):

talia fundebat lacrimans. [313 M.]

Plautus Asinaria (896):

ne ílla ecastor fénerato fúndit…

Fundere, fugare. Vergilius Aen. lib. II (420):

illi etiam, siquos obscura nocte per umbram
fudimus insidiis totaque agitavimus urbe,
apparent.

Fundere, demittere. Vergilius Georg. lib. III (104):

ruuntque effusi carcere currus.

et lib. X (270):

cristisque a vertice flamma
funditur.

FILVM dicitur deducta res quaeque ad tenuitatem.

Vergilius lib. X (814):

extremaque Lauso
Parcae fila legunt.

Filum, oris liniamentum. Lucilius lib. XXIX (72):

súrge, mulier, dúc te! ― filum nón malum.

FLAGITIVM veteres vitium quod virgini infertur dici voluerunt. Flagitium, periculum. Lucilius lib. XXIX (109):

qui et poscent minus et praebebunt rectiu' multo
et sine flagitio.

FIDES quid sit, manifestum est; ut Vergilius Aen. lib. I (292):

cana Fides et Vesta;

et plerumque. Fides, chordae quae appellantur. M.Tullius in Hortensio (91): 'ponendae sunt fides et tibiae'.

et Vergilius lib. VI (120):

Threicia fretus cithara fidibusque canoris.

FACERE apertam habet significantiam. Facere, rem divinam religionibus exhibere. Plautus in Aulularia (622):

múlsi congiálem plenam fáciam tibi fidéliam.

Vergilius in Bucolicis (III, 77):

cum faciam vitulam pro frugibus, ipse venito.

INCIPIT PER G LITTERAM

GRAVE, gravidum. Vergilius Aen. lib. I (273):

donec regina sacerdos
Marte gravis.

Grave, plenum. Vergilius in Bucolicis (I, 49):

non insueta gravis temptabunt [314 M.] pabula fetas.

et Georg. lib. III (317):

et gravido superant vix ubere limen.

et lib. I Aen. (151):

tunc pietate gravem ac meritis.

Grave, fecundum, frugiferum. Vergilius Georg. lib. III (525):

quid labor aut benefacta iuvant? quid vomere terras
invertisse gravis?

Grave, secundum consuetudinem ponderosum. Vergilius Georg. lib. I (162):

vomis et inflexi primum grave robur aratri.

Terentius Heautontimorumeno (92):

hui! tám gravis hos, quaéso?

M. Tullius de Officiis lib. III (35): 'aut certe omni pondere gravior habenda est'.

Grave, amarum. Varro Quinquatrubus (440):

absíntium utí
bibám gravem ét cástoreúm
levémque róbur.

Grave multum [valde] significare veteres probant.

Titinius Psaltria (87):

…gravique obsónio convívas.

Nam et graviter multum intellegitur. Caecilius Plocio (163):

placére occepit gráviter, postquam emórtuast.

Accius Deiphobo (131):

at infando hómine, gnato Láerta, Ithacensi éxule,
quí neque amico amícus umquam gravi' neque hosti hostís fuit.

Sallustius Hist. lib. III (46): 'namque is praeter solita vitiosis magistratibus, cum per omnem provinciam infecunditate bienni proximi grave pretium fructibus esset'. ― M. Tullius de Officiis lib. I (88): 'nec vero audiendi qui graviter inimicis irascendum putant'. ― Lucretius lib. I (63):

humana ante oculos foede cum vita iaceret
in terris, obpressa gravi sub relligione.

Varro Gerontodidascalo (183):

úbi graves pascántur atque alántur pavonúm greges.

Grave, grandaevum. Vergilius lib. V (387):

hic gravis Entellum dictis castigat Acestes.

Grave, molestum. [315 M.] M. Tullius de Senectute (4): 'quod numquam tibi senectutem gravem esse senserim'. ― in eodem (67): 'facilius in morbos incidunt [adulescentes], gravius aegrotant, tristius curantur'. ― Sallustius lib. II (51): 'et continetur gravis'. Grave, nocens.

Vergilius Georg. lib. III (415):

galbaneoque agitare gravi.

M. Tullius de Officiis lib. III (86): 'magnum illud bellum perfuga unus et gravem adversarium imperi sustulisset'. Grave, triste. Accius Erigona (54):

séd ubi ad finem véntum [est] in quo illum fórs expectabát loco,
† átque Orestes grávi' sacerdos férro prompto adstítuere. †

Vergilius lib. VIII (582):

gravior ne nuntius auris
vulneret.

Grave, forte. Vergilius lib. XII (458):

ferit ense gravem Thymbraeus Osirim.

Grave, utile. M. Tullius de Officiis lib. I (110): 'ut iam sint alia graviora atque meliora, tamen nos studia nostra naturae regula metimur'. Grave, solidum et firmum. Accius Athamante (194):

† beneficiis gravem hostium peperisti et grave †.

idem Nyctegresia (487):

id quód facis gratum ét grave est.

M. Tullius in Hortensio (27): 'unde aut ad agendum aut ad dicendum copia depromi maior gravissimorum exemplorum, quasi incorruptorum testimoniorum, potest?' Grave, sapiens cum auctoritate. M. Tullius de Officiis lib. I (86): 'quae gravis et fortis civis et in republica dignus principatu fugiet atque oderit'. ― et in Hortensio (25): 'quid enim aut Herodoto dulcius aut Thucydide gravius?' Grave, necessarium. Lucilius lib. XXIX (19):

habeásque <in> animo mi ádmodum causám gravem
fore, quaé me ab ullo cómmodo abducát tuo.

GRASSARI dicitur supra modum saevire. [316 M.] Grassari etiam dicimus ambulare. Titinius Veliterna (140):

vénde thénsam átque mulós; siné [eam]
pedibús grassari; cónfringe eius supérbiam.

Novius Paedio (72):

Caéretanus síne diploida récta grassatúr via.

idem Paedio (73):

núnc res me ipsa répremit; saepe hac sum eádem grassatús via.

Sallustius in Iugurta (1, 3): 'qui ubi ad gloriam virtutis via grassatur'. ― Afranius Excepto (135):

consímili grassantúr via, quibus híc est omni' cúltus.

GARRVLAE dicuntur aves canorae et hilares. Vergilius Georg. lib. IV (307):

garrula quam tignis nidum suspendat hirundo.

Garrulus est rursum cordatus. Varro Periplu lib. I (416): 'in hac civitate tum regnabat Dionysius, homo garrulus et acer'.

GEMINI dicuntur ex uno utero uno die editi. Vergilius lib. VIII (631):

geminos huic ubera circum
ludere pendentis pueros.

Geminum rursum simile. Pacuvius Hermiona (174):

par fórtitudo, gémina confidéntia.

Geminae, duae. Vergilius lib. VI (893):

sunt geminae Somni portae, quarum altera fertur
cornea.

GERERE est habere. Vergilius Aen. lib. II (89):

et nos aliquod nomenque decusque
gessimus.

Gerere, ferre. Vergilius lib. VII (455):

bella manu letumque gero.

et idem eodem libro (188):

laevaque ancile gerebat.

Gerere, facere. Vergilius lib. IX (203):

nec tecum talia gessi,
magnanimum Aenean et fata extrema secutus.

GRADVS consuetudine sunt per quod ad altiora domorum et aedificiorum omnium scanditur. Vergilius Aen. lib. I (448):

aerea cui gradibus surgebant limina.

Gradus, pedum gradientium vicissitudo. [317 M.] Vergilius Georg. lib. III (191):

gradibusque sonare
conpositis.

Gradus, firmitas standi. M. Tullius de Officiis lib. I (80): 'nec tumultuantem de gradu deiciunt'.

GESTIRE est cupere. Lucilius lib. XXX (2):

quanto aurire animus Musarum ex fontibu' gestit.

Gestire, laetum esse. Vergilius Georg. lib. I (387):

et studio incassum videas gestire lavandi.

INCIPIT PER H LITTERAM.

HERBA est viride pecorum pabulum. Vergilius Georg. lib. I (134):

et sulcis frumenti quaereret herbam.

Herbam veteres palmam vel victoriam dici volunt.

Vergilius Georg. lib. III (498):

atque inmemor herbae
victor ecus.

Accius Meleagro (444):

gaúdent, currunt, célebrant, herbam cónferunt, donánt, tenent,
pró se quisque cúm corona clárum conestát caput.

Afranius Excepto (145):

fít opu' luculéntum hoc. víci: herbam det.

HABERE, satis esse. Vergilius lib. XII (296):

hoc habet; haec melior magnis data victima divis.

Habere planum est quid significet; ut Vergilius Aen. lib. IV (29):

habeat secum servetque sepulchro.

Terentius Andria (39):

quod hábui summum prétium persolví tibi.

Habere, tenere, occupare. Vergilius Aen. lib. II (290):

hostis habet muros.

Lucilius lib. XXIX (4):

hoc tum ílle habebat ét fere omnem Apúliam.

Plautus Aulularia (657):

póstremo hunc iam pérscrutavi: níhil habet…

Terentius Andria (82):

certe cáptus est:
habét.

Habere rursus habitare. Sallustius in Catilinae bello (52, 13): 'credo, falsa existimans ea quae de inferis memorantur: [318 M.] diverso itinere malos a bonis loca taetra, inculta, foeda atque formidulosa habere'. ― Vergilius lib. VII (131):

quae loca quive habeant homines.

Afranius Excepto (136):

ubi hic Moschis, quaéso, habet meretríx Neapolítis?

Accius Philocteta (537):

úbi habet? Vrbe agróne?

Plautus Aulularia (5):

patri, avo iam huius, qui nunc hic habet.

Habere, dicere. Terentius in Eunucho (399):

labóre, alieno mágno partam glóriam
verbo in se transmovet qui habet salem;
quod ín te est.

Habere, facere. Varro Ταφῇ Μενίππου (539): 'saltem infernus tenebrio, κακὸς δαίμων; atque habeat homines sollicitos, quod eum peius formidant quam fullo ululam'. ― M. Tullius de Republica lib. III (24): 'nam cum quaereretur ex eo, quo scelere inpulsus mare haberet infestum uno myoparone: «eodem», inquit, «quo tu orbem terrae»'. Habere, audire. Lucilius lib. XXVIII (10):

habés omnem rem: tímeo ne accussér…

Terentius in Hecyra (194):

habés omnem rem; pérgam quo coepi hóc iter.

Habere, dirigere. Lucilius lib. XXIX (52):

huc, álio cum iter habéret, praeteriéns venit.

HABITARE est inhabitare. ― Habitare, uti. Varro Sermone Latino lib. III (63): 'utrumque mulieres, et epicrocum viri quoque habitarunt'. ― idem Rerum Divinarum lib. XVI (66): 'hoc nomine antiquos secundis rebus comas habitasse'.

HIARE est aperiri. Sallustius Hist lib. IV (17): 'atque hiavit humus multa vasta et profunda'. Hiare, mirari, stupere. Vergilius Georg. lib. II (508):

hunc plaussus hiantem
per cuneos geminatus enim plebisque patrumque.

et Aeneidos lib. VI (498):

inceptus clamor frustratur hiantis.

Varro Marcipore (277): [319 M.] 'quid? qui vident et circumstant, non rident?' ― 'credo ridere: hiantis video, ridentis non audio'.

HORRENDVM significat vitabile et terribile. Vergilius lib. VI (99):

horrendas canit ambages antroque remugit.

Horrendum, novum et admirandum. Vergilius Aen. lib. III (26):

(horrendum dictu!) video mirabile monstrum.

idem lib. VIII (564):

nascenti cui tris animas Feronia mater
(horrendum dictu!) dederat.

Horrendum, ridiculum. Vergilius Georg. lib. II (387):

oraque corticibus sumunt horrenda cavatis.

HAVRIRE significat exaurire vel impleri. Lucretius lib. IV (2):

iuvat integros accedere fontis
atque aurire.

Lucilius lib. XXX (2):

quantum aurire animus Musarum ex fontibu' gestit.

Haurire, avare sumere. Cicero Tusculanarum lib.V (16): 'cum inexplebili cupiditate, quo afluentius voluptates undique hauriat, eo gravius ardentiusque sitientem'.

Vergilius lib. I (738):

ille inpiger ausit
spumantem pateram et pleno se proluit auro.

Haurire, defetigare. Vergilius Georg. lib. III (105):

exultantiaque haurit
corda pavor pulsans.

Haurire, confodere. Vergilius lib. X (314):

per tunicam squalentem auro latus aurit apertum.

Haurire, accipere vel audire. Vergilius lib. XII (25):

haec haut mollia fatu
sublatis aperire dolis; simul hoc animo hauri.

et lib. IV (359):

vocemque his auribus ausi.

Haurire, tenere. Vergilius Georg. lib. IV (426):

et medium sol igneus orbem
auserat.

HONOR est dignitas. M. Tullius Epistularum [320 M.] ad Caesarem lib. I (1): 'tu cum ea, quae es ab senatu summo cum honore tuo consecutus'. Honor, gratia, pulchritudo. Vergilius Georg. lib. II (404):

frigidus et silvis aquilo decussit honorem.

et lib. I (Aen. 590):

lumenque iuventae
purpureum et laetos oculis adflarat honores.

Honor, substantia, delectatio. Vergilius Georg. lib. IV (326):

en etiam hunc ipsum vitae mortalis honorem.

Honor, cultura, observantia. Vergilius lib. VIII (76):

semper honore meo, semper celebrabere donis.

Honor, integritas, pudicitia. Vergilius Aen. lib. I (28):

et rapti Ganymedis honores.

Honor, sacrificium, litatio. Vergilius lib. VIII (102):

forte die sollemnem illo rex Arcas honorem
Amphitryonadae magno divisque ferebat.

Plautus Aulularia (16):

ecquíd maiorem fílius
mihi honórem haberet quam éius habuissét pater.

Honos, dilectus, amor. Vergilius lib. XII (56):

per siquis Amatae
tangit honos animum.

Honor, hostia. Vergilius Aen. lib. III (118):

meritos aris mactabat honores.

Honor, praemium. Vergilius lib. V (249):

ipsis praecipue ductoribus addit honores.

Lucilius lib. XXX (56):

cuius vultu ac facie ludo ac sermonibu' nostris
verginis hoc pretium atque hunc reddebamus honorem.

Honor, sepultura. Vergilius lib. VI (333):

cernit ibi maestos et mortis honore carentis.

Lucilius lib. XXVII (XXVIII, 49):

núllo hono<re>, <núllo> <he>redis flétu, nullo fúnere.

INCIPIT PER I LITTERAM.

INVITARE apertam habet significantiam. Vergilius lib. V (485):

celeri certare sagitta
invitat qui forte velint et praemia ponit.

Terentius Heautontimorumeno (185): [321 M.]

quam véllem Menedemum ínvitatum, ut nóbiscum esset ámplius!

M. Tullius in Verrem actione II (I, 65): 'rogat Rubrium ut quos ei conmodum siet invitet'. ― Lucilius lib. XXX (116):

contra haec invitasse aut instigasse videntur.

M. Tullius de Senectute (57): 'ad quem fruendum non modo retardat, verum etiam invitat atque adlectat senectus'. Invitare est delectare. Vergilius Georg. lib. I (302):

invitat genialis hiemps curasque resolvit.

Turpilius Thrasyleone (201):

corónam, mensam, tálos, vinum, haec huiúsmodi,
quibu' rébus vita[m] amántum invitarí solet.

idem Philopatro (181):

lúcus ipse invítat hercle hic Véneris.

M. Tullius in Hortensio (80): 'voluptates autem nulla ad res necessarias invitamenta adferunt senibus'. ― idem de Republica (inc. 1): 'idque ipsa natura non invitaret solum, sed etiam cogeret'. Invitare significat replere. Plautus Amphitryone (283):

mirum si ínvitavit sése in cena plúsculum.

Lucilius (XXX, 52):

pulchre invitati acceptique benigne.

Turpilius Epiclero (71):

nón invitat plúsculum sese, út solet?

idem Leucadia (132):

ínvitavit [viri] plúsculum hic sese in prándio.

Sallustius Hist. lib. IV (11): 'reversi postero die, multa, quae properantes deseruerant in castris, nacti, cum se ibi vino ciboque laeti invitarent'. ― Lucilius lib. XXX (54):

scito etenim bene longincum mortalibu' morbum
in vino esse, ubi qui invitavit dapsilius se.

Varro Sesqueulixe (461):

ipsum ávide vino invítari poclís large atque benígne.

IVXTA est proxume. Vergilius Aen. lib. IV (255):

humilis volat aequora iuxta.

Iuxta, [est] coniunctim. Varro de Vita Pop. Rom. lib. I: [322 M.] 'cum interea in lucubrando faceret iuxta ancillas lanam'. Iuxta rursum similiter. Sallustius in Iugurtae Bello (85, 33): 'hiemem atque aestatem iuxta pati'.

Plautus Trinummo (197):

iuxtáque eam curo cúm mea.

Varro Papia Papae, περὶ ἐγκωμίον (376): 'qui potest laus videri vera, cum motus saepe furacissimus ac nequissimus civis iuxta ac Publius Africanus? ― Plautus Aulularia (682):

dixí tibi, mater: iúxta mecum rém tenes.

INSOLENS inpudens et audax dicitur consuetudine. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II (21): 'insolens, adrogans, iactans'. ― idem de Senectute (31): 'nec erat ei verendum, ne vera praedicans de se nimis videretur aut insolens aut loquax'. Insolens rursum non solens. Terentius in Andria (907):

quíd tu Athenas ínsolens?

Pacuvius Atalanta (60):

quae aégritúdo ínsoléns méntem adtémptát tuám ?

Turpilius Demetrio (15):

timére occepi, ínterdum oscitárier:
inéptus quid mihi véllem ex insoléntia
nescíbam.

idem Leucadia (100):

quem olim óderat, sectátur ultro ac détinet;
ille ínsolens autem út fastidit cárnifex!

Accius Diomede (275):

ita [ef]flétu et tenebris ópstinatus spéciem amisi lúminis
conspíciendi insoléntia.

Sallustius in Catilina (3, 4): 'quae tametsi animus aspernabatur, insolens malarum artium'. ― Cicero de Oratore (I, 99): 'sed mehercule istius disputationis insolentia atque earum rerum, quae quasi in arte traduntur, inscitia'.

INGENIVM est naturalis sapientia. Sallustius in Catilinae Bello (8, 5): 'ingenium nemo sine corpore exercebat'.

Ingenio veteres dixerunt et sua sponte vel natura.

Naevius Lycurgo (21):

vos quí regalis [323 M.] córporis custódias
agitátis, ite actútum in frundiferós locos,
ingénio arbusta ubi náta sunt, non óbsitu.

Sallustius Hist. lib. III (28): 'castrisque conlatis pugna tamen ingenio loci prohibebatur'. ― Vergilius Georg. lib. II (177):

nunc locus arvorum ingeniis, quae robora cuique,
quis color.

INMANE significat ingens. Vergilius lib. VI (19):

posuitque inmania templa.

Inmane, foedum. Accius Andromeda (113):

inmáni tabe témplum, obvallatum óssibus.

Inmane rursum minime bonum, [et] nocens. Accius Medea (411):

prima éx inmani víctum ad mansuetum ápplicans.

Vergilius Georg. lib. IV (458):

inmanem ante pedes hydrum moritura puella.

Accius Philocteta (560):

Phrygiam mití more esse, ánimo inmani Graéciam.

M. Tullius de Republica lib. III (32): 'quippe si ita sensit ut loquitur, est homo inpurus; sin aliter, quod malo, oratio est tamen inmanis'. ― idem de Officiis lib. I (57): 'quo detestabilior illorum inmanitas, qui et laceraverunt omni scelere patriam'. ― Vergilius Aen. lib. I (347):

Pygmalion, scelere ante alios inmanior omnes.

Varro Meleagris (299):

adde hýdram Lernaeam ét draconem Hespéridum, quotquot béstiae
fuérunt inmanés.

INTESTATVS est qui sine testamento perit. Intestatus est rursum cuius verbis fides non habetur. Pomponius Pictoribus (113):

ípsus cum uno sérvo senex intéstato proficíscitur.

INVADERE est adpetenter incipere. Vergilius lib. IX (186):

aut pugnam aut aliquid iamdudum invadere magnum.

Lucilius lib. XXX (117):

ut semel in Caeli pugnas te invadere vidi.

Invadere rursum quasi in vadum ruere. Accius Athamante (192):

ut [324 M.] prófugiens hostem ínimici invadam ín manus?

IVBERE est cogere aliquid ut fiat. Vergilius lib. IX (233):

ac Nisum dicere iussit.

Iubere est velle. Lucilius Satyrarum lib. VI (1):

salvere iubere salutem est mittere amico.

Terentius in Andria (533):

iubeó Chremetem.

Vergilius Aen. lib. III (261):

sed votis precibusque iubent exposcere pacem.

INPVRVS est aliquo vitio maculatus. M. Tullius in Verrem, actione II (I, 62): 'quam multis illum ingenuis, quam multis matribus familias in illa taetra atque inpura legatione vim adtulisse existimatis?' ― Lucilius lib. XXVI (49):

cóniugem infidámque, † flaticam fámiliam, inpurám domum.

Inpurus, inprobus. M. Tullius de Republica lib. III (32): 'sed iuventuti nostrae minime audiendus: quippe si ita sensit ut loquitur, est homo inpurus'. ― Terentius in Eunucho (234):

meí loci atque órdinis
hóminem haud inpurum.

INBVERE est initiare. Varro Synephebo, περὶ ἐμμονῆς (515):

quid te fácere oportet lítteris
ínbutum solís Minervae?

M. Tullius de Officiis lib. I (118): 'plerumque autem parentium praeceptis inbuti ad eorum consuetudinem morisque deducimur'. ― Vergilius lib. VII (541):

promissi dea facta potens ubi sanguine bellum
inbuit.

Inbuere est inficere. Accius Philocteta (552):

cum ex víperino mórsu venae víscerum
venéno inbutae taétros cruciatús cient.

hoc in doctis intellectibus habemus. Cicero de Finibus Bonorum et Malorum (I, 60): 'accedit mors, quae, quasi saxum Tantalo, semper inpendet; tum <superstitio>, qua qui est inbutus, quietus esse numquam potest'.

ILICO significat statim, mox. Pacuvius Medo (235): [325 M.]

repúdio auspicium: régrediundum est ílico.

Caecilius Notho Nicasione (117):

ílico ánte óstium híc érimus.

Ilico, illo. Turpilius Leucadia (105):

sed quám longe est,cum isti <ílico>!

Ilico, in eo loco. Naevius Belli Poenici lib. VI (44):

septimum decimum annum ilico sedent.

Accius Eurysace (373):

ílico, inquam, habitáto, nusquam própius!

Hemina Hist. lib. I (9): 'et tum quo irent nesciebant; ilico manserunt'. ― 'his persuadetur, ilico manerent'. ― 'pars ilico manent'. ― Caecilius Notho Nicasione (118):

manéte ílicó.

IGNOSCITE est veniam date. Vergilius Georg. lib. IV (489):

ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes.

Ignoscite rursum noscite vel discite. Varro Gloria, περὶ φθόνου (218):

vosque ín theatro, quí voluptatem aúribus
huc aúcupatum cóncucurristís domo,
adéste, et a me quaé feramus gnóscite,
domum út feratis éx theatro lítteras.

ITER est via. Vergilius lib. VI (542):

hac iter Elysium nobis.

Iter, navigatio. Terentius in Hecyra (415):

"ain tú tibi hoc incómmodum evenísse iter?" ―
"non hércle verbis, Pármeno, dicí potest
tantúm quam re ipsa návigare incómmodum est."

INNOCENS est bonum et nulli nocens. Vergilius Aen. lib. VII (229):

litusque rogamus
innocuum.

Innocens rursum integer et incorruptus. Sallustius in Iugurta (46, 1): 'ubi quae Metellus agebat ex nuntiis accepit, simul de innocentia eius certior Roma factus, diffidere suis rebus; ac tum demum veram deditionem facere conatus est'.

INDVLGERE, augere. Lucilius lib. XXIX (26):

tú qui iram indulgés nimis,
manús a muliere ábstinere [326 M.] mélius est.

Indulgere est veniam dare. Vergilius lib. X (624):

tolle fuga Turnum atque instantibus eripe fatis:
hactenus indulsisse vacat.

Indulgere, dare, detinere. Vergilius Aen. lib. IV (51):

indulge hospitio causasque innecte morandi.

et lib. IX (165):

indulgent vino et vertunt crateras aenos.

Indulgere, spatium maius dare. Vergilius Georg. lib. II (276):

sin tumulis adclive solum collesque supini,
indulge ordinibus.

Indulgere, temperare, clementem esse. Vergilius Georg. lib. II (344):

si non tanta quies iret frigusque caloremque
inter et exciperet caeli indulgentia terras.

M. Tullius de Officiis lib. III (112): 'magnus vir in primis, et qui perindulgens in patrem, idem acerbe severus in filium'.

INANE, vacuum, sine pondere. Vergilius Georg. lib. III (170):

atque illis iam saepe rotae ducantur inanes.

Inane, concavum. Vergilius lib. V (673):

galeam ante pedes proiecit inanem.

Inane, leve. Vergilius Georg. lib. IV (105):

instabiles animos ludo prohibebis inani.

et Aen. lib. IV (210):

et inania murmura miscent.

IACET significantiam habet manifestam; ut est Verg. in Bucolicis (VI, 14):

Silenum pueri somno videre iacentem.

et (VII, 54):

strata iacent passim sua quaeque sub arbore poma.

M. Tullius de suppliciis in Verrem (II, V, 118): 'patres hi, quos videtis, iacebant in limine'. Iacet, plenum est, oneratum. Vergilius Georg. lib. III (354):

sed iacet aggeribus niveis informis et alto
terra gelu late.

Iacet, per plurimum porrigitur. Vergilius Georg. lib. III (343):

tantum campi iacet.

Iacet, sordet, neclectus est. Lucilius lib. XXX (3):

et sua perciperet retro rellicta iacere.

Lucretius [327 M.] lib. I (62):

humana ante oculos foede cum vita iaceret
in terris.

INPROBVM est, sicuti manifestum est, minime probum. M. Tullius Epistola ad Caesarem, lib. I (fr. 3): 'debes odisse inprobitatem eius, quia inpudentissimum nomen delegerit'. Inprobum, saevum. Vergilius lib. X (727):

lavit inproba taeter
ora cruor.

et Georg. lib. III (430) :

tum piscibus atris
inprobus ingluviem ranisque loquacibus explet.

et Lucilius lib. XXX (78):

inprobior multo, quam de quo diximus ante,
quanto blandior haec, tanto vehementiu' mordet.

Inprobum, turpe. Lucilius lib. XXX (115):

omnes formonsi, fortes tibi, ego inprobus? esto.

IACERE significat emittere: unde et iaculum. Vergilius lib. V (642):

sublataque procul dextra conixa coruscat
et iacit.

M. Tullius in Verrem, de signis (II, IV, 24): 'in quem scyphum de manu iacere conatus est'.

Iacit, habet, ponit. Vergilius Georg. lib. IV (294):

omnis in hac certam regio iacit arte salutem.

M. Tullius Philippicarum lib. I (1): 'in quo templo, quantum in me fuit, ieci fundamenta pacis'. Iacit, facit. Lucilius lib. XXVI (81):

ágere in iaciéndo siquost víneis actís opus[t].

IACTARI est dimitti, dependere. Vergilius Georg. lib. III (86):

et dextro iactata recumbit in armo.

Iactare, volvere. Vergilius Aen. lib. I (227):

atque illum talis iactantem pectore curas.

Iactare, plagis sternere. M. Tullius in Verrem actione II (I, 67): 'iactatur domi suae vir primarius et homo honestissimus; pro se quisque manus adfert'. Iactare, fatigare. Vergilius [328 M.] Aen. lib. I (29):

iactatos aequore toto
Troas.

et (I, 668):

iacteturque odiis Iunonis iniquae.

Iactare, ambitiosius gloriari. Vergilius lib. VI (815):

quem iuxta sequitur iactantior Ancus,
nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris.

item lib. X (322):

ecce Pharo, voces dum iactat inertis.

Lucilius lib. XVIII (XXVIII, 50):

in re agenda ipsa ridicula † id adque adsederet. †

Iactare, iactu mittere. Vergilius Aen. lib. II (478):

et flammas ad culmina iactant.

Iactare, excutere, conmovere. Varro Eumenidibus (132):

tibi núnc sémivirí
teretem comam volantem iactant tibi galli.

INVOLVERE significat volutum superinponere. Vergilius Georg. lib. I (282):

scilicet atque Ossae frondosum involvere Olympum.

Involvere, tegere. Vergilius Aen. lib. II (250):

vertitur interea caelum et ruit oceano nox,
involvens umbra magna terramque polumque
Myrmidonumque dolos.

Involvere, inplicare. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 9): 'sed quod viderem nomine pacis bellum involutum fore'. Involutum, occupatum, conprehensum. Varro Sexagesi (486 = Enn. Alex. 48):

"adest fax ínvoluta incéndio."

INTERPRES dicitur obscuri dissertor. Vergilius Aen. lib. III (359):

Troiugena, interpres divûm.

Interpres, auctor. Vergilius Aen. lib. IV (608):

tuque harum interpres curarum et conscia Iuno.

INPONERE significat supra ponere. Vergilius Aen. lib. IV (453):

vidit, turicremis eum dona inponeret aris.

Inponere, dare. Vergilius Aen. lib. IV (639):

finemque inponere curis.

INTENTVM, sollicitum, suspensum. Vergilius lib.V (137):

intenti expectant signum.

Intentum, [329 M.] extensum. Vergilius lib. V (136):

considunt transtris intentaque brachia remis.

Intendere, innectere, inligare. Vergilius Aen. lib. II (236):

et stuppea vincula collo
intendunt.

M. Tullius in Hortensio (31): 'quaero enim non quibus intendam rebus animum, sed quibus relaxem'.

IMAGO dicitur similitudo. Vergilius Aen. lib. II (772):

atque ipsius umbra Creusae
visa mihi ante oculos et nota maior imago.

Imago, vagina. Vergilius lib. VII (179):

curvam servans sub imagine falcem.

INCREPAT et INCREPITAT paria sunt, et est aut incusare aut insultare. Vergilius Georg. lib. IV (138):

aestatem increpitans seram.

et lib. X (900):

hostis amare, quid increpitas mortemque minaris?

et lib. IX (559):

quem Turnus pariter cursu teloque secutus
increpat his victor.

M. Tullius in Hortensio (55): 'tum ψευδομένους et soritam et totam dialecticam aut inludis aut increpas'.

Increpare, sonare. Vergilius lib. VIII (527):

iterum atque iterum fragor increpat ingens.

et lib. IX (503):

at tuba terribilem sonitum procul aere canoro
increpuit.

INVEHI dicitur vehi. Vergilius lib. V (122):

Centauro invehitur magna.

Invehi, adgredi, increpare. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. III (fr. 26): 'itaque in eum Pansa vehementer est invectus'.

INTENDERE est sollicite [et] diligenter intueri. Vergilius lib. V (137):

intenti expectant signum.

Intendere, extendere. M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 30): 'tabernacula carbaseis intenta velis conlocabat'. ― et de Senectute (37): 'intentum enim animum, tanquam arcum, habebat [330 M.] nec languens succumbebat senectuti'.

INMITTERE demittere ad prolixitatem. Lucilius lib. XXX (118):

neque barbam inmiseris istam.

Vergilius Aen. lib. III (593):

respicimus. dira inluvies inmissaque barba.

INDVCERE, fingere, inmittere. M. Tullius de Officiis lib. III (38): 'hinc ille Gyges inducitur a Platone'.

Inducere, persuadere. Lucilius lib. XXIX (77):

Hýmnis, ego animum síc induco, quód tu ab insano aúferas.

Inducere, instituere, confirmare. Lucilius lib. XXVII (51):

aút quod animum indúxit semel et útile ominó putat.

Induci, delectari. Lucilius lib. XXVI (58):

véterem historiam, indúctus studio, scríbis ad amorés tuos.

Induci est aliquibus fallaciis decipi. Lucilius lib. XXX (120):

quid quaerimus acre
inductum cantu stolidum?

INSVLTARE dicitur insilire. Vergilius Georg. lib. III (117):

insultare solo et gressus glomerare superbos.

Insultare, iniuriosius aliquid dicere. Lucilius lib. XXIX (41):

insúlta miserum tú quoque in me!

INTERFICERE, occidere. Lucilius lib. XXIX (91):

príu' non tóllas quam [Tulli] ánimum ex homine atque hóminem ipsum interféceris.

M. Tullius de Officiis lib. II (14): 'ab isdemque quae nocent interficiuntur'. Interficere, perdere, concremare. Vergilius Georg. lib. IV (330):

fer stabulis inimicum ignem atque interfice messes.

Interficere, consumare, finire. Lucilius lib. XXVIII (43):

"píscium magnam átque altilium vim ínterfecisti." ― "haút nego."

INTERPELLARE, adire, conmonere. Interpellare, dicere, docere. Lucilius lib. XXVIII (XXIX, 42):

verúm [331 M.] tu quid agis? ínterpella me, út sciam.

IRE est ambulare. Vergilius Georg. lib. III (517):

it tristis arator.

Ire, accumbere. Lucilius lib. XXVIII (XXIX, 30):

Chremés in medium, in súmmum ierat Demaénetus.

INSIGNE dicitur magnum vel praestans. Vergilius Aen. lib. I (10):

insignem pietate virum.

Insigne, utile, necessarium. Lucilius lib. XXVII (12):

cócu' non curat caúda insignem esse íllam, dum pinguís siet:
síc amici ánimum quaerunt, rém parasiti ac dítias.

INPEDIRE est inplicare, involvere. Vergilius lib.V (592):

haut aliter Teucrûm nati vestigia cursu
inpediunt.

Inpedire, sordidare, ad probrum ducere. Plautus Amphitryone (fr. X):

ímmo ego hunc, Thebáni cives, quí domi uxorém meam
ínpudicitia ínpedivit.

INCIPIT PER L LITTERAM.

LAEVVM, adversum. Vergilius in Bucolicis (I, 16):

saepe malum hoc nobis, si mens non laeva fuisset.

Laeva, prospera. Vergilius Georg. lib. IV (6):

siquem
numina laeva sinunt auditque vocatus Apollo.

LAC, sucus maternus quo animalia nutriuntur. Vergilius in Bucolicis (III, 6):

et lac subducitur agnis.

Lactes dicuntur intestina. Titinius Psaltria (90):

…farticulá, cerebellum, láctes agninás…

Plautus Curculione (319):

íta, cibi vacívitate, vénio lassis láctibus.

idem Pseudolo (319):

úna opera alligém fugitivum cánem agninis láctibus.

LEGERE, sicut est in consuetudine, significat oculis scripta percurrere. Vergilius in Bucolicis (IV, 26):

at simul heroum laudes et facta parentis
iam legere. [332 M.]

Legere, accedere. Vergilius Georg. lib. II (44):

ades et primi lege litoris oras.

et Aen. lib. XI (632):

inplicuere inter se acies legitque virum vir.

Legere rursum collegare. Titinius Veliterna (154):

hódie hostis fugávit; spolia plácide posteriús leget.

Vergilius lib. X (814):

extremaque Lauso
Parcae fila legunt.

et Georg. lib. I (372):

atque omnis navita ponto
humida vela legit.

Caecilius Fallacia (50):

óssiculatim Pármenonem dé via liceát legant.

Varro Vergula Divina (567):

séd pancárpineó cibó coácto
líbaménta legéns cadúca víctus.

Legere praeterire Vergilio auctore dicimus, Aen. lib. III (292):

litoraque Epiri legimus.

et lib. V (209):

fractosque legunt in gurgite remos.

Legere est navigare, praestringere. Vergilius Aen. lib. II (207):

pars cetera pontum
pone legit.

Legere etiam eligere dicitur. Vergilius in Bucolicis (II, 51):

ipse ego cana legam tenera lanugine mala.

Turpilius Epiclero (56):

quam légere te optimum ésset atque aequíssimum,
quacum aétas degenda ét vivendum essét tibi.

M. Tullius de Officiis lib. III (13): 'cetera autem, quae secundum naturam essent, ita legere, si ea virtuti non repugnare diligentius intendentes invenimus'. Legere subripere significat: unde et sacrilegium dicitur, id est: de sacro furtum. Vergilius in Bucolicis (IX, 21):

nam quae sublegi tacitus tibi carmina nuper.

Turpilius in Boethuntibus (4):

qui vérba venatúr mea,
postís arscedat ét sermonem hinc súblegat.

Lucilius lib. XXVIII (58):

omnia viscatis manibus leget.

Plautus Aulularia (Vidularia, fr. XX):

séd leno egreditúr foras:
hinc éx occulto sérmonatus súblegam.

Legere rursum videre. [333 M.] <ab> hoc et aquilegi. Vergilius Aen. lib. VI (33):

quin protinus omnia
perlegerent oculis, ni iam praemissus Achates
adforet.

et in eodem (754):

longo ordine possent
adversos legere.

LVSTRA dicuntur ferarum habitacula. Vergilius Georg. lib. II (471):

non absunt; illic saltus ac lustra ferarum.

et Aen. lib. III (646):

cum vitam in silvis inter deserta ferarum
lustra domosque traho.

Lustra etiam lupanaria dicuntur. Plautus Asinaria (867):

[lustris studet.
idem:]
ís apud scortum córruptelae et líberis lustrís studet.

idem in Casina (242):

"ubi in lustrá iacuisti?" ―
"égone in lustra?"

Turpilius Lindia (149):

quíbu' rem rebus déspoliasti, foéde dum in lustrís lates.

Afranius Privigno (241):

uxórem quaerit fírmamentum fámiliae:
sciás abesse ab lústris ingeniúm procul.

Cicero in Philippicis lib. II (6): 'cum omnes inpuritates inpudica in domo cotidie susciperes vino lustrisque confectus'.

LINQVERE est dimittere. Vergilius Aen. lib. III (124):

linquimus Ortygiae portus pelagoque volamus.

et lib. IX (288):

inque salutatam linquo.

Varro Ταφῇ Μενίππου (516):

<Meníppus> ille, nóbilis quondám canis,
hic líquit homines ómnes in terrá, pila.

LIMARE, exquirere et delinire, secundum consuetudinem, a lima dictum. Plautus Menaechmis (85):

ánum lima praéterunt.

idem Bacchidibus (fr. XVIII): [334 M.]

limacés viri;

quod adterant et consumant. Limare etiam dicitur coniungere. Plautus Bacchidibus (fr. XVII):

nec a quóquam acciperes álio mercedem ánnuam
nisi áb se nec cum quíquam limarés caput.

idem Schematico (115):

nám pater tuu' númquam cum illa étiam limavít caput.

Livius Tereo (28):

crédito,
cum íllos † soli mea voluntate númquam limavít caput.

Caecilius Pausimacho (139):

hoc a te póstulo,
ne cúm meo gnato pósthac limassís caput.

Turpilius Leucadia (112):

véritus sum ne amóris causa cum ílla limassít caput.

LIQVIDVM, suave, dulce. Varro Eumenidibus (131):

Phrygiós peróssa córnús liquidá canít animá.

Liquidum est purum. Vergilius lib. VI (202):

liquidum per aera lapsae.

Varro Serrano, περὶ ἀρχαιρεσιῶν (452):

húnc vocasset líquida vita in cúriae vestraé faecem.

Liquidum est prosperum. Plautus Pseudolo (762):

avi sinistra, auspicio liquido atque ex sententia
cónfidentia ést inimicos meós me posse pérdere.

Liquidum rursum significat molle et fluxum. Plautus in Milite (665):

líquidiusculúsque ero quam véntus est favónius.

idem in Casina (378):

quóndam prognatís in sortiéndo sors delíquerit.

Varro Divinarum Rerum lib. III: 'Lucius Scipio cum aurum factum haberet in cista viminea, fulmine ita est ictus, ut cista esset integra, aurum conliquisset'. ― idem de Proprietate Scriptorum: 'quod aes aut quid aliud eius generis fervefactum conliquisset et informe esset infusum'. ― Vergilius Aen. lib. I (432):

aut cum liquentia mella
stipant.

Nevius Lycurgo (48):

iam sólis aestu cándor cui liquésceret.

Liquerit significat et reliquerit. Accius Stasiastis (605): [335 M.]

tum si ibi dé dolore hoc ánima corpus líquerit.

Naevius Belli Poenici lib. I (24):

blande et docte percontat, Aeneas quo pacto
Troiam urbem liquisset.

Liqui, defluere. Vergilius Georg. lib. II (187):

huc summis licuntur rupibus amnis.

idem Aen. lib. III (27):

nam quae prima solo ruptis radicibus arbos
vellitur, huic atro licuntur sanguine guttae.

LAVDARE est verbis ecferre. Vergilius (Georg. II, 412):

laudato ingentia rura.

Laudare etiam significat nominare. Vergilius Georg. lib. III (5):

aut inlaudati nescit Busiridis aras;

id est: nec nominandi. Plautus Captivis (426):

íd ut scias, Iovém supremum téstem laudo, Hégio.

LVSTRARE, expiare. Vergilius in Bucolicis (V, 74):

et cum sollemnia vota
reddemus Nymphis et cum lustrabimus agros.

Lucilius Satyrarum lib. II (17):

lustratu', piatus.

Lustrare, circumspicere. Vergilius Aen. lib. III (651):

omnia conlustrans hanc primo ab litore classem
conspexi venientem.

Cicero Tusculanarum lib. V (65): 'ego autem cum omnia conlustrarem oculis; est enim ad portas Agragianas'.

Lustrare est circumire. Vergilius lib. VIII (231):

lustrat Aventini montem.

Livius Aegistho (5):

tum lascivum Nerei simum pecus
ludéns ad cantum clássem lustratúr…

Lustrare, sequi. Vergilius in Bucolicis (II, 12):

at mecum raucis, tua dum vestigia lustro.

Lustrare, patefacere. Cicero in Catilinam lib. I (6): 'si lustrantur, si erumpunt omnia? muta iam istam mentem'. ― Vergilius Aen. lib. IV (6):

postera Phoebea lustrabat lampade terras.

Lustrari dicimus et scortari: a lustris. Plautus Pseudolo (1107):

lúxantur, lustrántur, comedunt quód habent.

Lucilius lib. XXX (27):

quem sumptum facis in lustris, circum oppida lustrans!

Lustrare, perspicere, agnoscere. Vergilius lib. VIII (152):

ille os oculosque loquentis

iamdudum [336 M.] et totum lustrabat lumine corpus.

M. Tullius de Officiis lib. I (57): 'sed cum omnia ratione animoque lustraveris'.

LIMEN locus stadii dictus. Vergilius lib. V (316):

corripiunt spatia audito limenque relinquunt.

Limen, omnis ingressus. Vergilius Aen. lib. II (453):

limen erat caecaeque fores et pervius usus.

Varro Vergula Divina (568):

ád quos cúm volucrís venít putíllos
úsque ad límina † nitida vilis.

Limen non solum quod sub pedibus est dicitur, sed etiam quod superius est ingressu. Novius Macco Exule (49):

límen superum, quód mei misero saépe confregít caput;
ínferum autem, úbi ego omnis dígitos diffregí meos.

LEVARE, solvere. Vergilius Aen. lib. II (146):

atque arta levari
vincla iubet Priamus.

Levare significat sustinere vel erigere. Vergilius Aen. lib. I (145):

levat ipse tridenti.

Levare rursum relevare. Cicero Tusculanarum lib. V (121): 'alia nulla potuit inveniri levatio'. ― Vergilius in Bucolicis (IX, 65):

ego hoc te fasce levabo.

M. Tullius Epistularum ad Caesarem (I, 12): 'iam amplitudinem gloriamque tuam magno mihi ornamento esse et fore existimo; quî me levas cura'. ― Pacuvius Periboea (306):

neque túum te ingenium móderat neque fratérnum ira exiliúm levat?

Varro Vergula Divina (566):

quós non lácte novó leváta páscat.

Levare etiam minuere. Accius Meleagro (456):

cave lássitudo pópulitum cursúm levet.

idem Nyctegresia (492):

íllos suapte indúxit virtus: tú laudem illorúm levas?

Varro περὶ ἐξαγωγῆς (405):

quemnám te ésse dícám, ferá quí manú córporís férvidós fóntium áperís lacús sánguinís téque vitá levás férreo énsí? [337 M.]

Vergilius Georg. lib. II (400):

omne levandum
fronde nemus.

Turpilius Demetrio (19):

…nunc me ex aliórum ingeniis iúdicat,
intércapedo quórum amicitiás levat.

Varro Quinquatribus (440):

absíntium utí
bibám gravem ét cástoreúm
levémque róbur.

LAVTVM significat lotum. Terentius in Phormione (339):

téne asymbolúm venire unctum átque lautum e bálneis?

Lautum, mundum. Lucilius lib. XXVI (83):

málisne esse? laútum e mensa, púere, capturú's cibum?

Lautum, abundans, conpetens. Varro Gerontodidascalo (194): 'vilico quod † hanc satis si vix putant lautum'.

Lautum etiam inquinatum vel maculatum. Vergilius Georg. lib. III (221):

lavit ater vulnera sanguis.

Accius Stasiastis vel Tropaeo (606):

vulnére taetro defórmatum,
suo síbi lautum sanguíne tepido.

Lautum, elegans, suave. Terentius in Eunucho (427):

…facete, lépide, laute! níhil supra!

Afranius Vopisco (366):

équidem te numquám mihi
parasítum, verum amícum, aequalem atque hóspitem
cotídianum et laútum convivám domi.

M. Tullius in Verrem actione II (I, 17): 'Romam ut ex Sicilia redii, comites istius atque amici, homines lauti et urbani'. ― et in Hortensio (43): 'quae est igitur philosophia, Socrate? nec dubito quin, quaecumque sit lautitiam ac victum elegantem magnifice neque minus quam deceret colere instituisset'.

LENTVM significat tardum. M. Tullius de Republica lib. V (10): 'Marcellus ut acer et pugnax, Maximus ut consideratus et lentus'. ― et in Hortensio (22): 'hunc Crassum, qui lentius, ut scitis, dicere solebat, [338 M.] ad imitationem quasi nostri generis contendisse'. Lentum, securum, otiosum. Vergilius in Bucolicis (I, 4):

nos patriam fugimus; tu, Tityre, lentus in umbra.

Lentum, flexuosum. Vergilius in Bucolicis (V, 16):

lenta salix quantum pallenti cedit olivae.

idem Georg. lib. I (265):

atque Amerina parant lentae retinacula viti.

Lentum, patiens, placidum. M. Tullius in Hortensio (86): 'qui cum publicas iniurias lente tulisset, suam non tulit'. Lentum, facile. Lucilius Satyrarum lib. XI (16):

<Luciu'> Cotta senex, Crassi pater huiu' Paceni,
magnu' fuit trico nummariu', solvere nulli
lentus.

Lentum, tenax. Plautus Menaechmis (94):

lenta víncla sunt escária.

Vergilius Georg. lib. IV (41):

et visco et Phrygiae servant pice lentius Idae.

Lentum, frigidum. Vergilius Georg. lib. I (289):

nocte leves melius stipulae, nocte arida prata
tondentur, noctis lentus non deficit umor.

Cicero de Oratore lib. II (190): 'neque enim est facile perficere ut irascatur ei, cui tu velis, iudex, si tu ipse id lente ferre videare'.

LANGVOR est torpor et inertia. M. Tullius de Officiis lib. I (123): 'nihil autem magis cavendum est senectuti quam ne languori se desidiaeque dedat'. Languor, defectio et dissolutio. Vergilius lib. IX (435):

purpureus veluti cum flos suscisus aratro
languescit moriens.

idem lib. XI (68):

qualem virgineo demessum pollice florem
seu mollis violae seu languentis hyacinthi.

LONGVM est per planum porrectum. Vergilius [339 M.] Georg. lib. III (54):

tunc longo nullus lateri modus.

Longum, altum, erectum. Vergilius Aen. lib. IX (229):

stant longis innixi hastis et scuta tenentes.

Longum, diuturnum, perseverans. Vergilius Aen. lib. III (487):

et longum Andromachae testantur amorem.

Longum, saevum, perniciosum. Vergilius Aen. lib. I (749):

infelix Dido, longumque bibebat amorem.

Longe, etiam valde. Vergilius Aen. lib. V (406):

ante omnis stupet ipse Dares longeque recusat.

M. Tullius in Verrem, [de praetura] Siciliensi (II, II, 53): 'hic longe primus civitatis est Epicrates'. ― et de Officiis lib. I (69): 'in his et nobilissimi philosophi, longe principes'. ― Lucilius lib. XXIX (15):

cum víderim in vitá mea
ἐπίτευγμα Apelli lónge opera ante alia ómnia.

Sisenna Historiarum lib. IV (109): 'egregias et longe praestantis ac timendas adversariorum opes esse'.

Terentius in Adelphis (65):

et érrat longe, meá quidem senténtia.

Longe etiam significat aut temporis prolixitatem, ut Vergilius Georg. lib. II (80):

nec longum tempus, et ingens
exît ad caelum ramis felicibus arbos;

aut spatii aestimationem; ut M. Tullius in Clodium et Curionem (25): 'credo, postquam tibi speculum adlatum est, longe te a pulchris abesse sensisti'. ― Vergilius lib. XII (52):

longe illi dea mater erit, quae nube fugacem
feminea tegat.

LVXORIA est contra pudorem et supra modum profusio. M. Tullius de Officiis lib. I (106): 'intellegimus quam sit turpe diffluere luxuria, delicate ac molliter vivere'.

Luxuria, intempestiva abundantia. Vergilius Georg. lib. I (112):

luxuriem segetum tenera depascit in herba.

M. Tullius de Oratore lib. II (96): [340 M.] 'ei omnis luxuries [eium] stilo depascenda'. ― Vergilius Georg. lib. I (191):

at si luxuria foliorum exuberat umbra.

Cicero in Oratore (81): 'gemmare vites, sitire agros, laetas segetes, luxoriosa frumenta'.

LAXVM, liberum et remissum. Vergilius Aen. lib. I (63):

et premere et laxas sciret dare iussus habenas.

idem Georg. lib. II (363):

et cum se laetus ad auras
palmes agit, laxis per purum inmissus habenis.

Laxum, non angustum, sed spatii maioris. Vergilius Georg. lib. III (166):

et primum laxos tenui de vimine circlos
cervici subnecte.

M. Tullius de Officiis lib. I (139): 'et admittenda hominum cuiusque modi multitudo, adhibenda cura est laxitatis'.

LOCANDI significatio manifesta est, ut aut operis locandi aut fundi. M. Tullius Epistola ad Caesarem lib. II (8): 'vel quod locatio ipsa pretiosa'. ― idem in Verrem, in Frumentaria (II, III, 55): 'Xenonis Meneni, nobilissimi hominis, uxoris fundus erat colono locatus'. Locare, constituere. Vergilius Aen. lib. I (427):

hinc alta theatri
fundamenta locant alii.

Lucilius lib. XXX (11):

haec virtuti' tuae † artis monumenta locantur.

Locare, marito dare. Plautus in Aulularia (191):

vírginem habeo grándem, dote cássam atque inlocábilem.

Locare, parare. Lucilius lib. XXVIII (XXIX, 117):

haec tum conventus tela insidiasque locavi.

LAETVM, hilarum, sicuti consuetudine. Vergilius Georg. lib. I (423):

et laetae pecudes et ovantes gutture corvi.

Laetum, ferax. Vergilius Georg. lib. I (102):

laetus ager. nullo tantum se Mysia cultu
iactat.

Laetum, pingue. Vergilius Georg. lib. II (520):

glande sues laeti redeunt.

Laetum, gratia plenum. Vergilius Aen. lib. I (590):

lumenque iuventae [341 M.]
purpureum et laetos oculis afflarat honores.

Laetum, plenum, distentum. Vergilius Georg. lib. III (310):

laeta magis pressis manabunt ubera mammis.

LASSVM dicitur fatigatum. Lucilius lib. XXX (80):

leonem
aegrotum ac lassum.

Lassum, marcens, gravatum. Vergilius lib. IX (436):

lassove papavera collo
demisere caput.

LOCVS significationis manifestae est, ut Vergilius Aen. lib. III (414):

haec loca vi quondam.

et (393):

hic locus urbis erit.

Locus, genus, nobilitas, dignitas. Accius Eurysace (341):

…atque, ut vidés, non tenui dé loco.

Sallustius in Catilina (23,1): 'natus haut obscuro loco'. Locum decus significare vult Accius Diomede (272):

non génu' virum ornat: géneri vir fortís loco.

INCIPIT PER M LITTERAM.

MACTARE, praecipitare. Accius Antenoridis (125):

qui aút illorum cópias
fúndam in campo aut návis uram aut cástra mactabo ín mare.

Mactare, honorare. Accius Didascalicon lib. I (4):

sapiéntiaéque invíctaé
grátia átque honóri' pátera Néstorém mactávít
aúreá.

Mactare est inmolare. Vergilius Georg. lib. IV (546):

et nigram mactabis ovem lucumque revises.

Lucretius lib. III (52):

et nigras mactant pecudes et manibu' divis.

Accius Erigona (52):

quód utinam me suís arquitenens télis mactassét dea!

Varro de Vita Pop. Rom. lib. I: 'quod calendis Iuniis et publice et privatim fabatam pultem dis mactant'.

Mactare est magis augere. Vergilius lib. IX (641):

macte nova virtute, puer.

Cicero Tusculanarum lib. I (40): 'macte virtute'.

Accius Neoptolemo (473):

ita, ut dixi, mácte his armis, mácte virtuteí patris.

Lucilius Satyrarum lib. V (1):

macte, inquam, virtute simulque his versibus esto.

Turpilius [342 M.] Boethuntibus (7):

mácte virtute ésto.

Pacuvius Duloreste (146):

macte ésto virtute óperaque! omenque ádprobo.

M. Tullius de Republica (I, 67): 'ferunt laudibus, mactant honoribus'. Mactare malo adficere significat.

Plautus Amphitryone (fr. I):

at ego certo cruce
et † cruciatum mactabo, [exuo] mastigia.

idem in Aulularia (535):

dotátae mactant ét malo et damnó viros.

Novius Gallinaria (39):

mácto te hisce [verg.] verbénis: macta tú illanc infortúnio!

Pomponius Praecone Posteriore (137):

át te di omnes cúm consilio, cálve, mactassínt malo!

Accius Epigonis (305):

maneás, adsis?
an te éxilio mactém Pelopis
ex térris?

[et] Ennius Telepho (288):

qui illúm di deaeque mágno mactassínt malo!

Afranius Privigno (264):

"<á>, a, fulica, béne peristi." ― "dí te mactassínt malo!"

MODICVM in consuetudine pausillum volumus significare;

modicum veteres moderatum et cum modo dici volunt.

Plautus in Bacchidibus (fr. IV):

quíbus ingenium in ánimo utibile est, módicum et sine vernílitate.

idem Persa (346):

modice ét modeste est mélius vitam vívere.

et in Milite (1190; cf. 1422):

modicé sapis.

Ennius Hecuba (175):

quaé tibi in concubió verecunde ét modice morém gerit.

Accius Bacchis (239):

ágite módicó gradú; iácite thýrsús levís!

Turpilius Demiurgo (37):

ergo édepol docta díco: quae muliér volet
sibí suom amicum esse índulgentem et díutinum,
modice átque parce eius sérviat cupídines.

M. Tullius de Republica lib. II (41): 'statu esse optume constitutam rempublicam, quae ex tribus generibus illis, regali et optumati et populari, confusa modice nec puniendo inritet animum inmanem ac ferum'. ― Varro Ἒχω σε, περὶ τύχης (172): 'sapiens [343 M.] et bonum ferre potest modice et malum fortiter aut leviter'. ― idem Tithono, περὶ γήρως (548): 'risi multum, lusi modice [iambis]'. ― Sallustius in Iugurtino Bello (63, 2): 'animus belli ingens, domi modicus, lubidinis et divitiarum victor'.

MITIS est tranquillus et lenis. Vergilius lib. VIII (88):

mitis ut in morem stagni placidaeque paludis.

Lucilius lib. XXX (71):

est illud quoque mite malum, blandum atque dolosum.

M. Tullius in Hortensio (25): 'aut Theopompo acrius aut Ephoro mitius inveniri potest'. Mitis est maturus. Plautus in Milite (1424):

mítis sum equidem fústibus.

Vergilius in Bucolicis (I, 80):

sunt nobis mitia poma.

Turpilius Lindia (147):

miseró mihi mitigábat sandalió caput.

Pacuvius Duloreste (142):

néc grandiri frúgum fetum pósse nec mitíscere.

M. Tullius de Republica lib. IV (1): 'cumque autumno terras ad concipiendas fruges patefecerit, hieme <ad conservandas contraxerit, vere> ad conficiendas relaxarit, aestiva maturitate alia mitigaverit, alia torruerit'. ― Afranius Divortio (67):

immo ílli mitem fáxo faciant fústibus.

item M. Tullius de Senectute (28): 'facitque persaepe ipsa sibi audientiam diserti senis compta et mitis oratio'.

MATER est quae quodvis animai partu edit. Vergilius Georg. lib. IV (321):

mater, Cyrene mater.

Matrem veteres etere nutricem dici volunt. Plautus Menaechmis (19):

ita fórma simili púeri, ut matér sua
non ínternosse pósset, quae mammám dabat,
neque ádeo mater ípsa quae illos pépererat.

Vergilius [Aen.] lib. VIII (632):

et lambere matrem
inpavidos;
id est nutricem. [344 M.]

MERVM est solum. Terentius in Phormione (146):

…níhil habet nisi spém meram.

Varro Τοῦ πατρὸς τὸ παιδίον, περὶ παιδοποιΐας (552):

ac líberos paráre cui necésse sit?
non ést merum; nec tu édepol quid simulás tuis.

Plautus in Asinaria (155):

aúrum atque argentúm merum est.
fíxus hic apút nos animus túus clavo Cupídinis.

Varro Sesqueulixe (469): 'Diogenem postea pallium solum habuisse; et habere Vlixem meram tunicam; pilleum ideo non habere'. Merum, sincerum. Pomponius Piscatoribus (120):

nescíoquid non est hóc merum, quod hic plórat.

Varro Marcipore (286):

eódem coniecísse mera mirácula
nescíoqua.

idem Eumenidibus (137):

tu nón insanis, quód tibi vino córpus corrumpís mero?

Cicero de Oratore lib. II (94): 'ecce tibi exortus est Isocrates, magister istorum omnium, cuius e ludo, tamquam ex equo Troiano, meri principes exierunt'.

MERET, meretur. Vergilius lib. X (492):

qualem meruit Pallanta remitto.

et lib. IV (317):

si bene quid de te merui.

M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II (fr. 22): 'quem perisse ita de re publica merentem consulem doleo'.

Lucilius lib. XXX (121):

publicitus lege ut mereas praesto est tibi quaestor.

Varro Eumenidibus (157): 'quia plus, inquit, merere debet in quo est virtus'. ― Vergilius lib. V (801):

merui quoque. saepe furores
conpressi.

Maeret rursus dolet. Vergilius Aen. lib. IV (82):

sola domo maeret vacua.

Meret, militat. Lucilius Satyrarum lib. XV (26):

dum miles Hibera
terrast atque meret ter sex, aetate quasi, annos.

idem lib. XI (8):

annos hic terra iam plures miles Hibera
nobiscum meret.

|| Varro de Vita Pop. Rom. lib. III: 'qui in exercitu donati [345 M.] essent et equo publico mererent'. Meret, humillimum et sordidissimum quaestum capit (Varro Rerum Humanarum lib. XX: 'qui in ordine erat, is aes militare merebat') et ob mercedem laborem vel infamiam corporis locat. ― Lucilius lib. I (36):

et mercedimerae legiones.

Varro Agathone (14): 'Duloreste, qui «merita † hominem et servum facit»'.

unde et mercennarii et meretrices dicuntur. ― idem Eumenidibus (158): 'primum iste, qui meret sestertios vicenos'.

MEDICAMENTVM est quo homines vel animalia cetera curantur. M. Tullius de Officiis lib. III (92): 'siquis medicamentum cuipiam dederit ad aquam intercutem'.

Medicamentum rursum venenum, ut graece φάρμακον, vel producta eius verbi prima syllaba, quod apud Medos venefici sint plurimi secundum Vergilius Georg. lib. II (126):

Media fert tristis sucos tardumque saporem
felicis mali.

et in sequentibus (128):

pocula si quando saevae infecere novercae
miscueruntque herbas.

Varro περὶ ἐξαγωγῆς (407): 'quaerit ibidem ab Hannibale, cur biberit medicamentum. «quia Romanis», inquit, «me Prusiades tradere volebat»'.

MINVTVM est, ut saepius, breve. Minutum, [est] obscurum, [et] scrupulosum, ut a Graecis dicitur λεπτομέριμνον. Cicero de Finibus Bonorum et Malorum lib. I (61): 'ecce autem alii minuti et angusti et omnia semper desperantes aut malevoli, invidi, difficiles, lucifugi, maledici, monstruosi'.

MALIGNVM significat consuetudine malevolum. Malignum, obscurum. Vergilius Aen. lib. VI (270):

quale per incertam lunam sub luce maligna
est [346 M.] iter in silvis.

Malignum, gracile, minus ferax. Vergilius Georg. lib. II (179):

difficiles primum terrae collesque maligni.

MOLIRI est facere. Vergilius Aen. lib. I (414):

molirive moram et veniendi poscere causas.

idemque (Aen. I, 563):

res dura et regni novitas me talia cogunt
moliri.

M. Tullius Philippicarum <III> (6): 'quem nihil aliud agere, nihil moliri nisi caedem civium atque interitum civitatis videret'. ― idem et de Senectute (26): 'iners non sit, verum etiam sit operosa et semper agens aliquid et moliens'. Moliri, retinere, morari ac repigrare.

Caecilius Progamo (192):

ita quód laetitia mé mobilitat, maéror molitúr metu.

Lucilius lib. VII (25):

muginamur, molimur, subducimur.

Moliri, exstruere: dictum a molibus. Vergilius Aen. lib. I (424):

molirique arcem et manibus subvolvere saxa.

Accius Philocteta (566):

ubi hórrifer
aquilónis stridor gélidas molitúr nives.

unde demoliri dictum est destruere. M. Tullius de Officiis lib. I (138): 'hanc Scaurus demolitus accessionem adiunxit aedibus'. ― Cassius Hemina lib. II de censoribus (23): 'et in area in Capitolio signa quae erant demoliunt'. ― M. Tullius de Officiis lib. III (66): 'demoliri ea quorum altitudo officeret auspiciis'.

MOLLE est non durum. Vergilius lib. VIII (415):

mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit.

idem Georg. lib. II (120):

quid nemora Aethiopum molli canentia lana?

Molle, recens, novum. Vergilius in Bucolicis (I, 80):

sunt nobis mitia poma,
castaneae molles.

Molle, opportunum. Vergilius Aen. lib. IV (423):

sola viri molles aditus et tempora noras.

item (Aen. IV, 293):

et quae mollissima fandi
tempora. [347 M.]

Molle, leve, contemnendum. Vergilius Georg. lib. III (41):

tua, Maecenas, haut mollia iussa.

M. Tullius de Senectute (5): 'quod ferundum est molliter sapienti'. Molle, non arduum nec erectum.

Vergilius in Bucolicis (IX, 7):

qua se subducere colles
incipiunt mollique iugum demittere clivo.

Molle, dulce, iucundum. Vergilius Georg. lib. II (470):

mollesque sub arbore somni.

M. Tullius de Legibus lib. II (38): 'in animos teneros atque mollis influere quam varios canendi sonos'. ― et idem de Senectute (2): 'omnis absterserit senectutis molestias, sed etiam effecerit mollem ac iucundam senectutem'. Molle, placidum. Accius Telepho (629):

nixi próperiter navem ín fugam
tránsdunt subter sáxa ad laevam, quá mons mollibát mare.

M. Tullius de Senectute (10): 'et Hannibalem iuveniliter exultantem patientia sua molliebat'.

MIRARI significat novo aliquo obstupefieri. Vergilius Aen. lib. I (455):

artificumque manus inter se operumque laborem
miratur.

Mirari, delectari, accendi. Vergilius Georg. lib. III (49):

seu quis Olympiacae miratus praemia pugnae
pascit equos.

Mirari, venerari. Vergilius Georg. lib. IV (215):

ille operum custos; illum admirantur et omnes
circumstant.

MICARE est sortiri digitis. M. Tullius de Officiis lib. III (77): 'dignum esse dicunt, quicum in tenebris mices'. ― et eodem (90): 'quasi sorte aut micando victus alteri cedet'. ― Varro Parmenone (396): 'micandum erit cum Graeco, utrum ego illius numerum an ille meum sequatur'. Micare, per vices sine ordine moveri. Vergilius Georg. lib. III (84):

micat auribus [348 M.] et tremit artus.

idem lib. X (396):

semianimesque micant digiti ferrumque retractant.

et Georg. libro III (439):

et linguis micat ore trisulcis.

Lucilius lib. XXX (48):

omnia tum endo muco videas fervente micare.

Micare, fulgere. Vergilius Aen. lib. I (90):

micat ignibus aether.

et lib. II (734):

ardentis clipeos atque aera micantia cerno.

MITTERE manifestam habet significationem, ut Vergilius lib. VIII (9):

mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem;

et Georg. lib. III (323):

in saltus utrumque gregem atque in pascua mittes;

et (Georg. III, 64):

mitte in venerem pecuaria primus.

Mittere est excludere. Vergilius Aen. lib. I (202):

maestumque timorem
mittite.

Sisenna Hist. lib. III (13): 'mulierem missa fide ac pietate propter amoris nefarii lubidinem obstitisse'.

Mittere, <remittere>. Vergilius in Bucolicis (IX, 6):

hos illi (quod nec bene vertat) mittimus haedos.

Mittere, omittere. Terentius in Adelphis (335):

era, lácrimas mitte.

Vergilius lib. XI (256):

mitto ea quae muris bellando exausta sub altis.

Lucilius lib. XXX (122):

hoc missum facies, illo me utere libente.

M. Tullius de Officiis lib. III (112): 'Manlium missum fecit: tantum temporibus illis ius iurandum valebat'.

Plautus Aulularia (651):

iám scrutari mítto: redde huc.

MANDARE significationem habet notam; ut Vergilius lib. IX (312):

multa patri mandata dabat portanda.

Mandare, conmendare. Vergilius Aen. lib. III (50):

furtim mandarat alendum
Threicio regi.

M. Tullius de Officiis lib. II (3): 'deinde [tertius] ipsis scriptis non ea quae nunc, sed actiones nostras mandaremus, ut saepe fecimus'.

MATVRVM dicitur celer. Vergilius Aen. lib. I (137): [349 M.]

maturate fugam regique haec dicite vestro.

Accius Melanippo (428):

ést res aliqua, <quám> praesente his príu' maturare ínstitit.

M. Tullius de Officiis lib. III (59): 'venit ipse mature: scalmum nullum videt'. ― Varro Endymionibus (106): 'qui si, ut vigilare mature coepisti, in eo retinueris'. Maturum, grave, sapiens. Vergilius lib. V (73):

hoc Helymus facit, hoc aevi maturus Acestes.

M. Tullius de Senectute (33): 'iam constantis aetatis et senectutis maturitas'. Maturum, mite, coctum.

Vergilius in Bucolicis (III, 80):

triste lupus stabulis, maturis frugibus imbres.

Varro Endymionibus (102): 'discumbimus murrati. dominus maturo ovo cenam conmittit'.

METVS dicitur sicuti plerumque, timor. Vergilius lib. VI (276):

et Metus et malesuada Fames.

Metus, religio. Vergilius lib. VII (60):

sacra coma multosque metu servata per annos.

MANERE est loco insistere. Vergilius lib. X (770):

manet inperterritus ipse,
hostem magnanimum opperiens.

M. Tullius in Verrem actione (Div. 8): 'qui iudicia manere apud ordinem senatorium volunt'. ― idem de Officiis (III, 48): 'Cursilum quendam, suadentem ut in urbe manerent'. Manere, inminere, deberi. Vergilius lib. VII (596):

te, Turne, nefas, te triste manebit
supplicium.

M. Tullius Philippicarum lib. XIII (45): 'sin autem me aliud fatum manet'. Manere, expectare. Terentius in Eunucho (788):

"quám mox inruimús?" ― "mane:
ómnia prius éxperiri quam ármis sapientém decet."

Manet, inhaeret, infixum est. Vergilius Aen. lib. I (26):

manet alta mente repostum.

Plautus in Asinaria (592):

…"vale!" ― "aliquanto ámplius valérem, si hic manéres." [350 M.]

MONSTRVM dicitur horrenda magnitudo. Vergilius Aen. lib. III (658):

monstrum horrendum, informe, ingens.

Monstrum, monstrationem. Vergilius Aen. lib. III (59):

monstra deûm refero.

MACVLOSVM, sordidum, inmundum. Lucilius lib. XXX (26):

haec vestimentis maculosis tum aspice † iste.

Maculosum est varium. Vergilius Aen. lib. I (323):

subcinctam pharetram et maculosae tegmine lyncis.

Macula, turpido. M. Tullius in Verrem actione I (11): 'cuius ut adulescentiae maculas ignominiasque praeteream'. Lucilius lib. XXX (28):

quem scis scire tuas omnes maculasque notasque.

Macula, in retibus plaga. M. Tullius de suppliciis, in Verrem actione (II, V, 27): 'reticulumque ad nares sibi admovebat, tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae'.

METIRI est transmeare. Lucilius lib. XXX (72):

vir mare metitur magnum et se fluctibu' tradit.

Vergilius Georg. lib. IV (389):

et iuncto bipedum curru metitur equorum.

MANICAE dicuntur vestium. Vergilius lib. IX (616):

et tunicae manicas et habent redimicula mitrae.

Manicae, quibus manus vinciuntur. Lucilius lib. XXX (69):

sic laqueis, manicis, pedicis mens inretita est.

Vergilius Aen. lib. II (146):

manicas atque arta levari
vincla iubet Priamus.

Plautus in Asinaria (304):

úbi manus manicaé conplexae súnt.

MAESTVM, triste, miserandum. Vergilius Aen. lib. II (280):

et maestas expromere voces.

Lucilius lib. XXIX (54):

cohibét domi
maestús se Albinus.

Maestum, enectum fame. Lucilius lib. XXIX (119):

ventrem alienum
maestum fovere ex molito hordeo uti cataplasma. [351 M.]

MVTARE, derelinquere. Lucilius lib. XXVI (15):

míhi quidem non pérsuadetur púlices mutém meos.

Mutare, transferre. Lucilius lib. XXVI (30):

dóctior quam céteri
sís; has mutes áliquo tecum sártas tectas dítias.

Mutare, aliud pro alio accipere. Lucilius lib. XXVI (16):

públicanus véro ut Asiae fíam scripturárius
pró Lucilio, íd ego nolo et úno hoc non muto ómnia.

MOVERE manifestum est quam habeat significationem.

Movere, excludere. M. Tullius de Officiis lib. III (76): 'at qui quodam quasi veneno perficiat ut veros heredes moveat, in eorum locum ipse succedat?'

MEDITARI est discere, perdoceri. Plaut. Amphitryone (202):

prius ípse mecum etiám volo hic meditári. sic hoc próloquar.

Meditari, excogitare. Terentius in Andria (406):

venít meditatus álicunde ex soló loco.

INCIPIT PER N LITTERAM.

NOBILE ad dignitatem generis refertur. Sallustius (Catil. 5, 1): 'Lucius Catilina nobili genere natus fuit'. Nobilis dicitur et notus. M. Tullius de Officiis lib. II (26): 'testis est Phalaris, cuius est praeter ceteros nobilitata crudelitas'. ― Lucilius Satyrarum lib.VII (11):

Phryne nobilis illa, ubi amatorem inprobius quem.

Varro περὶ αἱρέσεων (400):

túm cóntremula áquilénta aput áltá
líttóra oreris ác nóbilis ómnibús relúcés.

Accius Diomede (283):

…me Argos réferam, nam hic sum nóbilis,
necuí cognoscar nóto.

Terentius Heautontimorumeno (227):

mea est potens, magnifica, sumptuosa, nobilis.

Vergilius lib. VII (563):

est locus Italiae medio sub montibus altis,
nobilis.

M. Tullius in Verrem [352 M.] actione II (I, 63): 'oppidum est in Hellesponto Lamsacum, iudices, in primis Asiae provinciae clarum et nobile'. ― Lucilius lib. XXIX (56):

tum illúd ἐπιφώνει, quód etiamnum nóbile est.

unde et nobilitarent notefacerent dictum est. Titinius Prilia (69):

magi' quaé famae obiectárent ne eam málefactis nobílitarent.

Accius Telepho (621):

nam is démum miser est, cúius nobilitas míserias
nobílitat.

Pacuvius Duloreste (119):

hícine is est quem fáma Graia ante ómnis nobilitát viros?

NVMERO, ordine. M. Tullius de Deorum Natura lib. II (43): 'nihil est enim ut ratione et numero moveri possit sine consilio; in quo nihil est temerarium'.

Vergilius Aen. lib. III (446):

digerit in numerum.

Numero significat cito. Accius Oenomao (503):

numero te expurgasti.

idem Antigona (143):

né istunc numero amíttas subitum oblátum.

Turpilius Demetrio (34):

numquám nimi' numero quémquam vidi fácere, quom facto ést opus.

idem Lindia (150):

ego ínterim in turbá foras
subdúxi cum hac me, néque sat numero míhi videbar cúrrere.

Varro περὶ ἐξαγωγῆς (410): 'quid puer rogasset et petasatus capite adnuisset. ac discedens numero venire ait adulescentem'. ― Afranius Privigno (270):

numero, † enepti pertímuistis cassám terriculam advérsarî.

Plautus Amphitryone (180):

numeró mihi in mentém fuit.

Varro Cato vel de liberis educandis (6): 'ut qui contra celeriter erant nati fere Numerios praenominabant: quod qui cito facturum quid se ostendere volebat, dicebat numero id fore; quo etiam in partu precabantur Numeriem, quam deam solent indigitare etiam pontifices'. Numeros, modos. [353 M.] Vergilius in Bucolicis (IX, 45):

numeros memini, si verba tenerem.

M. Tullius de Officiis lib. III (14): 'perfectum atque absolutum est et, ut idem dicunt, omnes numeros habet'.

NITI est conari sub onere. Vergilius Georg. lib. III (172):

post valido nitens sub pondera faginus axis
increpat.

Cicero Tusculanarum lib. I (10): 'tum illud quod

«Sisýphu' versat saxúm sudans
niténdo neque profícit hilum»'.

Niti, fultum esse. Lucilius lib. XXVI (19):

súmmis nitere ópibus, at ego cóntra ut dissimilís siem.

Niti etiam incumbere. Vergilius lib. VI (760):

ille, vides, pura invenis qui nititur hasta.

Niti rursum ambulare. Pacuvius Periboea (272):

ardua per loca, agrestia
trepidánte gradu nitítur…

Vergilius Aen. <lib. II> (380):

pressit humi nitens.

Varro Pranso Parato (422):

contrá coactus cérvu' latratú canum
fertúr, bisulcis úngulis niténs humu.

Niti, volare. Vergilius Aen. lib. IV (252):

hic primum paribus nitens Cyllenius alis
constitit.

NARE est natare. Vergilius lib. VIII (651):

et fluvium vinclis innaret Cloelia ruptis.

Nare rursum volare. Vergilius Georg. lib. IV (58):

hinc ubi iam emissum caveis ad sidera caeli
nare per aestatem liquidam suspexeris agmen.

Natare iterum trepidare. Vergilius Georg. lib. IV (496):

conditque natantia lamina somnus.

NECESSITVDO est adfinitas. Sallustius in Iugurtae Bello (80, 6): 'etiam antea Iugurtae filia Boccho nupserat; verum ea necessitudo <apud Numidas Maurosque levis ducitur>'. Necessitudo, necessitas. ― Sallustius in Catilina (58, 19): 'praeterea necessitudo, quae etiam

timidos fortis facit'. ― idem [in] Iugurta (48, 1): [354 M.] 'coactus rerum necessitudine statuit armis certare'. ― Varro Modio (316): 'asse vinum, asse pulmentarium, secundas, quo natura aurigatur, non necessitudo'. ― Sisenna Hist. lib. IV (98): 'id me neque metu neque calamitatis necessitudine inductum facere'.

Necessitas, vis quaedam gnae alterum cogere invitum potest, ut plerumque. Necessitas, affinitas: unde et hoc iure coniuncti necessarii appellantur. C. Caesar, cum Plautiam suasit rogationem: 'et quidem mihi videtur pro necessitate non labore, non opera, non industria defuisse'.

NOMEN est proprium vocabulum singulorum. Vergilius lib. VII (337):

cui nomina mille,
mille nocendi artes.

et V (564):

nomen avi referens Priamus.

Nomen, decus, dignitas. Vergilius Aen. lib. II (558):

avulsumque umeris caput et sine nomine corpus.

NOTA dicitur probrum. Lucilius lib. XXX (28):

quem scis scire tuas omnes maculasque notasque.

Nota, signum. Vergilius Georg. lib. III (158):

continuoque notas et nomina gentis inurunt.

Nota, distinctio. Vergilius lib. V (87):

caeruleae cui terga notae.

NVDVM consuetudine sine tegmine dicitur. Vergilius lib. V (135):

nudatosque umeros oleo perfusa nitescit.

Nudum, insepultum. Vergilius lib. V (871):

nudus in ignota, Palinure, iacebis arena.

INCIPIT PER O LITTERAM.

OCCVPATVS, inpeditus; ut graece dicitur ἀσχολεῖ. id est: vacuus non est. Plautus in Amphitryone (fr. II): [355 M.]

erus Amphitryo occupatus.

Cicero Tusculanarum lib. I (5): 'ut, si occupati profuimus aliquid civibus nostris, prosimus etiam, si possumus, otiosi'. Occupare est proprie praevenire. Cicero Tusculanarum lib. V (27): 'quod idem melioribus etiam verbis Metrodorus: occupavi te'. ― Titinius Veliterna (145):

ergo óccupa forás exire, fóris ut praesit línteum.

Vergilius lib. XII (299):

et venienti Ebyso plagamque ferenti
occupat os flammis.

Accius Eurysace (380):

quem ád modum inpetum óccupemus fácere ultro in regém.

idem Tereo (649):

set nísi clam regem auférre ab regina óccupo
puerúm.

Turpilius Thrasyleone (212):

cesso óccupare et me ín conloquium cónferre horum?

Ennius Hectoris Lytris (139):

Hectór vei summa armátos educít foras
† castrisque castra ultro iam ferre occupat. †

Pacuvius Duloreste (148):

"ís quis est?" ― "qui té, nisi illum tu óccupas, letó dabit."

Varro Synephebo, περὶ ἐμμονῆς (513): 'crede mihi, plures dominos servi comederunt quam canes. quod si Actaeon occupasset et ipse prius suos canes comedisset, non nugas saltatoribus in theatro fieret'. ― idem Eumenidibus (145): 'priusquam responderem, foris nescio quis occupat res indicare'. Occupare est rursus detinere. Plautus Epidico (298):

átque id non decem óccupatum tíbi erit argentúm dies.

Pacuvius Atalanta, (72):

sempér satis agere, ut né in amore animum óccupes.

M. Tullius de Officiis lib. I (57): 'et in ea funditus delenda occupati sunt et fuerunt'. ― Vergilius Georg. lib. IV (439):

manicisque iacentem
occupat.

Varro Eumenidibus (142): 'cum in eo essem occupatus atque in schola «curarer», ut scribit Scantius, «horno per Dionysia»'. Occupare est etiam invenire, [356 M.] tenere vel possidere. Plautus Trinummo (1135):

fámiliam optimam óccupavit.

Vergilius Aen. lib. VI (424):

occupat Aeneas aditum custode sepulto.

M. Tullius Philippicarum lib. XIII (12): 'agri Lucani possessiones occupavit'. ― M. Tullius in Hortensio (15): 'et paulum agelli occupavisse'. Occupare, est conlocare. Pomponius Pictoribus (115):

quae túleram mecum mília decém victoriáta
in Graéca mercede ílico curávi ut occupárem.

M. Tullius in Verrem actione II (I, 91): 'praeterea pecunias occuparat apud populos et syngraphas fecerat'.

OPINIO est fama. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 10): 'erat opinio bona de Planco, boria de Lepido'. Opinio, suspicio. Varro Eumenidibus (146): 'qui omnes, me bilem atram agitare clamitantis, opinionem mihi insaniae meae confirmant'. ― Accius Eurysace (377):

opinione factum est, quanto minus
stirpem édocebant, tánto ut reremúr magis
eos ésse.

M. Tullius de Officiis lib. III (11): 'qui primum haec natura cohaerentia opinione distraxissent'. Opinio, spes, opinatio. M. Tullius ad Caesarem iuniorem (28): 'posthac quod voles a me fieri scribito; vincam opinionem tuam'. ― idem de Officiis lib. II (46): 'opinionem adferunt populo eorum se similes fore quos sibi delegerint ad imitandum'. ― Varro Endymionibus (108): 'sic ad vos citius opinione vertilabundus miser decidi'. ― Sisenna Hist. lib. IV (102): 'Popaedius opinione frustrata'.

OBSCENVM est inmundum. Vergilius Aen. lib. III (241):

obscaenas pelagi ferro foedare volucres.

M. Tullius de Officiis lib. I (104): 'alter ne libero quidem, si rerum turpitudo adhibetur aut verborum [357 M.] obscenitas'. || Varro Agathone (10): 'pueri obscenis verbis novae nuptulae aures returant'. Obscenum, vitabile. Vergilius Aen. lib. III (367):

obscenamque famem. quae prima pericula vito?

idem lib. XII (875):

ne me terrete timentem,
obscaenae volucres.

Accius Astyanacte (171):

nunc, Cálcha, finem réligionum fác, desiste exércitum
morári nec me ab dómuitione arcére tuo obsceno ómine.

Cicero Tusculanarum lib. V (94): 'nam et obscenas voluptates, de quibus multa ab illis habetur oratio'. Obscenum significat et male dictum. Accius Oenomao (508):

vos íte actutum atque ópere magno edícite
per úrbem, ut omnes qui árcem Alpheumque áccolunt
civés ominibus faústis augustam ádhibeant
favéntiam, ore obscéna dictu ségregent.

Lucilius lib. XXIX (57):

deûm réx avertat vérba obscena…

OBITVS significat mors vel occasus. Vergilius Georg. lib. I (257):

nec frustra signorum obitus speculamur et ortus.

Obitus rursus adventus. Accius Antigona (138):

attát, nisi me fallít in obitu sonitús.

Turpilius Epiclero (66): .

écquis ést, qui ínterrúmpít sermóném meum óbitú suó?

OMEN dicitur auspicium prosperum. Vergilius Georg. lib. IV (386):

omine quo firmans animum sic incipit ipsa.

Omen. adversa significatio. Vergilius lib. XII (72):

neve omine tanto
prosequere.

OLIM trinam habet significationem temporum: praeteriti. (Verg. Buc. X, 34):

meos olim si fistula dicat amores.

Olim temporis futuri. Vergilius Aen. lib. I (289):

hunc tu olim caelo spoliis Orientis [358 M.] onustum
accipies secura.

Lucilius Satyrarum lib. XIX (3):

si tu illos fructus quaeras, adversa hieme olim
quîs uti possis ac delectare domi te.

Turpilius Philopatro (193):

deínde cum ad te rédierit res ólim post mortém patris.

Afranius Suspecta (323):

núnc amatorem, ólim defensórem, ut peream, <mé> volet.

OPTARE est precibus a dis aliquid postulare. Vergilius Aen. lib. VII (273):

et reor et siquid [veri] mens augurat opto.

Optare, eligere. Lucilius Satyrarum lib. XIX (9):

"aurum vis? hominemne habeas!" ― "hominem? quid ad aurum?
quare, ut dicimu', non video, hic quid magno opere optem."

Sallustius Hist. lib. III (49): 'atque [cum] Curio laudatum accensumque praemionun spe quibuscum optavisset ire iubet'. ― Vergilius Aen. lib. III (109):

optavitque locum regno.

M. Tullius de Officiis lib. I (118): 'quaeque maiori parti pulcerrima videantur, ea maxime optant'. ― Terentius in Eunucho (1056):

hoc si féceris,
quódvis praemiúm donum a me optáto.

Varro Marcipore (281): 'et Diogenes Cynicos, qui ab Alexandro rege iussus optare quid vellet se facturum'.

OFFENDERE est percutere. Turpilius Paraterusa (174):

caput [ut] offendi. adimere pol!

Lucilius lib. XXIX (44):

crus lápide? nihil est. crédam, si te offénderit.

Varro Marcipore (282): 'dein inmittit virile veretrum. Vt flumen offendit buccam Volumnio'. Offendere, laedere. M. Tullius de suppliciis, lib. VII (in Verr. II, V, 31): 'cum iste cum pallio purpureo parique tunica versaretur in conviviis cum mulieribus, non offendebantur homines in eo neque moleste ferebant'. ― Lucilius lib. XXVII (53):

nam híc quidem
réditum talem pórtendebant néque alia in re † ulla [359 M.]
óffendere.

Offendere, invenire. Pacuvius IIiona (204):

quos égo, ita ut volui, offéndo incolumis.

Afranius Omine (228):

ea mémoriter, cum vénero, confécta ut offendám…

Quadrigarius Annali lib. II (36): 'inde postquam aliquantum recessit, offendit montem, loca munita, res omnes habentem, quae militibus opus sunt, ligna, aquam, pabulum'. ― Terentius Eunucho (234):

offendi adveniens quendam mei loci atque ordinis
hóminem.

M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 64): 'quod nondum perfectum templum offenderant, neque ponere potuerunt'. ― Lucilius lib. XXVI (33):

síquod verbum inúsitatum aut zétematium offénderam.

M. Tullius de Republica lib. I (59): 'sed imitor Archytam illum Tarentinum; qui cum ad villam venisset et omnia aliter offendisset ac iusserat. ― Plautus Amphitryone (713):

eó more expertém <te> factam advéniens offendí domi.

Varro Sexagesi (491): 'Romam regressus ibi nihil offendi quod ante annos quinquaginta, cum primum dormire coepi, reliqui'.

OBSCVRVM est tenebrosum, sine lumine. Vergilius Georg. lib. I (428):

si nigrum obscuro conprenderit aera cornu.

Obscurum, ignobile. M. Tullius de Officiis lib. I (116): 'qui magna sibi proponunt obscuris orti maioribus'. Obscurum, absconditum, latens. Vergilius lib. IX (244):

vidimus obscuris primum sub vallibus urbem.

OBSERVARE, suspicere, magnificare. M. Tullius de Officiis lib. I (149): 'sicuti aliquo honore aut imperio affectos observare et colere debemus'. Observare, celare et intus retegere. Plautus Aulularia (15):

ubi is óbiit mortem quí mihi id aurum [360 M.] crédidit,
coepi óbservare.

Observare, cognoscere. Vergilius Aen. lib. II (753):

et vestigia retro
observata sequor per noctem.

Observare, curiose et suspicaciter circumspicere.

Plautus Aulularia (53):

oculós ego tibi istos, ínprobe, ecfodiám tibi,
ne me óbservare póssis quid rerúm geram.

Observare, captare. Vergilius Georg. lib. IV (512):

quos durus arator
observans nido inplumis detraxit.

Lucilius lib. XXVII (4):

quódsi observas hóminem, qui pro cómmodo et regno gaúdeat.

Terentius in Andria (169):

pertérrefacias Dávum, observes fílium,
quid agát.

ORATORVM significantia manifesta est. Oratores, legatos. Vergilius Aen. lib. XI (331):

centum oratores prima de gente Latinos
ire placet.

OCCVRRERE dicitur obvium fieri. Vergilius Aen. lib. VI (479):

hic illi occurrit Tydeus.

Occurrere, subvenire, commonere. M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 104): 'occurrebat illa ratio'.

OFFERRE, invenire. Lucilius lib. XXVI (88):

hómines ipsi hanc síbi molestiam últro atque aerumnam ófferunt:
dúcunt uxorés.

Offerre, adferre. Lucilius lib. XXIX (70):

ut núnc <in> hac re míhi opem atque auxilium ófferas.

Offerre, ostendere. Vergilius Aen. lib. VI (291):

strictamque aciem venientibus offert.

OBDVCERE, aperire. Lucilius lib. XXIX (93):

vós interea lúmen auferte átque aulaea obdúcite.

Obducere, tegere. Vergilius in Bucolicis (I, 48):

obducet pascua iunco.

ORARE est precibus poscere. M. Tullius Verrinarum in Divinatione (3): 'rogare et orare, ne [361 M.] eos supplices aspernarer'. Orare, agere. M. Tullius de Officiis lib. III (43): 'ut veram amici causam esse malit; ut orandae litis tempus, quoad per leges liceat, accommodet'.

OPPIDO, valde. Plautus Amphitryone (299):

óppido interii! óbsecro hercle, quántus <et> quam válidus est!

OBPETERE, obcumbere, mori. Vergilius Aen. lib. I (95):

quîs ante ora patrum Troiae sub moenibus altis
contigit obpetere.

Obpetere, incidere. Plautus in Asinaria (22):

atque ílla viva vívus ut pestem óbpetat.

OBESVM pro uberi et crasso saepius ponitur. Vergilius Georg. lib. III (80):

argutumque caput, brevis alvus obesaque terga.

Obesum, gracile et exile. Laevius in Carmine (8):

corpóre pectoreque undíque obeso, ac
mente éxensa, tardígenuclo
senio.

INCIPIT PER P LITTERAM.

PROPRIVM, diuturnum. Sisenna Hist. lib. III (45): 'tum subito tacuit; atque metu et suspicione propriam capere non poterat quietem'. Proprium est suum uniuscuiusque. Vergilius lib. VII (331):

hunc mihi da proprium, virgo sata nocte, laborem.

Varro in Caprino Proelio (71):

unam virtutem propriam mortalibu' fecit;
cetera promisque voluit communia habere.

Proprium rursum significat perpetuum. Sisenna Hist. lib. IV (87): 'victoribus proprie spem, victis adversae fortunae maiorem formidinem obiecit'. ― Plautus Cistellaria (Most. 225):

atque íllum amatorém tibi propriúm futurum in víta.

Vergilius lib. VI (871):

propria haec si dona fuissent.

idem lib. III (85):

da propriam, Thymbraee, domum.

Terentius in Andria (959):

ego deorum [362 M.] vitam propterea sempiternam arbitror,
quód voluptates eórum propriae súnt.

Accius Armorum Iudicio (159):

nám non facile síne deûm opera humána propria súnt bona.

idem Medea (422):

fors dóminatur,
neque víta ulli propria ín vita est.

Lucilius Satyrarum lib. XVII (13):

cetera contempnit et in usura omnia ponit
non magna; proprium vero nil neminem habere.

M. Tullius de Republica lib. IV (5): 'et noster Plato magis etiam quam Lycurgus, omnia qui prosus iubet esse communia, nequis civis propriam aut suam rem ullam queat dicere'.

Afranius Vopisco (358):

di tíbi dent propria quaécumque exoptés bona!

Lucilius lib. XXVII (6):

cúm sciam nihil ésse in vita próprium mortalí datum.

PRAEVERTERE est praeterire. Vergilius Aen. lib. I (317):

volucremque fuga praevertitur Hebrum.

Praevertere iterum significat anteponere. Plautus Amphitryone (527):

ílluc redeundum ést mihi,
né me uxorem praévertisse dícant prae re pública.

Praevertit, revocat. Plautus Amphitryone (1068):

íbi me inclamat Álcumena; iam éa res me horrore áfficit; erílis praevertít metus. adcúrro, ut sciscam quíd velit.

PROMITTERE est polliceri. Vergilius Aen. lib. II (96):

promisi ultorem et verbis odia aspera movi.

M. Tullius ad Caesarem iuniorem (29): 'promissa tua memoria teneas'. Promittere etiam significat ad magnitudinem nutrire. Plautus Rudente (377):

capíllum promittam óptimum est incípiamque ariolári.

Vergilius Aen. lib. III (593):

promissaque barba.

Varro Modio (311):

quód tum erant in Graécia
comá promissa, rása barba, pállia
trahéntes.

PROTELARE est percutere, perturbare. Terentius [363 M.] in Phormione (213):

né te iratus suís saevidicis díctis protelét…

Sisenna Hist. lib. III (27): 'Romanos inpetu suo protelant, † prolettus persecuntur'. ― Lucilius Satyrarum lib. VI (33):

quem neque Lucanis oriundi montibu' tauri
ducere protelo validis cervicibu' possent.

idem lib. XII (1):

hunc iuga mulorum protelo ducere centum
non possunt.

Cato Originum lib. V (103): 'sed protelo trini boves unum aratrum ducent'. Protelare rursus adiuvare. Varro Cato vel de liberis educandis (22): 'remotissimum a discendo formido ac nimius timor et omnis perturbatio animi. contra delectatio protelo † ad discendunt'. Protelare etiam excludere. Turpilius Lemniis (90):

proptér peccatum paúsillum indigníssime
patriá protelatum ésse saevitiá patris.

Sisenna Hist. lib. IV (69): 'duae cohortes de subsidio procedunt atque equites protelant'.

PRODERE significat deferre. Vergilius Aen. lib. II (127):

prodere voce sua quemquam aut opponere morti.

Prodere rursus differre vel excludere. Vergilius Aen. lib. I (250):

nos, tua progenies, caeli quibus annuis arcem,
navibus, infandum! amissis unius ob iram
prodimur atque Italis longe diiungimur oris.

Lucilius Satyrarum lib. V (45):

possisne elabi an <porro> prodenda dies sit.

Terentius in Andria (313):

…ut áliquot saltem núptiis prodát dies.

Prodere etiam protendere vel edere. Vergflius Aen. lib. IV (230):

Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri
proderet.

M. Tullius de suppliciis in Verrem (II, V, 36): 'ius imaginis ad memoriam posteritatemque prodendam'. ― et de Senectute (25): 'non accipere modo haec a maioribus voluerunt, sed etiam posteris prodere'. [364 M.]

PERICVLVM est salutis discrimen. Vergilius [Aen.] lib. III (367):

obscenamque famem. quas prima pericula vito?

Lucilius lib. XXIX (58):

adde álios omnes meó periclo ex órdine.

Periculum, experimentum. Sisenna Historiarum lib. IV (91): 'periclitantur tormenta ac tela multaque genera machinamentorum'. ― M. Tullius de Republica lib. III (inc. 2): 'sed ut ipsi suum animum periclitentur. [sum] vident quid se putent esse facturos'. ― Terentius in Eunucho (476):

fác periclum in lítteris.

M. Tullius de Deorum Natura lib. II (161): 'sicuti ex quibusdam stirpibus et herbis, quarum utilitatis longinqui temporis usu et periclitatione percepimus'. ― Lucilius lib. XXIX (18):

cuius sei ín periclo féceris perículum.

Plautus in Amphitryone (914):

verúm periclitátus sum animúm tuum.

Sallustius in Catilinae Bello (2, 2): 'tunc vero periculo atque negotiis conpertumst'. Periculosum, maius et vehemens. M. Tullius de Officiis lib. I (83): 'gravioribus autem morbis periculosas curationes et ancipitis adhibere coguntur'.

PRESSVM, subtile. M. Tullius in Hortensio (56): 'quis te aut est aut fuit umquam in partiundis rebus, in definiundis, in explicandis pressior?' Pressum, onustum, gravatum. Vergilius Georgicon lib. I (303):

ceu pressae cum iam portum tetigere carinae
puppibus.

Premere, defodere. Vergilius lib. X (296):

sulcumque sibi premat ipsa carina.

Premere, claudere. Vergilius lib. IX (487):

pressive oculos ant vulnera lavi,
veste tegens.

Premere, insequi, fugare. Vergilius Aeneidos lib. I (467):

hac fugerent Grai, premeret Troiana inventus.

Premere, urgere. Vergilius Georgicon lib. III (413):

ingentem clamore [365 M.] premes ad retia cervum

et lib. VII (368):

Faunique premunt te iussa parentis.

Premere significat inniti cum pondere. Vergilius Georg. lib. IV (140):

et spumantia cogere pressis,
mella favis.

idem lib. X (495):

et laevo pressit pede talia fatus
exanimum, rapiens inmania pondera baltei.

Premere rursum refrenare vel cohibere. Vergilius Aeneidos lib. I (54):

inperio premit et vinclis et carcere frenat.

item (Aen. I, 63):

et premere et laxas sciret dare iussus habenas

idem lib. IX (324):

sic memorat vocemque premit.

Premere, tegere. Vergilius lib. IX (612):

canitiem galea premimus.

et lib. XI (257):

quos Simois premat ille viros.

Varro Modio (307):

capitís corona † uaccitis liuei †
face út labore flátili viridís premat.

Premere etiam removere vel excidere. Vergilius Georg. lib. I (156):

et ruris opaci
falce premes umbram.

Premere, occidere. Vergilius lib. IX (330):

armigerumque Remi premit.

Premere, adversari. Vergilius lib. X (375):

numina nulla premunt; mortali urguemur ab hoste
mortales.

Premere, calcare. Vergilius Aeneidos lib. II (379):

veluti qui sentibus anguem
pressit humi nitens.

Premere, deponere. Vergilius Georg. lib. II (346):

quod superest, quaecumque premes vergulta per agros.

PRETIVM, poenae exitum. Livius Achille (1):

sí malas imitábo, tum <tu> prétium pro noxá dabis.

Pretium dicitur quod re empta datur. Vergilius Aeneidos lib. IV (211):

urbem
exiguam pretio posuit.

Terentius in Eunucho (133):

prétium sperans ílico
prodúcit, vendit.

M. Tullius Verrinarum actione II (I, 7): 'et parentis pretium pro sepultura liberûm posceret'. ― Lucilius lib. XXVIII (44):

nec parvo catulo pretio. [366 M.]

Pretium, pro praemio. Sallustius in Iugurtae Bello (16, 1): 'vicit tamen in senatu pars illa quae vero pretium aut gratiam anteferebat'. ― Naevius Danae (8):

quín ut quisque est méritus, praesens prétium pro factís ferat.

Terentius in Andria (39):

quod hábui summum prétium persolví tibi.

Vergilius lib. V (111):

et palmae pretium victoribus.

Lucilius lib. XXX (56):

cuius vultu ac facie ludo ac sermonibu' nostris
verginis hoc pretium atque hunc reddebamus honorem.

PATIBVLVM est crux. Sallustius Hist. lib. III (9): 'in quîs' notissimus quisque ex malo dependens verberabatur aut inmutilato corpore in prori patibulo eminens adfigebatur'. Patibulum, sera qua ostia obcluduntur; quod hac remota valvae pateant. Titinius Fullonibus (30):

sí quisquam hodie praéter hanc postícum nostrum pépulerit,
pátibulo hoc ei cáput diffringam.

PETERE significat poscere. Vergilius Aen. lib. VIII (9):

mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem,
qui petat auxilium.

Lucilius lib. XXVI (92):

férri tantum sí roget me, nón dem, quantum aurí petit.

Petere, <repetere>. Vergilius lib. VIII (395):

quid causas petis ex alto?

Petere, percutere, ferire. Vergilius in Bucolicis (III, 87):

iam cornu petat et pedibus qui spargat harenam.

Petere, adpetere. Vergilius lib. VIII (405):

notumque petivit
coniugis infusus gremio per membra soporem.

Petere, sequi. Vergilius lib. V (226):

quem petit et summis adnixus viribus urguet.

Lucilius lib. XXVII (54):

rérum exploratórem mittam, míserum mendicúm petam.

Petere, abducere. Vergilius lib. VI (395):

Tartareum ille manu custodem in vincla petivit. [367 M.]

Petere, inquirere. Vergilius lib. VIII (119):

Euandrum petimus.

Petere, eligere. Vergilius Georg. lib. IV (8):

principio sedes apibus statioque petenda.

Petere, obtinere. Vergilius Aen. lib. I (157):

quae proxima litora cursu
contendunt petere.

Petere, manere, expectare. Vergilius lib. IX (128):

Troianos haec monstra petunt.

Petere, cupere, adpetere. Vergilius Georg. lib. IV (218):

pulchramque petunt per vulnera mortem.

Lucilius lib. XXVI (90):

sín autem hoc vidént, bona semper pétere sapientém putant.

Petere, tenere. Vergilius Aen. lib. III (93):

submissi petimus terram et vox fertur ad aures.

PROPTER significat eius causa. Vergilius Aen. lib. IV (320):

te propter Libycae gentes Nomadumque tyranni
odere.

[Propter, alicuius rei causa. Varro Sesqueulixe (470): 'quod Minerva propter stet, id significare eum propter doctrinam'.] Propter, iuxta. Vergilius Georg. lib. III (13):

et viridi in campo templum de marmore ponam
propter aquam.

Varro Cato vel de liberis educandis (36): 'id quod postea verum esse adtestatast Fortuna, propter cuius aram ea hostia erat caesa'. ― Terentius Adelphis (169):

nímium istuc abísti; hic propter húnc adsiste…

M. Tullius de Senectute (48): 'sic adulescentia voluptates propter intuens magis fortasse laetatur; sed delectatur etiam senectus procul aspiciens'. ― idem de Republica lib. I (17): 'eum quoque ut salutavit, propter Tuberonem iussit adsidere'. ― Varro Sesqueulixe (470): 'quod Minerva propter stet, id significare eum propter doctrinam'. ― idem Eumenidibus (165): 'propter eam porticum situm erat dolium'. ― Sisenna Hist. lib. III (22): 'partem cohortium propter mare conlocat in litore'. [368 M.]

PONERE est deponere. Vergilius Aen. lib. I (302):

ponuntque ferocia Poeni
corda volente deo.

Ponere, consumere, comterere. M. Tullius (de Off. II, 2): 'mirentur in ea me tantum operae et temporis ponere'.

Ponere, constituere. Vergilius in Georg. lib. III (13):

templum de marmore ponam.

Ponere, servare. Vergilius in Georg. lib. III (403):

aut parco sale contingunt hiemique reponunt.

idem et in Aen. lib. I (26):

manet alta mente repostum
iudicium Paridis.

Ponere, desinere. Vergilius lib. VII (27):

cum venti posuere omnisque repente resedit
flatus.

PERNIX significat celer. Vergilius Georg. lib. III (92):

talis et ipse iubam cervice effundit equina
coniugis adventu pernix Saturnus.

Lucilius lib. XXVII (55):

fúimus pernicés, aeternum id nóbis sperantés fore.

Pernix, perseverans. Vergilius Georg. lib. III (229):

et inter
dura iacet pernix instrato saxa cubili.

PVLLVM est aetatis novellae. Vergilius Georg. lib. III (75):

continuo pecoris generosi pullus in arvis.

Pullum, non album. Vergilius [in] Georg. lib. III (389):

ne maculis infuscet vellera pullis
nascentum.

[Titus] Livius (Odyss. 34):

vestis pulla porpurea ampla.

M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 54): 'in hac officina partem diei cum tunica pulla et pallio solebat sedere'. ― Varro Sesqueulixe (462):

ubi nítidi ephebi, véste pulla cándidi,
modéste amictus † _ pascunt péctore.

PLAGAE sunt verbera. Vergilius Georg. lib. IV (301):

plagisque perempto
tunsa per integram solvuntur viscera pellem.

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 140): 'plagis confectum dico a lictoribus tuis civem Romanum ante oculos [369 M.] tuos concidisse'. Plagae vulnera. Vergilius lib. XII (299):

et venienti Ebyso plagamque ferenti
occupat os flammis.

idem [in] Georg. lib. III (226):

multa gemens ignominiam plagesque superbi
victoris.

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 119): 'atque etiam ipsi adulescentes cum Sextio de plaga et de uno illo ictu loquebantur'. Plaga, spatium inmensum.

Vergilius Aen. lib. I (394):

aetheria quos lapsa plaga Iovis ales aperto
turbabat caelo.

Vano Lege Maenia (233):

nos ádmirantes, quód sereno lúmine
tonuísset, oculis caéli rimarí plagas.

Plagae sunt et in retibus quibus capta inplicantur.

Vergilius Aen. lib. IV (131):

retia rara, plagae.

M. Tullius de Officiis lib. III (68): 'suntne igitur insidiae tendere plagas, etiamsi excitaturus non sis?'

PVTARE, colligere, conferre. Plautus in Aulularia (527):

itúr, putatur rátio cum argentário.

Putare dicitur purgare, rarefacere. Vergilius [in] Georgicon lib. II (407):

finxitque putando.

Putare, aptare. Titinius Fullonibus (23):

da pénsam lanam; quí non reddet témperi
putátam recte, fácito ut multetúr malo.

Putare, animo disputare. Vergilius [in] Aen. lib.VI (332):

multa putans sortemque animo miseratus iniquam.

Ennius Thyeste (297):

ibi quíd agat, secum cógitat, curát, putat.

Caecilius Exsule (41):

non haec putas, non haec in corde versantur tibi?

Plautus in Amphitryone (592):

quo íd, malum, pactó potest nam? mécum argumentís puta.

Putare, aestimare. Terentius in Andria (141):

recté putas.

M. Tullius in Epistulis ad Caesarem lib. I (6): 'quod sapientis homines ac boni putant'. ― Lucilius lib. XXIX (71):

pérge, amabo; ac sí potes, face dígnam me ut vobís putem. [370 M.]

PIARE dicitur impiare, contaminare. Vergilius lib. VI (569):

distulit in seram conmissa piacula mortem.

Piare, expiaxe, purefacere. Vergilius lib. VI (153):

duc nigras pecudes. ea prima piacula sunto.

Piare, condere, consecrare. Vergilius lib. VI (379):

prodigiis acti caelestibus ossa piabunt.

PASSVM, perpessum. Vergilius Aen. lib. I (199):

o passi graviora!

Passum dicitur genus liquoris, quod ex uva passa cogitur. Vergilius in Georg. lib. II (93):

et passo sithia utilior.

Passum, dispersum, solutum. Vergilius Aen. lib. I (480):

crinibus Iliades passis.

Terentius in Phormione (106):

capíllus passus, núdus pes, ipsa hórrida.

Caecilius Synaristosis (197):

heri véro prospexísse se eum <ex tégutis;>
<haec núntiasse et flámmeum> expassúm domi.

Passum, extensum, patens: unde et passus dicimus, quod gressibus mutuis pedes patescunt. Ennius Annalium lib. X (364):

aegro corde, comis…
passis late palmis "pater"…

passis ait palmis patentibus et extensis. Naevius Iphigenia (16):

pásso velo vícinum aquilone † hortum fér foras.

PARCERE est veniam dare. Vergilius lib. VI (853):

parcere subiectis et debellare superbos.

Lucilius lib. XXX (123):

quanti vos faciant, sociis cum parcere possint.

Parcere, servare. Vergilius lib. X (531):

argenti atque auri memoras quae multa talenta,
natis parce tuis.

Lucilius lib. XXVII (31):

párcat illi málu', cui possit, cuí fidem esse † eximent.

PAX significantiam habet notam. Vergilius lib. VII (266):

pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni.

Pax, venia. Vergilius in Aen. lib. III (261):

sed votis precibusque iubent exposcere pacem.

Pax, [371 M.] propitiatio. Vergilius Aen. lib. III (370):

exorat pacem divûm.

PRAESTARE, fecere. M. Tullius de Officiis lib. III (66): 'emptorem indemnem damno praestari oportere'. Praestare dicitur consuetudine beneficium dare [M. Tullius]. Praestare, exhibere. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 11): 'tu si meam fidem praestiteris, quod

confido te esse facturum'. ― et de Officiis lib. III (65):

'nam cum ex duodecim <tabulis satis esset ea praestari quae essent> lingua nuncupata'. Praestare, antecellere.

Vergilius lib. XII (19):

o praestans animi iuvenis!

Sallustius in Catilinae Bello (1, 1): 'omnis homines qui esse student praestare'. ― Terentius Phormione (790):

…vír viro quid praéstat?…

M. Tullius in Verrem, Siciliensi (II, II, 191): 'nimirum illi non ingenio solum his patronis, sed fortuna etiam praestiterunt'. ― Lucilius lib. XXVII (XXVIII, 53):

si facie facies praestat, si corpore corpus.

M. Tullius de Officiis lib. II (5): 'quid enim est, per deos inmortalis! optabilius sapientia? quid praestabilius?' ― et in Hortensio (66): 'itaque nec in philosophia cuiquam cessit et vitae gravitate praestitit'. ― Varro Quinquatrubus (444): 'an hoc praestat Herophilus Diogenem?' Praestat, utile est. Vergilius Aen. lib. III (429):

praestat Trinacrii metas lustrare Pachyni.

Lucilius lib. XXX (36):

uti pecudem te asinumque ut denique nasci
praestiterit.

M. Tullius de Senectute (33): 'ne vos quidem Titi Ponti centurionis viris habetis: num idcirco est ille praestantior?'

PIVM dicitur misericors, religiosum. Vergilius Georg. lib. III (513):

di meliora piis!

Pium, castum. Vergilius lib. VI (662):

quique pii vates.

PRAECIPERE est iubere vel monere. Vergilius [372 M.] lib. XI (328):

ipsi numerumque modumque carinis
praecipiant.

et lib. IX (40):

namque ita discedens praeceperat optimus armis
Aeneas.

Terentius in Adelphis (433):

nam quid tu híc agas,
ubi, síquid bene praecípias, nemo obtémperet?

Lucilius lib. XXVI (8):

pórro amici est béne praecipere, Túsci bene praedícere.

M. Tullius de Officiis lib. III (13): 'nec omnino quicquam de eo genere praecipiendum fuisse'. ― et in Hortensio (41): 'praecipiunt haec isti, set facit nemo'. Praecipere, praevenire. Vergilius lib. XI (491):

exultatque animis et spe iam praecipit hostem.

et lib. VI (105):

omnia praecepi atque animo mecum ante peregi.

PVLSATVM significat percussum. Vergilius lib. VI (609):

pulsatusve parens aut fraus innexa clienti.

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 142): 'lictores circumsistunt valentissimi et ad pulsandos verberandosque homines exercitatissimi'. Pulsatum, violatum.

Vergilius lib. XII (286):

pulsatos referens infecto foedere divos.

PRODVCERE dicitur longius ducere. Vergilius Aen. lib. II (637):

abnegat excisa vitam producere Troia.

Lucilius lib. XXIX (60):

ét si retinere húnc voles,
si lóngius te próducturum et díutius.

M. Tullius de Senectute (46): 'conviviumque vicinorum cotidie conpleo; quod ad multam noctem, quam maxume possumus, vario sermone producimus'. ― Varro

Ὄνος λύρας (355):

valete et me palmulis producite.

Producere, prosequi. Vergilius lib. IX (486):

nec te, tua funera mater
produxi.

Producere, instituere. Terentius in Adelphis (314):

seni ánimam primum extínguerem ipsi, qui íllud produxít scelus.

Lucilius [373 M.] lib. XXVI (88):

dúcunt uxorés, producunt quíbus haec faciant líberos.

Producere, deducere. Terentius in Adelphis (402):

o, quin égomet produxi!…

Producere, foras ducere. Terentius Heautontimorumeno (144):

…produxi ac véndidi…

M. Tullius in Verrem, in Frumentaria (II, III, 63): 'quid opus est Lollio? <nemo hoc nescit;> nemo tuorum amicorum, nemo abs te productus, nemo interrogatus'.

Lucilius lib. XXX (31):

producunt me ad te, tibi me haec ostendere cogunt.

PROLVVIES et INLVVIES significantiam habent parem. est enim inmunditia. Vergilius Aen. lib. III (216):

foedissima ventris
proluvies.

et (Aen. III, 593):

respicimus: dira inluvies.

Terentius in Heautontimorumeno (294):

pannis óbsita,
neclécta, inmunda inlúvie.

Proluvies, profusio. Terentius in Adelphis (985):

quod proluvium? haec subito largitas?

PROIECTVM dicitur dimissum, derelictum. Vergilius lib. VI (835):

proiece tela manu.

<…> Vergilius in Bucolicis (I, 75):

non ego vos posthac, viridi proiectus in antro.

Proiectum longe iactum, extensum. M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 21): 'sed quod erat eiusmodi loco atque ita proiecta in altum'. ― Vergilius [in] Aen. lib. III (699):

proiectaque saxa Pachyni
radimus.

M. Tullius de Republica lib. III (11): 'iustitia foras spectat et proiecta tota est atque eminet'. ― et de Oratore lib. III (220): 'bracchium procerius proiectum, quasi quoddam telum orationis'. Proiectum, subtractum. M. Tullius in Philippicarum lib. IV (fr. 1): 'quid hoc senatus consultum facit? clam te ex urbe proieceris'.

PRAESTRINGERE, obtenebrare. Plautus in Milite Glorioso (4):

praestríngat oculorum áciem in acie hóstibus.

Praestringere, attingere. M. Tullius [374 M.] de signis (in Verr. II, IV, 105): 'ignoscite: rei magnitudo me breviter praestringere atrocitatem criminis non sinit'. Praestringere, radere. M. Tullius in Philippicis lib. II (102): 'cuius quidem vomere portam Capuae paene praestrinxti'.

POSCERE, accipere. Varro Parmenone (399): 'in quibus partibus, in argumentis Caecilius poscit palmam, in ethesin Terentius, in sermonibus Plautus'. Poscere significat petere. Vergilius lib. XII (82):

poscit equos gaudetque tuens ante ora frementis.

Plautus in Aulularia (336):

ubi síquid poscam usque ád ravim poscám prius.

Varro Γνῶθι σεαυτόν (206):

non súbsilis ac plaúdis, et ab Aráto posces ástricam
corónam?

Poscere, provocare. Vergilius lib. VIII (614):

aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.

M. Tullius prima secundae actionis in Verrem (66): 'poscunt maioribus poculis'. Poscere, adversari.

Vergilius lib. V (26):

equidem sic poscere ventos
iandudum et frustra cerno te tendere contra.

PROFERRE, palam facere. Lucilius lib. XXVII (5):

proferat ergo iam, vester ordo scelera quae in se admiserit.

Proferre, protendere. M. Tullius de Republica lib. III (24): 'sapientia iubet proferre opes, amplificare divitias'.

PENETRARE, cum vi ingredi, sicuti plerumque. Penetrare, exire, proripere. Plautus Trinummo (276):

quo illic homo foras se penetravit aedibus?

PARITER, ex aequo. Novius Decuma (14):

quód profanaví modo,
sí tris mensae sínt in aede, út pariter dispértiam.

Afranius Abducta (2):

dispertiantur [375 M.] patris † bona.

Pariter, convenienter. Titinius Prilia (79):

ne tu istum edepol † media extulisti pariter ut dignus fuit.

Pariter, similiter. Afranius Omine (226):

…tibi in utráque parte póllet et paritér potest.

Pacuvius Niptra (248):

páriter te esse erga íllum video, ut íllum ted ergá scio.

Plautus Aulularia (21):

is ex se hunc reliquit, qui hic habitat filium,
paritér moratum ut páter atque avus eiús fuit.

POSTERIVS dicitur tardius vel secundo. Posterius, minus. Plautus in Asinaria (63):

postérius istuc dícis quam credó tibi.

POSTVLARE intellegitur apertissime quam habeat significantiam, ut est poscere. Terentius in Andria (189; 165):

álios mores póstulat.
dehinc póstulo ut nihil sít morae.

Postulare, velle. Plautus in Asinaria (506):

úbi piem pietátem, si istoc móre moratám tibi
póstulem placére, mater, míhi quo pacto praécipis?

idem Aulularia (589):

nám qui eri ex senténtia servíre servus póstulat.

PARET, obsequitur. Vergilius lib. I (689):

paret Amor dictis carae genetricis.

Paret, videtur, ostenditur. Vergilius lib. X (176):

cui pecudum fibrae, caeli cui sidera parent.

PORTENTA dicuntur quae aliquid portendunt, ut saepe. Portenta, inania quaedam et inridenda. Cicero Tusculanarum lib. I (11): 'aut quid negoti est haec poetarum et pictorum portenta convincere?'

PROTINVS ubicumque lectum est contra usum intellectus conmunis, quo statim significare creditur, positum invenitur ut sit protinus porro ac sine intermissione, continuo; quod iunctum tenus eius significantiam confirmat adverbii. Vergilius [376 M.] namque in quocumque loco protinus posuit, sub hoc sensu intellegendum reliquit. et quoniam nonnulli veterum pro eo quod protinus est protinam vel protinis converterunt, exempla de his necessaria decerpenda sunt. Afranius Epistula (107):

cómissatum prótenis rectá domum
digrédimur.

Plautus in Astraba (fr. 15):

dare pédibus protinam sése ab his regiónibus.

idem Curculione praepositione addita (363):

óstium ubi prospéxi, exinde me ílico in protenám dedi;

quasi in longam fugam. ― Naevius in Colace (35):

ubi vídi, exanimabíliter timidus pédibus protinam mé dedi;

id est pedibus longius fugi. Varro etiam de Lingua Latina lib. VII (107) vel protinam vel protinus continuationem vel praeteritae vel futurae longitudinis dicit. et tamen quoniam, ut mihi videtur, potest <esse> eius adverbii enuntiatio varia, significantia eius mutata pro locis exemplis testibus designanda est. Protinus, insequenter, deinceps.

Vergilius [in] Georg. lib. IV (1):

protenus aerii mellis caelestia dona
exsequar.

et (Aen. X, 561):

protinus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni,
persequitur.

et (Aen. XI, 690):

protinus Orsilochum et Buten, duo maxuma Teucrûm
corpora.

et (Aen. III, 291):

protinus aerias Phaeacum abscondimus arces.

Protinus, iugiter et continue. Sisenna Hist. lib. I (6): 'nocte consumpta postero die per incertas vias Aeserniam, inde Romam protenus profugerant'. ― idem lib. IV (51): 'castra de planitie convertit in montes, ut crebro † ferculis protinus procedundo posset intra fines Aesculapiorum pervenire'. ― Tubero Hist. lib. I (1): 'siquod a parentibus acceptum protinus antiqui memoriae tradiderunt'. ― Vergilius lib. X (338):

huic frater subit [377 M.] Alcanor fratremque ruentem
sustentat dextra; traiecto missa lacerto
protinus hasta fugit servatque cruenta tenorem.

idem (Aen. VII, 601):

mos erat Hesperio in Latio, quem protinus urbes
Albanae coluere sacrum.

et lib. III Aen. (414):

haec loca vi quondam et vasta convulsa ruina,
tantum aevi longinqua valet mutare vetustas,
dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus
una foret.

et lib. IX (337):

felix, si protinus illum
aequasset nocti ludum in lucemque tulisset!

Protinus, statim. Vergilius Aen. lib. IV (196):

protinus ad regem cursum detorquet Hiarbam.

Protinus, longe, porro. Vergilius lib. VII (513):

cornuque recurvo
Tartaream intendit vocem,
qua protinus omne
intremuit nemus et silvae insonuere profundae.

idem Vergilius lib. VIII (157):

nam memini Hesionae visentem regna sororis
Laomedontiadem Priamum, Salamina petentem,
protinus Arcadiae gelidos invisere finis.

Protenus, valde. Vergilius in Bucolicis (I, 12):

en ipse capellas
protinus aeger ago;

ut sit: animo et corpore valde aeger; aut si aliud enuntiat, refertur ad illud <ago>, ut sit: longe, porro ago. at ipsum tenus, licet, ut positionem acceperit, ita significatione varietur, tamen maxime finem terminumque designat.

Vergilius in Georg. lib. II (1):

hactenus arvorum cultus et sidera caeli.

idem Vergilius lib. XI (823):

hactenus, Acca soror, potui.

idem Vergilius lib. X (210):

laterum tenus hispida nanti,
frons hominem praefert.

idem lib. II (553):

capulo tenus abdidit ensem.

idem Vergilius in Georg. lib. III (53):

et crurum tenus a mento palearia pendent.

idem Vergilius [in] Aen. lib. III (426):

et pulcro pectore virgo
pube tenus.

PLAGA, spatium amplissimum vel caeli vel [378 M.] agri.

Vergilius lib. VII (227):

in medio dirimit plaga solis iniqui.

Plagae rursum maculae retiales. Vergilius in Aen. lib. IV (131):

retia rara, plagae, lato venabula ferro;
Massylique ruunt equites.

Plaga, aliquando pare lecti, aliquando omnis. Pacuvius Atalanta (46):

etsi metuo picta de plaga pallam;

ut sit plaga quem nunc dicimus clavum. ― Varro Prometheo (434):

ebúrneis lectis ét plagis sigíllatis.

Afranius (412):

pallam fác cito,
Démea, et plagulám de lecto; péllis demitte órdine.

PARVMPER, ut saepe, interim et parvo tempore.

Parumper, cito et velociter. Vergilius lib. VI (382):

pulsusque parumper
corde dolor tristi: gaudet cognomine terrae.

Ennius Annali lib. I (45):

te sane † neta precor, Venus, et genetrix patri' nostri,
ut me de caelo visas cognata parumper.

idem in eodem (I, 59):

indotuetur ibi lupu' femina, conspicit omnis;
hinc campum celeri passu permensa parumper
conicit in silvam sese.

INCIPIT PER R LITTERAM.

RESTARE dicitur superesse. Terentius in Andria (166):

restát Chremes,
qui míhi exorandus ést.

M. Tullius de Senectute (46): 'nec cum aequalibus solum, qui pauci admodum restant, sed cum vestra etiam aetate'. ― Vergilius Aeneidos lib. II (70):

aut quid iam misero mihi denique restat?

Restare, resistere. Vergilius Aen. lib. IV (323):
hospes.
hoc solum nomen quoniam de coniuge restat.

M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum (V, 74): 'nullam quaerentes voluptatem Stoici restant'.

RELIGIO est deorum cultura. Vergilius Aen. lib. VII (II, 715):

religione patrum multos servata per annos. [379 M.]

Religiosos quoque dies infames vel infaustos lib. XI Conmentariorum Grammaticorum (fr. IV) Nigidius appellavit. ― M. Tullius ad Atticum IX (5, 2): 'maiores nostri funestiorem diem esse voluerunt Aliensis pugnae quam urbis captae, quod hoc malum ex illo: itaque alter religiosus etiamnunc dies, alter in vulgas <ignotus>'. Religio, metus vel sollicitudo. Varro Ἀνθρωποπόλει, περὶ γενεθλιακῆς (36):

non fit thensauris, non auro pectu' solutum;
non demunt animis curas ac religiones
Persarum montes, non atria diviti' Crassi.

Lucretius lib. I (62):

humana ante oculos foede cum vita iaceret
in terris, oppressa gravi sub religione.

Vergilius lib. VIII (349):

iam tum religio pavidos terrebat agrestis
dira loci.

Terentius in Andria (940):

dígnus es
cum tuá religione, ódium! nodum in scírpo quaeris…

Lucilius lib. XXIX (95):

…anno verténte dies
taetrí, miseri ac relígiosi.

M. Tullius de Officiis lib. II (51): 'item est habendum religioni, nocentem aliquando, modo ne nefarium inpiumque, defendere'.

RARVM consuetudine infrequens significat. Vergilius Aen. lib. IX (508):

qua rara est acies interlucetque corona.

M. Tullius de Officiis lib. I (136): 'sic ad hoc genus castigandi raro invitique veniamus'. Rarum, electum. Vergilius in Georgicon lib. IV (130):

hic rarum tamen in dumis holus.

RVERE, decipi. M. Tullius de Officiis lib. III (54): 'si hoc non est emptorem pati ruere et per venditorem in maximam fraudem incurrere?' Ruere rursum significat cadere. Vergilius Aen. lib. II (290):

ruit alto a culmine Troia.

M. Tullius de suppliciis (in Verr. II, V, 12): 'quae cum accidunt, nemo est quin intellegat [380 M.] ruere illam rem publicam'. Ruere, effundi. Vergilius lib. VI (44):

unde ruunt totidem voces, responsa Sibyllae.
idem Vergilius in Georgicon lib. III (I, 324):
ruit arduus aether.

Ruere, inruere sine cautela. Vergilius lib. X (811):

quo, moriture, ruis maioraque viribus audes?

Lucilius lib. XXX (113):

ruis hoc et colligis omnia furtim.

Ruere, eruere, levare. Vergilius lib. XI (211):

et confusa ruebant
ossa focis.

idem Aen. lib. I (84):

totumque a sedibus imis
una eurusque notusque ruunt.

Ruere, diruere, complanare. Vergilius Georgicon lib. I (104):

quid dicam, iacto qui semine conminus arva
insequitur cumulosque ruit male pingnis arenae?

Terentius in Adelphis (319):

céteros ruerem, ágerem, raperem, túnderem et prostérnerem.

Ruere, erigere, extollere. Vergilius <Georg.> lib. II (308):

et ruit atram
ad caelum picea crassus caligine nubem.

et Aeneidos lib. II (250):

vertitur interea caelum et ruit oceano nox.

Ruere, dividere. Vergilius Aeneidos lib. I (35):

spumas salis aere ruebant.

RIGIDVM significat frigidum. Vergilius in Georgicon lib. II (316):

tellurem borea rigidam spirante moveri.

Rigidum, erectum. Vergilius in Bucolicis (VI, 28):

tunc rigidas motare cacumina quercus.

et Georgicon lib. I (508):

et curvae rigidum falces formantur in ensem.

Rigidum, durum. Vergilius Georgicon lib. III (363):

vestesque rigescunt
indutae caeduntque securibus umida vina.

RELATVM dicitur perlatum, dictum a M. Tullio ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 12): 'sed haec videbimus, cum legati responsa rettulerint'. Relatum, conversum.

Vergilius lib. XI (425):

multa dies variusque labor mutabilis aevi
rettulit in melius. [381 M.]

REDDERE, reponere. Plautus Mostellaria (108):

témpestás venít,
cónfringít tégulás ímbricésque; ibí
dóminus índíligéns réddere áliás nevúlt.

Reddere dicitur acceptum restituere. Terentius in Phormione (56):

siquís quid reddit, mágna habendast grátia.

Reddere, facere. Lucilius lib. XXIX (61):

pluteós excudet téctaque et testúdines
reddét.

Reddi, advehi. Vergilius lib. VI (18):

redditus his primum terris.

Reddere, exponere et dare. Plautus in Aulularia (45):

tibi égo rationem réddam, stimulorúm seges?

REMI sunt navales pedes, sicuti plerumque. Remos remiges Vergili auctoritate possumus dicere, ut [in] lib. V (152):

quem deinde Cloanthus
consequitur, melior remis, sed pondere pinus
tarda tenet.

REFERRE, recensere. Vergilius in Bucolicis (VI, 85):

cogere donec oves stabulis numerumque referre
iussit.

Referre, adscribere. Varro Eumenidibus (147): 'forenses decernunt ut Existimatio nomen meum in sanorum numerum referat'. Referre significat perferre, indicare. Vergilius Aeneidos lib. II (547):

referes ergo haec et nuntius ibis
Pelidae genitori.

Lucilius lib. XXVI (91):

† quód is intellegébar posse, † haúd ad paucos réttuli.

Referre, ostendere. Lucretius lib. I (75):

unde refert nobis victor, quid possit oriri,
quid nequeat.

Referre, revocare. Vergilius lib. X (794):

ille pedem referens et inutilis inque ligatus
cedebat.

M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 65): 'cum iam satis perspexisse videretur, tollere incipiunt, ut referrent'. ― idem de Officiis lib. II (77): 'uti eo, unde digressa est, referat'. ― Plautus in Asinaria (158):

quo magi' te capessis, aéstus te in portúm refert.

Referre, reddere. Vergilius lib. [382 M.] VIII (560):

o mihi praeteritos referat si Iuppiter annos,
qualis eram.

Lucilius lib. XXIX (49):

quod te íntromisi, grátiam referát mihi.

RIMARI dicitur scrutari, quaerere. Vergilius lib. XI (748):

et partis rimatur apertas.

idem lib. VII (507):

quod cuique repertum
rimanti, telum ira facit.

Pacuvius Atalanta (71):

cum incúltos pervestígans rimarém sinus.

Accius † Ilione (Pacuv. 203):

aut stágnorum humidórum rimarém loca.

Varro Lege Maenia (233):

admirantes, quod sereno lumine
tonuísset, oculis caéli rimarí plagas.

Rimari, expleri. Vergilius lib. VI (599):

rimaturque epulis habitatque sub alto
pectore.

Rimari, inhabitare. Vergilius Georg. lib. I (384):

dulcibus in stagnis rimantur prata Cahystri.

RVMPERE significantiam habet manifestam. Vergilius lib. X (233):

rumpimus invitae tua vincula;

et plerumque. Rumpere, defetigare. Terentius in Hecyra (435):

ut me ámbulando rúmperet.

Afranius in Epistula (127):

ego mísera risu clándestino rúmpier.

Lucilius lib. XXX (124):

quae quondam populo risu res pectora rumpit.

idem lib. XXVII (43):

…contentúrum, cum me rúperint, summa ómnia
fécerim.

Rumpere, dissicere. Vergilius in Bucolicis (VIII, 71):

frigidus in pratis cantando rumpitur anguis.

Rumpere, retentum proferre, diu tacita dicere. Vergilius lib. X (63):

quid me alta silentia cogis
rumpere?

Terentius in Eunucho (550):

iámne rumpere hóc mihi licet gaúdium?…

Rumpere, introire. Terentius in Eunucho (996):

césso huc intro rúmpere.

ROGARE, poscere. Lucilius lib. XXVI (92):

férri tantum sí roget me, nón dem, quantum aurí petit;
sí secubitet, síc quoque a me, quaé roget, non ímpetret. [383 M.]

Plautus in Asinaria (778):

spéctandum necui ánulum det néque roget.

Rogare dicitur deprecari, poscere. M. Tullius in Verrinis, in Divinatione (3): 'rogare et orare ne eos supplices aspernarer'. ― Vergilius Aen. lib. VII (229):

litusque rogamus
innocuum.

Rogare, quaerere, scitari. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 2): 'roga ipsum, quemadmodum ego eum Arimini acceperim'. ― Terentius in Andria (123):

accedo ad pédisequas;
quae sít, rogo.

Rogare, instituere. M. Tullius in Philippicis lib. II (72): 'ego ad eum belli civilis causam adtuli; ego leges perniciosas rogavi'. ― Lucilius lib. XXVII (XXVIII, 56):

consilium patriae legumque oriundu' rogator.

REMISSVM laetum. M. Tullius de Oratore (III, 30): 'quis umquam res praeter hunc tragicas paene comice, tristis remisse?' Remissum significat concessum.

Vergilius lib. X (828):

manibus et cineri, si qua est ea cura, remitto.

Remissum, missum. Lucilius lib. XXIX (54):

cohibét domi
maestús se, Albinus répudium quod fíliae
remísit.

Remittere, delectare. M. Tullius in Hortensio (31): 'quaero enim, non quibus intendam rebus animum, sed quibus relaxem ac remittam'. ― idem de Senectute (28): 'sed tamen est senis sermo quietus ac remissus'.

RECIPERE, promittere, polliceri. Varro Bimarco (60): 'ebrius es, Marce. Odyssian enim Homeri ruminari incipis, cum περὶ τρόπων scripturum te Seio receperis'. Recipere, extinguere, prosternere. Vergilius lib. IX (347):

totum cui conminus ensem
condidit adsurgenti et multa morte recepit.

Recipere dictum est datum accipere. Recipere, accipere. M. Tullius de Officiis lib. III (48): 'Cyrsilum [384 M.] quendam, suadentem ut in urbe manerent Xersemque reciperent, lapidibus obruerunt'. ― Varro Meleagris (298): 'quem idcirco terra non cepit et caelum recepit'. Recipere, revocare. Lucilius lib. XXIX (45):

primum éx advorso síquod est cenáculum,
quo récipiat te.

Vergilius Aen. lib. II (524):

sic fata recepit
ad sese.

M. Tullius de Officiis lib. III (45): 'qui cum ad diem se recepisset, admiratus eorum fidem tyrannus'. Recipere, exceptum facere. Plautus Trinummo (193):

"úbi nunc adulescéns habet?" ―
"postículum hoc recépit, cum aedis vénderet."

Cicero de Oratore lib. II (226): 'et dicis te, cum aedes venderes, ne in rutis quidem et caesis solum tibi paternum recepisse'.

REDVNDARE, redire. Redundare, abundare, superesse. Lucilius lib. XXVIII (37):

primó redundat aúrum ac thensaurí patent.

M. Tullius de Officiis lib. III (3): 'nunc fugientes conspectum sceleratorum, quibus omnia redundant'. ― et in Hortensio (73): 'tum intellegas quam illud non sit necessarium quod redundat'.

REDIRE manifestam habet significantiam; ut Terentius in Andria (137):

redeo inde irátus atque aegré ferens.

Redire, referri, revocari. Lucilius lib. XXVII (56):

sí non tamen ad te hóc redibit, tu hóc carebis cónmodo.

Vergilius Georg. lib. II (401):

redit agricolis labor actus in orbem.

RVRSVS significat iterum. Vergilius Aen. lib. II (655):

rursus in arma feror.

Rursus, retro. Vergilius in Georg. lib. III (138):

rursus cura patrum cadere.

Varro Andabatis (28):

mortáles multi rúrsus ae prorsús meant.

Ennius Andromeda (104):

…rúrsus prorsus réciprocat [385 M.] fluctús feram.

RVMOR, ut plerumque, opinio est. Sallustius Hist. lib. II (15): 'ad hoc rumoribus adversa in pravitatem, secunda in casum, fortunam temeritatem declinando conrumpebant'. Rumor, favor, auxiliatio. Vergilius lib. VIII (90):

ergo iter inceptum peragunt rumore secundo;

hoc est: prospero favore et auxilio fluminis. ― Fenestella Annalium lib. XXII (21): 'itaque ut magistratum tribuni inierunt, C. Cato, turbulentus adulescens et audax nec imparatus ad deicendum, contionibus adsiduis invidiam et Ptolomaeo simul, qui iam profectus ex urbe erat, et Publio Lentulo consuli, paranti iam iter, cogitare secundo quidem populi rumore coepit'. ― Ennius Annali lib. VII (261):

legio rediit rumore.

<et> (Ann. 263):

ruina
mox auferre domos populi rumore secundo.

INCIPIT PER S LITTERAM.

SVBLATVM, susceptum. Vergilius lib. IX (202):

Troiaeque labores
sublatum erudiit.

Sublatum dicimus remotum. Vergilius lib. XII (25):

sine me haec haut mollia fatu
sublatis aperire dolis.

M. Tullius in Philippicis lib. I (4): 'non modo regno, sed etiam regni timore sublato'. ― Lucilius lib. XXX (125):

sublatus pudor omni', licentia, fenu' refertur.

M. Tullius de Officiis lib. III (38): 'sustulit quos opstare intellegebat'. Sublatum, erectum. Vergilius lib. V (642):

sublataque procul dextra conixa coruscat.

Terentius Hecyra (506):

quia paúlum vobis áccessit pecúniae,
subláti animi sunt.

Lucilius lib. XXX (110):

hic ut muscipulae tentae atque ut scorpiu' cauda
sublata.

M. Tullius in Hortensio (45): 'eloquentia tueri, quam tu in caelum, Hortensi, credo, ut ipse cum ea simul ascenderes, sustulisses'. [386 M.]

SVFFICIT significat consuetudine sat est. Vergilius Aen. lib. XII (738):

idque diu, dum terga dabant palantia Teucri,
suffecit.

Sufficit, subministrat. Vergilius in Aen. lib. II (617):

ipse pater Danais animos viresque secundas
sufficit.

Sufficit, durat. Vergilius lib. V (21):

nec nos obniti contra nec tendere tantum
sufficimus.

et lib. IX (810):

nec sufficit umbo
ictibus.

Sufficere, ab inficiendo. M. Tullius in Hortensio (23): 'ut i qui conbibi purpuram volunt, sufficiunt prius lanam medicamentis quibusdam'.

SVSPENSVM, placidum, silens. Terentius in Phormione (866):

hóc ubi ego audivi, ád fores
súspenso gradú placide ire pérrexi…

Suspensum dicitur alte ligatum. M. Tullius in Verrem (pro Rabir. 13): 'caput obnubito, arbori infelici suspendito'. ― Vergilius lib. V (489):

quo tendant ferrum, malo suspendit ab alto.

Suspensum, sollicitum. Vergilius Aen. lib. II (114):

suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi
mittimus.

M. Tullius [in] Philipp. lib. VII (1): 'aberrat a sententia suspensus [a] curis maioribus'.

SPECIES dicitur effigies, facies. Livius Aegistho (7):

iamne óculos specie laétavisti optábili?

Species, factum, spectaculum. Vergilius in Aen. lib. II (407):

non tulit hanc speciem furiata mente Coroebus.

Species, imago. M. Tullius de Officiis lib. III (12): 'cum sit is, qui id solum bonum iudicet quod honestum; quae autem huic repugnent specie quadam utilitatis'.

Species, pulcritudo. Varro Eumenidibus (119):

quae cásta vestis, aétas quae aduliscéntium?
quae téneris species?

SEGNE dicitur tardum. Vergilius in Georg. lib. III (42):

en age, segnes
rumpe moras.

Segne, dissimile. [387 M.] Vergilius Aen. lib. IV (149):

haut illo segnior ibat
Aeneas.

SALTVS consuetudine a saliendo dicitur. Vergilius lib. IX (815):

tum demum praeceps saltu sese omnibus armis
in fluvium dedit.

Saltus, campi spatium. Vergilius in Georg. lib. III (143):

saltibus in vacuis pascunt et plena secundum
flumina.

SVBIECERE est subtus iacere, subponere. Vergilius Georg. lib. IV (303):

et ramea costis
subiciunt fragmenta.

et lib. XI (812):

caudamque remulcens
subiecit pavitantem utero.

M. Tullius in Philippicis lib. II (51): 'cervicisque suas ei subiecit securi, qua multi minoribus in peccatis occiderunt'. Subiecere, susum iacere; excrescere.

Vergilius in Bucolicis (X, 74):

quantum vere novo viridis se subicit alnus.

et in Georgicon lib. IV (385):

ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit.

et lib. XII (287):

aut corpora saltu
subiciunt in equos.

SERVARE, liberare. Vergilius Aen. lib. III (209):

servatum ex undis Strophadum me litora primum
accipiunt.

Servare dicitur custodire, tueri. Vergilius in Aen. lib. II (702):

servate domum, servate nepotem!

et lib. VII (52):

sola domum et tantas servabat filia sedes.

Servare, sollicite et suspiciose observare. Lucilius lib. XXX (24):

quid servas quo eam, quid agam? quid id attinet ad te?

Plautus [in] Asinaria (805):

tuu' sérvus servet, Vénerine eas det án viro.

Vergilius in Georgicon lib. I (335):

quod superest, caeli menses et sidera serva.

quod est Menandri (880 K.):

τηρῶ τὸν Δία
τὸν αἰγίοχον.

Servare, inhabitare, possidere. Vergilius Georg. lib. IV (383):

centum quae silvas, centum quae flumina servant.

et (Georg. IV. 458):

inmanem ante pedes hydrum [388 M.] moritura puella
servantem ripas.

Servare, tenere. Vergilius lib. VII (179):

curvam servans sub imagine falcem.

SVPREMVM significat extremum. Vergilius lib. XI (61):

qui supremum comitentur honorem.

Supremum, susum, altum. Vergilius [in] Georg. lib. IV (460):

clamore supremos
inplerunt montis.

Terentius in Adelphis (196):

pró supreme Iúppiter!

Plautus Amphitryone (1127):

út Iovis suprémi multis hóstiis pacém petam.

SAEVVM, iratum. Vergilius Aen. lib. I (458):

et saevum ambobus Achillen.

Saevum dicitur inmite. Vergilius Aen. lib. I (4):

saevae memorem Iunonis ob iram.

Lucilius lib. XXX (10):

et saevo ac duro in bello multo optimus hostis.

idem lib. XXVI (23):

quódque te in tranquíllum ex saevis tránsfers tempestátibus.

Saevum, forte. Vergilius Aen. lib. I (99):

saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector.

Saevum, potens. Vergilius Aen. lib. I (138):

non illi imperium pelagi saevumque tridentem,
sed mihi sorte datum.

Saevum, durum. Vergilius lib. V (270):

cum saevo e scopulo multa vix arte revulsus.

Lucilius lib. XXX (29):

idque tuis factis saevis et tristibu' dictis.

SVPERARE est vincere. Terentius in Eunucho (231):

súperat ipsam Tháidem.

Vergilius in Bucolicis (V, 9):

quid si idem certet Phoebum superare canendo?

Superare, abundare. Vergilius in Georg. lib. I (189):

si superant fetus, pariter frumenta sequentur.

Superare, vivere, superesse. Vergilius in Aen. lib. III (339):

quid puer Ascanius? superatne et vescitur aura?

et [Aen.] lib. II (642):

satis una superque
vidimus excidia et captae superavimus urbi.

Superare, superesse. Vergilius [389 M.] Georg. lib. III (63):

praeterea superat gregibus cum laeta iuventus.

Superare, ascendere. Vergilius in Georg. lib. III (270):

superant montis et flumina tranant.

et (Georg. III, 317):

gravido superant vix ubere limen.

Superare, occidere. Vergilius Aen. lib. I (350):

clam ferro incautum superat.

STRATVM significat iacens. Vergilius Georg. lib. IV (432):

sternunt se somno divorsae in litore phocae.

Stratum, deiectum. Vergilius lib. X (730):

sternitur infelix Acron.

et in Bucolicis (VII, 54):

strata iacent passim sua quaeque sub arbore poma.

Stratum, placatum, lenitum. Vergilius in Bucolicis (IX, 57):

et omne tibi stratum silet aequor.

Stratum, tectum. Vergilius in Georgicon lib. III (297):

et multa duram stipula felicumque maniplis
sternere subter.

et Aen. lib. IX (666):

sternitur omne solum telis.

Stratum, conpositum, structum. Vergilius in Aen. lib. I (422):

miratur portas strepitumque et strata viarum.

SECVNDVM est numero aut ordine secundum. Secundum, iuxta. Vergilius in Georg. lib. III (143):

saltibus in vacuis pascunt et plena secundum
flumina.

Secundum, prosperum. Vergilius lib. X (502):

et servare modum, rebus sublata seeundis.

M. Tullius de Officiis lib. I (90): 'sic homines

secundis rebus effrenatos sibique supra' <…> Terentius Heautontimorumeno (230):

si míhi secundae rés de amore méo essent.

M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II (fr. 23): 'scriptum erat equestre proelium valde secundum, in his autem potius adversum'. Secundum, lene vel placidum. Vergilius Georg. lib. III (447):

mersusque secundo defluit amni.

SVBMISSVM significat humile. M. Tullius de Officiis lib. I (124): 'neque submissum et abiectum neque [390 M.] se ecferentem'. ― Vergilius Aen. lib. III (93):

submissi petimus terram et vox fertur.

Submittere, subdere, subponere. Lucilius lib. XXVIII (11):

submíttas alios, síquos possis, cénseo.

Submittere, admittere. Vergilius in Bucolicis (I, 45):

pascite, ut ante, bovis, pueri, et submittite tauros.

idem in Georg. lib. III (73):

tu modo quos in spem statues submittere gentis.

SEVERVM, triste. Varro Eumenidibus (123):

tertía Poenarum
Infámia stans nixa, ín vulgi
pectóre, fluctanti intónsa coma,
sordída vestitu, oré severo.

Severum significat grave, censorium. Vergilius lib. VIII (638):

Romulidis Tatioque seni Curibusque severis.

Severum, asperum, trucem. M. Tullius in Hortensio (90): 'aliud ex silvis severum et triste'. ― Vergilius lib. VII (713):

qui Tetricae horrentis rupes montemque Severum.

Severum, saevum, inplacidum, vitabile. Vergilius in Georg. lib. III (37):

Invidia infelix Furias amnemque severum
Cocyti metuet.

M. Tullius de Officiis lib. III (112): 'et qui perindulgens in patrem, idem acerbe severus in filium'.

SOLVERE usu significat enodare. Vergilius lib. VII (403):

solvite crinalis vittas, capite orgia mecum.

Solvere, debitum reddere. Sallustius in Catilinae Bello (33, 2): 'argentum aere solutum est'. ― M. Tullius in Verrem, Divinatione (32): 'pro quo frumento pecunia omnis soluta non est'. Solvere, dimittere.

Vergilius Georgicon lib. III (64):

solve mares, mitte in venerem pecuaria primus.

Solvi, a curis liberum esse. Vergilius Georg. lib. II (386):

risuque soluto.

idem Aen. lib. I (562):

solvite corde metum, Teucri.

Solvere, contempnere, despicere. Vergilius Aen. lib. IV (55):

solvitque pudorem.

Solvere, excipere. Vergilius lib. X (111):

nec populos solvo. [391 M.]

SVPERBVM, adrogans, truculentum, asperum. Vergilius in Aen. lib. III (326):

stirpis Achilleae fastus iuvenemque superbum.

idem lib. X (514):

te, Turne, superbum
caede nova quaerens.

Superbum, vitabile. Vergilius lib. VIII (196):

foribusque adfixa superbis
ora virûm tristi pendebant pallida tabo.

Superbum, elatum, altum. Vergilius Georg. lib. III (117):

et gressus glomerare superbos.

idem lib. VII (630):

Atina potens Tiburque superbum.

Superbum, ornatum. Vergilius Aen. lib. II (504):

barbarico postes auro spoliisque superbi
procubuere.

Superbum, opulentum. Vergilius lib. IX (324):

simul ense superbum
Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis
extructus.

Superbo, iniquo. Vergilius lib. VIII (118):

quos illi bello profugos egere superbo.

STARE consistere omnium consensu dicitur. Vergilius [in] Georg. lib. III (84):

stare loco nescit.

Plautus Amphitryone (276):

ita statim stant signa omnia.

Stare iterum horrere significat. Titinius Veliterna (144):

atque íllud anta pártum comedet; fúndi stabunt séntibus.

Caecilius Syracusiis (219):

híc amet, familiaé fame pereant, áger autem stet séntibus?

Vergilius Aen. lib. XII (407):

iam pulvere caelum
stare videt.

Stare, erigi, prominere. Lucilius lib. XXVIII (XXIX, 103):

hic corpus solidum invenies, hic stare papillas
pectore marmoreo.

Stare, fidem habere. M. Tullius de Officiis lib. III (95): 'facere promissa, stare conventis, reddere deposita'. Stare, valere et constare et fixum esse. Varro Flaxtabulis, περὶ ἐπαρχιῶν (178): 'atque si addam, quanti misericordia mea heredibus meis stet, quot miseros sublevaverim'. ― Vergilius lib. X (467):

stat sua cuique dies.

et lib. II (750):

stat casus renovare omnes.

Stat etiam plenum [392 M.] est. Lucilius Satyrarum lib. V (4):

interea stat sentibu' pectus.

Vergilius in Bucolicis (VII, 53):

stant et iuniperi et castaneae hirsutae.

Varro Eumenidibus (126):

denique avarus
quî sanust? cuii stet terrai traditus orbis:
furando tamen, ac morbo stimulatus eodem,
ex sese ipse aliquid quaerat cogatque peculi.

Sisenna lib. IX (130): 'caelum caligine stat'.

SPISSVM densum dicimus. Vergilius in Georg. lib. II (234):

sin in sua posse negabunt
ire loca et scrobibus superabit terra repletis,
spissus ager.

Spissum significat tardum. Cicero de Oratore lib. II (213): 'et principia tarda sunt et exitus tamen spissi et producti esse debent'. ― Caecilius Dardano (25):

nihil speí ego credo: ómnis res spissás facit.

Titinius Gemina (54):

longús sérmo habétúr; revórtétur spíssá.

Afranius Incendio (196):

itaque spissum videtur fieri, non possum domi
meúm virum expectáre, quem mihi stúdeo iamdudúm dari.

idem Matertera (210):

quod deféssa expectandó domi
sédi, quod spissó venire vísu's tu, Maní, mihi.

Plautus Poenulo (791):

eheú, quom ego habui háriolos, arúspices?
quia quid bene promittunt, perspisso evenit;
id quód mali promíttunt, praesentáriumst.

Naevius Gymnastico (59):

át enim tu nimís spisse atque tárde incedis.

Turpilius Canephoro (9):

íta est. verum haut facile ést venire illo, úbi sita est Sapiéntia:
spíssum est iter; adipísci haut possis, nísi cum magna míseria.

<Varro> Mysteriis (332): 'nascimur enim spissius quam emorimur. vix duo homines decem mensibus edolatum unum reddunt puerum; contra una pestilentia aut hostica acies puncto temporis inmanis acervos facit'. ― et Periplu lib. II, περὶ φιλοσοφίας (418): 'et ne erraremus, [393 M.] ectropas esse multas; omnino tutum esse, sed spissum iter'. ― Pacuvius Hermiona (179):

…hábet hoc [senectus] in se cúm pigra est
ipsa, út videantur cónfieri spisse ómnia.

STATIM mox dicitur. Cicero in Verrinis (II, II, 19): 'statim Messana litteras dedit, ut Alesinus ad se Dio continuo veniret'. Statim producta prima syllaba, a stando, perseveranter et aequaliter significat. Terentius (Phorm. 789):

bina talenta
capiébam statim.

Plautus Amphitryone (239):

néc recédít locó quín statím rém gerát.

idem in eadem (276):

ita statim stant signa omnia.

Ennius Aiace (17):

…qui rem cum Achívis gesserúnt statim.

Afranius Augure (10):

quamquám non istis éxercetur ín locis,
hic nóster delabórat cum pueró statim.

SVPERSTITES dicimus qui supersint mortuis. Superstites veteres ponebant incolumes. Terentius Andria (487):

deos quaéso ut sit supérstes.

Plautus Asinaria (16):

sicúti tuum vis únicum natúm tuae
superésse vitae sóspitem et supérstitem.

Vergilius lib. X (47):

liceat superesse nepotem.

Accius Alcimeone (59):

suós deseruit líberos supérstites [sunt].

SPVRCVM, saevum vel sanguinarium. Afranius Divortio (57):

muliér; novercae nómen huc adde ímpium:
spurca gingi † vestigia aut dici potest.

Lucilius Satyrarum lib. IV (15):

Aeserninu' fuit Flaccorum munere quidam
Samnis, spurcus homo, vita illa dignu' locoque:
cum Pacedeiano conponitur, optimu' multo
post homines natos gladiator qui fuit unus.

Afranius Fratriis (164):

cónmemorabo, osténdam illius fácta et spurcitiam ínprobi. [394 M.]

idem Divortio (52):

o dígnum facinus! ádulescentis óptumas,
bene convenientes, concordes cum vireis,
repénte viduas fáctas spurcitiá patris!

Varro Rerum Humanarum lib. XX: 'nequis lictorem spurcum hominem liberum prehendere iussisse velit'. Spurcum, vehemens, asperum. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II (fr. 13): 'cum iter facerem ad Aquilam Claternam tempestate spurcissima'. ― Varro Eumenidibus (153): 'nunc de te, inquit, meliusculam spem habeo, qui rem spurcissimam gustare nolueris'. Spurcum significat obscenum et inpurum et lutulentum. Plautus Asinaria (807):

tot noctes reddat spurcas, quot puras habuerit.

Pomponius Prostibulo (154):

quaé peditibus núbere
póterant, equites spérant spurcae.

Spurcum etiam fetidum. Plautus Menaechmis (168):

nam éx isto locó spurcatur násum odore inlútili.

Lucretius lib. VI (781):

deinde videre licet quam multae <sint> homini res
acriter infesto sensu spurcae<que> gravisque.

idem lib. VI (976):

at contra nobis caenum taeterrima cum sit
spurcities, eadem subus iucunda videtur.

Lucilius lib. XI (6):

praetor noster ad hoc quam spurcust ore, quod omnis
extra castra, ut stercu', foras eiecit ad unum!

idem lib. XXVIII (60):

quaeque aspectu sunt spurca et odore.

SICCVM dicitur aridum et sine umore. Vergilius lib. V (180):

summa petit scopuli siccaque in rupe resedit.

Siccum, exercitum. Lucilius lib. XXVI (94):

cúm stadio in gymnásio in duplici córpus siccassém pila.

Siccum dicitur et sobrium, modicum. Plautus Asinaria (857):

síccum, frugi, cóntinentem, amántem uxoris máxime.

idem Pseudolo (184):

vino modo cupidae estis:

eo vos vestrosque adeo pantices [395 M.] madefactatis, cum ego sim hic siccus.

Cicero Academicorum lib. II (fr. 9): 'alius adultis, alius valentibus, alius aegris, alius siccis, alius vinulentis'. ― Varro Cato vel de liberis educandis (27): 'Persae propter exercitationes puerilis modicas eo [se] consecuti corporis siccitatem, ut neque spuerent neque emungerentur sufflatove corpore essent'. Siccum, firmum. M. Tullius de Senectute (34): 'nullo imbri, nullo frigore adduci ut capite operto sit; summam esse in eo corporis siccitatem'.

SEGES est frumenti fructus. Vergilius Aen. lib. II (304):

in segetem veluti eum flamma furentibus austris.

Segetem [terram. M. Tullius in Hortensio (24): 'ut enim segetes agricolae subigunt aratris multo ante quam serant'.] etiam ipsam terram dicimus. Vergilius Georgicon lib. IV (129):

nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho.

et in Aen. lib. III (142):

arebant herbae et victum seges aegra negabat.

Plautus Aulularia (45):

tibi égo rationem réddam, stimulorúm seges?

id est, in qua stimuli eripi possunt ― Accius Oenomao (493):

forte ánte auroram, rádiorum ardentum índicem,
cum sómno in segetem agréstis cornutós cient,
ut rórulentas térras ferro † fidas
proscíndant glebasque árvo ex † molli éxcitent.

idem [in] Andromeda (115):

quód beneficium haut stérili in segete, réx, te obsesse intélleges.

Lucilius Satyrarum lib. VII (28):

solam auram adversam segetem inmutasse satumque.

Varco Ἀλλ' οὐ μενεῖς, περὶ φιλαργυρίας (22): 'etenim quibus seges praebeat domum, escam, potionem, quid desideremus?'

SVMERE est accipere, tollere. Vergilius lib. V (533):

sume, pater.

Sallustius in Iugurtae Bello (71, 4): [396 M.] 'epistulam super caput in pulvino temere positam sumit'. ― M. Tullius de signis (in Verr. II, IV, 63): 'iste unumquodque vas sumere in manus, laudare, mirari'.

Lucilius lib. XXVIII (58):

…omnia viscatis manibus leget; omnia,
crede mihi, presse auferet omnis † et…

Plautus Aulularia (640):

nón equidem [ego quia] voluptáte sumsi néque tetigi.

Sumere, suscipere. Lucilius lib. XXVI (10):

húnc laborem súmas, laudem quí tibi ac fructúm ferat.

Cicero de Finibus Bonorum et Malorum lib. II (8): 'verum hoc loco sumo de verbis his eandem vim voluptatis'. Sumere etiam significat eligere. Lucilius Satyrarum lib. III (47):

et spatium curando corpori honestum
sumemus.

Plautus Aulularia (674):

Silváni lucus éxtra murum est ávius,
crebér salicto opplétus: ibi sumám locum.

Lucilius Satyrarum lib. X (7):

honorum est
iudicium Crassis, sicut descripsimus ante.
hoc est: quid sumam, quid non? in quoque locemus?

et lib. XIX (10):

sume diem, qui est visu' tibi pulcherrimus unus.

Sallustius in Iugurtae Bello (85, 10): 'scilicet ut in tanta re ignarus omnium trepide festinet, sumat aliquem ex populo monitorem officii sui'. ― M. Tullius in Hortensio (48): 'quare velim dari mihi, Luculle, iubeas indicem tragicorum, ut sumam, qui forte mihi desunt'. Sumere, conducere. M. Tullius de Officiis lib. III (89): 'quoad enim perventum est eo quo sumpta navis est, non domini est navis, sed navigantium'.

SVFFERRE est sustinere. Vergilius [in] Aen. lib. II (491):

nec claustra nec ipsi
custodes sufferre valent.

Accius Myrmidonibus (17):

égo me non peccásse plane osténdam aut poenas súfferam.

Sufferre significat dedere vel subponere. Plautus Casina (949): [397 M.]

íntro ad uxorém meam
súfferámque eí meúm térgum ob íniúriám?

idem Poenulo (855):

út enim ubi mihi vápulandum sít tu corium súfferas.

Accius Nyctegresia (486):

aut égo illum eripiam aut ílli poena súfferar.

Afranius Prodigo (272):

nam mé pudet, ubi mécum loquitur Númerius,
aliquíd sufferre graéce; inridet me ílico.

SVRGERE, crescere, augeri. Vergilius [in] Georg. lib. I (161):

quîs sine nec potuere seri nec surgere messis.

idem Aen. lib. IV (274):

Ascanium surgentem et spes heredis Iuli
respice.

Surgere, erigi. Sallustius Historiarum lib. V (20): 'sella surgere, caput aperire solitum'. ― Terentius in Adelphis (520):

ut tríduo hoc perpétuo prorsum e lécto nequeat súrgere.

Vergilius lib. VIII (68):

surgit et aetherii spectans orientia solis
lumina.

SACRVM est sacratum vel religiosum. Vergilius lib. VI (484):

Cererique sacrum Polyboeten.

et in lib. VII (247):

sceptrumque sacerque tiaras.

Sacrum etiam scelestum et detestabile: ita et consecratum. Afranius Fratriis (185):

ó sacrum scurram ét malum!

Plautus Poenulo (88):

vendít eas omnis, ét nutricem et vírgines,
praesénti argento ― hómini, si leno ést homo,
quantum hóminum terra sústinet, sacérrimo.

Vergilius (Aen. III, 57):

auri sacra fames.

Lucilius Satyrarum lib. XV (24):

ac de isto sacer ille tocoglyphos ac Syrophoenix
quid facere est solitus?

Turpilius Demetrio (25):

etiám me inrides, péssime ae sacérrime?

idem Lindia (133):

abhinc triénnium
sacérrimum domicílium hoc quidam cóntulit
lenó.

Varro Lege Maenia (240): 'signa tum sacra esse desierunt, posteaquam homines sunt facti'. [398 M.]

SAVCII dicuntur proprie vulnerati, non maesti, sicuti vult consuetudo. Accius Phoenissis (597):

obít nunc vestra moénia, omnis saúcios
convísit, ut curéntur diligéntius.

Turpilius Epiclero (64):

patrócinantem ubi fáctum audierit saúcium.

Sallustius Hist. lib. II (67): 'avidis itaque promtis ducibus, ut Metellus ictu tragulae sauciaretur'. ― Vergilius in Aen. lib. II (223):

qualis mugitus, fugit cum saucius aram
taurus.

et lib. VII (500):

saucius at quadrupes nota intra tecta refugit.

Varro de Vita Populi Romani lib. IV: 'itaque multis civibus ex utraque parte sauciis, multis occisis fugatur'.

SVPPLICIVM dicebatur damnatio vel poena. Vergilius in Aen. lib. IV (382):

mediis, siquid pia numina possunt,
supplicia hausurum scopulis.

Supplicium rursum supplicatio. Sallustius in Catilinae Bello (9, 2): 'in suppliciis deorum magnifici'. ― Accius Epigonis (298):

núnc pergam, ut supplíciis placans caélitum aras éxpleam.

Afranius Fratriis (170):

…nullám profecto accéssi ad aram, quín deos supplíciis, sumptu, vótis, donis, précibus, plorans, óbsecrans, nequíquam defetígarem.

SAMIVM est testeum. Lucilius Satyrarum lib. XIII (5):

et non, pauper utei, Samio curtoque catino.

M. Tullius de Republica lib. VI (2): 'oratio Laeli, quam omnes habemus in manibus, quam simpuia pontificum dis inmortalibus grata sint Samiaeque, uti scribit, capudines'. Samium rursum acutum. Vnde et samiare dicimus acuere, quod in Samo [insula] hoc genus artis polleat. Lucilius Satyrarum lib. VII (21):

hanc ubi vult male habere, ulcisci pro scelere eius,

testam sumit homo Samiam; ibi "anu noceo" [399 M.] inquit; praeceidit caulem testisque una amputat ambo.

SPERNERE, fastidire. Vergilius Aen. lib. IV (677):

comitemne sororem
sprevisti moriens?

Terentius in Andria (248):

tót modis contémtus, spretus! fácta, transacta ómnia.

Spernere rursum segregare. Ennius Hectoris Lytris (160):

mélius est virtúte ius: nam saépe virtutém mali
nánciscuntur; iús atque aecum se á malis spernít procul.

SVBDVCERE, subputare. Terentius in Adelphis (855):

númquam ita quisquam béne subducta rátione ad vitám fuit.

Lucilius lib. XXIX (79):

eodem uno hic modo [er]rationes subduceret suas.

M. Tullius in Hortensio (94): 'non et sine ea cogitatione ineundis subducendisque rationibus'. ― idem de Finibus Bonorum et Malorum (II, 78): 'quî autem esse potest, nisi te amor ipse ceperit? quod non subducta utilitatis ratione effici solet'. Subducere est subripere. Turpilius Lindia (150):

ego ínterim in turbá foras
subdúxi cum hac me.

Vergilius in Bucolicis (III, 6):

et sucus pecori et lac subducitur agnis.

Terentius in Eunucho (628):

…ubi prímum poterit, se ílli subducét, scio.

Lucilius lib. XXX (126):

neu qui te ignaro famuli subducere.

M. Tullius in Hortensio (64): 'an, cum videat me et meos comites, fortitudinem, magnitudinem animi, patientiam, constantiam, gravitatem, fidem, ipsa se subducat?' Subducere etiam susum durare, levare. Turpilius Paraterusa (167):

cum antehác videbam stáre tristis, túrbido
vultú, subductis cúm superciliís senes.

Varro Εὗρεν ἡ λοπὰς τὸ πῶμα, περὶ καθηκόντων (167):

ego unus scílicet
antíquorum hominum súbductis supércilis
dicám: γαμήσω νοῦν ἔχων;

Sallustius in Iug. (98, 4): [400 M.] 'dein cunctos pleno gradu in collem subducit'. ― Vergilius in Bucolicis (IX, 7):

qua se subducere colles
incipiunt.

M. Tullius de Officiis lib. III (49): 'huic ille classem Lacedaemoniorum, quae subducta esset ad Gytheum, clam incendi posse'. ― Plautus in Aulularia (365):

ut ín puteo cenám coquant.
inde cóctam sursum súbducemus córbulis.

STVPIDVS est obstupefactus. Stupidus, stultus et inicus. Varro περὶ ἐξαγωγῆς (406): 'Andromeda vincta et proposita ceto non debuit patri suo, homini stupidissimo, in os spuere vitam †?'

SVSPICERE, [est] susum aspicere. Vergilius lib. I (Aen., 438):

et fastigia suspicit urbis.

Varro Agathone (12): 'et pueri in aedibus saepius pedibus offensant, dum recentes, musteos in carnario fluitare suspiciunt'. Suspicere est suspectum habere. Sallustius in Iug. (70, 1): 'per idem tempus Bomilcar, cuius inpulsu Iugurtha deditionem, quam metu deseruit, inceperat, suspectus regi et eum suspiciens, novas res cupere, ad perniciem eius dolum quaerere'. ― Vergilius in Aen. lib. II (36):

suspectaque dona
praecipitare iubet.

et Cicero in Oratore (145): 'quod prudentia hominibus grata est, lingua suspecta'.

SVBIGERE, acuere. Vergilius lib. VII (627):

subiguntque in cote secures.

Subigere, exercere, mollire. Cicero de Orat. lib. II (131): 'subacto mihi ingenio opus est, ut agro non semel arato, sed novato et iterato'. Subigere est superare et sub dicione habere. Vergilius in Aen. lib. I (266):

ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.

Sisenna Hist. lib. IV (96): 'terrore perturbatam multitudinem subigunt'. Subigere, exarare. M. Tullius de Senectute (59): 'cum autem admiraretur [401 M.] Lysander proceritatem arborum et derectos ordines et humum subactam atque puram'. Subigere, mollire vel exercere.

Vergilius Georg. lib. II (50):

aut scrobibus mandet mutata subactis.

Lucilius lib. XXX (61):

an ego te equam atque animosam
Thessalam et indomitam frenis subigam ante domemque?

M. Tullius in Hortensio (24): 'ut enim segetes agricolae subigunt aratris multo ante quam serant'. ― et de Senectute (51): 'sed etiam ipsius terrae vis ac natura delectat: quae cum gremio mollito et subacto sparsum semen excepit'. ― Varro Sesqueulixe (477): 'antequam militia subactus aliquot annis erat'. Subigere, cogere. Vergilius in Georg. lib. III (217):

et saepe superbos
cornibus inter se subigit decernere amantis.

et lib. VI (567):

castigatque auditque dolos subigitque fateri.

Lucilius lib. XXX (63):

tune iugo iungas me ante et succedere aratro
invitum et glebas subigas proscindere ferro?

Plautus Mercatore (204):

mírum quin me súbigitaret.

SVMMVM significat quod omnibus sit altius. Vergilius in Aen. lib. IV (168):

summoque ulularunt vertice nymphae.

idem lib. XII (492):

apicem tamen incita summum
hasta tulit summasque excussit vertice cristas.

Summum, proximum. Cicero Tusculanarum lib. I (10):

…'«summam acuam attíngens enectús siti»

Tantalus'. Summum, extremum. Vergilius Aen. lib. II (324):

venit summa dies et ineluctabile tempus
Dardaniae.

Lucilius lib. XXVI (36):

squálitate súmma, scabie súmma in aerumna óbrutam.

M. Tullius in Hortensio (79): 'vixit ad summam senectutem optuma valitudine'. Summum, gloriosum, laudabile. Vergilius lib. IX (199):

mene igitur socium [402 M.] summis adiungere rebus,
Nise, fugis?

Ennius Andromacha Aechmalo (63):

annos múltos longinque áb domo,
bellúm gerentes súmmum summa indústria.

SPECTARE, dirigi. Lucilius lib. XXX (86):

quid sibi vult? quare fit ut introvorsus et ad te
spectent atque ferant vestigia se omnia prorsus?

M. Tullius de Officiis lib. III (90): 'ad extremum, si ad perniciem patriae res spectabit, patriae salutem anteponet saluti patris'. Spectare est videre. Vergilius in Georg. lib. I (158):

heu! magnum alterius frustra spectabis acervum.

Lucretius lib. II (2):

e terra magnum alterius spectare laborem.

Vergilius lib. XII (15):

sedeant spectentque Latini.

M. Tullius in Hortensio (53): 'caeli signorum admirabilem ordinem insatiabilemque pulcritudinem magis spectat'. Spectare, inspicere, cavere. Plautus in Asinaria (778):

spectándum ne cui ánulum det néque roget.

Spectare, probare. Cicero Tusculanarum lib. V (31): 'non igitur ex singulis vocibus philosophi spectandi sunt'.

Terentius prologo Andriae (27):

spectándae an exigéndae sint vobís prius.

Vergilius lib. VIII (150):

sunt nobis fortia bello
pectora, sunt animi et rebus spectata iuventus.

M. Tullius de Officiis lib. II (45): 'qui simul ac iuvenis esse coeperunt, magna spectare atque ad ea rectis studiis debent contendere'. ― Varro Γνῶθι σεαυτόν (208): 'qui sint secundum naturam perfecti homines, ut non modo eos spectemus, sed etiam imitemur'.

STRINGERE, percutere. Vergilius [in Aen.] lib. IX (294):

atque animum patriae strinxit pietatis imago.

Stringere, nudare vel exerere. Vergilius in Aen. lib. X (577):

strictum rotat acer Lucagus ensem.

Stringere, [403 M.] rarefacere, excidere. Vergilius in Bucolicis (IX, 60):

hic ubi densas
agricolae stringunt frondes.

et in Georg. lib. II (368):

tunc stringe comas, tunc brachia tonde.

Stringere, decerpere. Vergilius in Georg. lib. I (305):

sed tamen et quernas glandes tunc stringere tempus
et lauri bacas.

Varro de Re Rustica lib. I (55, 1): 'quod non solum stringit bacam, sed etiam ramos glubit'. Stringere, radere, celeriter praeterire. Vergilius lib. VIII (62):

ego sum, pleno quem flumine cernis
stringentem ripas.

Stringere, vulnerare. Vergilius lib. IX (576):

hunc primo levis asta Themillae
strinxerat.

SVCCEDERE dicitur in alterius locum venire. Vergilius lib. X (439):

interea soror alma monet succedere Lauso
Turnum.

M. Tullius de Officiis lib. III (76): 'at qui quodam veneno perficiat ut veros heredes moveat, in eorum locum ipse succedat?' Succedere, ingredi. Vergilius lib. VIII (123):

et nostris succede penatibus, hospes.

Afranius Excepto (153):

audíte, pueri, paúca; vos succédite.

SVBIT, in memoriam reducitur. Vergilius in Aen. lib. II (562; 652):

subiit deserta Creusa
Ascaniusque omnisque domus.

Subire significat ingredi. Vergilius lib. VIII (362):

haec, inquit, limina victor
Alcides subiit.

Lucilius lib. XXVIII (38):

puerí praeterea nóstris qui subeánt iubet.

Subire, succedere. Varro Sexagesi (495): 'in quarum locum subierunt inquilinae inpietas, perfidia, inpudicitia'. Subire, subdi, subponi. Vergilius lib. X (798):

Aeneae subiit mucronem ipsumque morando
sustinuit.

Subire, nasci, subcrescere. Vergilius [in] Georg. lib. I (180):

ne subeant herbae neu pulvere victa fatiscat.

Subire, adgredi, succedere. Vergilius lib. IX (344): [404 M.]

Fadumque Herbesumque subit.

Subire, respondere, resistere. M. Tullius in Verrem, Divinatione (46): 'poterisne eius orationi subire?'

SECARE dicitur excidere. Vergilius lib. IX (102):

qualis Nereia Doto
et Galatea secant spumantem pectore pontum.

Secare, sequi: unde et sectatores bonorum sectores dicti sunt. Vergilius lib. X (107):

quae cuique est fortuna hodie, quam quisque secat spem.

SQVALIDVM, sicuti plerumque, dicitur sordidum. Vergilius in Aen. lib. II (277):

squalentem barbam et concretos sanguine crinis.

Squalidum, fulgens. Vergilius lib. X (314):

per tunicam squalentem auro latus aurit apertum.

SCITVM, elegans. Terentius in Andria (486):

per ecástor scitus púer est natus Pámphilo.

M. Tullius in Verrem, actione Siciliensi (II, II, 87): 'ut etiam nos, qui rudes harum rerum sumus, intellegere possimus, scite facta et venuste'.

SEDET significationem habet claram. Vergilius lib. IX (4):

Turnus sacrata valle sedebat.

Sedet, placet. Vergilius lib. V (418):

idque pio sedet Aeneae, probat auctor Acestes.

SVSTVLIT est susum tulit, erexit. Vergilius Aen. lib. II (153):

sustulit exutas vinclis ad sidera palmas.

Sustulit, abstulit. M. Tullius Philippicarum lib. X (7): 'eos, qui regni nomen sustulerint, deserendos putatis'.

Vergilius in Georg. lib. I (76):

sustuleris fragilis calamos silvamque sonantem.

SPARGERE significat destillare vel guttatim fundere.

Vergilius lib. XII (339):

spargit rapida ungula rores
sanguineos.

idem lib. IV (Aen., 486):

spargens umida [405 M.] mella soporiferumque papaver.

Spargere, madefacere. Lucilius lib. XXIX (Ennius Thyest. 310):

látere pendens, sáxa spargens tábo, sanie et sánguine atro.

Vergilius (Aen. III, 534):

spumant aspargine cautes.

Spargere, separare. Vergilius in Georg. lib. IV (522):

diversum latos iuvenem sparsere per agros.

Spargere, inplere. Vergilius in Aen. [lib. IX] (459):

et iam prima novo spargebat lumine terras.

SIGNARE est designare, ostendere. Lucilius lib. XXIX (6):

sic Sócrates amórem in adulescéntulis
melióre paulo fácie signat nílque amat.

Signare, inprimere. Vergilius Georg. lib. III (171):

et summo vestigia pulvere signent.

Signare, discernere, separare. Lucilius lib. XXIX (8):

némut discrimen nón facit,
neque sígnat linia álba.

SOLIDI significatio manifesta est. Vergilius lib.VI (552):

solidoque adamante columnae.

Solidum, continuum, iuge. Varro Sesqueulixe (468): 'navibus duodecim dum profectum decem annos solidos errasse'.

SVBNIXVM, subditum. Vergilius [in] Aen. lib. III (326):

iuvenemque superbum
servitio enixae tulimus.

Subnixum Vergilius [in] Aen. lib. IV (216):

Maeonia mentum mitra crinemque madentem
subnixus rapto potitur.

Subnixum, sublime, hoc est susum nixum. Coelius Annali lib. I (Claud. Quadrig. fr. 13): '† ea Latini subnixo animo et victoriae certi consilium ineunt'.

INCIPIT PER T LITTERAM.

TANDEM significat vix; ut apud Ciceronem (Catil. II, 1): 'tandem aliquando, Quirites'. ― Vergilius in Aen. lib. III (278):

ergo insperata tandem tellure potiti.

Tandem significat [406 M.] et tamen. Titinius [in] Gemina (58):

sín forma odiosá sum tandem, ut móribus placeám viro.

TAMEN ipsum significat statim. Plautus Rudente (533):

utinam fortunam nunc anatinam uterer!
cum exissem ex aqua, arerem tamen.

Vergilius in Bucolicis (IX, 62):

hic haedos depone: tamen veniemus in urbem.

Tamen significat tandem. Pacuvius Periboea (293):

tamen obfirmato animo mitescit metus.

Sallustius Historiarum lib. III (54): 'nani qui enare conati fuerant, icti saepe fragmentis navium aut adflicti alveis undarum vi mulcato foede corpore postremum interiere tamen'.

TOGA dicta est a tegendo. et est toga, sicut in consuetudine habetur, vestimentum quo in foro amicimur, cuius et Cicero meminit in Catilinam (II, 22): 'velis amictos, non togis'. ― Titinius Fullonibus (24):

quaé inter decem annós nequisti únam togam detéxere.

|| Dicitur et tectum. Titinius Gemina (43):

sí rus cum scortó constituit íre, clavis ílico
abstrúdi iubeo rústicae togái ne sit cópia;
id est, tecti.

TOLLERE, occidere. Lucilius lib. XXVI (XXVIII, 40):

at cuí? quem febris úna atque una ἀπεψία,
vini, ínquam, cyathus únus potuit tóllere.

Tollere, mittere. Vergilius Aen. lib. II (222):

clamores simul horrendos ad sidera tollit.

Tollere, transferre. Vergilius Aen. lib. II (131):

unius in miseri exitium conversa tulere.

Tollere, inferre. Vergilius in Georg. lib. III (421):

tollentemque minas et sibila colla tumentem
deice.

Tollere est elevare. Vergilius Aen. lib. I (66) et lib. XII (X, 892):

et mulcere dedit fluctus et tollere vento.

[item in X]:

tollit se adrectum quadrupes.

M. Tullius Philippicarum lib. XI (24): 'vel in caelum [407 M.] vos, si fieri poterit, umeris nostris tollemus'. ― Lucilius lib. XXVIII (61):

tanti se emporiis montes εἰς αἰθέρα tollent.

M. Tullius [in] Hortensio (62): 'nihil tamen esse, in quo se animus excellens tolleret'. Tollere, ostendere, erigere, extollere. Vergilius [in] Aen. lib. I (314):

cui mater media sese tulit obvia silva.

idem lib. VII (117):

laborum
prima tulit finem.

Tollere, occidere. Varro Sexagesi (496): 'nunc quis patrem decem annorum natus non modo aufert, set tollit, nisi veneno?' Tollere est et differre. Plautus Poenulo (500):

omnís extollo ex hóc die in aliúm diem.

Tollere, pati, sustinere. Vergilius in Aen. lib. III (326):

iuvenemque superbum
servitio enixae tulimus.

et lib. XII (371):

non tulit instantem Phegeus animisque frementem.

Terentius [in] Phormione (520):

égo te conplurés advorsum ingénium meum mensés tuli.

M. Tullius in Verrem, Divinatione (4): 'tuli graviter et acerbe, iudices'. ― idem de Officiis lib. II (28): 'nisi enim multorum inpunita scelera tulissem'.

TENACIA est perseverantia et duritia. Ennius Hectoris Lytris (156):

† ducet quadrupedum iugo invitam doma infrena
et iuge valida quorum tenacia infrenari minis. †

Tenacia, parsimonia. Afranius Privigno (252):

vixísti tristis, dúrus, difficilís, tenax.

TEMPESTAS est turbo ventorum. Vergilius in Georg. lib. I (311):

quid tempestates autumni et sidera dicam?

Tempestas, tempus. Sallustius in Iugurtha (8, 1): 'ea tempestate in exercitu nostro fuere conplures novi atque nobiles'. ― Lucilius lib. XXVII (7):

iám qua tempestáte vivo, chrésin ad me récipio.

Pacuvius Teucro (319):

quam té post multis túeor tempestátibus!

M. Tullius de Senectute (33): 'cursus est [408 M.] certus aetatis et una via naturae eaque simplex; suaque cuique parti aetatis tempestivitas est data'. ― Varro Endymionibus (103): 'dum sermone cenulam variamus, interea «tonuit bene tempestate serena»'.

TREPIDARE, metuere. Vergilius lib. IX (418):

dum trepidant, ît hasta Tago per tempus utrumque.

idem lib. VIII (246):

trepident inmisso lumine Manes.

Lucilius lib. XXX (64):

sed quid ego haec animo trepidantei dicta profundo?

Trepidare, festinare. Vergilius lib. IX (114):

ne trepidate meas, Teucri, defendere navis.

et Georg. lib. IV (73):

tunc trepidae inter se coeunt pinnisque coruscant.

TANGERE, ferire, commovere. Vergilius lib. IX (138):

neo solos tangit Atridas
iste dolor.

idem lib. XII (932):

miseri te siqua parentis
tangere cura potest, oro.

M. Tullius in Frumentaria Verrinarum (II, III, 65): 'numquam tuum animum cura tuarum fortunarum cogitatioque tangeret'. ― Lucretius (II, 651):

nec bene promeritis capitur neque tangitur ira.

Tangere est contingere. Lucretius lib. I (304):

tangere enim et tangi nisi corpus nulla potest res.

Terentius in Adelphis (157):

…númquam, dum ego adero, híc te tanget.

Tangere, inspicere. Lucilius lib. XXVI (12):

néquam priu' quam vénas hominis tétigit ac praecórdia.

Tangere etiam circumvenire. Turpilius Demetrio (35):

at étiam ineptus méu' mihi est iratús pater,
quia sé talento argénti tetigi véteri exemplo amántium.

idem Leucadia (129):

hoc quaero: ignóscere
istíc solentne eás minoris nóxias,
erúm si forte, quasi alias, res vini † cavo?

Lucilius lib. XXX (127):

et Musconi' manum perscribere posse tagacem.

Pomponius Aleonibus (7):

át ego rusticátim [409 M.] tangam; úrbanatim néscio.

Tangere, contingere. M. Tullius in Verrem actione II (I, 27): 'Verres simul ac tetigit provinciam'.

Vergilius lib. IX (135):

sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva
fertilis Ausoniae Troes.

TRISTE, crudele, inmite. Vergilius Aen. lib. II (548):

illi mea tristia facta
degeneremque Neoptolemum narrare memento.

Lucilius lib. XXX (29):

idque tuis saevis factis et tristibu' dictis.

Triste est maestum aut infestum. Vergilius in Bucolicis (X, 31):

tristis at ille: tamen cantabitis, Arcades, inquit.

idem Georg. lib. III (278):

aut unde nigerrimus Auster
nascitur et pluvio contristat frigore caelum.

idem in Bucolicis (III, 80):

triste lupus stabulis, maturis frugibus imbres.

Terentius in Andria (403):

cave ne te tristem sentiat.

M. Tullius in Hortensio (90): 'aliud ex silvis severum et triste'. Triste, severum. [C.] Afranius Privigno:

[…]

<M. Tullius> de Officiis lib. I (108): 'at in eius familiari Scipione ambitio <maior, vita tristior>'. ― Terentius <Andria> (857):

<trístis> veritás inest in vúltu atque in verbís fides.

Triste, amarum. Vergilius Georg. lib. I (75):

tristisque lupini
sustuleris fragilis calamos.

Triste, minax. Vergilius Aen. lib. II (115):

isque adytis haec tristia dicta reportat.

Triste, grave. M. Tullius de Republica lib. VI (2): 'cui numero optumatum et principum optulit is vocis et gravitatis suae † linquit illum tristem et plenum dignitatis sonum'. Triste, difficile. M. Tullius de Senectute (67): 'facilius in morbos incidunt [adulescentes], gravius aegrotant, tristius curantur'. Triste, nigrum. Vergilius Georg. lib. III (448):

aut tonsum tristi contingunt corpus amurca.

Tristis, iratus. Afranius Epistula (120):

"iactábit sese." ― "iáctet." ― [410 M.] "mihi erit trístior";
id est, iratior. ― idem in eadem (121):
id ést, natura trístiori paúlulo.

Tristis, doctus. Varro Trihodite Tripylio, περὶ ἀρετῆς κτήσεως (558):

illud vero quodam † meae
ut égo non metuam fúlmen, non arúspicem
tristem, simul ac dici † non quaero.

Lucilius lib. XXVIII (12):

adde eódem tristis ác severos phílosophus.

TRAHERE, per terram ducere. Vergilius in Aen. lib. I (477):

lora tenens tamen; huic cervixque trahuntur
per terram.

Trahere est rursus levare. M. Tullius de Deorum Natura lib. II (25): 'et recenti fossione terram fumare calentem atque etiam ex puteis iugibus aquam calidam trahi'. ― Plautus Amphitryone (673):

<ní> ego illi puteó, si occepso, ánimam omnem íntertraxero.

TARDVM significat pigrum, lentum. Vergilius Georg. lib. I (273):

saepe oleo tardi costas agitator aselli.

Terentius Eunucho (1079):

fátuus est, insúlsus, tardus.

Tardum, diuturnum, perseverantem. Vergilius Georg. lib. II (126):

Media fert tristis sucos tardumque saporem.

TENDERE, inhabitare, tabernacula et hospitia ponere.

Vergilius Aen. lib. II (29):

hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles.

Tendere, insidiari, decipere: dictum a tendicula.

Terentius Phormione (330):

…quia non réte accipitri ténditur neque míluo.

Tendere est proprie laxitatem distendere et sine rugis facere. Vergilius in Aen. lib. III (268):

tendunt vela noti.

idem lib. VI (314):

tendebantque manus ripae ulterioris amore.

Tendere est dirigere. Vergilius in Aen. lib. I (204):

per tot discrimina rerum
tendimus in Latium.

idem lib. II (405):

ad caelum tendens [411 M.] ardentia lumina.

Lucretius lib. I (66):

primum Graius homo mortalis tendere contra
est oculos ausus.

Tendere, contendere. Vergilius in Aen. lib. II (220):

ille simul manibus tendit divellere nodos.

idem lib. V (154):

aequo discrimine Pistrix
Centaurusque locum tendunt superare priorem.

TVRPE est indecorum, informe. Vergilius lib. VI (276):

et Metus et malesuada Fames ac turpis Egestas.

idem Georg. lib. III (299):

scabiemque ferat turpisque podagras.

Turpe, grande. Vergilius Georg. lib. III (51):

optuma torvae
forma bovis, cui turpe caput.

idem Georg. lib. IV (395):

et turpis pascit sub gurgite phocas.

TENERVM significat gracilentum. Vergilius in Georg. lib. III (326):

et ros in tenera pecori gratissimus herba.

TENVE, vehemens. Vergilius Georg. lib. II (93):

tenuisque lageos,
temtatura pedes olim vincturaque linguam.

Tenue, infecundum. Vergilius in Georg. lib. II (180):

tenuis ubi argilla et dumosis calculus arvis.

Tenue, tenerum. M. Tullius de suppliciis in Verrem (II, V, 27): 'reticulumque sibi ad naris admovebat tenuissimo lino'. Tenue, frigidum. Vergilius Georg. lib. I (92):

ne tenues pluviae rapidive potentia solis
acrior.

idem lib. III (335):

tum tenues dare rursus aquas.

Tenue, parvum, exiguum. M. Tullius in Hortensio (92): 'eundem non mediocri pecunia, sed etiam tenui percipere possumus'. ― Vergilius lib. V (690):

et tenuis Teucrûm res eripe leto.

idem Georg. lib. I (177):

ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.

TENET, sicuti est usu, significat conprehendit, detinet.

Vergilius Georg. lib. IV (405):

verum ubi correptum [412 M.] manibus vinclisque tenebis.

M. Tullius in Verrem, Divinatione (52): 'non te, sed hunc librum esse responsurum, quem monitor tuus hic tenet'. Tenet, inhabitat, possidet. Vergilius in Georg. lib. IV (321):

quae gurgitis huius
ima tenes.

Tenet, prohibet. Vergilius [in] Georg. lib. II (371):

texendae saepes etiam, pecus omne tenendum.

Tenet, conpescit, subprimit. Vergilius Georg. lib. IV (483):

tenuitque inhians tria Cerberus ora.

Tenet, tegit. Vergilius Georg. lib. I (115):

amnis abundans
exit et obducto late tenet omnia limo.

Tenet, dirigit. Vergilius Aen. lib. I (369):

sed vos qui tandem? quibus aut venistis ab oris
quove tenetis iter?

Tenes, intellegis dicit Terentius in Andria (349):

"íd paves, ne dúcas illam; tu aútem, ut ducas." ― "rém tenes."

TREMERE dicitur conmoveri, agitari. Vergilius lib. XI (424):

cur ante tubam tremor occupat artus?

Tremere, timere. Vergilius Aen. lib. II (199):

hic aliud maius miseris multoque tremendum.

Plautus [in] Asinaria (289):

nón placet: pro mónstro extemplo est, quándo sudat quí tremit.

TRAHERE consuetudine manifestam habet significantiam.

[ut] Vergilius Aen. lib. II (550):

altaria ad ipsa trementem
traxit.

Trahere, dare. Vergilius in Aen. lib. I (508):

partibus aequabat iustis aut sorte trahebat.

TEMPTARE est exercere. Vergilius in Georg. lib. III (232):

et temptat sese atque irasci in cornua discit,
arboris obnixus trunco.

Temptare, experiri. Vergilius lib. VIII (143):

his fretus non legatos neque prima per artem
temtamenta tui pepigi.

Temptare, adgredi. Vergilius Aen. lib. II (176):

extemplo temptanda fuga canit aequora Calchas.

Temptare, petere [dare]. [413 M.] Vergilius Aen. lib. III (145):

unde laborum
temptare auxilium iubeat.

TAETRVM, vitabile. M. Tullius de Officiis lib. III (36): 'postremo etiam in liberis civitatibus regnandi existunt cupiditatis, quibus nihil nec taetrius nec foedius excogitari potest'. Taetrum dicitur inluviosum, faetidum.

Vergilius Aen. lib. III (228):

tunc vox taetrum dira inter odorem.

idem lib. X (727):

lavit inproba taeter
ora cruor.

M. Tullius in Verrem, actione II (I, 62): 'quam multis istum ingonuis, quam multis matribus familias in illa taetra atque inpura legatione vim adtulisse existimatis?' ― Lucilius lib. XXX (82):

quae non [spectans] spectandi studio, sed ab omini' taetri
inpulsu ingressus.

Taetrum, amarum. Lucretius lib. IV (11):

ac veluti pueris absinthia taetra medentes
cum dare conantur.

Taetrum, impium, crudele. M. Tullius de Officiis lib. III (95): 'promissum potius non faciundum quam taetrum facinus admittendum fuit'.

TORQVERE significat inflectere. Vergilius in Georg. lib. II (448):

Ityraeos taxi torquentur in arcus.

Terentius in Eunucho (670):

illúd vide, os ut síbi contorsit cárnufex!

Torquere, gyro celeri rotare. Vergilius [Aen.] lib. I (116):

ast illam ter fluctus ibidem
torquet agens circum.

Torquere, iacere, mittere. Vergilius lib. V (497):

in medios telum torsisti primus Achivos.

TVERI dicitur servare, custodire. M. Tullius Epistularum ad Caesarem lib. I (4): 'ut sciret tuenda maiore cura esse quam parta sunt'. ― Vergilius lib. IX (175; cf. 164, 222):

succedunt variantque vices, quod cuique tuendum est.

Tueri, videre. Vergilius lib. V (575):

excipiunt plausu pavidos [414 M.] gaudentque tuentes
Dardanidae.

Pacuvius Teucro (319):

quam té post multis túeor tempestátibus!

TERGORA dicuntur coria. Vergilius in Aen. lib. I (211):

tergora diripiunt costis.

Tergora, dorsa. Vergilius lib. IX (763):

hinc raptas fugientibus ingerit hastas
in tergum.

Lucilius lib. XXIX (38):

orátionem fácere conpendí potes,
solví dum salvo in térgo et terginó licet.

Tergum, scutum. Vergilius lib. IX (412):

et venit adversi in tergum Sulmonis.

idem lib. X (718):

dentibus infrendens et tergo decutit hastas.

TRASMITTERE, tradere, derelinquere. Lucilius lib. XXVIII (13):

Polemónem amavit, mórte huic transmisít suam
scholén, quam dicunt.

TEMERARIVM, sicut plerumque, a temeritate. Temerarium, metuendum et sollicitum. Plautus in Asinaria (262):

séd quid hoc, quod pícus ulmum túndit, haut temerárium est?

et in sequentibus (264):

aút mihi in mundó sunt virgae aut átriensi Saúreae.

TEGETES a tegendo. Varro de Re Rustica lib. I (22, 1): 'sic quae fiunt de cannabi, lino, iunco, palma, scirpo, ut funes, restes, tegetes; quae e fundo sumi non poterunt'.

TALEAS scissiones lignorum vel praesegmina Varro dicit de Re Rustica lib. I (nam etiamnunc rustica voce intertaliare dicitur dividere vel excidere ramum) (40, 4): 'ex utraque parte aequabiliter praecisum, quas alii clavulas, alii taleas appellant'.

INCIPIT PER V LITTERAM.

VOLARE est avium. Vergilius in Aen. lib. IV (255):

humilis volat aequora iuxta.

Volare, celeriter currere. Terentius Hecyra (438):

ne frustra íllic expectét, [415 M.] vola.

Vergilius lib. V (324):

ecce volat calcemque terit iam calce Diores.

VASTVM est magnum. Vergilius [in] Aen. (III, 191):

vastumque cava trabe currimus aequor.

Vastum, horrens et asperum. Cicero de Oratore I (115): 'ita vultu motuque corporis vasti et agrestes, ut, etiamsi ingeniis valeant atque arte, tamen in oratorum numerum venire non possint'. Vastum, ingens. Vergilius Aen. lib. I (52):

hic vasto rex Aeolus antro.

Vastum, ferox. Cicero Tusculanarum <lib. V> (77): 'quae barbaria India vastior aut agrestior?'

VENTVS est flatus. Vergilius lib. I (66):

et mulcere dedit fluctus et tollere vento.

Ventus etiam significat odorem. Plautus Cistellaria (382):

ita mústilentus véntus naris óbtigit.

VIRTVS est fortitudo. Vergilius lib. V (455):

tunc pudor incendit vires et conscia virtus.

Virtus etiam significat auxilium. Plautus in Milite (676):

déûm virtute est, te únde hospitio accípiam…

Virtus rursum meritum est et dignitas. Plautus in Milite (728):

quaé [in]proba est mers, prétium ei statuis, pró virtute ut véneat.

VESCI est edere. Vergilius lib. VIII (182):

vescitur Aeneas simul et Troiana iuventus.

Accius Atreo (217):

ne cúm tyranno quísquam epulandi grátia
accúmbat mensam aut eándem vescatúr dapem.

Vesci etiam significat uti. Vergilius Aen. lib. I (546):

quem si fata virum servant, si vescitur aura
aetheria.

Lucretius lib. V (71):

quoque modo genus humanum variante loquella
coeperit inter se vesci per nomina rerum.

Pacuvius Chryse (108):

fúgimus qui arte hac [416 M.] véscimur.

idem Armorum Iudicio (22):

quí viget, vescátur armis; íd percipiat praémium.

Novius Macco Exule (52):

cur istuc vadimonia † sum vestimentum vesceris.

Accius Armorum Iudicio (145):

sed ita Achilli armis ínclytis vescí studet,
ut [ea] cuncta opima [Achilli inclyto] levia prae illis putet.

idem Phoenissis (591):

num páriter videor pátriis vesci praémiis?

M. Tullius de Finibus Bonorum et Malorum lib. V (57): 'si gerundis negotiis orbatus possit paratissimis vesci voluptatibus'. Vesci iterum videre. Accius Athamante (189):

priu' quam ínfans facinus óculi vescuntúr tui.

VELARE est cooperire; unde et revelare nudare dicitur.

Velare rursum ligare. Pomponius Pannuceatis (98):

núnc roges quid fíat? restis vílis est: velét gylam.

VOLA est media manus. Varro Epitaphionibus, περὶ τάφων (110): 'pleni libri, inquam, ubi maneant epitaphia eorum, quorum in sepulcris nec vola nec vestigium exstat'.

idem Ταφῇ Μενίππου (537): 'haec Numa Pompilius fieri si videret, sciret suorum institutorum nec volam nec vestigium apparere'. Vola rursum cavum sub planta.

VANVM, leve, inane. Vergilius Georg. lib. I (225):

sed illos
expectata seges vanis elusit aristis.

Vanum est mendax. Vergilius [in] Aen. lib. I (392):

ni frustra augurium vani docuere parentes.

Sallustius in Iugurtae Bello (Hist. fr. dub. 3): 'Mauri, vanum genus'. ― M. Tullius de Officiis lib. I (150): 'nihil enim proficiant, nisi admodum mentiantur; nec vero est quicquam turpius vanitate'. ― Cicero Tusculanarum lib. III (2): 'tum ita variis inbuimur erroribus, ut vanitati veritas et opinioni confirmatae [417 M.] natura ipsa cedat'. Vanum, insidiosum, subdolum. Vergilius Aen. lib. II (79):

nec si miserum fortuna Sinonem
finxit, vanum etiam mendacemque inproba finget.

Vanum, obscurum. Vergilius Aen. lib. IV (278):

et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.

M. Tullius de Republica lib. V (2): '[ut] nostra vero aetas cum rempublicam sicut picturam accepisset egregiam, sed iam evaniscentem vetustate'.

VASTITAS significat vastationem. Accius Astyanacte (175):

<te> própter tot tantásque habemus vástitatis fúnerum.

Vastitas, desertio. Varro Prometheo Libero (426):

mortális nemo exaúdit, set late íncolens
Sacárum inhospitális campis vástitas.

Vergilius lib. IX (323):

haec ego vasta dabo et lato te limite ducam.

Cicero de Deorum Natura lib. II (99): 'qui quasi cultores terrae constituti non patiuntur eam nec inmanitate beluarum efferari nec stirpium asperitate vastari'.

VLTIMVM usu novissimum dicitur. Vergilius Aen. lib. IX (759):

ultimus ille dies bello gentique fuisset.

et M. Tullius de Senectute (48): 'magis delectatur qui in prima cavea spectat, delectatur tamen etiam qui in ultima'. Vltimum, primum. Vergilius Aen. lib. VII (49):

tu sanguinis ultimus auctor.

M. Tullius de Officiis lib. I (56): 'ecficiturque id, quod Pythagoras ultimum in amicitia putavit, ut unus fiat ex pluribus'. ― idem de Finibus Bonorum et Malorum lib. III (30): 'eorum dico qui summum bonum, quod ultimum appellavi, in animo ponerent'.

VRGVERE, insistere. Lucilius lib. XXIX (47):

caede óstium, Gnatho; úrgue. restant: périimus!

Quadrigarius [418 M.] Annali lib. IV (51): 'sed circiter horas duas gravi proelio urserunt; deinde in fugam sunt coniecti'. Vrguere est premere, cogere. Vergilius Georg. lib. III (522):

ima
solvuntur latera atque oculos stupor urguet inertis.

et (Georg. III, 222):

versaque in obnixos urguentur cornua vasto
cum gemitu.

Lucilius lib. XXIX (31):

urguét gravido saépius culpá tua.

Varro Antiquitate Rerum Humanarum (Ennius Ann. 501):

qua murum fieri voluit, urguemur in unum.

M. Tullius in Hortensio (34): 'itaque tunc Democriti manus urguebatur; est enim non magna'. Vrguere est tegere. Vergilius Georg. lib. II (351):

qui saxo super atque ingenti pondere testae
urguerent.

Vrguere, adcelerare. Vergilius lib. IX (488):

tibi quam noctes festina diesque
urguebam.

VINCERE significat superare. Vergilius Georg. lib. II (123):

ubi aera vincere summum
arboris haut ullae iactu potuere sagittae.

Vincere, exprimere. Vergilius Georg. lib. III (289):

nec sum animi dubius verbis ea vincere magnum
quam sit.

Vincere, animi conpotem fieri. Vergilius Georg. lib. III (17):

illi victor ego, Tyrio conspectus in ostro.

idem lib. VII (544):

Iunonem victrix adfatur.

VERTERE dicitur convertere, contorquere. Vergilius lib. VIII (438):

Gorgona desecto vertentem lumina collo.

Vertere, fallere, decipere. Vergilius Aen. lib. II (62):

seu versare dolo seu certae obcumbere morti.

Vertere, mutare. Vergilius Aen. lib. I (237):

quae te, genitor, sententia vertit?

Versat, agitat, conmovet, volvit. Vergilius Georg. lib. III (258):

quid iuvenis, magnum cui versat in ossibus ignem?

idem Aen. lib. VI (362):

nunc me fluctus habet versantque in litore venti. [419 M.]

VINDICARE est malefactum defendere. M. Tullius de Officiis lib. III (61): 'atque iste dolus malus et legibus erat vindicatus'. Vindicare, liberare, trahere.

Vergilius Aen. lib. IV (228):

Graiûmque ideo bis vindicat armis.

Cicero Academicorum lib. III (15): 'aliqua potestas sit, vindicet se in libertatem'. ― M. Tullius de Senectute (55): 'et senectus est natura loquacior, ne ab omnibus eam vitiis videar vindicare. ― Varro Andabatis (34): 'et me Iuppiter Olympiae, Minerva Athenis suis mystagogis vindicassent'. ― idem Epistulis Latinis: 'si te in libertatem vindicare non potes, feres fortunam'. ― Vindicare, revocare. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I (fr. 14): 'qui si nihil ad id beneficium adderes, quo per te me una cum republica in libertatem vindicassem'. Vindicat, adsciscit, ad se trahit. M. Tullius in Hortensio (71): 'deinde imitator, ut sibi quidem videtur, naturae mos vindicat'.

VSVS dicitur ab utendo. Vergilius Georg. lib. III (559):

nam neque erat coriis usus.

Vsus dicitur consuetudo. Terentius Heautontimorumeno (80):

mihi síc est usus: tíbi ut opus facto ést, face.

Vsus, opus. Vergilius lib. VIII (441):

arma acri faciunda viro. nunc viribus usus,
nunc manibus rapidis.

VITAM manifestum est a vivendo dictam. Sallustius in Catilinae Bello (2, 8): 'vitam sicuti peregrinantes transiere'. Vitas, umbras. Vergilius lib. VI (292):

et ni docta comes tenuis sine corpore vitas
admoneat volitare.

VENIRE claram habet significationem. Vergilius lib. VI (687):

venisti tandem.

Venire, inminere. Vergilius lib. VII (470):

se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque. [420 M.]

VERRERE est trahere. Vergilius lib. I (59):

quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.

Verrere, ferire, pervertere. Vergilius in Aen. lib. III (208):

adnixi torquent spumas et caerula verrunt.

Lucilius lib. XXVII (57):

quám non solum dévorare se ómnia ac devórrere.

Verrere, mundare. Titinius Gemina (36):

evérrite aedis, ábstergete aráneas.

Lucilius lib. XXVII (58):

lígnum caedat…aédis verrat, vápulet.

VIA est iter. Vergilius Aen. lib. I (422):

strepitumque et strata viarum.

Via, ratio, causa. Vergilius lib. X (879):

haec via sola fuit, qua perdere posses.

Terentius Phormione (566):

quá via istuc fácies?

Via, consuetudo. Terentius Heautontimorumeno (101):

…sed vi et vía pervulgatá patrum:
cotídie accussábam.

VESTIGIVM dicitur pedum inpressio. Vergilius in Georg. lib. III (59):

et gradiens ima verrit vestigia cauda.

Vestigium, extrema pars pedis. Vergilius lib. V (566):

vestigia primi
alba pedis frontemque ostentans arduus albam.

VOLVTARI dicitur volvi. Lucilius lib. XXX (25):

quid tu istuc curas, ubi ego oblinar atque voluter?

Volutare, cogitatione perquirere. Vergilius in Bucolicis (IX, 37):

id quidem ago et tacitus, Lycida, mecum ipse voluto.

Lucilius lib. XXX (32):

haec tu me insimilas? nonne ante in corde volutas?

VIS est celer impetus. Lucilius lib. XXVI (53):

<út> Romanus pópulus victus veí, superatus proéliis.

Vis, fortitudo. Vergilius Aen. lib. II (491):

instat vi patria Pyrrhus.

et (Aen. II, 452):

auxilioque levare viros vimque addere victis.

Vis, celeritas. Lucretius lib. III (7):

aut quidnam tremulis facere artubus haedi
consimile in cursu possint ac fortis equi vis? [421 M.]

VIX, cum labore. Vergilius lib. V (263):

vix illam famuli Phegeus Sagarisque ferebant.

idem in Georg. lib. II (213):

vix humiles apibus casias roremque ministrat.

Vix, statim. Vergilius lib. II (Aen. 323):

vix ea fatus eram, gemitu cum talia reddit.

Varro Eumenidibus (146): 'vix vulgus confluit, non Furiarum, sed puerorum atque ancillarum'.

V. INCIPIT DE DIFFERENTIA SIMILIVM SIGNIFICATIONVM

1

CVPIDO et AMOR idem significare videntur. Et est diversitas. CVPIDO enim inconsideratae est necessitatis, AMOR iudicii. Plautus Bacchidibus

Cupidon tecum saevit anne Amor?

Idem in Curculione discrevit et vim eiusdem diversitatis expressit dicens

quod Venus Cupidoque imperat suadetque Amor.

Afranius in Omine

amabit sapiens, cupient ceteri.

CVPIDINEM cum feminino genere dicimus, cupiditatem significamus. Vergilius

quae lucis miseris tam dira cupido?

Cum masculino, deum ipsum. Plautus Mercatore

Cupido, quantus es!

Naevius Gymnastico

edepol, Cupido, cum tam pauxillus sis, nimis multum vales.

2

Inter AMARE et DILIGERE hoc interest, quod AMARE vim habet maiorem, DILIGERE autem est levius amare. Cicero Ad Brutum sic igitur facies et me aut amabis aut, quod contentus sum, diliges. Et lib. VIIII Luci [li]us Clodius, tribunus plebis designatus, valde me diligit vel, ut enphaticoteron dicam, valde me amat. Idem Ad Dolabellam quis erat qui putaret | ad eum amorem, quem erga te habebam, posse aliquid accedere? Tantum accessit, ut mihi nunc denique amare videar, ante dilexisse.

3

PERIRE et INTERIRE plurimum differentiae habet, quod PERIRE levior res est et habet inventionis spem et non omnium rerum finem. Plautus Captivis

qui per virtutem perit, at, non interit.

4

ALERE et EDVCARE hoc distant: ALERE est victu temporali sustentare, EDVCARE autem ad satietatem perpetuam educere. Plautus in Men<a>echmis

nam illic homo hominis non alit, verum <e>ducat.

Accius Andromeda

alui, educavi: id facite gratum ut sit seni.

5

Inter TOLLERE et AVFERRE est diversitas. TOLLERE est levare et erigere, AVFERRE, levatum transferre. Vergilius lib. VIII

tollite cuncta, inquit, coeptosque auferte labores.

Turpilius Philopatro

simul circumspectat ubi praeter se neminem
videt esse, tollit, aufert; ego clam consequor.

Varro Sexagesi nunc quis patrem decem annorum natus non modo aufert, sed tollit, nisi veneno?

6

HORRENDVM et HORRIDVM habent plurimam diversitatem. Est enim HORRENDVM taetrum et vitabile. Vergilius Aeneidos lib. III

concilium horrendum.

HORRIDVM plerumque exstans et prominens et erectum. Vergilius Aeneidos lib. IIII

et glacie riget horrida barba.

Plautus in Pseudolo

papillarum horridularum oppressiunculae.

Accius Medea

ut tristis turbinum
toleraret hiemes, mare cum horre<re>t fluctibus.

Lucilius Satyrarum lib. XVI

et
ii | quos divitiae producunt, et caput ungunt
horridulum.

M. Tullius De republica lib. I sed ut ille qui navigat, cum subito mare coepit horrescere. Idem De republica lib. IIII horum in severitatem | dicitur inhorruisse primum civitas. Varro epistula ad Caesarem

interea prope ad occidentem solem horrescit mare.

Sisenna Historiarum lib. III<I> subito mare subhorrere, caecosque fluctus in se provolvere.

7

Inter MENETRICEM et PROSTIBVLVM hoc interest. MENETRIX honestioris loci est et quaestus; nam MENETRICES a manendo dictae sunt, quod copiam sui tantummodo noctu facerent; PROSTIBVLA, quod ante stabulum stent quaestus diurni et nocturni causa. Plautus in Cistellaria manifestissime discrevit

intrabo:
nam meretricem adstare in via solam prostibuli sane est.

8

GENETRIX a MATRE hanc habet distantiam, quod GENETRIX semper quae genuerit nuncupatur; MATER aliquando pro nutrice ponitur. Vergilius lib. VIII

geminos huic ubera circum
ludere pendentis pueros et lambere matrem
inpavidos.

Plautus Men<a>echmis

ita forma simili pueri, ut mater sua
non internosse posset, quae mammam dabat,
neque adeo mater ipsa quae illos pepererat.

9

PVDET et PIGET. hoc distat: PVDET enim verecundiae est, PIGERE paenitentiae. Plautus in Pseudolo

nimio id quod pudet facilius fertur, quam illud quod piget:
non dedisse istum pudet; me, quia non accepi, piget.

Idem Trinummo

pol pudere quam pigere praestat totidem litteris.

Accius | Neoptolemo

do<l>et pudetque Graiium me et vero piget.

Idem Andromeda

ne<c> qui[e] te adiutem, invenio: hortari pudet; non prodesse,
id piget.

Turpilius Demetrio

pudet pigetque mei me.

Pacuvius Doloreste

quid quondam et mihi
piget paternum nomen, maternum pudet
profari?

Sallustius in Iugurtae bello nam postea quae fecerit incertum habeo pudeat an pigeat magis disserere. Varro Parmenone pudet me tui et Musarum. Agnoscere. Piget currere et una sequi.

10

OSCVLVM et SAVIVM his intellectibus discernuntur, quod ab ore OSCVLVM, SAVIVM a suavitate dicitur. Varro De | vita populi Romani I ideoque hoc ab ore dicitur osculum, non a suavitate, unde savium, quod simile sit faciunt.

11

Inter SACRIFICARE et LITARE hoc interest: SACRIFICARE est veniam petere, LITARE est propitiare et votum inpetrare. Vergilius Aeneidos lib. IIII

tu modo posce deos veniam sacrisque litatis;

id est impetratis. Plautus in P<o>enulo

si hercle istuc umquam factum est, tum me, Iuppiter,
fac iam ut semper sacrificem, neque umquam litem!

12

EXPLERI et SATIARI hanc habent differentiam: EXPLERI est tantummodo plenum esse; SATIARI, supra modum et <ad> abundantiam. Lucretius lib. III

deinde animi ingratam naturam pascere semper
atque explere bonis rebus satiareque numquam.

M. Tullius De republica lib. VI graves enim dominae cogitationum lubidines, infinita quaedam cogunt atque imperant: quae quia nec expleri nec satiari ullo modo possunt, ad omne facinus inpellunt eos quos inlecebris suis incenderunt.

13

ARCVS et ARQVVS hoc distant: ARCVS enim omnis | suspensus fornix appellatur, ARQVVS non nisi qui in caelo apparet, quam Irim poetae dixerunt. Vnde et ARQVATI dicuntur quibus color et oculi virent quasi in arqui similitudinem. Lucretius lib. VI

tum color in nigris exsistit nubibus arqui.

14

FORS et FORTVNA hoc distant: FORS est casus temporalis, FORTVNA dea ipsa est. Accius Astyanacte

itera in
quibus partibus (namque audire volo,
si est quem exopto) et quo captus modo,
fortunane an forte repertus.

Idem Andromeda

multi in<i>quo, mulier, animo sibi mala auxere in malis,
quibus natura prava magis quam fors aut fortuna obfuit.

Lucilius Satyrarum lib. XIII

cui parilem fortuna locum fatumque tulit fors.

Idem in eodem

aut forte omnino ac fortuna vincere bello:
si forte ac temere omnino, quid rursum ad honorem?

Varro Epistula ad Fufium dices: «o Fors Fortuna, quantis conmoditatibus hunc diem!»

15

FERVS et FEROX hanc habet distantiam: FERVS est saevus; FEROX, fortis. Accius Tereo

novus †novo dabunt†
advena animo audaci in medium proripit sese ferox.

Sallustius in Iugurtae bello ille animo feroci negat se totiens fusum Numidam pertimescere. | Vergilius Aeneidos lib. II

ferus omnia Iuppiter Argos
transtulit.

Idem lib. IIII

et frena ferox spumantia mandit.

16

ANTIQVVS et ANTIQVIOR ut gradu, ita et intellectu distant. Nam ANTIQVVS significat vetus. Vergilius in Georgicon lib. II

antiquasque domos avium.

ANTIQVIOR melior. Varro Rerum humanarum lib. XX neque idonei cives aliquid habent | antiquius salute conmuni. Accius Phoenissis

ab dracontis stirpe a<r>mata exor[a]tus, genere antiquior.

Lucilius lib. XIIII

quin potius vita<m> degat sedatus quietam,
quam tu antiquius quam facere hoc fecisse vide [a]ris.

M. Tullius De amicitia hoc quidem proprium est amicitiae, sed antiquior et pulcrior et magis a natura ipsa profecta. Idem De republica lib. I sic, quoniam plura beneficia continet patria et est antiquior parens quam is qui creavit, maior ei profecto quam parenti debetur gratia. M. Tullius Ad Caesarem | iuniorem lib. III ego autem antiquissimum † oriundum Scythis, quibus antiquior laetitia est quam lucrum.

17

FAVSTVM et FESTVM his intellectibus discernuntur. Etenim FAVSTVM quasi a favendo dictum ac per hoc prosperum et propitium, unde contra INFAVSTVM minax et inprosperum; FESTVM vero sollemniter laetum et feriatum. Vergilius Aeneidos lib. VI

festosque dies de nomine Phoebi.

Et Terentius

o faustum et felicem diem!

18

CVIVS et CVIATIS; haec est differentia. CVIVS ad personam refertur hominis, CVIATIS unde significat. Accius Telepho

qui neque cuiatis esset umquam potuimus,
multa er<o>gitantes, sciscere

19

ANIMVS et ANIMA hoc distant: ANIMVS est quo sapimus, ANIMA qua vivimus. Accius Epigonis

sapimus animo, fruimur anima; sine animo anima est debilis.

Varro Andabatis in reliquo corpore ab hoc fonte diffusa es<t> anima; hinc animus ad intellegentiam tributus.

20

VVLTVS et FACIES hoc distant: VVLTVS | est voluntas quae pro motu animi in facie ostenditur, FACIES ipsa oris species. Sallustius in Catilina prorsus in facie vultuque vaecordia inerat. Lucilius Satyrarum lib. I

vultus item ut facies mors cetera morbu, venenum.

M. Tullius De officiis lib. I praeclaraque est aequabilitas in omni vita et idem semper vultus eademque frons.

21

SEBVM et VNGVENTVM hanc habent diversitatem: SEBVM fit ex adipe ruminantium. Lucilius Satyrarum lib. IIII

Tisiphone Titini pulmonibus atque adipe unguen
excoctum attuli<t>, Eumenidum sanctissima Erinys.

22

MVSSARE et MVRMVRARE ita discernuntur, quod MVSSARE hominum sit, occulte quid et pressa voce loquentium, quod celatum velint. Vergilius lib. X<I>

quid fortuna ferat populi, set dicere mussant.

Et alibi

flent maesti mussantque patres.

MVRMVR autem maioris soni est, proximi ad tumultum. Vergilius in Georgicon lib. I

et resonantia longe
litora misceri et nemorum increbrescere murmur.

23

PRIORES et PRIMORES hanc habent diversitatem. PRIORES enim conparativi sunt gradus, PRIMORES summae quaeque res. Lucilius Satyrarum lib. VIII

gallinaceus cum victor se gallus honeste
intentus digitos primoresque erigit unguis.

Turpilius Demetrio

sandalio innixa digitis primoribus.

Varro Armorum iudicio

ut in litore cancri digitibus primoribus stare.

Lucilius Satyrarum lib. XX

Calpurni saeva legem in Pisoni reprehendi
eduxique animam in primoribus nari<bus>.

Afranius Vopisco

apage sis
clivum dum! Animam in naribus primoribus
vix pertuli edepol.

M. Tullius in Hortensio qui illud nescioquid, quod in primoribus habent, ut aiunt, labris. Idem De oratore quae isti rhetores ne primoribus quidem labris attigissent.

24

POESIS et POEMA hanc habent distantiam: POESIS est textus scriptorum, POEMA inventio parva quae paucis verbis expeditur. Lucilius Satyrarum lib. VIIII

non haec quid valeant quidve hoc intersiet illud
cognoscis? Primum hoc quod dicimus esse poema,
pars est parva poesis.

Idem

epistula item quaevis non magna poema est.
Illa poesis opus totum, ut tota Ilias una est
una θέσις ut Annales Enni atque ἔπος unum,
e [s]t maius multo est quam quod dixi ante poema.
Quapropter dico: nemo, qui culpat Homerum,
perpetuo culpat neque quod dixi ante poesin:
versum unum culpat, verbum, ent<h>ymema locumve.

Varro Parmenone poema est lexis enrythmos, id est, verba plura modice in quandam coniecta formam. Itaque etiam disticon, epigrammation vocant poema. Poesis est perpetuum argumentum ex rythmis, [FORA et FORI ut genere, ita et sensibus distant. Nam neutro iudiciorum et litium sedes est, masculino spatia in navibus apertiora vel in gladiatoriis ludis.] ut Ilias Homeri et Annalis Enni. Poetice est ars earum rerum.

25

DOCTVM et PERITVM, cum simile videatur, a M. Tullio discretum est, ut sit PERITVM plus quam quod DOCTVM, De officiis lib. III itaque cum sint docti a peritis, desistunt facile sententia.

26

Inter VRBEM et CIVITATEM hoc interest: VRBS est aedificia, CIVITAS incolae. Vergilius Aeneidos lib. I

urbs antiqua fuit.

Ennius Telepho

et civitatem video Argivum incendere.

Pacuvius At[h]alanta

hic sollicita studio, obstupida, suspenso animo civitas.

M. Tullius De republica lib. I quam cum locis manuque sepsissent, eiusmodi coniunctionem tectorum oppidum vel urbem appellaverunt, delubris distinctam spatiisque communibus. Omnis ergo populus, qui est talis coetus multitudinis qualem exposui; omnis civitas, quae est constitutio populi. Et II quo auctore et principe concitata civitas. Sisenna Historiarum lib. IIII denique cum variis voluntatibus incerta civitas trepidare<t>, Pomponius cum † vertice superiorem locum inscende<re>.

27

Inter COGITARE et DELIBERARE hoc interest: COGITARE est considerare, DELIBERARE confirmare. Turpilius Boet<h>untibus

quaeso, cogita ac delibera.

Idem Philopatro

certum ac deliberatum est me illis obsequi.

28

SCIVS et CONSCIVS hoc differunt, quod SCIVS secum, CONSCIVS cum alio scius est; licet CONSCIVM indifferenter positum legerimus.

29

AVSPICIVM et AVGVRIVM his intellectibus discernuntur, quod sit AVSPICIVM avium inspectio et quae ex volatu earum significentur et vocibus, AVGVRIVM autem rerum omnium coniecturas prudenter ac diligenter amplectitur.

30

MONSTRA et OSTENTA similiter intelleguntur, quod inminentia monstrent et ostendant. | OMEN vero votum est mentis et vocis; unde sacrificantibus dicitur «bona omina habere», id est, ut circumstantes et mente recta velint et | bona oribus proferant. PORTENTVM non solum quod portendat, sed quod etiam adportet et faciat ex his significationibus quae in auspiciis, auguriis, extispiciis ostenduntur. PRODIGIVM autem semper pessimum est, dictum quasi porro adigendum. Vergilius lib. III

sola novum dictuque nefas Harpyia Cel<a>eno
prodigium canit et tristes denuntiat iras.

31

INIVRIA a CONTVMELIA hoc distat. INIVRIA enim levior res est. Pacuvius Periboea

patior facile iniuriam, si est vacua a contumelia.

Caecilius Fallacia

facile aerumnam ferre possunt, si inde abest iniuria;
etiam iniuriam, nisi contra constat contumeliam.

32

FVLMEN et FVLGOR et FVLGVRITVM his intellectibus secernuntur. Est enim FVLMEN telum ipsum quod iacitur; ut Vergilius Georgicon lib. I

ipse pater media nimborum in nocte corusca
fulmina molitur dextra.

FVLGVR: ignis qui coruscat fulmine; unde et FVLGETRAE dicuntur et FVLGOR; ut Vergilius lib. V.

maculosus et auro
squamam incendebat fulgor.

FVLGVRITVM fulgure tactum vel exustum.

33

IVRGIVM et LIS hanc habent distantiam: IVRGIVM levior res est; siquidem inter benevolos aut propinquos dissensio vel concertatio IVRGIVM dicitur; inter inimicos dissensio LIS appellatur. M. Tullius De republica lib. IIII admiror, nec rerum solum, | sed verborum etiam elegantiam. «Si iurgant», inquit: benevolorum concertatio non lis inimicorum, iurgium dicitur. Et in sequenti iurgare igitur lex putat inter se vicinos, non litigare.

34

AVDACIA et AVDENTIA hoc diversa sunt, quod AVDACIA temeritatis est, AVDENTIA fortitudinis. Sallustius Catilinae bello audacia pro muro habetur. Vergilius Aeneidos

audentis fortuna iuvat.

Et saepe sic.

35

MERX et MERCATVRA hoc distant: MERX est species ipsa; MERCATVRA actus ipse vel lucrum de merce, MERCATVS locus in quo agitur mercatura. M. Tullius De republica lib. III Poeni primi mercaturis et mercibus suis avaritiam et magnificentiam et inexplebiles cupiditates omnium rerum inportaverunt in Graeciam. Varro Sexagesi

ubi tum comitia habebant, ibi nunc fit mercatus.

Serenus Opusculis

ad mercatum eo, vilice:
quid vis inde vehi aut agi?

Cicero Tusculanarum lib. V item nos quasi in mercatus quandam celebritatem ex urbe aliqua. Et De officiis quo, tamquam ad mercaturam bonarum artium, sis profectus, inanem redire turpissimum est.

36

SVPERSTITIONIS et RELIGIONIS distantiam manifestissime discrevit M. Tullius De deorum natura lib. II non enim philosophi solum, verum etiam maiores nostri superstitionem religione separaverunt. Nam qui tota die preca<ban>tur et inmolaba<n>t, ut sibi sui liberi superstites essent, superstitiosi sunt appellati; quod nomen patuit postea latius; qui autem omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent et | tamquam religerent, hi sunt religiosi e religendo. Sed vere SVPERSTITIOSI proprietatem ex hoc habent quod per culturam deorum supersedeant cetera, id est neglegant; itidem et RELIGIOSI, quasi relinquosi omnium ceterorum sacrificiis deserviant.

37

PEIVS et DETERIVS his sensibus discernuntur, quod sit PEIVS a malo, quod in usu est et creberrime frequentatur, DETERIVS vero a bono, ut minoris sit meriti quam id quod placet. Vergilius Georgicon lib. IIII

deterior qui visus, eum, ne prodigus obsit,
dede neci.

Idem lib. VIII

deterior donec paulatim ac decolor aetas.

Haec enim melioribus conparata sunt.

38

Inter CIRCVM et GLOBVM hoc interest: CIRCVS est planities rutunda, ut circuitus; GLOBVS soliditas undiqueversum rutunda, ut est sph<a>era et staminum glomera. M. Tullius De deorum natura lib. II cumque duae formae praestantissimae sint, ex solidis globus (sic enim sph<a>eram interpretari placet), ex planis autem circulus aut orbis. Vergilius lib. V

mediaque in valle theatri
circus erat.

Et

lucentemque globum lunae Titaniaque astra.

39

MANVBIAS a PRAEDA hoc distare veteres aestimaverunt, ut sit PRAEDA corpora ipsa rerum quae capiuntur, MANVBIAE pecuniae ex praeda vendita redactae. Et sic aput plurimos. Nam et M. Tullium ita sensisse voluerunt De lege agraria praedam, manubias sectiles, castra denique Gnei Pompei sedente imperatore censores.

40

PERVICACIA et PERTINACIA hoc distant. PERVICACIA est interdum bonarum rerum | perseverantia, PERTINACIA semper malarum. Accius Myrmidonibus

tu pertinaciam esse, Ant[h]iloch[a]e, hanc praedicas,
ego pervicaciam ai<o> et a me uti volo.
Nam pervicacem dici[s] me esse et vincere
perfacile patior, pertinacem nihil moror.
Haec fortis sequitur, illam indocti possident;
tu addis quod vitio est, demis quod laudi datur.

41

SENSVS et SENSA hoc separantur. SENSVS enim sunt qui sentiunt, SENSA quae sentiuntur. Cicero De oratore et quod exprimere dicendo sensa possumus. <...> nam primum manifestum est et sapere nos cum incitatio sit vel sensus.

42

IVVENTVS et IVVENTA et IVVENILITAS differunt hoc: IVVENTVS, iuvenes; IVVENTA, aetas ipsa; IVVENILITAS, quod ὁϱμὴν vel πάθος vocant Graeci. Vergilius Georgicon lib. II [I]

et patiens operis parvoque adsueta iuventus.

Sallustius in Catilinae bello [ibique iuventutem suam exercuit. Idem in Catilina] scio fuisse nonnullos qui ita existumarent iuventutem, quae domum Catilinae frequentabant. Vergilius Georgicon lib. III

interea, superat gregibus cum laeta iuventas,
solve mares.

Varro Tit<h>ono, πεϱὶ γήϱως quam dereliquit multicupida iuvenilitas.

43

MORATA, quod est morigera, et MOROSA hanc habent distantiam, quod MOROSA est contrariis et perversis moribus. | Afranius Vopisco

dum morigeram, dum morosam praebeo,
deinde aliquid dedita opera controversiae
concinno, laedo interdum contumeliis.

M. Tullius De senectute at sunt morosi et anxii et iracundi et difficiles senes. Plautus Aulularia

dum modo | morata recte veniat, dotata est satis.

44

Inter VEGETVM et VIGENS hoc interest, quod VEGETVM sit incolume, VIGENS forte; nam VEGETVM corporis, VIGENS etiam animi possumus dicere; ut in multis.

45

PROFESTI et FESTI dies discernuntur si: PROFESTI sunt a festivitate vacui. Afranius Privigno

quae festis facere nos solemus, die
cotidiano opere promisce t<u> omnia
aeque profesto concelebras focum.

46

QVAERERE et REQVIRERE. Hoc differt, quoniam REQVIRERE est diu QVAERERE. Afranius Fratri<i>s

proin tu, cum quaeram, ne requiram te vide.

47

SPECVLA et SPECVLVM sicut genere, ita significantia differunt. Nam SPECVLA despicientiam significat. Vergilius lib. X

utque leo, specula cum vidit ab alta
stare procul campis meditantem in proelia taurum.

SPECVLVM, quo imago redditur. M. Tullius In Clodium et Curionem sed, credo, postquam tibi speculum adlatum est, longe te a pulcris abesse sensisti. Varro Eumenidibus

sed nos simul atque in summam speculam pervenimus,
videmus populum Furiis in<s>tinctum tribus.

48

CONFITERI et PROFITERI. Hoc distat, quod PROFITERI voluntatis est, CONFITERI necessitatis et coactus. Quod ita positum saepius legimus. Cicero Pro Manilio hic ego non solum confiteor, verum etiam profiteor. Honestius PROFITERI quam CONFITERI.

49

VLCVS et VVLNVS hoc distant, quod VLCVS | tecta et clausa est malignitas. Vergilius Georgicon lib. III

quam siquis ferro potuit rescindere summum
ulceris os; alitur vitium vivitque tegendo.

VVLNVS hians et patens. Vergilius lib. VIIII

produxi pressive oculos aut vulnera lavi,
veste tegens.

50

QVARTVM et QVARTO prudentes differre dixerunt. Varro Disciplinarum V aliud est QVARTO praetorem fieri, aliud QVARTVM: QVARTO locum significat tres ante | factos; QVARTVM tempus significat ter ante factum. Ennius recte. «Quintus pater quartum fit consul».

51

TVRPE et FOEDVM quam habeant distantiam manifestum est, nam TVRPE levior res est, FOEDVM vim habet maiorem. M. Tullius De officiis luxuria vero cum omni aetati turpis, tunc senectuti foedissima est.

52

FORMAE et FIGVRAE quae sit differitas M. Tullius manifestator est. Nam FORMAM integritatem speciei voluit esse, FIGVRAM formam nostram. De officiis lib. I principio corporis nostri magnam natura ipsa videtur habuisse rationem: quae formam nostram reliquamque figuram, in qua esset species honesta, eam posuit in promtu.

53

DIGNITATEM et VENVSTATEM discerni voluit M. Tullius, ut DIGNITAS viris, VENVSTAS feminis sit adtribuenda. De officiis lib. I venustatem muliebrem ducere debemus, dignitatem virilem.

54

MONSTRA et PRODIGIA et PORTENTA hoc distant, quod sunt MONSTRA ostenta et monita deorum. Vergilius lib. III

primumque parentem
monstra deum refero.

PRODIGIA deorum minae vel irae. Vergilius Aeneidos lib. III

sola novum dictuque nefas Harpyia Cel<a>eno
prodigium canit.

Et lib. VI

prodigiis acti caelestibus ossa piabunt.

PORTENTA ostenta quae aliquid inminere significant. Lucilius lib. XXVI

nisi portenta anguisque volucres ac pinnatos scribitis.

55

CELARE et CAELARE hanc habent diversitatem, quod est CELARE tegere, abscondere. Terentius in Andria

bene dissimulatum amorem et celatum indicans.

Vergilius lib. VI

secreti celant calles.

CAELARE insculpere. Vergilius Aeneidos lib. I

caelataque in auro
fortia facta patrum.

Varro Agat<h>one

numnam caelatus in manu dextra scyphus,
caelo dolitus, artem ostentat Mentoris?

56

IGNOSCERE et CONCEDERE quemadmodum inter se distent aperit M. Tullius Ad Caesarem iuniorem lib. I quo † mihi et Philippo vacationem das, bis gaudeo; nam et praeteritis ignoscis et concedis futura.

57

CONTEMNERE et DESPICERE eo distant, quod est DESPICERE gravius quam CONTEMNERE. M. Tullius In Verrem, actione II [I] quemque contemserit, despexerit, liberum esse numquam duxerit. Idem Ad Caesarem lib. III amici nonnulli <a> te contemni ac despici et pro nihilo haberi senatum volunt. Et De senectute contemni se putant, despici, inludi.

58

CVPIDITAS et CVPIDO diversa sunt, nam CVPIDITAS levior est. Lucilius lib. <X>XVIIII

cupiditas ex homine, cupido ex stulto numquam tollitur;

quod CVPIDITAS pars quaedam sit temperatior, | defluens ex CVPIDINE.

59

AEMVLATIO ab IMITATIONE hoc distat, quod IMITATIO simplex est et livorem atque invidiam non admittit; AEMVLATIO autem habet quidem imitandi studium, sed cum malitiae operatione. Vergilius lib. VI

aemulus exceptum Triton, si credere dignum est
inter saxa virum spumosa inmerserat unda.

M. Tullius in Caesarianis quasi quodam aemulo atque imitatore studiorum et laborum meorum et comite abstracto.

60

PROBATVM et SPECTATVM *** vis maioris est. Lucilius lib. XXVI

tam probatam mihi et spectatam maxume adulescentiam.

61

BELLVM et PROELIVM hoc differunt, quod PROELIA partes sunt BELLI, hoc est in BELLO congressiones. Lucilius lib. XXVI

ut Romanus populus victus vi et superatus proeliis
saepe est multis, bello vero numquam, in quo sunt omnia.

Vergilius lib. XI

infantem fugiens media inter proelia belli.

62

Inter CAVERE et VITARE Lucilius esse distantiam voluit lib. XXVI et esse plus VITARE

quid cavendum tibi censere, quid vitandum maxume.

63

VETVSTISCERE et VETERASCERE. Quid intersit Nigidius Conmentariorum grammaticorum lib. X deplanavit dicemus quae vetustate deteriora fiunt VETVSTISCERE; INVETERASCERE, quae meliora. M. <Tullius> Ad Hirtium lib. VII cum enim nobilitas nihil aliud sit quam cognita virtus, quis in eo, quem veterascentem videat ad gloriam, generis antiquitatem desideret?

64

NOCENS a NEFARIO et INPIO distare, uti NOCENS levius videri possit, M. Tullius voluit De officiis lib. II nec tamen, ut hoc fugiendum est, item est habendum religioni nocentem aliquando, modo <ne> nefarium inpiumque, defendere[s].

65

INNVERE et ADNVERE hoc distant, quod est INNVERE facie significare. Terentius Adelphis

† adnuare quin pugnus continuo in mala haereat.

<Et>

non innueram: verum in istam partem potius peccato tamen.

ADNVERE est concedere. Vergilius lib. X<II>

adnuit his Iuno et mentem laeta<ta> retorsit.

M. Tullius in Hortensio quod cum uterque nostrum adnuissent omnesque ad id tempus, quod erat dictum, postero die venissemus. Positum est ADNVERE pro INNVERE. Plautus Asinaria

neque illa ulli homini nutet, nictet, annuat

66

FLAGRARE et IGNESCERE. Ita discernitur, quod IGNESCERE incendi et ardere, FLAGRARE vero olere. Et in plurimis invenitur ista discretio.

67

NOXA et NOXIA hanc habent diversitatem, quod est NOXA peccatum leve. Vergilius Aeneidos lib. I

unius ob noxam et furias Aiacis Oilei.

NOXIA, nocentia. Vergilius lib. VII[I]

iraeque et crimina noxia cordi.

M. Tullius in Hortensio et ceteras quidem res, in quibus peccata non maxumas adferunt noxias, tamen inscii non attingunt.

68

PLVS a MVLTO vetustas voluit discrepare: et potest videri hanc habere posse distantiam, ut sit MVLTVM a plurimo minus ac non supra modum; ut [est] Vergilius Georgicon lib. I

multum adeo rastri<s> glebas qui frangit inertis;

PLVS, sicut in plerisque, [quae] maioris modi est quam necessarium est; atque ideo M. Tullius maius discrevit | Epistola ad Catonem nec idcirco mihi desiderandam | esse dignitatem meam, quod eam multi inpugnarint; sed eo magis recolendam, quod plus desiderarint.

69

Inter SPERATAM et DICTAM et PACTAM et SPONSAM hoc interest, quod virgo, priusquam petatur, SPERATA dicitur. Plautus in Amphitryone

<Amphitryo> uxorem salutat laetus speratam suam.

Dehinc promissa DICTA vel PACTA vel SPONSA dici potest. Vergilius Aeneidos lib. II

cui pater et coniunx quondam tua dicta relinquor?

Et idem in alio loco

et gremiis abducere pactas.

Titinius Quinto

qui exacta aetate sponsa sit desponsa.

70

MVTVVM a FENORE hoc distat, quod MVTVVM sine usuris, FENVS cum usuris sumitur. Et est quasi accepti fetus, unde et fenus dictum est, ut Graece τόϰος, quasi partus mutui sumti. Plautus Asinaria

nam si mutuas non potero certum est sumam fenore.

Vnde honestius MVTVVM, quod sub amico affectu fiat meum tuum usu temporis necessarii.

71

SIMVLARE et DISSIMVLARE hanc habent distantiam: SIMVLARE est fingere scire quae nescias, DISSIMVLARE fingere nescire quae scias. Sallustius in Catilinae bello cuius rei libet simulator ac dissimulator.

72

Inter NVTARE, ADNVERE, NICTARE veteres hoc interesse voluerunt, ut NVTARE capitis, ADNVERE vel INNVERE narium vel labrorum, NICTARE oculorum significantiam esse decreverint. Plautus Asinaria

neque illa ulli homini nutet, nictet, adnuat.

73

CASTITAS et PVDICITIA paria deputantur, | cum sit PVDICITIA ab iniuria turpium libidinum libera, CASTITAS et ab his continens ac remota praeterea et religiosa munditia et puritas. Vergilius Georgicon lib. II

casta pudicitiam servat domus.

Et in Aeneidos lib. VI

quique sacerdotes casti, dum vita maneret.

Et lib. VII

praeterea castis adolet cum altaria tedis.

Atque ideo plus est CASTITAS a PVDICITIA, quod pars sit PVDICITIA, cum aliis ceteris CASTITAS.

74

PASCERE et ALERE. Hoc distat auctoritate Varronis Gerontodidascalo, ut sit ALERE sufficiendi generis curam habere, PASCERE natos cibo saginare:

ubi graves pascantur pavonum greges.

75

ORA vel ORAE licet paria esse videantur, tamen ut genere, ita intellectibus distant. Nam quoties in his neutrum genus tangitur, vultus vel facies nostra significatur. | Vergilius

os umerosque deo similis.

Et lib. XII

ora citatorum dextra detorsit equorum.

Quoties femininum, cuius rei libet fines. Et lib. I idem

exire locosque
explorare novos, quas vento accesserit oras.

76

Inter EXTINGVERE et OBPRIMERE interesse Cicero voluit De amicitia, ut sit maius OBPRIMERE quam EXTINGVERE, quamobrem primum danda opera est, nequa amicorum discidia fiant; sin tale aliquid evenerit, ut extinctae potius amicitiae quam obpressae videantur; quasi quod extinguitur, possit reflammari; quod obprimitur, non queat.

77

MORBVM a VITIO prudentia veterum sic voluit separari, ut sit MORBVS cum accessu utique | aut temporis aut contagii; VITIVM perpetua et insanabilis atque inrevocabilis causa.

78

MEMINISSE et IN MEMORIAM REDIRE hoc differre Aristoteles putat διαφέϱει μνημονεύειν τοῦ ἀναμεμνῆσθαι. Et vult MEMINISSE omnium esse animantium, ut cibi, potionis, somni, voluptatis, IN MEMORIAM REVOCARE quod exciderit non nisi homines posse.

79

DIE QVARTE et DIE QVARTO hoc differre prudentis volunt, quorum tamen auctoritas in obscuro est, ut sit DIE QVARTO temporis praeteriti, DIE QVARTE futuri.

80

MENTIRI et MENDACIVM DICERE quemadmodum distent Publius Nigidius, studiis bonarum artium praecellentissimus, manifestissime separavit qui mentitur, ipse non falsus, alterum fallere conatur; qui mendacium dicit, ipse fallitur. <...> quantum in se est; vir bonus praestare debet ne mentiatur, prudens ne mendacium dicat; alterum incidit in homine<m>, alterum non.

81

FESTINARE et PROPERARE veteres voluerunt habere distantiam. Cato oratione quam De suis virtutibus scripsit aliud est properare, aliud festinare: qui unum quidquid mature transigit, is properat, qui multa simul incipit neque perficit, festinat. Verum utrorumque verborum ratio sub hac significantia proxuma est veritati, ut sit saepe animi PROPERARE studiose ad res aliquas contendentis; FESTINARE corpore necessitatibus obsequendi. Vergilius lib. IIII

et mediis properas aquilonibus ire per altum.

Idem Aeneidos lib. II

festinate, viri: nam quae tam sera moratur
segnities?

82

MATRONAE et MATRIS FAMILIAS dissimilitudinem hoc modo veteres docti separant quidam, ut sit MATRONA quae peperit semel, MATER FAMILIAS quae saepius; sed haec definitio videtur absurda. At haec fidelis locupletiorque | est: MATRONAM, quae in matrimonio sit mariti, etiam ante susceptos liberos dictam, meliore tamen matris futurae spe matrimoni omine. Nuncupatam MATREM vero FAMILIAS, quae in familia mancipioque sit patria, etsi in mariti matrimonio esset.

83

AVARVM et AVIDVM ita discernuntur. AVARVM enim semper in reprehensione est; AVIDVM autem ab AVENDO, quod est etiam honeste cupiendo, et a dilectione intellegi potest, ac per hoc aliquando malis, aliquando bonis adiungitur causis. Vt Vergilius in Georgicon lib. II

pascuntur oves avidaeque iuvencae.

Sallustius in Bello Catilinae laudis avidi, pecuniae liberales erant.

84

AVDACIA et AVDENTIA hoc differunt, quod AVDENTIA fortitudinis sit, AVDACIA temeritatis; ut Sallustius audacia pro muro habetur; et apud veteres saepe sic. AVDENTIA. Vergilius

audentis fortuna iuvat;

et

audentior ibo
in casus omnis.

Quamquam et AVDACIAM pro fortitudine positum legerimus, ut Vergilius lib. VIIII

Irim de caelo misit Saturnia Iuno
audacem ad Turnum;

et

aude, hospes, contemnere opes.

Humanitatis sit potius quam temeritatis.

85

PROSPICERE et RESPICERE distant, ut advorsum videre PROSPICERE recte dicatur, RESPICERE quasi retro aspicere. Varro Manio sedens altus alieno sumptu neque post respiciens neque | ante prospiciens.

86

FVROR ab INSANIA hoc distat, <ut> Cicero Tusculanarum lib. III ostendit itaque non est scriptum: «si insanus» <s>et «furiosus esset». INSANIAM enim censuerunt constantia, id est sanitatem <vacantem>, tamen posse tueri mediocritatem officiorum et vitae conmunem cultum atque usitatum; FVROREM esse rati sunt mentis ad omnia caecitatem. Quod cum maius esse videatur quam insania, tamen eiusmodi est, ut furor in sapientem cadere possit, insania non.

87

CONFIDENTIAE et FIDENTIAE discretionem M. Tullius pandit Tusculanarum lib. III qui fortis est, idem fidens, quoniam confidens mala consuetudine loquentium in vitio ponitur, ductum verbum a confidendo, quod laudis | est. Qui autem est confidens, is profecto non extimescit. Discrepat enim a timendo fidens.

88

INVIDIA et INVIDENTIA. Cicero Tusculanarum lib. III posset etiam in misericordiam, posset in invid<ent>iam. Non dixi in invid[ent]iam, quae tum est cum invidetur; ab invidendo autem invidentia recte dici potest, ut et fugiamus ambiguum nomen invidiae. Et lib. IIII ut aegritudini invidentia. Vtendum est enim docendi causa verbo minus usitato, quoniam invidia non in eo, qui invidet, solum dicitur, sed etiam in eo, cui invidetur.

89

AEGROTATIO et AEGRITVDO. Cicero Tusculanarum lib. III sed proprie, ut aegrotatio in corpore, sic aegritudo in animo nomen habet.

90

IRACVNDVS et IRATVS, EBRIVS et EBRIOSVS, AMATOR et AMANS et alia | quid inter se distent Cicero discrevit Tusculanarum lib. IIII aliud iracundum esse, aliud iratum; ut differt anxietas ab angore: neque enim omnes anxii qui anguntur aliquando, <nec qui anxii semper anguntur, ut> inter ebrietatem et ebriositatem interest; aliud est amatorem esse, aliud amantem.

91

LAETARI et GAVDERE. Distat, ut Cicero Tusculanarum lib. IIII atque ut confidere decet, timere non <decet, sic gaudere decet, laetari non> decet.

92

PERNICITATEM et VELOCITATEM Cicero discrevit Tusculanarum lib. V praestans valetudine, viribus, | forma, acerrimis integrisque sensibus; adde etiam, si lubet, pernicitatem <et velocitatem>. Et Vergilius Georgicon lib. III hoc sensit

dura iacet pernix instrato saxa cubili;

ut illud sit celeritatis, hoc patientissimae fortitudinis.

93

METVM, TIMOREM, FORMIDINEM, PAVOREM Cicero discrevit Tusculanarum lib. V in quem autem metus, in eum formido, timiditas, pavor, ignavia.

94

INNOCENS et INNOCVVM. Hoc distat, quod sit INNOCENS, non nocens; INNOCVVM, inlaesum. Vergilius lib. X

et sedere carinae
omnes innocuae.

95

LEGERE et ELIGERE non sub ea<dem> significatione intellegi vult Varro De rusticatione lib. I aprica prius debet descendere vit[a]e. <In> vindemia diligentis uva non solum legitur, sed etiam eligitur: ad bibendum legitur, eligitur ad edendum; ut sit LEGITVR colligitur, | ut plerumque; ELIGITVR melior quaeque de plurimis.

96

MISERARI et MISERERI veteres his sensibus esse voluerunt, ut sit MISERARI flere et lamentari; MISERERI miserationem alienis casibus exhibere; et activo ad primum affectum, passivo ad secundnm. Accius Eurysac <a>e

ei mihi,
ut etiam [haec] <a>erumna haec mihi luctum addit luctibus!

Alia persona

quid miserare?

Idem Erysace [m]

tuam solitatem memoras, formidas tibi.
Te conmiserabam magis quam miserebar mei.

Et <in> multis talia, et aliquando vexata generibus.

97

ACEROSVM et ACERATVM: utrumque nove positum, sed distanti proprietate signatum. ACEROSVM namque panem farre minus purgato nec sordibus a candido separatis dicendum veteres putaverunt. Lucilius lib. XV

quae gallam bibere ac rugas conducere ventris
farre aceroso, olei<s>, decumano pane [cumano] coegit.

Hunc Graeci αὐτόπυϱον vocant. ACERATVM vero est lutum paleis mixtum, ut laterariis usus est. Lucilius lib. VIIII

latere<m> qui ducit, habet nihil amplius numquam
<quam> conmune lutum a paleis cenoque aceratum.

98

MVLTVM et SATIS eo distant, quod MVLTVM infinitum est, SATIS finitum: avaris illud, hoc parcis seu continentibus applicandum est. Lucilius lib. V

nam si, quod satis est homini, id satis esse [potis esse] potisset,
hoc sat erat. Nunc cum hoc non est, qui credimus porro
divitias ullas animum mihi explere potisse?

Et lib. XVIIII

denique uti stulto nihil sit satis, omnia cum sint.

99

OMNE atque TOTVM volunt quidam esse | seiunctum, ut ab OMNI plus esse TOTVM putent, cum †indiscretis inter† frequenter positum legerimus, et utrumque cum significantia universitatis. Lucretius lib. I<II>

totum video per inane geri res.

Vergilius in Bucolicis

omnia vincit amor.

Et idem Georgicon lib. I<II>

omne adeo genus in terris hominumque ferarumque
et genus aequoreum, pecudes pictaeque volucres
in furias ignemque ruunt: amor omnibus idem.

Idem Aeneidos lib. VI

totamque infusa per artus
mens agitat molem et magno se corpore miscet.

Quid quod TOTVM, quod plus putatur, non pro CVNCTO alicubi accipi potest? Vergilius Georgicon lib. III

totasque
advolvere focis ulmos ignique dedere;

ut sit TOTAS integras, non OMNES, quae in mundo sunt, ulmos.

100

<E>NITI <et> INNITI et OBNITI: cum ex uno sit intellectu, acceptis tamen praepositionibus fit diversum. ENITI enim potest videri ad aliquam gratiam aut honorem aut utilitatem erumnoso tendere sine labore, quamquam in aliquibus gravius audiatur, ut sint ENIXAE pariendi labore defunctae. INNITI autem incumbere manifestum est. Vergilius lib. VI

ille, vides, pura iuvenis qui innititur hasta.

OBNITI vero est contra adversa obluctari. Vergilius saepe

usque adeo obnixi non cedere;

et alibi

obnixi torquent spumas et caerula verrunt.

Terentius Andria

pedibus manibusque obnixe omnia
facturum.

101

INLIX et INLEX hoc discernuntur: ab inliciendo INLIX, INLEX a quo lex non servetur. Plautus P<o>enulo

†quid illi tantae rei fumus | inlix?†

Idem Persa

iniure, inlex [hoc est vivens sine lege, sine iure], labes populi.

102

ERGASTYLVM et ERGASTYLVS, ut genere, ita intellectibus differunt. Nam neutro carceris locus est, masculino custos poenalis loci. Lucilius lib. XV

non ergastylus unus.

Et alius iudicem adposuit, ut nemo sententiam libere, quasi ergastylum, possit dicere.

103

FREMERE et FRENDERE hoc disparantur, quod est FREMERE magnum sonare. Vergilius Georgicon lib. II

fluctibus et fremitu adsurgens, Benace, marino.

FRENDERE alicubi cum gemitu vel iracundia miserum aut minax sonare, <alicubi> <...>. Vergilius Aeneidos lib. III

luminis ecfossi fluvidum lavit inde cruorem,
dentibus infrendens gemitu.

Pacuvius Antiopa

frendere noctes misera quas perpessa sum.

Plautus

nec machaera mi audes dentes frendere?

Pacuvius Ant[h]iopa

fruges frendo sola saxi [p]robore.

Accius Troadibus

saxo fruges frendas.

104

FORA et FORI ut genere, ita et intellectibus discernuntur; neutro enim loca sunt quibus ius dicitur, masculino spatia in navibus; ut Vergilius lib. VI

inde alias animas, quae per iuga longa sedebant,
deturbat laxatque foros; simul accipit alveo
ingentem Aenean;

vel locus apertus ac patens, unde et gladiatores FOROS FACERE dicuntur cum longo circuitu sectantur.

105

EDVCERE et EDVCARE hanc habent distantiam: EDVCERE est extrahere, EDVCARE nutrire et provehere. Varro Cato vel de liberis educandis educit enim obstetrix, educat nutrix, instituit | p<a>edagogus, docet magister.

106

ABORSVS et ABORTVS significationes varias habent. ABORSVS enim ille dicendus est, qui est in primis mensibus, cum conceptui exordium factum est; ABORTVS, prope tempus pariendi: tunc enim moritur quod nascitur. In plurimis haec reconditis invenimus.

VI. INCIPIT DE INPROPRIIS

1

EDOLARE fabrorum est verum verbum, cum materiarum conplanatur asperitas; usi sunt eo laudandi scriptores vetustatis etiam ad alias fabricas rerum. Varro Bimarco cum Quintipor Clodius tot comoedias sine ulla feceri<t> Mus<a>, ego unum libellum non «edolem», ut ait Ennius.

2

SVLCVS omne, quidquid in longitudinem aculeatum est, dici potest veterum auctoritate doctorum. Varro Bimarco

et pater divum trisulcum fulmen igni fervido actum
mittat in tholum macelli.

Vergilius Aeneidos lib. II

et linguis micat ore trisulcis

3

PAENVLAM abusive <ad> omne quidquid tegit nobilissimi veteres transtulerunt. Varro Manio et cum corrigia dirupta[s] sonat aridum, relicum pedem paenula scortea pertegere.

4

VITREVM pertenue et perlucidum quidquid est, auctoritate veterum dici potest. Varro Modio quam istorum, <quo>rum vit<r>eae togae ostentant <t>unic<a>e clavos.

5

TELA etiam lapides dici posse auctoritas docuit et omnia quaequae iaciuntur. Sisenna Historiarum | lib. III manualis lapides dispertit, propterea quod is ager omnis eiusmodi telis indigebat.

6

SILENTIVM FIERI consuetudine sumptum est; Sisenna de contrario Historiarum lib. IIII ORIRI [de contrario] silentium oritur.

7

CAECVM non solum oculis captum, sed et insidiosum et occulte malum et tacitum vel latens quid dicendum veteres aestimaverunt. Sisenna Historiarum lib. IIII subito mare persubhorrescere caecosque fluctus in se provolvere leniter occepit. Vergilius Aeneidos lib. VI

caeca regens filo vestigia.

8

LABRA non hominum solum, sed et margines vel fines dici posse auctoritas persuadet. Nam et LABRVSCAM genus esse erraticae vitis volunt, quae in saepibus et in labris agrorum et in terminis nascitur; ut Vergilius in Bucolicis

silvestris raris sparsit labrusca racemis.

Sisenna Historiarum lib. IIII innox<i>os trementibus artubus repente extrahis atque in labro summo fluminis caelo albente. Vergilius lib. VII<I>

sicut aquae tremulum labris ubi lumen aenis.

9

INTERFICI et OCCIDI et inanimalia possa veteres vehementi auctoritate posuerunt. Plautus in Men<a>echmis

occisa est haec res.

Lucilius

durum, molle voras, fragmenta interficis panis.

Vergilius Georgicon lib. IIII

fer stabulis ininicum ignem atque interfice messes.

Sallustius Historiarum lib. II multique conmeatus interierant insidiis latronum. Plautus Mercatore

<usus ...> mihi harum aedium
interitus, interfectus est.

Lucilius

intereunt[i], labuntur, eunt[ur] omnia vorsum.

M. Tullius Oiconomico nullo modo facilius arbitror | posse neque herbas arescere et interfici neque terram ab sole perquoqui. Idem Ad Hirtium lib. VIIII dicis quasi istuc intereat. Nescio; nisi tamen | erat mihi iucundum; se<d> veritus ne qui casus perimeret superioris.

10

GANNIRE, cum sit proprie canum (Varro asinos rudere, canes gannire, pullos pipare dixit; et Lucretius lib V

alio pacto gannitu vocis adulet),

etiam humanam vocem nonnulli GANNITVM vocaverunt. Afranius Prosa

gannire ad aurem numquam didici.

Lucilius lib VII

eodem
pacto [l]og<g>annis.

11

DOTATAM non a dote dici, sed ab omni qualibet copia, Cicero De oratore lib I auctor est cuius artem cum indotatam esse et incomitatam et incomptam videres, verborum eam dote locupletasti et ornasti.

12

PVTIDVM et sensibus et naribus probari Cicero Da oratore lib III scribit quoniam haec satis spero vobis quidem certe maioribus natu inhonesta et putida videri.

13

<CIN>CINNOS AC FVCVM, quod est <...> aliud coloris, etiam non talium rerum Tullio auctore dicumus, De oratore lib. | III atque eo citius in oratori<s> aut poetae <cin>cinnis ac fuco offenditur.

14

ABDICARE non solum de patris facto potest dici, quod est familia abicere, sed rem quamlibet negare. Pacuvius At[h]alanta

mortem ostendant, regno expellunt, consanguineam esse abdicant.

15

EQVISONES non equorum tantum moderatores aut magistros, sed omnis quibus regimen | conceditur cuiuslibet rei dici posse veteres probaverunt. Varro Marcipore hic in ambivio navem conscendimus palustrem, quam nautici equisones per viam <a>quam ducerent loro.

16

MERIDIEM mediam diei partem omnes putant solum esse dicendam, cum et noctis <aetatis> eam temporis partem doctorum auctoritas dixerit. Varro Marcipore

repente noctis circiter meridie,
cum pictus aer fervidis late ignibus
caeli <ch>orean astrice<n> ostendere[n]t.

Nos in epistulis quae inscribuntur A doctrinis de peregrinando et vigil[i]a igitur aliquando, et moracium cogitationum, priusquam aetas in meridie e<s>t, torpedinem pelle[ret].

17

RAEDAM pro curru. Varro Marcipore dixe regi Medeam advectam per aera in reda[m] anguibus.

18

FASCEAM pro cortice. Varro Gerontodidascalo

in quibus Libyssa citrus fasciis cingit forem.

19

LIBRVM pro cortice. Vergilius Georgicon lib. II

udoque docent inolescere libro.

20

VISCVM positum pro rete, a tenacitate. Varro Parmenone

lepusculi timentis hoc quadrangulum
dedit Diana rete nexile, arcyas,
viscum fugae lineamque conpedam.

21

CALCAR pro impetu. Varro Sesqueulixe ventus buccas[u] vehementius sufflare et calcar admovere.

22

EBRIOS et IEIVNOS non vinulentos aut sine cibo, sed expletos qualibet re possumus dicere. Varro Eumenidibus et ceteri scolastici <s>a<t>uris auribus | scholica dape atque ebriis †festicae† aperantologia [consurgia] consurgimus, ieiunis oculis.

23

GIBBERVM pro extanti et eminenti. Varro Eumenidibus item tragici prodeunt cum capite gib<b>ero, cum antiqua lege ad frontem superficias accedebat.

24

TORRERE non solum ignis, sed etiam frigus potest auctoritate. Varro Eumenidibus capite aperto esse iubet, ante lucem suscitat, frigore torret, venatum eicit, ieiunio vellicat. Cuius auctoritatis gravitatem secutus Maro a vero non aberravit [Vergilius] Georgicon lib. I

aut Boreae penetrabile frigus adurat.

25

AEDIFICANDI manifesta est significatio. Ab eo tractum est ut quaequ<a>e fabricantur qualibet opera AEDIFICARI dicantur. Vergilius Aeneidos lib. II <I>

instar montis ecum divina Palladis arte
aedificant.

26

SQVALERE non sordium plenum esse tantummodo, ut nunc consuetudine persuasum est, sed et honesta re abundare et refertum esse veteres honesta auctoritate posuerunt; ducique hanc significantiam a SQVAMIS putant. Vt enim est in corporibus sordium alta congeries, qua SQVALERE dicuntur, ita quod fuerit qualibet re densatum, oneratum inculcatumque SQVALERE voluerunt. Vergilius lib. X <I>

et tunicam squalentem auro.

Accius Pelopidis

eius serpentis squama<e> squalido auro et purpura textae.

27

TRANSGRESSVS a pedum gradu proprie dicitur, sed auctoritas vetustatis liberiorem loquendi usum dedit; ut Sallustius Historiarum libro I et de his qui navigassent et de ipsis navibus eo verbo uti | voluit, in quibus gradus non sit. De Sertorio: nactus obscuram noctem aestu secundo <*** in transgressu conatus est>. Ac inde infra transgressos omnis recipit mons praeceptus a Lusitanis. Alibi de scaphis: earum aliae paulum progressae, nimio incerto †sicco† onere, cum pavor corpora agitaverat, deprimebantur. Lucretius

praeterea pavit vox facitque
aspera foras gradiens arteria clamor.

28

BIBERE recte dici ea omnia quae haustus habent, ut animalia et terrae. Vt Vergilius in Bucolicis

sat prata biberunt.

Verum auctoritate litterata etiam arida ac sicca et quibus haustus non sit BIBERE positum invenimus. Vergilius lib. XI

hasta sub exserta<m> donec perlata papillam
haesit virgineumque alte bibit acta cruorem.

29

LIBIDINEM et adpetitum vel aemulationem etiam honestae rei possumus dicere, ut sit LIBIDO omne quod libuerit. Sallustius in Catilinae bello magisque in decoris armis et militaribus equis quam in scortis atque conviviis lubidinem habebant.

30

VSV, id est utendo, unde et VSVRPARE dictum est optinere quidquam † possit. Veteres VSV perire, hoc est non utendo, aliquid posse. Plautus Amphitryone

<Amphitryo> es <t> profecto, cave sis ne tu te usu perduis.

31

FVRTVM etiam non ablata res, sed omne quidquid occulte geritur auctoritate veterum dici potest. Vergilius Georgicon lib. IIII

Vulcani Martisque dolos et dulcia furta.

Plautus Amphitryone

manifestum hunc optorto collo teneo furem flagitii.

32

INGREDI, non solum, ut est manifesta eius | verbi significatio, sed et venire ac se ostendere auctoritate Plauti possumus dicere in Amphitryone

nihil ne te pudet, sceleste, populi in conspectum ingredi?

33

OBSEQVIA non solum minorem maioribus exhibere, sed et minoribus per vicem veterum excellens auctoritas voluit. Plautus Asinaria

ego sane cupio obsequi gnato meo.

34

VERSVTOS non solum ad malitiam callidos, verum et recte peritos intellegi posse Plautus informat in Asinaria

nec magis versutus nec quo caveas aegrius;
<e>idem homini versuto, siquid recte curatum velis, mandes.

35

DEVORARI non solum cibus gutture, sed et vox auribus potest. Plautus in Asinaria

auscultate atque operam date et mea dicta devorate.

Et in Aulularia

nimium libenter edi sermonem tuum.

36

BICIPITEM quod incorporatum est posse dici Varro De vita populi Romani lib. IIII aperuit in spe adducebat non plus soluturos quam vellent; iniquius equestri ordini iudicia tradidit ac bicipitem civitatem fecit, discordiarum civilium fontem.

37

DEF<A>ECATA omnia pura et inturbata et sine sordibus possumus dicere, ut vinum sine f<a>ecibus. Plautus in Aulularia

nunc def<a>ecato demum animo egredior domo.

38

MALITIAM veteres, ut dolum, mediam ponendam esse duxerunt, quasi sit et bona. Plautus in Aulularia

<a>certo edepol equidem te civem sine mala omni malitia;

adeo ut inprobo praeposuerit malum, quod levius putatur, in eadem

«quid factis?» | «Neque malis neque inprobis».

39

BELVAM indifferenter posuit auctoritas veterum. Plautus Aulularia

quo quidem agnos <c>at scio
magis curiosam numquam esse ullam beluam.

40

Cum sit GROCIRE corvorum, Plautus in Aulularia CANTARE eos dixit

non temere est quod corvus cantat mihi nunc ab l<a>eva manu.

41

ROSTRVM hominis dici non debere consuetudo praesumpsit. Apud Plautum in Men<a>echmis positum sic

aput mensam plenam hominis rostrum deligis.

Novius P<a>edio

nec umquam
vidit rostrum <in> tragoedia tantum Titi

Lucilius Satyrarum lib. V

ne designati rostrum praetoris pedesque spectes.

Idem lib. VIIII

arripio et rostrum labeasque huic Zopyriatim
percutio dentesque advorsos discutio omnis.

Varro Periplu lib. II, Πεϱὶ φιλοσοφίας itaque videas barbato rostro illum conmentari et unumquodque |verbum statera auraria pendere. Idem Serrano, Πεϱὶ ἀϱχαιϱεσιῶν rostrum inprotrudentum incesserent.

42

FATVM, sicuti conmuniter intellegitur, significantiam decreti habet; e doctis tamen indagationi<bu>s invenimus positum esse pro voluntate. Vergilius lib. VII

heu stirpem invisam et fatis contraria nostris
fata Phrygum!

Nec enim Iuno aut quisquam deorum FATVM habet, quod ipsi faciunt. Et in eodem

filius huic fato divum prolesque virilis
nulla.

Et in alio

et sic fata Iovis poscunt, hic terminus haeret.

43

RICTVM ferarum dici volunt, cum Titinius auctor sit etiam hominis dici debere

cave!
Exporge frontem; †labeat† semper fac<i>to rictus.

Item Pomponius Prostibulo

quis hic est? Quam ob rem hic prostat? Rictum et labeas cum considero.

Lucilius Satyrarum lib. III

malas tollimus nos atque utimur rictu.

Varro Papia Papae, Πεϱὶ ἐγϰωμίων ante auris modo ex subolibus parvuli intorti demittebantur sex cincinni; oculis sup<pa>etulis nigelli <s> pupuli quam hilaritatem significantes animi! Rictus parvissimus, ut refrenato risu roseo.

44

STVPRVM quod cum viduis conmittitur, hoc solum dici putant; veteres pro adulterio et vitio ponunt. Plautus Amphitryone

stupri, dedecoris a viro arguta meo.

Sallustius Historiarum lib. III ac statim fugitivi contra praeceptum ducis rapere ad stuprum virgines matronasque.

45

THENSAVRVM etiam copiam pessimae rei dici posse Plautus voluit in Amphitryone

qui domi uxorem meam
inpudicitia inpedivit, teneo thensaurum stupri.

46

COMPOTEM in bonam partem solum accipi putatur, cum et in mala<m> positum sit. Plautus Epidico

«cedo manum». «Accipe <a>erumnarum et miseriarum compotem».

Naevius Danae

eam nunc esse inventam probris conpotem scis.

47

VIVA posse dici ea quae neque anima nec spiritu moveantur Vergilius auctor est Aeneidos lib. I

intus aquae dulcis vivoque sedilia saxo,
Nympharum domus.

48

INDOLEM adulescentium tantum consuetudo dicit, quasi novae suboles. INDOLES autem est crementum. Veteres autem senum dixerunt. Plautus in Milite

si albet capillus, hic videtur neutiquam | ab ingenio senex,
inest in hoc emussitata sua sibi ingenua indoles.

49

ALACRITATEM in malis habendam Cicero Tusculanarum ostendit <lib. V> vir igitur temperatus, constans, sine metu, sine aegritudine, sine alacritate ulla, lubidine non vexatus.

50

CATVLI non solum canum diminutive, verum omnium animalium appellantur. Vergilius Georgicon lib. III

tempore non alio catulorum oblita leaena.

Et alio loco de serpentibus

cum positis novus exuviis nitidusque iuventa
volvitur aut catulos tectis aut ova relinquens.

Plautus Truculento

iam hercle ego hic te, mulier, quasi sus catulos, pedibus proteram.

Lucretius lib. V

at catuli pant<h>erarum scymnique leonum.

Lucilius Satyrarum lib. IIII

concursaret agros; catulos fetumque ferarum.

Idem lib. VII

<i>ratae ad catulos accedere inultum.

51

CONPRESSVS cum virgine admissus dicitur. Plautus in Truculento etiam coitum cum meretrice CONPRESSVM dici vult

nunc ad amicam decimo mense <post> Athenas Atticas
viso, quam gravidam hic reliqui meo conpressu, quid ea agat.

52

OPIFICEM non ex ope <sed ex opere> posse dici, Cicero Tusculanarum lib. V auctor est advena quidam et ignobilis verborum opifex insinuasse <se> in antiquam philosophiam videtur.

53

SEMINA pro vergultis vel malleolis vel surculis dici posse auctoritatem Vergilius dedit in Georgicon lib. II

seminibus positis superest deducere terram
saepius ad capita et duros iactare | bidentis.

54

SVMEN proprie a sugendo dictum; nam et mulieris mammam SVMEN veteres dici volunt. Lucilius Satyrarum lib. IIII

quodsi nulla potest mulier tam corpore duro
esse, tamen tenero sucus maneatque lacerto,
et manus uberi<us> lactanti in sumine sidat.

55

EXVVIAS et SPOLIA non solum hominum tegmina aut vestes dici posse Vergilius auctor est in Georgicon lib. II<I>, dicens de serpente,

cum positis novus exuviis nitidusque iuventa
volvitur.

Accius Bacchis

tunc pecudum exuvias laevo pictas lateri accommodant.

Lucretius

nam saepe videmus
illorum spoliis ve<p>re<s> volitantibus auctas.

56

DIVORTIA non coniugii distractionem solum, sed etiam omnium inflexionem, quae a recto detorquentur, Vergilius auctor est lib. VIIII

obiciunt equites sese ad divortia nota
huc illuc.

57

VIRGINES non solum feminae dicuntur, verum etiam pueri investes; nam et quicumque ex ephebis excessera<n>t, DEVIRGINARI dicebantur. Varro Πεϱὶ <ἐ>ζαγωγῆς | quam sympathian lumbi ad oculos haberent, quid imaginum interesset, †puer utrum esse devirginatum usurus an monuceΡωC ac purus, dum cogito†.

58

ENIXAS non in partu solum possumus dicere, sed etiam omni labore exercitas auctore Vergilio Aeneidos lib. III

stirpis Achilleae fastus iuvenemque superbum
servitio enixae tulimus.

59

PRANSI non solum qui pranderint dicuntur, sed etiam quibus nihil desit. Varro Flaxtabulis, | Πεϱὶ ἐπαϱχιῶν quare, o Marce, pransum ac paratum esse, <e>t hoc minume oportet.

60

OS rostrum vel faciem hominum tantum dici putant; ut de rostro Vergilius lib. VIIII

donec Rutuli clamantis in ore
condidit advorso.

Et de facie idem Aeneidos lib. I

os umerosque deo similis.

Cum auctoritate veterum et pecudum et ferarum dici possit. Vergilius lib. XII

ora citatorum dextra detorsit equorum.

Et de leone lib. XII idem

inpavidus frangit telum et fremit ore cruento.

Os etiam alicuius rei et omne patens accipi potest. Vergilius Georgicon lib. III

quam siquis ferro potuit rescindere summum
ulceris os.

Idem libro II

et ingentem lato dedit ore fenestram.

M. Tullius de suppliciis, in Verrem, nam in ipso aditu atque ore portus.

61

DORSA et TERGORA hominum vel aliorum animantium dici tantum consuetudo putat, cum et aquarum dici possit. Vergilius in Georgicon lib. III

undaque iam tergo ferratos sustinet orbes.

Et in Aeneidos lib. I

dorsum inmane mari summo.

62

Omne castum veteres <et> incorruptum sub VIRGINIS vocabulo appellaverunt. Cicero in Oratore philosophia casta, verecunda, virgo incorrupta.

63

NIDOS non solum domicilia avium, sed et fetus earum Vergilio auctore dicere possumus, in Georgicon lib. IIII

ipsaeque volantis
ore ferunt dulcem nidis inmitibus escam.

64

IMBRES consuetudo agmen caelestium aquarum et pluviarum induxit solum dici, cum auctoritas variet. Vergilius omnium aquarum dixit in Georgicon lib. IIII

ipse feracis
figat humo plantas | et amicos inriget imbres.

65

PECVDES non solas quadrupedes, sed et alia animalia dicere Vergilio auctore possumus in Georgicon lib. IIII

quem mihi vix frugum et pecudum custodia sollers.

Et

ignavum fucos pecus a praesepibus arcent.

Varro Sexagesi

neque qua <s> agipennis anates, remipedes, buxeis rostris
pecudes paludibus nocte nigra ad lumina lampadis
sequens.

66

PACEM peti et a diis posse Vergilius significat in Georgicon lib. IIII

tum munere
tende petens pacem.

Et in Aeneidos lib. III

hic Helenus caesis primum de more iuvencis
exorat pacem divum.

Plautus Amphitryone

ut Iovis supremi multis hostiis pacem expetam.

67

PROFVNDVM non solum imum altum, sed etiam summum dici posse auctoritas usurpavit. Vergilius in Aeneidos lib. I

ni faciat, maria ac terras caelumque profundum.

68

PROCACITATEM non animantium solum, a precando et poscendo, dici posse Vergilius auctoritatem dedit lib. I

penitusque procasibus austris;

quod est: saevientibus, procellosis.

69

PVTIDVM non solum ab odore faetido et gravi quod naribus probetur, sed et quod auribus triste, insuave, austerum, rancidum est PVTIDVM dici posse auctoritas vetustatis admisit. Cicero in Oratore quonam igitur modo audiretur Mysus aut Phryx Athenis, cum etiam Demosthenes <ex>agitetur putidus?

70

DEVOTVM ad prosperum tantum usus trahit, sed auctoritas et adversum significare voluit. Vergilius |in Aeneidos lib. I

praecipue infelix, pesti devota futurae.

71

REOS non solum crimini et culpae obnoxios, sed etiam honesti voti debitores vel promissi auctoritas voluit. Vergilius in lib. V

constituam ante aras voti reus.

72

DAPES non tantum opiparos adparatus aut religiosos, sicuti plerumque, significare, sed et vitabilis et infandos cibos auctore Vergilio possumus dicere. In Aeneidos lib. III Cyclopem describens ostendit humana viscera

nam simul expletus dapibus vinoque sepultus.

Et in Bucolicis

quas illi Philomela dapes, quae dona pararit.

73

DOMVM consuetudo hominum tantum habitacula dici putat, cum auctoritas et templum et nidos DOMOS dixerit. Vergilius lib. VI

ostia iamque domus patuere ingentia centum
sponte sua.

Et in Georgicon lib. II

antiquasque domos avium cum stirpibus imis
eruit.

74

INCESTVM uso dicitur flagitium in affines admissum; sed et INCESTARE FVNERE polluere auctore Vergilio possumus dicere lib. VI

praeterea iacet exanimum tibi corpus amici,
heu nescis! Totamque incestat funere classem.

75

REVOCARE PEDEM, cum hominum et aliquarum animantium dici manifestum sit, Vergilius lib. VIIII etiam fluviorum dici posse ostendit

cunctatur et amnis
rauca sonans revocatque pedem Tiberinus ab alto.

Et Plautus remos navium PEDES dixit.

76

MVRICES vetustas etiam saxorum asperitates <et> talia omnia voluit posse dici. Vergilius lib. V <I>

et acuto in murice remi
obnixi crepuere.

77

DENTES non solum quibus cibus adteritur, sed omnia quibus aliquid exsicari vel teneri potest Vergilius dici voluit; ut in Georgicon lib. II de falce

et curvo Saturni dente relictam
persequitur vitem adtondens fingitque putando.

Et in Aeneidos lib. VI

tum dente tenaci
anchora fundabat navis.

78

LOCVPLETIS non magnarum opum tantummodo, sed et ad quamlibet rem firmos et certos M. Tullius dici voluit Ad Caesarem iuniorem lib. II nihil omnino certi nec locupletem ad hoc auctorem habebamus. Et De officiis lib. III accedit eo testis locuples Pos <s>idonius.

79

MONVMENTA et templa dici posse M. Tullius auctor est In Verrem, actione secunda ausum esse in aede Castoris, celeberrimo clarissimoque monumento, <quod templum in oculis cotidianoque aspectu populi Romani> positum est.

80

PROMERITVM etiam in malam partem posuit Plautus in Amphitryone

quid mali sum, ere, tua ex re promeritus ?

81

PALLOREM vetustatem et neglegentiam Lucilius lib. XXX voluit dici posse

lana, opus omne perit; pallor, tiniae omnia caedunt.

82

BONVS et fortis et pius dici potest. Lucilius lib. XXX

calvus Pal <l>antino quidam vir non bonus bello.

Vergilius in Georgicon lib. II

et bona bello
cornus.

83

MVLTARE cum sit condemnare, positum est augere, votis conpotem reddere. Naevius Colace

et asseri
laudes ago, cum votis †me multatis† meis,
quod praeter quam vellem audiebam hoc mihi eminus.

84

DISCIPLINOSVS etiam <de> pessima arte potest dici. Cato De re militari quam gladiator disciplinosus.

85

PROPITIOS et homines placatos dici vetustas voluit. <Lucilius lib.> XXVII

in bonis porro est viris, si irati seu cui propitii
sunt, ut diutius eadem una maneant in sententia.

Nam cum benignitate sollicit<os> PROPITIOS <posuit >Terentius in Adelphis

quam ut ea quae parentes propitii.

86

CACHINNARE non risu tantum, sed et de sono vehementiore vetustas dici voluit. Accius Phinidis

simul et circum mersa sonantibus
excita saxis saeva sonando
crepitu clangente <s> cachinnant.

87

TACERE etiam ea possumus dicere quae sine voce vel sono sunt. Vergilius Aeneidos lib. IIII

totumque pererrat
luminibus tacitis.

Et

cum tacet omnis ager.

88

ADFARI non solum respondere vel fabulare, sed etiam rogare positum. Accius Tereo

deum Cadmogena natum Semel<a> affare et famulanter pete.

Vergilius Aeneidos lib. IIII

i, soror, atque hostem supplex adfare superbum.

89

FASTIGIA consuetudine summae altitudinis dici putantur, cum sint et imae; significant et finis. Vergilius Georgicon lib. II

forsitan et scrobibus quae sint fastigia quaeras.

M. Tullius De officiis lib. III sed quoniam opere incohato, prope tamen absoluto, tamquam fastigium inponimus.

90

NVMERVM et de his quae non numerantur, | sed admetiuntur, dici auctoritas voluit. M. Tullius De officiis lib. III si exempli gratia vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum allexerit.

91

FERVOR cum ex igni sit et ex flammis, ex contrario ex frigoribus positus invenitur, ut sit FERVERE non solum ex incendio calere, sed ex quibuscumque molestiis perturbari; unde et iac<ta>tus marini et exaestuatio animi sub hac significantia recte positi sentiuntur. Vergilius Georgicon lib. I

omnia tunc pariter vento nimbisque videbis
fervere.

92

TEMPLVM et sepulchrum dici potest veterum auctoritate. Vergilius Aeneidos

praeterea fuit in tectis de marmore templum
coniugis antiqui.

93

VESTIGIA consuetudine signa inpressorum pedum dicimus. Lectum invenimus partes extremas pedum dicta VESTIGIA. Vergilius lib. V

vestigia primi
alba pedis frontemque ostentans arduus albam.

94

PARERE etiam viros dici posse Caecilius auctor est Chalciis

ait hic vicinus, se <h>as
<pe>perisse, et vobis datum.

Id prudente<r> mutuatum ab Homero

Αὐτὰρ Γλαῦκος ἔτικτεν ἀμύμονα Βελλεροφόντην.

PARERE etiam dictum ea quae non concipiant. Vergilius lib. XI

ite, ait, egregias animas, quae sanguine nobis
hanc patriam peperere suo.

95

VIROS etiam de animalibus posse dici Vergilii auctoritas iubet in Bucolicis

vir gregis ipse caper deerraverat;

cum posset MARITVM dicere, sicut in Georgicon lib. III

quem legere ducem et pecori dixere maritum.

96

GRVNDIRE cum sit proprie suum, ut Laberius | in Sedigito

grundientem aspexi scrofam.

Et Claudius lib. XVI Annalium grundibant graviter pecus suillum. Etiam hominum esse grunditum Caecilius in Imbriis designavit

cruento ita ore grundibat miser.

97

INSANIAM non hominibus solum aut animalibus, verum et his, quae sine anima sint. Vergilius in Bucolicis

huc ades, insani feriant sine litora fluctus.

98

ELEGANTES non solum, ut consuetudine, ab elegantia ingenii aut cultus electione et dilectu <s> plerumque, dici | potest, sed a veteribus etiam vitio datur. M. Tullius In Clodium et Curionem tu elegans, tu solus urbanus, quem decet mulieris ornatus, quem incessus psaltriae; qui levare vultum, mollire vocem potes. Cato Carmine de moribus avaritiam omnia vitia habere putant: sumtuosus, cupidus, elegans, vitiosus.

99

AMARVM non solum ex sapore triste, sed ex quacumque causa terribile et infensum Maronis auctoritate dicimus, id est lib. X

hostis amare, quid increpitas mortemque minaris?

100

MVLTITVDO cum sit numeri †populorum†, ut quidam putant, Varro pro multo non absurde etiam scripsit De vita populi Romani lib. II nihilo magis propter argenti facti multitudinem is erat furandum, quod propter censorum severitatem nihil luxuriosum habere licebat.

101

SANGVINVLENTVM corporum potest esse. Lectum est et de incorporeis. Varro De vita populi Romani lib. IIII itaque propter amorem imperii magistratus gradatim seditionibus sanguinulentis | aut dominatus quo appellerent.

102

PONDVS, pro numero. Varro De vita populi Romani lib. IIII e Gr<a>ecia, Asias in villas conportasse magnum pondus omnium artificum.

103

CARERE etiam re bona potest dici. Turpilius Demetrio, dolentis persona

<m>eos parentes careo.

104

AVDIENDI sensum etiam is rebus Vergilius dedit, quae nec aures habent nec sensum, Georgicon lib. I

et frustra retinacula tendens
fertur equis auriga neque audit currus habenas.

105

CAVI proprietas est sinuosi et concavi, ac per hoc sine dubitatione corporale. Vergilius vero etiam de incorporalibus, quae sunt inania tantum vel obscura, dici posse testatur lib. VI

ac ni docta comes tenues sine corpore vitas
admoneat volitare cava sub imagine formae.

Et lib. X

tum dea nube cava tenuem sine viribus umbram.

106

LAVARE, cum sit eluere et emaculare et aquis sordida quaeque purgare, vetustatis auctoritas posuit etiam polluere. Vergilius Georgicon lib. III

lavit ater vulnera sanguis.

Et X

lavit inproba t<a>eter
ora cruor.

Plautus Pseudulo

eas lacrimis lavi<s>.

Ennius Hecuba

heu me miseram, interii! Pergunt lavere sanguen sanguine.

Varro Hecatombe

pater ut cruore laveret ararum ag<g>eres.

Afranius Suspecta

viden <t ut> lavere lacrimis me tu<um> collum, pater?

107

ANIMAS pro corporibus. Vergilius lib. XI

ite, ait, egregias animas, quae sanguine nobis
hanc patriam peperere suo, decorate supremis
muneribus.

108

In quo etiam hoc novum est, quod PATRIAM posuit pro regione vel terra, cum patria sit civitas vel urbes parentum.

VII. INCIPIT DE CONTRARIIS GENERIBVS VERBORVM

1

AVCVPAVI, activum positum pro passivo. Titinius Veliterna

id ego aucupavi; plenas auris adfero.

Plautus Truculento

lepide ecastor aucupavi atque e mea sententia.

Idem Men<a>echmis

<h>uc concedamus; ex insidiis aucupa.

Ennius Medea

fructus verborum aures aucupant.

Pacuvius C<h>ryse

incipio saxum temptans scandere
vorticem in summum, inde in <h>om <i>nis partes prospectum aucupo.

Accius Astyanacte

nunc in consilio id reges Argivum aucupant,
id quaerunt.

Idem Medea

ego me extollo in abietem, alte ex tuto prospectans aucupo.

2

VAGAS, pro vagaris. Plautus in Milite

te adloquor, vitii probrique plenus,
qui circum vicinos vagas.

Serenus in Opusculis

rure puella vagat virido.

Pacuvius Medo

«quid tandem? Vbi ea est? Quo <d> receptat?» «Exul incerta vagat».

Accius Baccheis

deinde omnis stirpe cum inclyta Cadm<e>ide
vagant matronae percitatae <tumultu>.

<tumultu vecordi vagas insania> Turpilius Leucadia

vultu vecordi vagas insania.

Accius Tereo

famam, nam nobilitas lata ex stirpe praeclara evagat.

Item Medea

vagant, pavore pecuda in tumulis deserunt.

Ennius Hectoris lytris

constitit, credo, Scamander; arboris vento vagant.

Pacuvius Periboea

in triplici pertimefactus | m<a>erore animi incerte errans vagat.

Varro Pseudulo Apolline, Περὶ θεῶν διαγνώσεως cum sex pueri et puellae pariter item sex aut septem †sin vero quae cum† choro pari vagarunt. Idem Hercules tuam fidem

per maritimas <h>oras vagat.

3

<SVFFRAGANT, pro> suffragantur. Pomponius Pappo praeterito

populis voluntas haec est, et vulgo datas<t>:
refragabunt pr<im>o, subfragabunt post, scio.

Sisenna Historiarum lib XXIII multi populi, plurimae contionis dictaturam omnibus animis et studiis suffragaverunt.

4

MERET, pro meretur. Plautus in Men<a>echmis

item hinc ultro fit ut meret, potissimus nostrae domi ut sit.

Idem in eadem

adibo atque hominem accipiam dictis quibus meret.

Turpilius Philopatro

utinam possim tibi referre gratias, ut de me meres!

Idem Het<a>era

meret merito ut diligare.

5

AVSPICAVI, pro auspicatus sum. Plautus in Persa

lucro faciendo ego auspicavi.

Idem in Sticho

ea ego auspicavi in re capitali mea?

Atta Lucubratione

cum primo luci hodie ut exornata sit
atque ut auspicetis: cras est conmunis dies.

Caecilius Plocio

insanum auspicium! Aliter <h>istrion<i>um est,
atque ut magistratus publice cum auspicant.

Naevius Belli Punici lib. IIII

virum praetor adveni<t> et auspicat auspicium
prosperum. <Caecilius Plocio>
<ut magistratus publice cum auspicant.>

6

DELVCTAVI, pro deluctatus sum. Plautus in Trinummo

cum hisce <a>erumnis deluctavi <t>.

Idem in Vidularia

quid multa verba? Plurimum luctavimus.

Terentius Hecyra

dicitque illi <s> anulum sese, dum luctat, detraxisse.

7

SCRVTO. Plautus in Aulularia

postremo hunc iam perscrutavi.

8

AVGVRO. Accius Oenomao

atque ea coniectura auguro.

Idem Amphitryone

si satis recte aut vera ratione augurem.

Ennius Melanippa

certatio hic est nullum, quin monstrum siet:
hoc ego tibi dico et coniectura auguro.

Pacuvius Chryse

propemodum animus coniectura de errore eiius augurat.

Cicero Ad Calvum praesentit animus et augurat quodammodo quae futura sit suavitas. Vergilius lib. VII

hunc illum poscere fata
et reor et, siquid veri mens augurat, opto.

M. Tullius De republica lib. IIII cui quidem utinam vere fideliter †abundiente † auguraverim!

9

ADSENSIT. Est et passivum. Accius Neoptolemo

ubi nihil contra rationem aequam habuit, adsensit silens.

Idem Erigona

adsentio: age nunc tu tuam progeniem ex ordine.

Pomponius Sponsa Pappi

pol magis <curabo>, ubi cognori<n>t, omnis una adsentiant.

10

CVNCTANT, pro cunctantur. Accius Alphesiboea

ita territa membra animo aegroto
cunctant subferre laborem.

Ennius Ambrac <h>ia

bene mones tute, ipse cunctato. Vide fortem virum!

Idem Hectoris lytris

qui cupiant dare arma Achilli, ut ipse cunctet.

11

ACCINGE, pro accingere. Pomponius Maccis geminis

iam ego inibi adero: dum ego revortor, age, anus, accinge ad molas.

12

CONTEMPLA. Accius Philocteta

contempla hanc sedem, in qua ego novem hiemes saxo stratus pertuli.

Naevius Danae

contemplo | placide formam et faciem virginis.

Titinius Fullonia

specta formam atque os contempla meum.

Ennius Medea

asta atque Athenas, anticum opulentum oppidum,
contempla.

Plautus Asinaria

meum caput contemples.

13

ALTERCAS. Est <et> passivum. Pacuvius Iliona

cur ilaqueetur hic? Me <c>um altercas? Tace!

14

ARBITRABVNT. Plautus in Sticho

probiores vero arbitrabunt, si probis narraveris.

15

AMPLEXA pro amplexare. Accius Alcimeone

postremo amplexa fructum, quem dii dant; cape.

<Cicero Academicorum lib. I quas mirifice Plato erat <amplexatus>. AMPLEXARI pro amplecti.> Cicero De oratore lib. III nec voluptatem tuentur, quam amplexari possunt.

16

CRIMINAT. Ennius Satyrarum libro III

nam <i>is non bene vult tibi, qui falso criminat
aput te.

17

DIGNAVI, pro dignatus sum vel dignum duxi. Accius Meleagro

remanet gloria apud me; exuvias dignavi At <h>alant<a>e dare.

Pacuvius Hermiona

cum neque me aspicere <t> aequales dignarent meae.

18

MISERARENT, pro miserarentur. Accius Athamante

atque ita de illis merui, ut iure haec numquam miserarent mala.

19

LARGI, pro largire. Lucilius lib. XIIII

quod viscus dederas tu quidem, hoc est: viscera largi.

Accius Diomede

benigne et pro beneficio largi a<t>que ampliter.

Cato Lege Baebia pecuniam inlargibo tibi.

20

INTVI et CONTVI, pro intueri. Turpilius Paedio

tamen oculi ex longa intercapedine adpetunt cupide intui.

Pomponius Macc <h>is geminis

inc <o>epi contui: conspicio coleatam cuspidem.

21

PROFICISCERET, pro proficisceretur. Turpilius Hetaera

hortatur hominem, quam primum | proficisceret.

22

MODERANT, pro moderantur. Pacuvius Periboea

neque tuum te ingenium moderat neque fraternum ira exilium vetat?

23

SORTIRENT, pro sortirentur. Varro Rerum humanarum lib. XX cum venerint censores inter se sortiant.

<SORTIVNT> Ennius Cresphonte

an inter se sortiunt urbem atque agros?

24

POLLICERE<S>, pro pollice<re>ris. Varro Ἀνθρωποπόλει, Περὶ γενεθλιακῆς nam in omnibus legi [ποαιπε] καθ' ὑπέρβατον «ne dares, ne polliceres quid datum est».

25

POPVLAT. Est et passivum POPVLATVR. Vergilius Georgicon lib. I

populatque ingentem farris acervum
curculio.

Caecilins Asoto

iamdudum depopulat macellum.

Ennius Ambracia

agros audaces depopulant servi dominorum dominis.

Quadrigarius agrum Nolanum populare coeperunt. Accius Astyanacte

qui nostra per vim patria populavit bona.

Sisenna Historiarum lib. IIII protinus agros populabundus ad Nuceriam convertit.

26

PVNITVR aliquem, pro punit. M. Tullius De officiis lib. I neque ad eius qui punitur aliquem <vel> verbis fatigat, sed ad rei publicae utilitatem referri. Et Tusculanarum lib. I quo<m> multi inimicos etiam mortuos puniuntur.

27

RVMINAT. Vergilius in Bucolicis

ilice sub nigra pallentis ruminat herbas.

28

FABRICANTVR. M. Tullius De officiis lib. I ut enim pictoris et hi qui signa fabricantur. Plautus Asinaria

fabricare <quidvis>, quidvis conminiscere.

Cicero De oratore lib. III Capitoli fastigium illud et ceterarum aedium non venustas, sed necessitas ipsa fabricata est.

29

PALPATVR. Lucilius lib. XXVIIII

hic me ubi videt,
subblanditur, palpatur, caput scabit.

30

LVCTANT, pro luctantur. Ennius lib. VIIII

viri ac validis viribus luctant.

31

BELLANTVR, pro bellant. Vergilius lib. X<I>

et pictis bellantur Amazones armis.

32

PARTIRET, pro partiretur. Lucilius lib. XXVIIII

quid? quas partiret ipse pro doctrina boni?

Plautus in Asinaria

hanc quidem, quam nanctus, praedam pariter cum illis partiam.

33

INPERTIT. Lucilius lib. XXVII

sospitat, inpertit salute <m> plurimam et plenissimam.

34

COHORTARENT. Quadrigarius Annalium lib. V et dicerent castra facta esse atque hos cobortarent uti maturarent.

35

MODERANT, pro moderantur. Accius Ep <h>igonis

viden ut te inpietas stimulat nec moderat metus?

Pacuvius Periboea

neque tuum te ingenium moderat neque fraternum ira exilium levat?

36

CONMISERESCIMVS. Vergilius Aeneidos lib. II

his lacrimis vitam damus et miserescimus ultro.

Ennius Hectoris ly <s>tris

per vos et vostrum
imperium et fidem Myrmidonum, vigiles, conmiserescite!

37

PROELIANT. Ennius Achille

int<ere>a mortales inter sese pugnant, proeliant.

38

CONPLECTITE. Pomponius Fullonibus

«quin ergo, quando convenit, conplectite».
«Mi <hi> | frater, salve!» «O soror salve mea!»

39

EXPERGISCERET, pro expergisceretur. Pomponius Agamemnone subposito

nequis miraretur, cum tam clare tonuerit,
ut, siquis dormitaret, expergisceret.

40

LABASCOR, pro labor. Accius

nullum est ingenium tantum neque cor tam ferum,
quod non labascatur lingua, mitiscat malo.

Varro Rerum divinarum lib. VII postquam vidit misericordia labasci mentem infirmam populi.

41

CONGREDIAS. Plautus in Epidico

«quid si adeam?» «<H>aut scio an congredias; si hoc est».

42

CERTETVR, pro certet. Pacuvius Armorum iudicio

an quis est qui te esse dignum, quicum certetur, putet?

43

FRVSTRO, pro frustror. Pomponius Maiali

miseret me eorum, qui sine frustis ventrem frustrarunt suum.

44

IMITAT. Varro Epistula Latina lib. II tuum opus nemo imitare potest. Livius Achille

si malas imitabo, tum tu pretium pro noxa dabis.

45

EXECRABANT. Afranius Incendio

expeiurabant, exsecrabant se ac suos.

46

PROGREDI. Novius Vindemiatoribus

«quid stas? Age, move te. Manen?» «I primus, progredi».

47

CONSOLARE<T>. Varro Oedipothyeste per idem tempus Oedipus Athenas exul venire dicebatur, qui consolaret.

48

MINITAS, pro minitaris. Livius Danae

etiam minitas? mitte ea, quae tua sunt magis quam mea.

Plautus in Amphitryone

quid minitabas te facturum, | si istas pepulissem fores?

49

MVTVET, mutuum sumat. Caecilius Asoto

«ad amicos curret mutuatum?» «Mutuet
mea causa».

50

PERCONTA. Novius Malevolis

si percontassem, malum hoc me praeterisset.

N<a>evius Belli Punici lib. II

blande et docte percontat, Aeneas quo pacto
Troiam urbem reliquisset.

51

OMINAS. Pomponius Cretula vel Petitore

«bene eveniat!»
«Ita sit. Et tibi bene sit, qui recte ominas!»

52

SAVIES. Pomponius Munda

ego illam non amplectar? Ego non saviem?

Novius Quaestione

mammas teneas, penem extollas, savies; congemit.

53

PACISCVNT. Naevius Belli Poenici lib. VII

id quoque paciscunt, moenia sin quae
Lutatium reconciliant, captivos plurimos.

Idem

Sicilienses paciscit obsides ut reddant.

54

CONVIVANT, pro convivantur. Pomponius Munda

si calendis convivant, idibus cenant foris.

Ennius Satyrarum lib. I

malo hercle magno suo convivat sine modo.

55

MIRABIS. Pomponius Patruo

mirum facies, fatue, si studium mirabis diu.

56

VRINANTVR. Cicero in Academicis lib. II si quando enim nos demersimus, ut qui urinantur, aut nihil superum aut obscure admodum cernimus.

57

MISERETE. Ennius <H>ecuba

miserete, manus,
date ferrum, qui me anima privem!

58

OPINO, pro opinor. Plautus Bacchidibus

Praenestinum opino esse: ita erat gloriosus.

Pacuvius | Chryse

inveni, opino, <esse optumum> Orestes uter esset tamen.

Ennius Eumenidibus

tacere opino esse optumum, et pro viribus
sapere, atque fabulari tute noveris.

Caecilius Asoto

nihil fore opino inter me atque illum.

59

PROMERES, pro promereris. Plautus in Trinummo

nam retinere nequeo, quin dicam ea quae promeres.

60

OPITVLA. Livius Equo Troiano

da mihi hasce opes,
quas peto, quas precor,
porrige, opitula!

61

FITE, imperativo modo. Cato De praeda militum dividenda tu † dives fite. Crassus lib. XVI Iliados

socii, nunc fite viri.

Livius Odyssia

sic quoque fitum est.

62

PAENITEBVNT. Pacuvius Armorum iudicio prologo

nunc paenitebunt, <libunt> liberi grato ex loco.

63

PARTIRET, pro partiretur. Afranius Divortio

cum testamento patria partiret bona.

Lucilius lib. III

tu partem laudis caperes, tu gaudia mecum
partisses.

Accius Chrysippo

aeternabilem
divitiam partissent.

Ennius Telamone

eandem me in suspicionem sceleris partivit pater.

64

RECORDAVIT. Quadrigarius Annali lib. V is ubi Dacium cognovit et patria eum recordavit ***.

65

POTI, pro potiri. Pacuvius Iliona

†usi honore, credo, ad huic†, sceptrum patientur poti.

66

PRAESTOLAT, pro praestolatur. Turpilius P<a>edio

ego praestolabo illi, eo citante † opitium.

Livius Tereo

nimis pol inprudenter servus praestolaras.

67

REVORTIT. Pomponius Maiali

cenam quaeritat:
si eum nemo vocat, revortit maestus ad menam miser.

68

<RHETORICASTI>. Novius Asin <i>o

age nunc, quando rhetoricasti, responde quod te rogo.

69

TVTANT. Plautus in Mercatore

invoco
vos, Lares Diales, ut me tutetis.

Naevius Lycurgo

tuos qui celsos terminos tutant.

Pomponius Parcis

non erat, qui <d> corpus tremulum famula tutaret toga.

Pacuvius Periboea

tu, mulier, tege te et tuta templo Liberi.

70

PATITOR, pro patere. Plautus in Asinaria

patitor tu <i> item, cum ego te referiam.

71

COPVLANTVR, pro copulant, passivum pro activo. Plautus in Aulularia

adeunt, consistunt, copulantur dexteras.

72

PRAESAGITVR, pro praesagit. Plautus Bacchidibus

«occidi!» «Animus iam <i>stoc dicto plus praesagitur mali».

73

EXPALPABITVR, pro expalpabit, quod est extorquebit. Plautus in Vidularia

servus a patre argentum expalpabitur.

74

REDDIBO, pro reddam. Plautus in Casina

ruri reddibo.

Idem in Men<a>echmis

salvum tibi ita, ut mihi dedisti, reddibo.

75

LVDIFICATA ERO hominem, pro <ludificavero. Plautus Milite>

<ni> ludificata lepide
ero, culpam omnem in me inponit<o>.

76

OSCVLAVI. Titinius †Ilarubra †

laudor quod osculavi privign<a>e caput.

77

EXPEDIBO, pro expediam. Plautus in Truculento

ego expedibo:
rem perdidi apud vos.

Pacuvius Periboea

mane, expedibo. Fac tu mihi contra quod rogo respondeas.

78

MANDVCATVR, pro manducat. Pomponius Pappo agricola

nescioqui <a>sellam urget quasi asinus uxorem tuam:
ita opertis oculis simul manducatur ac molit.

Lucilius Satyrarum lib. IIII

adsequitur neque opinantem, in caput insilit, ipsum
conmanducatur totum.

Idem lib. XIIII

cum illud quid faciat quod manducamur in ore.

Afranius Fratri<i>s

facile manducari qui potest?

79

MISERETVR, pro miseret. Turpilius Epiclero

quam matris tunc patris me miseretur magis.

Pacuvius At<alanta>

accepisti me istoc verbo, miseretur tui.

80

MVNERAT, pro muneratur. Turpilius T<h>rasyleone

dat ultro ac munerat quod ab illo abstulit.

81

RIXAT, pro rixatur. Varro Armorum iudicio illic viros hortari ut rixarent praeclari philosophi. Idem Serrano, Περὶ ἀρχαιρεσιῶ dormit alius. Nimirum vigilant, clamant, calent, rixant. Idem De re rustica lib. I ne familiae rixent <ur> cum vicinis.

82

ADIVTATVR, pro adiutat. Pacuvius Duloreste

illum quaero qui adiutatur.

Afranius Inimicis

hoc, obsecro, igitur agite et me adiutamini.

Lucilius lib. XXVII

nec si paulo minus usura est magna adiutatus diu.

83

PIGNERARETVR, pro pigneraret. M. Tullius De republica lib. I sed ut plurimas et maximas nostri animi, ingeni, consili partis ipsa sibi | ad utilitatem suam pigneraretur.

84

MVRMVRARI, pro murmurare. Varro in Εὗρεν ἡ λοπὰς τὸ πῶμα, περὶ γεγαμηκότων ita uti soliti eramus | Romae in balneis, plodere coepimus et murmurari. Quadrigarius Annali lib. VIII in eo loco populus murmurari coepit. Varro Papia papae, Περὶ ἐγκωμίων hoc Graecis renuntiato, ut facile intellegeres nos ab is amari, conmurmurantur αὐτοί. Idem Virgula divina praesertim cum ventrem meum coherceam nec murmurari patia <tu>r.

85

EXCALCEATVR, pro excalceat. Varro Pseudulo Apolline, Περὶ θεῶν διαγνώσεως quod in eius dei templa calceati introeunt; nam in oppido quae est aedes Apollinis et quae ibi ad Herculis, ut introeat, nemo se excalciatur.

86

NVTRITVR et NVTRICATVR, pro nutrit et nutricat. Varro Testamento, Περὶ διαθήκης e mea φιλοφθονίᾳ natis, quos Menippea h<a>eresis nutricata e<s>t, tutores do «qui rem Romanam Latiumque alescere vultis». M. Tullius De deorum natura lib. II omnium autem rerum, quae natura administrantur, seminator et sator et parens, ut ita dicam, atque educator et altor est mundus, omniaque, sicut membra et partis suas, nutricatur et continet. Afranius Vopisco

nam nutricatur *.

<Vergilius Georgicon lib. II>

<* nutritor> oliva<m>.

Lucilius lib. XXX

se <nsu> nutricatum sane caput opprimit ipse.

87

VOLAM, pro velim. Lucilius lib. XXVIII

eidola atque atomus vincere Epicuri volam.

Plautus in Asinaria

atque audin etiam? <Ecce. Siquid te volam.>

Idem eadem

<meo modo loquar quae> volam, quoniam intus non licitum est mihi.

88

CONMANDVCATVR. Lucilius lib. IIII

adsequitur nec opinantem, in caput insilit, ipsum
conmanducatur totum conplexum.

Idem lib. XV

vilicum Aristocratem, me<d>iastrinum atque bubulcum
conmanducatus <ut> corrupit, ad incita adegit.

89

ESVRIBO, pro esuriam. Pomponius Augure

«immo mane,
non esuribis diutius». «Quare roga».

Novius Mortis et vitae iudicio

ita vobis otiosus sum, mihi algebo et mihi <e>suribo?

90

FATISCVNTVR, pro fatiscunt. Accius Epinausimac<h>e

tamen <h>aut fatiscar quin tuam inplorem fidem.

Varro Antiquitate humana lib. XIIII altera ita, altera vulneribus fatiscuntur. Pacuvius Duloreste

vereor, <ni>si numquam fatiscar facere quod quibo boni.

91

CONSCREABOR. Plautus in Persa

«set quis hic ansatus ambulat?» «Magnifice conscreabor».

92

FRVTICARI, pro fruticare. Cicero Ad Atticum lib. XV excisa enim est arbor, non evulsa: itaque quam fruticetur vides.

93

EXVGEBO. Plautus in Epidico

iam ego me vortam in <h>iru <n>dinem atque eorum exugebo sanguinem.

94

COPVLANTVR, pro coniungunt. Plautus in Aulularia

adeunt, consistunt, copulantur corpora.

95

INVENIBO, pro inveniam. Pomponius Buccone adoptato

saepe adnuit,
inveni<bi>t saepe.

96

PVNIVNTVR. M. Tullius Tusculanarum lib. I tenendum est igitur nihil curandum esse post mortem, cum multi inimicos et<iam> mortuos puniuntur.

97

SACRIFICANTVR, pro sacrificant. Varro | Antiquitatum rerum divinarum lib. XIIII viris nuptis sacrificabantur in cubiculo viduae. SACRIFICARI. Varro Manio non maledicere, pedem in focum non |inponere, sacrificari. Idem Cato vel de liberis educandis cum primo cibo et potione initiarent pueros, sacrificabantur ab ed<ul>ibus Edusae, <a> potione <Potinae> nutrici.

98

DISCREPVIT, pro discrepavit. Cicero De oratore lib. III nihil sane ad rem pertinet, siqua in re discrepuit ab Antoni divisione.

99

SPOLOR, pro spolio. Afranius Crimine

quos inpune depopulatur, et despolatur dedecus.

Quadrigarius Annali ita per sexennium vagati A <m>pul<i>am atque agrum Campanum, quod is per militem licebat, expolaba<n>tur.

100

VERECVNDATVR. M. Tullius in Hortensio hi nostri amici verecundantur, capti splendore virtutis.

101

CONVERTITVR, pro convertit. Plautus in Amphitryone

sed fugam in se tamen nemo convertitur.

102

RVMINATVR. Varro Sexagesi erras, inquit, Marce, accusare nos; ruminaris antiquitates. Idem Bimarco Odyssiam enim Homeri ruminari incipis.

103

PRECANTVR. Varro Eumenidibus «ego medicina, Serapi, utar!» Cotidie precantur. Intellego recte scriptum esse Delphis: θεῷ ἦρα

104

MIRAS, pro miraris. Varro Eumenidibus

hospes, quid miras auro curare Serapim?
Quid? Quasi non curat tantidem Aristoteles?

Idem eisdem aut ambos mira aut noli mirare de me <et> de eodem. <NOLITOTE, pro nolite.> Sisenna Historiarum lib. III nolitote mirare, quam desperata voluntate ad unam belli faciendi viam.

105

GLISCITVR, pro gliscit. Sempronius Asellio Historiarum lib. IIII ut maior invidia Lepido glisceretur.

106

IGNESCITVR, pro ignescit. Laberius Colace

figura humana inimici ardore ignescitur.

107

LVXVRIABAT, pro luxuriabatur. Tubero lib. XIIII Historiarum pars omnis luxuriabat. Vergilius lib. II<I>

luxuriatque toris animosum pectus.

108

FOCILATVR. Varro De vita populi Romani lib. II propter secundas sublato metu non in commune spectant, sed suum quisque diversi conmodum focilatur.

109

EMVNGERENTVR. Varro Cato vel de liberis educandis eo consecuti corporis siccitatem, <ut> neque spuerent neque emungerentur.

110

LIBERTATEM VTI, pro uti libertate. Titinius Quinto

item uti eum oportet libertatem, qui sapit.

Novius Zona

atque facilitatem, video, uteris vulgariam.

Lucilius Satyrarum lib. XIIII

quem metuas saepe, interdum quem utare libenter.

111

Sic POTIOR ILLAM REM, pro illa re potior. Terentius Adelphis

hic potitur gaudia.

Lucretius lib. III

adde Helic <a>oniadum comites, quorum unus Homerus
sceptra potitus.
N<a>evius Lycurgo
dic quo pacto eum potiti: pugna an dolis?

Accius Phoenissis

natus ut tute sceptrum potiretur patris.

Turpilius Lindia

me vis potiri? Fac, ego potiar quod volo

Pacuvius At <h>alanta

regi † ut memorabis nunc regnum potitur transmissu patris.

112

Sic et OPVS EST ILLAM REM, pro illa re. | Plautus Cistellaria

malum aufer, bonum mihi opus est.

Et in Captivis

iam maritimi omnis milites opus sunt tibi

Lucretius lib. II

scire licet ni <hi>l in principiis opus esse colores.

113

Sic et CALLET ILLAM REM, pro illa re. Pomponius Pictoribus

mirum ni haec Marsa est: in colubras callet canticulam.

Afranius Epistula

quamquam istaec malitiosa non tam calleo
tamen non fefelli?

VIII. INCIPIT DE MVTATA DECLINATIONE

1

APRICATIO, pro apricitas. M. Tullius De senectute ubi enim potest illa aetas aut calescere apricatione melius vel igni?

2

ITINER dictum pro iter. Varro Pranso parato

Luna expectans Adria<m> se itiner longum sermone levare.

Plautus in Mercatore

quin tu ergo itiner exsequi meum me sines?

Equidem mutata declinatio non est. Ab eo quod est ITER iteris facit, ab eo quod est ITINER itineris. Lucretius lib. VI

obvia discutiat plagis itinerque sequatur.

Accius Oenomao

coniugium Pisis petere, ad te itiner tendere.

Idem Meleagro

labore aut minuat itiner ingressum via.

Turpilius T<h>rasyleone

age, age, egredere! Atque utinam istuc perpetuum itiner sit tibi!

3

FESTINEM, pro festinantem. Titinius Quinto

nunc hoc uror, nunc haec res me facit festinem.

4

LACTE, nominativo casu, ab eo quod est lac. Ennius lib. XI

et simul <ier> erubuit ceu lacte et purpura mixta.

Hemina Annalium lib. IIII ex Tiberi lacte aurire. Caecilius Tit<th>e

praesertim quae non peperit, lacte non habet

Varro Andabatis

candidum lacte papilla cum fluit.

5

MANSVETE<M> et MANSVEM, pro mansuetum, ut sit nominativus MANSVES. Plautus Asinaria

reddam ego te ex fera fame mansuetem.

Accius Meleagro

nunc si me matrem mansues misericordia
capsit.

Varro Ὄνος λύρας non vidisti simulacrum leonis ad Idam e<o> loco, ubi quondam subito eum cum vidissent quadrupedem galli tympanis adeo fe<ce>runt mansuem, ut tractarent manibus?

6

QVAESTI vel QVAESTVIS dictum pro quaestus. Titinius Fullonibus

ni nos texamus, nihil est, fullones, vobis quaesti.

Plautus Aulularia

nam hic apud nos nihil est quaesti furi<b>us.

Novius

per deam sanctam Lavernam, quae cultrix quaest <u>i sit!

Terentius Hecyra

numquam animum quaesti gratia ad malas inducam partis.

Pomponius Pistore

nam plus quaesti facerem quam quadrinas si haberem molas.

Turpilius Demiurgo

mulier meretrix, quae me quaesti causa cognovit sui.

Idem Het <h><a>era

simulari me a se amari quaesti gratia.

Caecilius Venatore

satine hu<i>c ordini,
etsi nihil egi, quaesti, quae sun<t a>emuli?

Varro Cato vel de liberis educandis non in suarum manu<um> opificio, quibus almae lino quid faciunt aut palma. Nam liberti quaestuis causa derivant suas res pueris.

7

TVMVLTI, pro tumultus. Plautus Casina

quid intus tumulti fuit?

Terentius in Andria

nihil ornati, nihil tumulti.

Pomponius Piscatoribus

quod hoc est tumulti.

Accius Aeneadis vel Decio

nihil neque pericli neque tumulti est, quod sciam.

Idem Nyctegresia

cuius vos tumulti causa accierim et quid parem, animum advortite.

8

VICTI, pro victus. Plautus Captivis

pro<in> victi cotidiani ventrem ad me adferas.

9

AESTI, pro aestus. Pacuvius Chrys <a>e

aesti forte ex arido.

10

SENATI vel SENATVIS, pro senatus. Plautus Epidico

senati qui columen cluent.

Sallustius Catilinae bello igitur senati decreto Q. Marcius Rex F<a>esulas, <Q.> Metellus Creticus in Apuliam circumque ea loca missi. Sisenna Historiarum lib. III L. Calpurnius Piso ex senati consulto duas novas tribus. Idem simul et senati <s> | consultis clarissimis amplificati. Varro De vita populi Romani lib. I posteaquam Q. Fabio Maximo dictatore * <senatuis> *.

11

VAS, pro vade<s>. M. Tullius De officiis lib. III vas factus est alter eius sistendi, ut, si ille non revertisset, moriendum esset ipsi.

12

SVMPTI, pro sumptus. Plautus Trinummo

quod ebibit, quod comest, quod facit sumti.

Turpilius Philopatro

ecce autem tuo more, uti soles, videre mihi
aegre id pati quia hos dies conplusculos
intercapedo sumti faciundi fuit.

Lucilius lib. XXX

quid dare, quid sumti facere ac praebere potisset?

Caecilius Plocio

quid hoc futurum obsonio e<s>t, ubi tantum sumti factum?

Varro | Bimarco cum novissime mutaret, quantum sumpti fecerit.

13

ITERIS positum pro itineris. Et quidem recte, ab eo quod ITER iteris facit; ITINER itineris. Naevius Lycurgo

ignoti iteris sumus; tute scis?

Accius Oenomao

«praesto etiam adsum».
«Exprome quid fers? Nam te longo itere cerno vadere».

Idem Telepho

studiumque iteris reprime.

Varro Cycno, Περὶ ταφῆς

tua templa ad alta fani properans citus itere.

14

EXERCITI vel EXERCITVIS, pro exercitus. Accius Armorum iudicio

in quo salutis spesque summas sibi habet summa exerciti.

Idem Epinausimac<h>e

contra quantum obfueris, si victus sies,
considera et quo revoces summam exerciti.

Varro De vita populi Romani lib. II quibuscum turpe fecerant foedus sine publico consilio, dederunt hosti * †quot quod† Decius imperator pro exercit<u>i<s> salute se dis Manibus devovit?

15

ASPECTI, pro aspectus. Accius Astyanacte

abducite intro; nam mihi miseritudine
conmovit animum excelsa aspecti dignitas.

Idem Alphesiboea

o dirum hostificumque diem! O vim torvam aspecti atque horribilem!

16

SCRIPTIO, pro scriptura. Cicero De oratore lib. II illud autem est huius institutae scriptionis ac temporis.

17

SALTI, pro saltus. Accius Melanippo

hic Melanippum inter traiectus nemorum in salti faucibus.

18

LVCTI, pro luctus. Accius Pelopidis

cesso hinc ire et capere lucti vestem in leto coniugis.

Idem Nyctegresia

tun <c> quod superest socium mittis leto? An lucti paenitet?

19

PARTI et PARTVIS, pro partus. Pacuvius At <h>alanta

ubi ego me gravidam sentio adgravascere
propinquitate parti.

Varro Andabatis

candidum lacte papilla cum fluit, signum putant
partuis quod hic sequatur mulierem e partu liquor.

20

FRONS, pro fronde<s>; ut Vergilius Georgicon lib. II

praeterea cum frons tenera inprudensque laborum.

Varro Parmenone

caeditur lotos, alta frons decidit
Palladis, platanus ramis.

21

IBVS pro eis minus Latinum putat consuetudo, cum veterum auctoritate plurimum valeat. Titinius Gemina

eu! <a>ecastor, si moratae sitis ambae ibus pro ut ego moribus!

Plautus Milite

latrones, ibus dinumerem stipendium.

Pomponius Pappo agricola

nunc, quando noluisti facere, fac voluptati sies
ibus.

22

EXCELSITAS. M. Tullius De officiis lib. III etenim magis est secundum naturam excelsitas animi et magnitudo.

23

CAMPANS, pro Campanum. Plautus in Trinummo

credo ego istuc, <i>Stasime sed Campans genus
multo Surorum iam antidit patientia.

24

PERNICI<I>, pro perniciei. M. Tullius Pro Sexto Roscio quorum nihil pernici<i> causa divino consilio, et vi ipsa ac magnitudine rerum factum putem. Sisenna Historiarum lib. VI Romanos inferendae pernici<i> causa venisse.

25

HEREM, pro heredem. N<a>evius Gymnastico

atque meis bonis omnibus ego te herem faciam.

26

GELV ars monoptoton esse vult; contra sentit auctoritas. Lucretius lib. V

adsiduusque geli casus mortalibus aufert.

Idem lib. VI

denique saepe geli multus fragor atque ruina.

27

VAPOR et VAPOS et TIMOR et TIMOS et LABOR et LABOS ita sunt ut COLOR et COLOS. Lucretius lib. VI

pervolitant, permanat ad os frigusque vaposque.

N<a>evius Lycurgo

iam ibi nos duplicat advenientis timos, pavos.

Accius Andromeda

qui neque terrae est datus nec cineris causa umquam evasit vapos.

Varro Manio

sternit iuventus, quam labos mollem facit.

28

PERVICO, pro pervicaci. Accius Armorum iudicio

sed pervico Aiax animo atque <h>a<u>d vor<s>abili.

29

IONI. Plautus Aulularia

quem quondam Ioni <Iuno> custodem addidit.

30

ANTISTITAM. Accius Astyanacte

utinam unicam mihi antistitam Arquitenens suam
tutetur!

31

GEMITI. Plautus Aulularia

tantum gemiti et mali, maestitiae
mihi hic dies optulit.

32

SPECIS, pro specubus. Accius Alcmeone

quod di in terram inferam penitus
depressum altis clausere specis.

33

GALLVM, pro gallorum. Varro Eumenidibus

ruditatem ac pudorem gallum coepit mihi videri.

34

GENERIBVS, pro generis. Accius Alcmeone

qui ducat, cum te viderit socerum,
generibus tantam esse inpietatem?

35

ARGVS, pro Argivus. Plautus Amphitryone

Amphitryo natus Argis ex Argo patre.

<Vergilius Aeneidos lib. IIII>

<auriat hunc oculis ignem crudelis | ab alto>
<Dardanus.>

36

AVGVRA, pro auguria. Accius Telepho

pro certo arbitrabor sortis, oracla, adytus, augura?

37

HVMV, pro humo. Varro Pranso parato

contra coactus cervus latratu canum
fertur bisulcis ungulis nitens humu <m>.

Idem Ταφῇ Μενίππου in pavimento non audes facere lacunam; at in humu calces facis elixos.

38

FLVCTI, pro fluctus. Accius Telepho

flucti cruoris volverentur mihi.

Idem Clytaemestra

flucti inmisericordes iacere, taetra ad saxa adlidere.

Pacuvius Chryse

interea loci
flucti flaccescunt, silescunt venti, mollitur mare.

39

PISCATI, pro piscatus. Pomponius Piscatoribus

«quid habes in syrpiculis, calve?» «Omne piscati genus».

Turpilius Demetrio

antehac si flabat aquilo aut auster, inopia
tum erat piscati.

40

POEMATIS. M. Tullius <De officiis> lib. III quod item in poematis, in picturis usu venit.

41

CVLTIO, pro cultura. M. Tullius De Senectute num igitur horum senectus miserabilis, qui se agri cultione oblectabant?

42

VVLGARIAM, pro vulgarem. Novius Zona

atque facilitatem, video, uteris vulgariam.

Turpilius T<h>rasyleone

non est mediocris res neque vulgaria
fallacia haec.

Afranius Privigno

dehinc temeritatem repudio vulgariam.

43

PANNIBVS, pro pannis. Pomponius Macc<h>is geminis

«bono animo es!» «Video, eripis te primiter de pannibus».

44

INDECORIS, pro indecora. Accius Athamante

cuius sit vita indecoris, mortem fugere turpe <h>aut convenit.

Vergilius lib. XII

nec genus indecoris.

45

FETIS, pro fetibus. Accius Bacchis

ubi sanctus Cith<a>eron
frondet viridantibus fetis.

46

SVBLIMA, pro sublimis. Accius Phinidis

aut saepe ex humili sede sublima evolat.

Sallustius Historiarum lib. III nam tertia tunc erat, et sublima nebula caelum obscurabat.

47

Ab eo quod est labos LABOSVM facit, non LABORIOSVM, Lucilius Satyrarum lib. III

praeterea omne iter est hoc labosum atque lutosum.

48

NEFANTIA, pro nefanda. Lucilius Satyrarum lib.III

Tantalus qui poenas ob facta nefantia poenas pendit

Idem lib. XXVIIII

dissociata aeque ommia ac nefantia.

Varro Sciamachia, Περὶ τύφου ego, inquit, ei eam suppetias, quicum mihi nec res nec ratio est, «dissociata aeque omnia ac nefantia?»

49

GRACILA est, pro gracilis est. Lucilius Satyraraum lib. VIII

quod gracila est, pernix, quod pectore puro,
quod puero similis.

50

BACCHANALIORVM, pro Bacchanalium, ut VECTIGALIORVM et CONPITALIORVM et NOVALIORVM et VVLCANALIORVM. Sallustius exaudirique sonus Bacchanaliorum. Idem Historiarum lib. IIII Curio Vulcanaliorum die ibidem moratus.

51

TVMVLTI. Ennius Hectoris lytris

quid hoc hic clamoris, quid tumulti est? Nomen qui usurpat meum?

Turpilius Paedio

progredior foras visere quid hic tumulti
ante fores.

Sallustius in Catilinae bello ille cohortis veteranas, quas tumulti causa conscripserat, in frontem, post eas ceterum | esercitum in subsidio locat. Afranius Vopisco

hem, quid hoc? Perii! Pertimui! Quid tumulti exaudii?

52

PROGENII. Pacuvius Paulo

pater supr <a>eme, nostrae progeni<i> patris.

53

STREPITI, pro strepitus. Ennius Hectoris lytris

quid in castris strepiti est?

54

<AD>MIRABILITAS, pro admiratio. M. Tullius De officiis lib. II ergo et haec animi despicientia admirabilitatem magnam facit.

55

ITINER, pro iter. Ennius Telepho

deumque de consilio hoc itiner credo conatum modo.

Pacuvius At <h>alanta

dolet pigetque magis magisque me conatum hoc nequiquam itiner.

Idem Duloreste

Delphos venum pecus egi, inde ad stabula, <h>uc itiner contuli.

56

FEROCIA, pro ferocitate. Pacuvius Teucro

nisi †citi a ferocitate † atque ferocia.

57

DELERITAS, deleratio. Laberius

quaenam mens, quae deleritas vos suppolitoris, facit
cum cano eugio puellitari?

58

HOLERORVM, pro holerum. Lucilius Satyrarum lib. XV

tintinnabulum abest hinc surpiculique holerorum.

59

MIXTVRA et MODERATVRA. Varro De vita populi Romani lib. I sed quod ea, et propter talem mixtura<m> moderata, exaquiscunt, itaque quod temperatur <a> moderatur<a> in Romuli vita triplicis civitatis.

60

GVBERNA, pro gubernacula. Lucilius Satyrarum lib. XX

proras despoliate et detundete guberna.

61

SINGVLARIA, pro singulari. Turpilius Demetrio

homo unica est natura ac singularia.

62

LVBIDINITAS, pro lubidine. Laberius in Scylace

lubidinitate labitur.

63

FRVCTI vel FRVCTVIS, pro fructus. Turpilius Canephoro

satis fructi reddunt.

Idem Het<a>era

haec si inpetro abs te ut faciat, satis fructi cepero ex te.

Varro De re rustica lib. I eius enim salivam esse fructuis venenum.

64

MENSIONEM, pro mensuram. Cicero in Oratore aures enim vel animus aurium nuntio naturalem quandam in se continet vocum omnium mensionem.

65

VOLVTABVNDVS, pro volutans. M. Tullius De republica lib. II cupido autem et expetenti et lubidinoso et volutabundo in voluptatibus.

66

PORTI, pro portus. Turpilius Demiurgo

neque nautae, cum essent circumventi ventis,
incerto itinere
porti indigentes.

67

DOMVIS, pro domus. Varro Ταφῇ Μενίππου perrexit in interiores partes domuis.

68

SONITI et SONV, pro sonitus et sono. Pacuvius Duloreste

quidnam autem hoc soniti est, quod stridunt fori<s>?

Caecilius C<h>alci<i>s

num quid nam fores
fecere soniti?

Sisenna Historiarum lib. III postquam sonu signorum proelium magno cum clamore virorum commissum est.

69

GLVTINO, pro glutine. Lucilius lib. XXVI

praeterito tepido glutinator glutino.

70

CAVTIO, pro cautela. Cicero De oratore lib. II neque illa mihi cautio et timiditas in causis propter praestantem prudentiam Crassi neglegenda est.

71

FEROCIA, pro ferocitate. M. Tullius De republica lib. VI qui contuderit eius vim et ecfrenatam illam ferociam.

72

GELO, pro gelu. Varro Sesqueulixe

Pieridum comes,
qu<a>e tenent cana gelo putri<a> montium
laxa.

73

CESTIS, pro cestibus. Varro Devictis, Περὶ φιλονικίας dicat pugilis: spectatoris, qui miserum putatis | vinci, quaero a vobis, si adversarius supercilia mi cestis descobinarit, numquis vestrum sua <m> mihi est daturus?

74

FRVCTVIS, pro fructus. Varro Meleagris quaero, utrum fructuis an delectationis causa? S<i> fructuis, ut vendatis. Idem Varro Ταφῇ Μενίππου aliquot Romae sunt qui cellas vinarias fructuis causa fecerunt.

75

QVAESTI, pro quaestus. Varro Prometheo lib<e>ro aemulum illius artis atque ob<s>trigilatorem, quae propter aliquot annos quaesti nihil fecerit.

76

SENECTAM, pro senectute. Vergilius lib. VI

vires ultra sortemque senectae.

Lucilius lib. XXVIII

prospiciendum ergo in senecta<m iam> nunc adulescentia est.

77

INERMIS, pro inermibus. Sallustius in Iugurthae bello neque quemquam decere, qui manus armaverit, ab inermis pedibus auxilium petere. Sisenna Historiarum lib. III plerique inermi <s> in castra perfugiunt.

78

GALLIAE, pro Gallicae. Sallustius Historiarum lib. IIII cum interim lumine etiamtum incerto duae Galliae mulieris conventum vitantis ad mestrua solvenda montem ascendunt.

79

EFFIGIA, pro effigies. Afranius Vopisco

cuius te suscitat
imago, cuius effigia, quo gnatus patre?

80

INTEMPERIA, pro intemperantia, apud veterem auctoritatis obscurae has eius intemperias in maritum.

81

POEMATORVM, pro poematum. Afranius Privigno

poematorum non bonorum.

Plautus Asinaria

nam nec fictum umquam est neque pictum neque scriptum in poematis.

82

CAVTIO, pro cautela. Terentius in Andria

puerum autem ne resciscat mihi esse ex illa cautio.

83

ACRITAS. Accius Neoptolemo

vis veritatis atque acritas

84

LARGITAS, pro largitio. Terentius in Adelphis

quod proluvium? Quae istaec subita est largitas?

85

DEXTRABVS, pro dexteris. Livius in Odyssia

deque manibus dextrabus.

86

CVTRATVRA et CVRATIO, pro cura. Terentius in Eunucho

tametsi bona est natura, reddunt curatura iunceas.

Cicero Tusculanarum lib. III nam ut medici causa morborum curationem esse inventam putant.

87

INBERBI, pro inberbis. Lucilius lib. XXX

<maximus si argento> inberbi androgyni, barbati moechocin<a>edi.

Varro epistula ad Fabium quod facie Satur <n>orum similes sunt, quod <ma>simi sunt idemque inberbi.

88

SESCENTVM, pro sescentorum. Lucilius lib. XXX

Maximus si argenti <s> sescentum ac mille reliquit.

Idem lib. XXX

quid vero est, centum ac | ducentum possideas si milia?

89

PAVPERIES, pro paupertate. Ennius Hecuba

senex sum: utinam <moriar> mortem oppetam, prius quam even <i>at
quod in pauperie mea senex graviter gemam!

90

AEDIS nominativo singularis. Varro De vita populi Romani lib. I haec aedis, quae nunc est, multis annis post facta sit. Vtique omnia regis temporibus delubra parva facta.

91

VICTVIS, pro victus. Varro De vita populi Romani lib. I primum de re familiari ac partibus; secundo de victuis consuetudine primigenia; tertio de disciplinis priscis necessariis vitae.

92

GRADVIS, pro gradus. Varro De vita populi Romani lib. II multo praediti pudore et pudicitia adulescentis vixerunt, cum maiore parte eius gradui<s> aetatis stipendia facerent.

93

PVERILITAS, pro pueritia. Varro Cato vel de liberis educandis velim mehercules, inquit, ipse uso magno puerilitatis formulam audire.

94

ANVIS, pro anus. Varro Cato vel de liberis educandis eam nutricem oportet esse adulescentem: anuis enim ut sanguis deterior, sic lac; lac enim, ut quidam dicunt physici, sanguinis spuma.

95

PRAECANTRIX. Varro Cato vel de liberis educandis ut faciunt pleraeque, ut adhibeant praecantrices nec medico ostendant.

96

RITVIS, pro ritus. Varro Cato vel de liberis educandis itaque domi rituis nostri qui per Dium Fidium iurare vult prodire solet in conpluvium.

97

PRONIS, positum pro prona. Varro Parmenone

alia trabs pronis in humum accidens proxime
frangit ramos cadens.

98

TENERITAS. Cicero De finibus bonorum et malorum lib. V in primo enim ortu inest teneritas ac mollitia quaedam.

VIIII. INCIPIT DE NVMERIS ET CASIBVS

1

ACCVSATIVVS numeri singularis positus pro genetivo plurali. Sisenna Historiarum lib. IIII qui tamen quibus leitibus foedera maiorum suum dissoluta. Titinius Veliterna

onnium vitium expertem, consilii plenum prohibui.

Idem in Gemina

non exsecratur parasitum nec virum aspellit domo.

Plautus Persa

pol deum virtute <m> dicam et maiorum meum.

Lucretius lib. VI

flammea tempestas Siculum dominata per agros.

Terentius Hecyra

prope iam remotum ab iniuria adversarium.

Accius Eurysace

reprime parumper vim citatum quadrupedum.

Idem Epinausimac<h>e

ab classe ad urbem tendunt, neque quisquam potest
fulgentium arm <or>um armatus ardorem obtui.

Novius ***

milia
sex nummum in arcam demisi nummariam.

Turpilius Epiclero

ni Calliphonis nunc te misere<t> liberum.

Pacuvius At <h>alanta

parentum incertum investigandum gratia.

Idem Periboea

regnum imperator, aeternum morum sator.

Varro Papia Papae, Περὶ ἐγκωμίων

omni op<s>tant in mysterio invidu <u>m tabes.

Idem De vita populi Romani lib. IIII Hortensius supra decem milia cadum heredi re<liquit Lucilius lib. XVIII>

<milia ducentum frumenti> tollis medimnum,
vini mille cadum.

Sallustius Historiarum lib. I cuius duas insulas, propinquas inter se et decem <milia> stadium procul a Gadibus, satis constabat suopte ingenio alimenta mortalibus gignere. Afranius Vopisco

antiquitas petenda in principio est mihi:
maioris vestri incupidioris liberum
fuere.

M. Tullius De officiis lib. III an emat denario quod sit mille denarium?

2

ACCVSATIVVS positus pro dativo: «ignoscamus illam rem» pro «illi rei ignoscamus». Plautus Amphitryone

velatis manibus orant, ignoscamus peccatum suum.

Terentius in Eunucho

aut
ne conparandus hicquidem ad illum est.

3

GENETIVVS casus positus pro accusativo. Titinius <P>saltria

dicis tu, quaeso? Quo te avortisti? Mei fastidis,
meae deliciae?

Plautus in Aulularia

abiit neque me certiorem fecit: fastidit mei;

pro me fastidit. Lucilius Satyrarum lib. VII

tristes, difficiles sumus, fastidimus bonorum.

Turpilius Leucadia

vide, nunc fastidit mei.

Lucilius lib. XXVIII

cui saepe mille inposui plagarum in diem.

Idem

si argenti indiges.

Plautus Aulularia

deinde egomet mecum cogitare intervias
occepi.

Cum sit VERETVR ILLAM REM, sicuti et consuetudo et Terentius in Phormione auctor est dicens

non simultatem meam
vereri saltim?

Veteribus genetivum pro accusativo poni placet. Afranius Compitalibus

si non verear, nemo vereatur tui.

Idem Simulante

tui
veretur, me ad te misit oratum pater.

Et in Emancipato

optandum uxorem, quae non vereatur viri?

Pacuvius Hermiona

Tyndareo fieri contumeliam,
cuius a te veretur maxume?

Atta Gratulatione

nihilne te populi veretur, qui vociferere in via?

Varro Sardis venalibus

non te tui saltim pudet, si nihil mei revereatur?

Accius Alphesiboea

si tui veretur te progenitoris, cedo.

4

ACCVSATIVVS positus pro ablativo. Titinius Gemina

edepol hominis ignavi functus officium.

Plautus Menaechmis

nam parasitus octo hominum munus facile fungitur.

Idem Trinummo

sequere <h>ac me, gnata, ut munus fungas tuum.

Lucilius Satyrarum lib. I

munus tamen fungi et muros servare possint.

Idem lib. V

Laelius pauperem ait se ingentia munera fungi.

Turpilius Epiclero

sed volo ut familia nostra officia fungatur sua.

Idem P<a>edio

nuptias abieci; amicos utor primoris viros.

Pacuvius Duloreste

nonne officium fungar vulgi atque aegre malefactum feram?

5

ACCVSATIVVS vel NOMINATIVVS pro ablativo. Turpilius Demetrio

meos parentes careo.

M. Tullius De republica lib. V sed tamen ut bono patri familias colendi, aedificandi, ratiocinandi quidam usus opus est. Varro Cygno, Περὶ ταφῆς denique si vestimenta ea opus sunt, quae fers, cur conscindis? Si non opus sunt, cur fers? Idem Prometheo libero id ut scias, audi hoc quod falsum dicis esse, nemini oculos opus esse, si habet. Sallustius | Historiarum lib. II ruinaque pars magna suismet aut proxumorum telis, ceteri vice<m> pecorum obtruncabantur. Afranius Vopisco

tandem ut possimus nostra fungi munera.

Idem Fratri<i>s

id aurum me condonat litteris.

Lucilius lib. XXVI

haec tu si voles per auris pectus inrigarier.

6

GENETIVVS positus pro ablativo vel adverbio loci. Plautus Trinummo

non ego sum dignus | salutis?

Cicero Tusculanarum lib. IIII aliquod malum metuit; exanimatus pendet animi. Plautus Amphitryone

ut salvi poteremur domi.

Pomponius Pappo agricola

domus haec fervit flagiti.

Accius Erigona

loc <r>orum late viridia et frugum ubera.

Lucilius Satyrarum lib. VI

hortare, illorum si possim pacis <p>otiri?

Idem lib. VIII

quarum et abundemus rerum et quarum indigeamus.

Idem lib. VIIII

si nihil ad faciem et si olim lupa prostibulumque,
nummi opus atque ob <s>it.

Pacuvius Periboea

postquam est oneratus frugum et floris Liberi.

7

GENETIVVS pro ablativo. M. Tullius De republica lib. III noster autem populus sociis defendendis terrarum iam omnium potitus est. Afranius Excepto

quod vitae studium aut quod praesidium in posterum
mihi subponebas, me cum privasti tui?

Varro De vita populi Romani lib. II ut noster exercitus ita sit fugatus, ut Galli Romae Capitolii sint potiti neque inde ante sex menses cesserint. Significat <a> ad genetivum «in potestatem venit» Plautus Captivis

ille alter potitus hostis est.

Sallustius Iugurthae bello ut, priusquam legatos conveniret, Adherbalis potiretur. Idem in eodem ager autem aridus et frugum vacuus. M. Tullius De officiis lib. I haec sunt opera magni animi et excellentis et prudenti<a> aeque consilioque fidentis. | Idem omnium autem rerum, ex quibus aliquid adquiritur, nihil est agri cultura melius. Vergilius Aeneidos lib. I

inplentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.

M. Tullius in Hortensio et qui expectat, pendet animi, quia semper, quid futurum sit, incertum est. Varro Eumenidibus ego autem, qui essem plenus vini et Veneris. | Sic «desipiebam mentis», pro «mente desipiebam». Plautus Epidico

desipiebam mentis, cum illa scripta mitterem.

Sic «mille annorum vivunt» pro «mille annis vivunt». Plautus Milite

qui mille annorum perpetuo vivunt, ab saeculo <pro> ad saeculum.

8

DATIVVS pro accusativo. Titinius Barbato

ubi ambitionem virtuti videas antecedere;

pro «virtutem antecedere». Plautus Truculento

quia tuo vestimento et cibo alienis rebus curas.

Accius Meleagro

cuius exuvias et coronam huic muneravit virgini.

M. Tullius De republica lib. IIII nec vero mulieribus praefectus <p>r<a>eponatur, qui apud Graecos creari solet; sed sit censor, qui viros doceat moderari uxoribus. Sallustius Catilinae bello brevi spatio legiones numero hominum expleverat, cum initio non amplius duobus milibus habuisset. Lucilius lib. XXVI

si miserantur se ipsi, vide ne illorum causa <superior> *** superiore loco conlocavit.

Terentius

facite ita ut vobis placet.

Idem in Andria

interea mulier quaedam, abhinc triennium,
ex Andro conmigravit huic viciniae.

Varro De vita populi Romani lib. IIII tanta porro invasit cupiditas honorum plerisque, ut vel caelum ruere, dummodo magistratum adipiscantur, exoptent.

9

ACCVSATIVVS pro genetivo. M. Tullius De officiis lib. II dum homines cruenti hastam illam cruentam meminerint et sperabunt. Vergilius in Bucolicis

alternos Musae meminisse volebant.

Plautus Cistellaria

meminere officium suum.

Et Men<a>echmis

propterea illius nomen memini facilius.

Accius Eurysace

<h>eu me miserum cum haec recordor, cum illos reminiscor dies!

Idem | Epinausimac<h>e

eos mortalis, Phoenix, liberos
misereor saepe †studitos † volo.

Et At<h>amante

veritus sum arbitros; atque utinam memet possim obliscier!

Et Nyctegresia

an ego Vlixen obliscar umquam aut quemquam praeponi velim?

Turpilius Paedio

iam desine
meminisse illius formam.

M. Tullius De republica lib. IIII atque ipsa mens, quae futura videt, praeterita meminit. Varro Devictis, Περὶ φιλονικίας libet me epigrammatia facere et quoniam nomina non memini, quod in solum nihi venerit, ponam. Sic et «invidit illam rem» pro «illi rei». Accius Melanippo

unde aut quis mortalis florem liberum invidit meum?

«Privatur illam rem», pro «illa re privatur». Novius Paedio

quot res vis hunc privari pulcras, quas uti solet!

10

ABLATIVVS pro genetivo. Plautus Pseudolo

vino modo cupid<a>e <t>estis.

Lucilius Satyrarum lib. I

porro quaecumque et quicumque, ut diximus ante,
obstiterit, primo hoc minuendi † refert res.

Idem lib. VI

et
id solum adversae fortunae re <i>que resistit.

Turpilius Paedio

neque mirum: educta ut par est, expars malitiis.

Vergilius Georgicon lib. II

illa ferax oleo est.

11

ACCVSATIVVS pro nominativo. Pomponius Praecone posteriore

quot laetitias insperatas modo mihi inrepsere in sinum!

12

NOMINATIVVS pro dativo. Novius Agricola

«licetne et duo verba?» «Etiam primo et postremo idem»

Plautus in Aulularia

credo ego illum iam inaudivisse mihi esse thensaurum domi;
id inhiat.

Cicero Tusculanarum lib. I multaque saecula postea reviguit Pythagoreorum nomen. Varro De re | rustica lib. I centum iugeribus vinearum opus esse quindecim mancipia.

13

GENETIVVS pro dativo. Accius Neoptolemo

quid si ex Graecia
omnei illius par nemo reperiri potest?

Turpilius Paedio

neque mirum: educta ut par est, expars malitiis, metuens sui.

Vergilius Aeneidos lib. I

dives opum studiisque asperrima belli.

Plautus in Asinaria

volo amori obsecutam illius, volo amet me patrem.

Idem Pseudulo

duorum labori ego hominum parsissem lubens,
me<i> interrogandi et tui respondendi mihi.

Cicero De oratore lib. II bonorum virorum plenum forum. Varro De vita populi Romani lib. IIII ipsa Italiae oppida sunt vastata, quae prius fuerunt hominum referta.

14

NOMINATIVVS pro genetivo. Turpilius Epiclero

at enim scies ea quae fuisti inscius.

Terentius Phormione

ita plerique ingenio sumus omnes: nostri nosmet paenitet.

Sic et «potior illam rem». Pacuvius Periboea

regnum potior, coniugem macto inferis.

15

ABLATIVVS pro dativo. Lucilius

quod sumptum atque epulas victu praeponis honesto.

Vergilius lib. VI

teque aspectu ne subtrahe nostro.

16

GENETIVVS pro nominativo. M. Tullius De republica lib. VI ut, quemadmodum scribit ille, cottidiano in forum mille hominum cum palliis conchylio tinctis descenderent.

17

ABLATIVVS pro accusativo. Vergilius lib. V

gratior et pulcbro veniens in corpore virtus
adiuvat.

18

ACCVSATIVVS pro genetivo. Accius Myrmidonibus

mea facta in acie obliti.

Sallustius Historiarum lib. III sed Pompeius a prima adulescentia, sermone fautorum similem fore se credens Alexandro regi, <facta consultaque eius quidem aemulus erat>. Vergilius Aeneidos lib. VIII

et vocem Anchisae magni vultumque recordor.

19

ACCVSATIIVVS pro dativo. Lucilius lib. XXVI

suspendatne se, an in gladium incumbat, ne caelum bibat.

Afranius Vopisco

male merentur de nobis eri,
qui nos tanto opere indulgent in pueritia.

Caecilius Plocio

dum ego eius mortem inhio.

Plautus Amphitryone

velatis manibus orant ut ignoscamus peccatum suum.

Vergilius Aeneidos lib. III

tris adeo incertos caeca caligine soles
erramus pelago, totidem sine sidere noctis.

Cicero De oratore lib. II <I> locutus esse dicitur homo copiosus aliquot horas.

20

DATIVVS pro ablativo. Sisenna Historiarum lib. III alii saltui ac velocitati certare. Varro De re rustica lib. I a quo quod indigent potui, poma dicta esse possunt. Idem Cato vel de liberis eucandis non solum qui primus in alterutra re praestet alios, sed etiam qui sit secundus et tertius.

21

NOMINATIVVS pro ablativo. Sisenna Historiarum lib. III omnia quae diximus loca statim potitus. Idem hostis loca superiora potiti. Vergilius lib. X

saxumque undis inmane minatur.

X. INCIPIT DE MVTATIS CONIVGATIONIBVS

1

FERVIT, pro fervet. Lucilius lib. VIIII

fervit nunc, fervet ad annum.

Accius Nyctegresia

classis adit, cla<u>ditur,
fervit.

Titinius Setina

sapientia gubernator navem torquet, non valentia;
cocus magnum aenum, quando fervit, paula confutat trua.

Accius Meleagro

heu! cor ira fervit caecum; amentia rapior fer <v>orque.

Pomponius Agricola

domus haec fervit flagiti.

Afranius Privigno

hoc potius, hoc nunc fervit animus, hoc volo.

Varro Sexagesi quod leges iubent, non faciunt. Δὸς καὶ λαβὲ fervit omnino.

2

Ab eo quod est FERVIT breviato accentu FERVERE facit, ut SPERNIT, SPERNERE. Afranius Epistula

ego misera <risu> clandestino rumpie<r>,
torpere mater, amens ira fervere.

Lucilius Satyrarum lib. VIIII

fervere; ne longum vero hoc lictoribus tradam.

Vergilius Aeneidos lib. IIII

iam litora fervere flammis.

Lucretius lib. II

fervere cum videas classem lateque vagari.

Naevius Lycurgo

late longeque trans nostros fervere.

Accius Telepho

aere atque ferro fervere;
igni, insignibus florere.

Varro Desultorio, Περὶ τοῦ γράφειν

fervere piratis vastarique omnia circum.

3

FERVAT, pro ferveat. Pomponius Fullone

facite ut ignis fervat, ligna ins <t>ipite, far concidite.

Accius Achille

ne tum cum fervat pectus iracundiae.

4

LAVIT, pro lavat. Vergilius Georgicon lib. III

<lavit ater vulnera sanguis. >

<Idem Aeneidos lib. X>

lavit improba t<a>eter
ora cruor.

Plautus Pseudolo

eas lacrimis lavis.

Lucretius lib. II

litoris incurvi bibulam lavit aequor harenam.

Accius Phinidis

salsis cruorem guttis lacrimarum lavit.

Varro Cosmotoryne, Περὶ φθορᾶς κόσμου

adque Aeg<a>eos fluctus quam lavit ante Aquilo,
s<a>evus ubi posuit Neptuni filius urbem.

Sallustius Historiarum lib. II dubium an insula sit, quod Euri atque Austri vi superiactis fluctibus | circum lavitur.

5

LAVERE inde tractum est. Naevius Danae

auri rubeo fonte lavere <me> memini manum.

Ennius Telamone

strata terrae lavere lacrumis vestem squalam et sordidam.

Idem Hecuba

heu me miseram, interii! Pergunt lavere sanguen sanguine <m>.

Lucretius lib. V

lubrica proluvie larga lavere umida saxa.

Accius Medea

lavere salsis vultum lacrumis.

Varro Ἀνθρωποπόλει, περὶ γενεθλιακῆς et hymen<a>eus qui primo lavere alvum marsupio solet. Idem Ἑκατόμβῃ, περὶ θυσιῶν

pater ut cruore laveret ararum aggerem.

Afranius Suspecta

viden <t> lavere lacrimis me tu<u>m collum, pater?

6

LAVERE<NT> etiam inde manavit. EnniusAndromacha

nam ubi introducta est puerumque ut laverent locant
in c<l>ypeo.

Afranius Fratri<i>s

aquam ex aeno haurire, qui laverent manus.

Plautus in Amphitryone

postquam peperit, pueros lavere<nt> iussit ut hos. Accedimus.

7

Inde imperativo modo LAVITE facit. Titinius Psaltria

manus lavite, mulieris, et capita velate.

8

LAVI etiam positum pro lavari. Pomponius Petitore herede <m>

ita velim facias: iam pridem volo lavatrinam lavi.

9

SONIT, pro sonat. Accius Aeneadis aut Decio

clamore et gemitu templum resonit caelitum.

Idem Phinidis

ac ubi curvo litore latratu
unda sub undis labunda sonit.

Ennius Hectoris ly <s>tris

aes sonit, franguntur hastae; terra sudat sanguine.

Pacuvius Duloreste

hymen<a>eum fremunt
aequales; aura resonit crepitu musico.

10

SONERE inde tractum est. Lucretius lib. I<II>

caligare oculos, sonere auris, succidere artus.

Accius Neoptolemo

atque adeo valvas sonere sensi regias.

Idem in Atreo

sed quid tonitru turbida torvo
concussa repente aequora caeli
sensimus sonere?

11

SONVNT etiam inde manavit. Ennius Andromac<h>a Aechmalotide

nam neque irati neque blandi qui<c>quam sincere sonunt.

<Pacuvius> Iliona

ibo ad eam, ut sciscam quid velint. Valvae sonunt.

12

EXPEDIBO, pro expediam. Pacuvius Atalanta

nam quod conabar, cum interventum est, dicere,
nunc expedibo.

Accius Nyctegresia

cuncta expedibo: id modo iusiurandum date.

Pomponius Vernionibus

sed qui utro<s>que error vos agitat, expedibo

Ennius Eumenidibus

id ego aecum ac <c> ius fecisse expedibo atque eloquar.

13

NOLITO, pro noli. Lucilius lib. XXX

nolito tibi me maledicere posse putare.

14

AXIM, egerim. Pacuvius Periboea

<a>ut quae egi, ago vel axim, verruncen<t> <ben>e.

15

MANTAT, pro manet. Caecilius Hypob<olimaeo> Rastraria

in voltu eodem, in eadem mantat malitia.

16

ARTIVIT, pro artavit. Novius Dotata

artivit linguam in palatum; coepit labias sugere.

Idem Hetaera

cum natus artivit matri interfemin<i>a fortiter.

17

AVDIBO, pro audiam. Ennius Telamone

more antiquo audibo, atque auris tibi contra utendas dabo.

Idem Pancratiaste

«quo nunc me ducis?» «Vbi molarum strepitum audibis maximum».

Caecilius Nauclero

nunc abeo: audibis. Praeterea, si dicis «filia redeat».

<Idem> Progamo <* audib*.>

18

FVLGIT, pro fulget. Lucilius Satyrarum lib. VII

primum fulgit, uti caldum ex furnacibus ferrum.

Pomponius Macc <h>o sequestre

simile est quasi cum in caelo fulgit propter lunam Lucifer.

Lucretius lib. VI

fulgit item, nubis ignis cum semina multa. ***
fulgit item, cum rarescunt quoque nubila caeli.

19

FVLGERE, correpte, pro fulgere. Lucretius lib.V

multa videmus enim caelestibus insita flammis
fulgere, cum caeli donavit plaga va<po>re.

Pacuvius Medo

linguae bisulcis actu crispo fulgere.

Accius Bacchis

laetum in Parnaso inter pinos tripudiantem in circulis
ludo atque taedis fulgere.

Lucilius Satyrarum lib. XI

conventus pulcher: bracae, saga fulgere, torques
magni.

20

ES, pro esto. Lucilius lib. XXVIII

coice te intro ac bono animo es!

Pomponius Maccis geminis

«bono animo es!» «Video, erepsti primiter de pannibus».

21

AMPLANT, pro amplificant. Pacuvius Teucro

ubi poetae pro sua parte falsa conficta canant,
qui causam humilem dictis amplant.

22

APERIBO, pro aperiam. Pomponius Vernionibus

aperibo; non possum pati:
<p>orcus est quem amare coepi, pinguis, non pulcher puer.

23

CVPIRET, pro cuperet. Lucretius lib. I

perfringere ut art<ta>
naturae primus portarum | claustra cupiret.

24

DICEBO, pro dicam. Novius Dapaticis

«primum quo dicebo».
«Recte». «Secundum quod dicebo». «Eo melius».

25

EDI<M>, pro edam. Caecilius Asoto

nihilne, nihil tibi esse quod edi<m>?

Novius Bucculo

quod editis, nihil est; si vultis, quod cacetis, copia est.

Pomponius Condicionibus

vix nunc quod edim invenio: quidnam fiet siquam duxero?

Plautus Poenulo

est domi quod edimus: ne nos tam conteras.

26

FACITVR, pro fit. Nigidius Commentariis grammaticis, lib. XVIIII id quod dico, huiusmodi est: uti facit, ποιε<ῖ, i>ta facitur, ποιεῖται est. Titinius Quinto

stultitia cupidinis
petunt consilium, bonum gratia
ut parvi faciatur.

27

EVENAT, pro eveniat. Ennius Hecuba

senex sum: utinam mortem oppetam, prius quam evenat
quod in pauperie mea senex graviter gemam!

28

FAXIM, fecerim. Ennius Phoenice

plus miser sum, si scelestim faxim; quod dicam fore.

29

MONERIS, pro monueris. Pacuvius Armorum iudicio

dic quid faciam. Quod me moneris, effectum da.

Idem Chryse

di monerint meliora!

30

NIVIT, pro ninguit. Pacuvius Paulo

sagittis nivit, plumbo et saxis grandinat.

31

OBOEDIBO. Afranius Maritis

meo ut obsequeris amori, oboedibo tibi.

32

OPERIBO, pro operiam. Pomponius Praefecto morum

pater adest. Negato esse hic me; ego operibo caput.

33

PARIBIT, pro pariet. Pomponius Buccone auctorato

si praegnans
non es, paribis numquam.

34

PERVENIBVNT. Pomponius Py<n>t<h>one Gorgonio

hominem beatum, quo illae pervenibunt divitiae!

35

REDDIBO. Plautus Vidularia

ego servabo, quasi sequestri detis; neutri reddibo.

36

REPERIBITVR, pro reperietur. Pomponius Anulo posteriore

id, credo, metuis, ne invidia desit,
cum nemo, qui a te recipiat, reperibitur.

Plautus in Epidico

«quid illa fiet fidicina igitur?» «Aliqua res reperibitur».

Caecilius Obolo

nunc enimvero est cum meae morti remedium reperibit nemo.

37

POSSETVR, pro posset. Quadrigarius Annalium lib. I cum non possetur decerni, utrius putaretur victoria esse.

38

SAPIVI, pro sapui. Novius Virgine praegnate

quando ego
plus sapivi, quin fullonem conpressi quinquatrubus!

39

VENIBO, pro veniam. Pomponius Maccis geminis

sero est: sexta, si tibi placet, venibo.

40

POTERATVR, pro poterat. Caelius Annali lib. I cum iure sine periculo bellum geri poteratur.

41

POTESTVR, pro potest. Pacuvius Chryse

siqua potestur investigari via.

Quadrigarius Annali lib. III adeo memorari vix potest<ur>, ut omnes simul suum quisque negotium adorti essent.

42

SOLVERIT, pro solitus sit. Caelius Annali lib. VII duos et septuaginta lictoris domum deportavisse |fa<s>cis, qui ductoribus hostium ante soluerint ferri.

43

VIVEBO. Novius Dapaticis

tibi cum vivebo, fidelis ero.

44

DEPLORABVNDVS, pro deplorans. Plautus in Aulularia

homo ad praetorem venit deplorabundus.

45

COCTVM, pro ad coquendum. Plautus in Aulularia

solet ire coctum.

46

MACET, pro macilento. Plautus in Aulularia

qui ossa ac pellis, tenus: ita macet.

XI. INCIPIT DE INDISCRETIS ADVERBIIS

1

HVMANITER. M. Tullius Ad Pansam lib. I de Antio fecisti humaniter: quem quidem ego semper dilexi meque ab eo diligi sensi. Idem Ad Axium lib. II invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae.

2

DISERTE et consuetudine dicitur et Afranio auctore in Divortio

quod vult diserte pactum aut dictum.

3

DISERTIM dicere plane, palam, Titinio auctore possumus, in Veliterna

«habui». «Recte, disertim!»

Plautus in Sticho

fuit disertim: id usu perdidi.

Accius Eurysace

disertim id unum incommodis defit meis.

Livius

tuque mihi narrato omnia disertim.

4

INSANITER. Pomponius Auctorato

metuo illum: iocari nescit; ludit nimium insaniter.

5

SEVERITER pro severe dici auctoritas veterum iubet. Titinius Prilia

severiter
hodie | sermonem amica mecum contulit.

6

CONMVNITVS, pro conmuniter. Varro Rerum divinarum etenim ut deos colere <t> debet conmunitus civitas, sic singulae familiae debemus.

7

BLANDITER, pro blande. Titinius Gemina

ut cum ea primum blanditer conparemus conloqui.

8

CELERE, pro celeriter. Novius <***>

<celere ***.>

<Pacuvius> Paulo

nunc te obtestor celere sancto subveni censorie!

Ennius Satyrarum lib. I

dum quidquid des celere.

9

BENIGNITER, pro benigne. Titinius Gemina

nimium te patrocinari censeo benigniter.

10

FESTIVITER, pro festive. Novius Geminis

o domus parata pulchrae familiae festiviter!

11

AVARITER, pro avare. Plautus Curculione

hoc vide ut ingurgitat impura in se merum avariter

Quadrigarius Annali lib. XXI crudeliter ille, nos misericorditer; avariter ille, nos largimur. Cato de praeda militum dividenda fraudulenter atque avariter.

12

AMICITER, pro amice. Plautus in Persa

quia meo amico amiciter hanc commoditatis copiam
danunt.

Pacuvius Duloreste

nunc ne illum expectes, quando amico amiciter
fecisti.

13

PROBITER. Varro Octogesi

postquam avida libido rapere ac caedere coepit
seque opificio non probiter clepere.

14

MVNDITER, pro munde. Plautus in Poenulo

nam cum sedulo munditer nos habemus,
tum <a>egre amatorculos invenimus!

15

SAEVITER, pro saeve. Plautus in Poenulo

aha, tam saeviter!

Idem in Trinummo

a, nim<i>um, Stasime, saeviter!

Accius Astyanacte

ferum feroci contundendum inperi sit, saevum saeviter.

Ennius Phoenice

saeviter suspicionem ferre falsam futtilum est.

Afranius Simulante

saeviter ferre haec te simul<a> et gnatam ab illo abducere.

Ennius Hectoris ly <s>tris

saeviter fortuna ferro cernunt de victoria.

16

MAESTITER, pro m<a>este. Plautus in Rudente

sed unde vo <r>s
ire cum uvida veste dicam, obsecro,
tam maestiter <veste> vestitas?

17

PROPRITIM, pro proprie. Lucretius lib. II

quid? genus humanum propritim de quibus auctu<m e>s<t>?

18

AMPLITER. Lucilius lib. XIII

nam sumptibus magnis
extructa <m> ampliter atque * cum accumbimus mensa.

Pomponius Herede petitore

heus aptate, pueri, munde atque ampliter convivium!

Plautus in Sticho

sat est servo homini modeste facere sumptum quam ampliter.

Accius Diomede

benigne et pro beneficio largi atque ampliter.

19

ALIQVANTISPER. Quadrigarius Annali lib. VI aliquantisper pugnato nibil promovet Poenus. Caecilius Fallacia

nam si illi, postquam rem paternam amiserant,
egestate aliquantisper iactati forent.

Caecilius Fallacia

«velim paulisper te op<p>eriri».
«Quantisper?» «Non plus triduum».

Pomponins Dotata

«possum exorare te ut recedas a me paulisper modo?»
«Quantisper sat habes?»

20

DVRITER, pro dure. Terentius in Andria

primo haec pudice vitam parce ac duriter
agebat.

Novius Zona

duriter me habere,
vigilasse.

Afranius Privigno

vivax vetus quam duriter nunc consulo tergo meo!

Ennius Phoenice

quam tibi ex ore orationem duriter dictis dedit!

Caecilius Fallacia

«nam quam duriter
vos educavit atque aspere!» «Non negat».

21

CAVTIM, pro caute. Accius Alphesiboea

sed tibi cautim est adeundum ad virum.

Idem Philocteta

contra est eundum cautim et captandum mihi.

22

STRICTIM. Cicero De oratore lib. I quasi per transennam praetereuntes strictim aspeximus. Sallustius strictim, ut quaeque memoria digna videbantur, perscriberem.

23

FIRMITER, pro firme. Lucilins Satyrarum lib. X

fluctibus a ventisque adversis firmiter essent.

Idem lib. XII

firmiter hoc pariterque tuo sit pectore fixum.

Afranius Augure

hoc haeret, at haud clamor oritur, sed spiritum firmiter instat.

M. Tullius De republica lib. VI firmiter enim maiores nostri stabilita matrimonia esse voluerunt.

24

FIDELE, pro fideliter. Plautus Captivis

fac fidele, cave fidem fluxam feras.

25

AEQVITER, pro aeque. Pacuvius At <h>alanta

concertare ac dissentire partim da rursum aequiter.

Accius Antenoridis

ad populum intellego
referundum, quoniam horum aequiter sententiae
fuere.

Livius <A>egist<h>o

nam ut Pergam<a>
accensa et praeda <m> per participes aequiter
partita est.

26

PVBLICITVS, pro publice. Lucilius Satyrarum lib. XII

huic homini quaestore aliquo esse opus atque corago,
publicitus qui mi atque e fisco praebeat aurum.

Idem lib. XVI

publicitus vendit tamen atque estrema ligurris.

Plautus Amphitryone

hospitio publicitus accipiar.

Caecilius Plocio

ibo domum: ad plebem pergitur; publicitus defendundum est.

Pomponius Campanis

da<n>tor Dos<s>enno et fullonibus publicitus
cibaria.

27

PROTERVITER. Ennius Pancratiaste

quis est qui nostris foribus tam proterviter?

28

IGNAVITER, pro ignave. Lucilius Satyrarum lib.XVI

cur tam ignaviter, hoc praesertim tempore, quaeris?

29

MVTVITER, pro mutuo. Varro Octogesi <lib I>, Περὶ νομισμάτων vive meque ama mutuiter!

30

PERSPICACE, pro perspicaciter. Afranius Divortio

quam perspicace, quam benigne, quam cito!

31

ASPERITER. S<u>eius Pul<l>is

ubi tu nequaquam cubares asperiter.

32

CELERANTER, pro celeriter. Accius <An>tenoridis

sed quis hic est qui matutinum cursum huc celeranter rapit?

33

DAPSILE. Pomponius Rustico

«quid nunc vis fieri?» «Verrem sume dapsile ac dilucide».

34

EXQVISITIM. Varro Aiace stramenticio acre aeger medicos exquisitim convocabas, ut convalesceres.

35

HILARE. M. Tullius De oratore quis umquam res praeter hunc tragicas paene comice, tristis remisse, severas hilare? Afranius Privigno

et | propter patruelem tuam
constituit, hilare anhelans, deiecta coma.

36

FESTINATIM, pro festinanter. Pomponius Asinaria

exsilui de nocte ad molam fullonis festinatim.

Sisenna Historiarum lib. IIII praetor festinatim de castellis ad castra maxima peditis conducit.

37

PVGNITVS, pro pugnis. Caecilius Fallacia

nisi quidem qui se malit pugnitus pessumdari.

38

IGNAVITER. Quadrigarius Annali lib. II et qui ibi erant non ignaviter potando eum diem pro meliore habuerunt.

39

FVTTILE, futtiliter. Ennius Phoenice

ut quod factum est futtile, amici, vos f <u>eratis fortiter.

40

HVMANITVS. Turpilius Paedio

quare esse dicat quisquam illum hominem aut quidquam facere humanitus?

Cassius Hemina Historiarum lib. IIII qua <re> fini <omnis res atque> omnis artis humanitus aguntur. Afranius Repudiato

quanto facilius
ego, qui ex <a>equo venio, adducor fer<r>e humana humanitus!

41

INIMICITER. Accius Didascalicorum lib. I

placare hostem ferocem inimiciterque accensum.

42

MEMORE, pro memoriter. Pomponius Philosophia

«ergo, mi Dossenne, cum istaec memore meministi, indica
qui illud aurum abstulerit». «Non didici hariolari gratis».

43

INMORTALITVS. Turpilius Het<a>era

satine ut meum cor voluptatibus dat?
Inmortalitus se obtulit mihi haec facultas.

44

LARGITVS, pro large. Afranius Materteris

Qui istuc est? Quid fles? Quid lacrimas largitus?
Proloquere.

45

IRACVNDITER. Caecilius Subditivo

quaeso | ne temere hanc rem agas, et ne iracunditer.

46

MINVTIM, pro minute. Lucilius lib. V

dic quam cogat vis ire minutim
per commissuras rimarum noctis nigrore.

47

PARCITER, pro parce. Pomponius Verre salvo

<n>olo parciter.
Tamquam frater mihi sis, medium abdomen <te>cum dividam.

48

SVPERBITER. Afranius Purgamento

illa superbiter
imperat.

N<a>evius Belli Poenici lib. VI

superbiter contemtim conterit legiones.

49

LONGINQVE et LONGITER, pro longe. Accius <Andromeda ***>

<longinque ***.>

<Ennius> Andromacha aechmalo.

annos multos longinque a domo
bellum gerentes summum summa industria.

Lucretius lib. III

non, ut opinor, id a leto iam longiter errat.

50

PERPLEXIM, pro perplexe. Plautus in Sticho

utrum ego perplexim lacessam oratione ad hunc modum.

Hemina Historiarum lib. I prudens perplexim, σκοτεινῶς scribit.

51

SANITER. Afranius Megalensibus

adesto! Adsentio
te non amare me †adorate† ac saniter.

52

RARENTER. Caecilius Pausimacho

edepol voluntas homini rarenter venit.

Novius Exodio

multum ames, paulum des crebro, venias rarenter.

Ennius Andromacha

sed quasi aut ferrum aut lapis
durat, rarenter gemitum conatur † trabem.

<Pomponius> Ergastylo

longe ab urbe vilicari, quo erus rarenter venit.

Livius Tereo

rarenter venito.

53

PERSPICACE. Afranius Divortio

quam perspicace, quam benigne, quam cito,
quam blande! Quam materno vias pectore!

54

CONTEMTIM, contemnenter. N<a>evius Belli Poenici lib. VI

superbiter contemtim conterit legiones.

55

TEMERITER. Accius Amphitryone

hocin re est, quo tutam temeriter meam benevolentiam
interisse es ratus?

56

RESTRICTIM, pro restricte. Afranius Thaide

eaque ferme se <de>dere melius consultoribus,
quam restrictim cogitata atque omnibus rationibus.

57

PRAECLARITER. Quadrigarius Annali lib. III et ita rebus praeclariter gestis Romam reverterunt.

58

TORVITER. Pomponius Auctorato

occidit taurum torviter; me amore sauciavit.

Ennius lib. I

ast <h>ic, quem nunc tu tam torviter increpuisti.

59

PVRITER. Pomponius Aruspice vel Pexore rustico

«bucco, puriter
fac uti tractes». «Lavi iam dudum manus».

Novius Virgine pr<a>egnate

sequere me.
Puriter volo facias, igni atque aqua volo hunc accipi.

60

<RE>VERECVNDITER. Pomponius Macc <h>o virgine

praeteriens vidit Dossennum in ludo reverecunditer
non docentem condiscipulum, verum scalpentem natis.

61

CERTATIM. Vergiulius Aeneidos lib. III

certatim socii feriunt mare et aequora verrunt.

Sisenna Historiarum lib. III atque armis de vita certatim dimicare nitebatur.

62

ADVNDE. Sisenna Historiarum lib. IIII profuse atque abunde semper usi magnum pondus auri argentique.

63

MISERITER, pro misere. Laberius

maereo: mens incorrupta miseriter corrumpitur.

64

PROPERITER. Catullus

<*** properiter ***.>

<Serenus>

animula miserula properiter abit.

XII. INCIPIT DE DOCTORVM INDAGINE

1

Omnes artem secuti negant adverbiis praepositionem addi oportere, sed auctoritas veterum praeponi iubet. DESVBITO. Titinius Prilia

sed <t>e amabo: quid desubito tam repente ad me venisti?

Ennius Pancratiaste

cum desubito me orat mulier lacrimansque ad genua accidit.

Afranius Emancipato

quam beatae scenicae videntur mihi mulieres,
quae iurgio et benivolentia terrent desubito viros!

Caecilius Asoto

nam ego
duabus vigiliis transactis duco desubito domum.

Quadrigarius Annali lib. II his desubito utrisque nuntiatur ipsorum copias adesse. Novius Tripertita

postquam se vidit heredem, desubito divortium
fecerunt.

Lucretius lib. II

vim cupidam tam desubito quam mens avet ipsa.

Accius Eurysace

tot tropaea transdes? Summam gloriam evorti <s>sines
tam desubito?

Pomponius Pappo agricola

volo scire ex te: cur urbanas res desubito deseris?

Idem Pistore

fit desubito hilarus; tristis saltat; ridens ringitur.

Lucilius Satyrarum lib. X

quamvis desubito trinis deducere scalis.

M. Tullius De republica lib. VI in his, ut meministis, concursu levissimae multitudinis et aere congesto funus | desubito esset ornatum. Naevius Danae

desubito famam tollunt, siquam solam videre in via.

2

DEREPENTE. Turpilius Boet<h>untibus

eum derepente
uxorem audio ducere.

Ennius Phoenice

ibi tum derepente ex alto in altum despexit mare.

Afranius Incendio

non usquequaque idoneum invenias locum,
ubi derepente, cum velis, facias lutum.

Idem in <H>omine

atque ille derepente iumentum exilit.
***
contendit oculos: derepente abi<i>t † colo.

Accius Astyanacte

hic per matutinum lumen tardo prorepens gradu
derepente aspicio ex nemore pavidum et properantem egredi.

Novius Macc <h>o

scalpis dentes, derepente in scena si peccaveris.

Terentius Hecyra

ita corripuit derepente tacitus se ad filiam.

Pomponius Praecone posteriore

vis facere ut noverca vetulum derepente deserat?

Ennius Hectoris ly <s>tris

ecce autem caligo oborta est; omnem prospectum abstulit:
derepente contulit sese in pedes.

Varro Sesqueulixe

in Thespiadum <ch>oro derepente.

3

PICVMNVS et avis est Marti dicata, quam PICVM vel PICAM vocant, et deus qui sacris Romanis adhibetur. Aemilius Macer in Theogoniae lib. I

et nunc agrestis inter Picumnus habetur.

Hyginus est parra Vest<a>e, picus Martis. Fabius Pictor Rerum gestarum lib. I et simul videbant picum Martium. Idem <lib.I> <I>uris pontificii lib. III Pilumno et Picum<no>. Varro De vita populi Romani lib. III P. <A>elius P<a>etus cum esset praetor urbanus et sedens in sella curuli ius diceret populo, picus Martius advolavit atque in capite eius adsedit.

4

Veterum memorabilis scientia PAVCORVM numerum pro bonis ponebat; MVLTOS contra malos appellabant. Terentius in Eunucho

si quisquam est qui placere se studeat bonis
quam plurimis.

Accius Tereo

video ego te, mulier, more multarum utier,
ut vim contendas tuam ad maiestatem viri.

Idem Epinausimache

probis probatus potius quam multis forem!

Lucilius Satyrarum lib. XIIII

non paucis malle ac <si> sapientibus esse probatum
ἢ πᾶσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν ἀνάσσειν?

Idem lib. XIII

unus modo de multis qui ingenio sit.

M. Tullius De republica lib. IIII nec in hac dissensione suscepi populi causam, sed bonorum. Idem De republica lib. VI et vero in dissensione civili, cum boni plus quam multi valent, expendendos civis, non numerandos puto. Afranius Suspecta

noli ex stultitia multarum credere esse animum meum.

5

CENSERE et ARBITRARI veteres cognatione quadam socia ac similia verba esse voluerunt. Varro Rerum humanarum lib. XX quod verbum CENSEO et ARBITROR idem poterat ac valebat. Plautus in Rudente

non vidisse undas me maiores censeo.

Idem in Men<a>echmis

demam hanc coronam atque abiciam ad laevam manum,
ut, si sequentur, me hac abisse censeant.

Varro De vita populi Romani lib. II itaque quod hos arbitros instituerunt populi, CENSORES appellarunt: id enim valet CENSERE et ARBITRARI.

6

AFFICI malis tantum consuetudo praesumpsit, cum sit positum et bonis. M. Tullius De officiis lib. I sicuti aliquo honore aut imperio affectos observare et colere debemus. Varro Eumenidibus

coronam ex auro et gemmis fulgentem gerit,
luce locum afficiens.

7

DECVRIONES et CENTVRIONES a numero, cui in militia praeerant, dicebantur; ACCENSI, qui his accensebantur, id | est adtribuebantur. Varro De vita populi Romani lib. III <i> quidem ascriptivi, cum erant adtributi decurionibus et centurionibus, qui eorum habent numerum, ACCENSI vocabantur. Eosdem etiam quidam vocabant FERENTARIOS, qui depugnabant fundis et lapidibus, his armis quae ferrentur, non quae tenerentur.

8

LATERES aput quosdam, ut SCROBES, cuius generis habeantur, incertum est: sunt autem generis masculini. Varro De vita populi Romani lib. III nam lateres argentei atque aurei primum conflati atque in aerarium conditi. Et in alio idem

later quod conquadravit regius.

9

MODESTIA, MODERATIO, MODVS, MODICVM, MEDIOCRE hunc habent ordinem, quod MODESTIA fundamentum, soliditas, basis ipsa virtutis est. E qua gignitur MODERATIO, quae temperat aurigatque MODOS, qui ex supra memoratis disciplinis in factis et in dictis, et ceteris talibus, quae agendi officia sunt, iniunguntur. MODICVM vero moderatum est; MEDIOCRE quod medium. Ita saepe positum in magnis auctoribus aucupavimus. Varro Cato vel de liberis educandis omnia, inquam, in docendis pueris, quae demta non prohibent verum bonum fieri, mediocria <modica> sunt.

10

PROVENTVM etiam malarum rerum dici | veteres voluerunt. Lucilius lib. XXVI

denique adeo male me accipiunt decimae et proveniunt male.

11

INBVERE consuetudo inducere <vel inficere> existimat, cum sit proprie maculare vel polluere vel inficere. Accius Armorum iudicio

inter quos saepe et multo inbutos sanguine.

Idem Melanippo

†credite† me amici morte <m> inbuturum manus?

Pacuvius Periboea

nam si te regeret pudor
sive adeo cor sapientia inbutum foret.

M. Tullius De republica lib. V quae cum Scipio dixisset, admodum probans Mummius - erat enim odio quodam rhetorum inbutus.Varro Ἑκατόμβῃ, περὶ θυσιῶν

at regis ensis sanguine inbutus nigro.

Sallustius Catilinae bello ea quasi venenis malis inbuta corpus animumque virilem effeminat. Vergilius lib. VII

quae fors prima dedit, sanguis novus inbuit arma.

M. Tullius in Hortensio ut i, qui conbibi <t> purpuram volunt, sufficiunt prius lanam medicamentis quibusdam, sic litteris talibusque doctrinis ante excoli animos et ad sapientiam concipiendam inbui et praeparari decet. Varro Agathone ideo quod maiores nostri virginis acerbae auris veneri<i>s vocabulis inbui noluerunt.

12

COMPOTEM bonae rei solum dici existimatur, cum etiam <in> mala re positum sit. Accius Clyt<a>emestra

cur me miseram inridet mag<n>is conpotem et multis malis?

13

MIRA et vel MIRACVLA veteres pro monstris vel horrendis ponebant. Lucilius Satyrarum lib. I

miracla ciet tylyphantas.

Plautus in Amphitryone

nimia memoras mira. Sed vidisti uxorem meam?

Vergilius Georgicon lib. IIII

omnia conmutat sese in miracula | rerum.

14

DIEM volunt, cum feminino genere dicimus, tempus significare; masculino diem ipsum. Nos contra invenimus. Turpilius Paedio

quando equidem amorem intercapedine ipse lenivit dies;

id est: ipsum tempus. Pacuvius Duloreste

gnatam despondit: nuptiis hanc dat diem.

Vergilius Aeneidos lib. II

ergo dies infanda aderat. Mihi sacra parari.

15

VICTOREM altae rei superatorem dici voluit Vergilius Georgicon lib. II

inde secutus
per ramos victor atque alta cacumina regnat.

16

VER SACRVM quidam dictum putant, ut plerumque, vitabile et execrandum. Sed Sisenna religiosum dicit Historiarum lib. IIII quondam Sabini feruntur vovisse, si res conmunis melioribus locis constitisset, se ver sacrum facturos.

17

APVD, ad. Lucilius lib. XXX

aut cum iter est aliquo et causam conmenta vi
aut apud aurificem, ad matrem, cognatam, ad amicam.

Error consuetudinis APVD pro in utitur. Itaque vitiose dicimus, cum nos in foro fuisse dicamus, APVD aut AD FORVM FVISSE, cum APVD iuxta significet. Accius Eurysace

apud ipsum ad <i>stas.

Turpilius Leucadia

utinam nunc apud ignem aliquem magnum adsidam!

M. Tullius De republica lib. III cuius etiam focum Cato ille noster, cum venerat ad se in Sabinos, ut ex ipso audiebamus, visere solebat, apud quem sedens ille Samnitium, quondam hostium, tum iam clientium suorum, dona relegaverat. Accius Diomede

adsum apud te, genitor.

Sallustius in Iugurtino bello ceterum apud aquam Syllam | cum equitibus noctem agitare iubet. | APVD etiam pro in dictum invenimus; ut Terentius in Andria

apud forum modo e Davo audivi

M. Tullius de signis cenam isti dabat apud villam in Tyndaritano.

18

PRO et ante significat. Vergilius lib. VIII

stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat.

19

OPERARI est deos religiose et cum summa veneratione sacrifìciis litare vel convivari. Pomponius Praecone posteriore

ad Veneris profectust est mane vetulus, votum ut solveret;
ibi nunc operatus est.

Afranius Excepto

proficiscor; res, tempus, locus, semul otium hortabatur,
uti operata illum Dianae degerem sanctum diem.

Idem in eadem

iubeo hominem tolli
et conlocari et confoveri. Solvo operam Dianae.

Vergilius Georgicon lib. I

laetis operatus in herbis.

Lucilius lib. XXX

aut operat<a> aliquo in celebri cum aequalibus fano.

20

SEXAGENARIOS PER PONTEM mittendos male diu popularitas intellexit, cum Varro De vita populi Romani lib. II honestam causam religiosamque patefecerit cum in quintum gradum pervenerant atque habebant sexaginta annos, tum denique erant a publicis negotiis liberi atque otiosi. Ideo in proverbium quidam putant venisse ut diceretur sexagenarios de ponte deici oportere id est quod suffragium non ferant, quod per pontem ferebant.

21

STRICTVRAE dictae sunt quae de ferro candenti micant, cum massa malleis cuditur: unde et INCVS est appellata. Dictae autem quod aut strictius | emittantur aut quod oculos fulgore perstringant. Vergilius lib. VIII

stricturae C<h>alybum et fornacibus ignis anhelat.

22

PROXIMVM dicebant veteres non solum adhaerens et adiunctum, verum etiam longe remotum, si tamen inter duo discreta nihil medium extitisset. Vergilius Aeneidos lib. V

proxumus huic, longo sed proxumus intervallo,
insequitur Salius.

Ita et Sallustius in situ Ponti de promunturiis Paphlagonum et quod Criumetopon appellavit posuit.

23

MEMINI ILLAM REM difficilius dictu putant plurimi. Vergilius in Bucolicis

numeros memini, si verba tenerem.

Et

alternos Musae meminisse volebant.

Cicero De oratore lib. III quid fuit in Graccho, quem tu melius, Catule, meministi, quod me puero tanto opere ferretur?

24

TVRBAM et TVRBAS diversam volunt habere significationem, ut sit TVRBA populi conventus, TVRBAE turbationes. Nos econtra lectum invenimus et indiscrete positum et pro TVRBIS TVRBAM. Accius At<h>amante

ah dubito! Ah quid agis? Cave ne in turbam te inplices.

Idem Stasiast <r>is vel Trop<a>eo

non vides, quam turbam, quantos belli fluctus concites?

Turpilius Thrasyleone

nemo umquam vidit ebrium ire interdiu
neque turbam facere neque fores exurere?

Terentius in Eunucho

nequam ille hodie insanus turbam faciat aut vim Thaidi.

M. Tullius De senectute cum in illud divinum animorum concilium coetumque proficiscar cumque ex hac turba et conluvione discedam. | Plautus in Aulularia

redeo intro, nequid hic turbae fiat.

Caecilius in Imbri<i>s

mirium adeo, nisi frater domi ebriatus turbam aliquam dedit.

25

DEMENSVM Terentius in Phormione quasi deminutum posuit

quod ille unciatim vix <de> demenso suo,
suum defrudans genium, conpersit miser.

Cicero in Oratore aestimatum vel aequatum dicit quae non ex insidiis, sed aperte, palam elaboratur ut verba verbis quasi demensa et paria respondeant.

26

SVPERVACVVM non putat oportere dici Varro De vita populi Romani lib. IIII, sed SVPERVACANEVM in quo est supervacuum pro supervacaneo.

27

CAECVM veteres pro inprovido dixerunt. Varro De vita populi Romani lib. IIII neque id caeci consules fecissent, quei mandata arcana T. Ampio dedissent, ut audivi dicentem Cn. Magnum.

28

Quotiens per accusativum casum ANNOS vel DIES loquimur, iuges annos vel dies significamus; quotiens per dativum, <per> intervallum interiectis aliquibus annis vel diebus. Itaque qui optantes MVLTIS ANNIS dicunt, MVLTOS ANNOS melius dixerint. Vergilius Georgicon lib. II

ergo non hiemes illam, non flabra neque imbres
convellunt: inmota manet multosque per annos
multa virum volvens durando saecula vincit.

Plautus Trinummo

quia, ruri dum sum ego unos sex dies,
me absente atque insciente, inconsulto me,
aedis venalis hasce inscripsit litteris.

Turpilius Philopatro

ecce autem tuo more, ut soles; videre mihi
aegre pati quia hos dies conplusculos
intercapedo | sumti faciundi fuit.

Idem Het<a>era

rus ad illas conmigrat;
habitamus hiemem totam cum mulierculis.

Vergilius Georgicon lib. IIII

septem illum totos perhibent ex ordine menses
flevisse.

Cicero De republica lib.I nec tantum Carthago habuisset opum sescentos fere annos sine consiliis et disciplina. Idem De republica lib. II itaque illa praeclara constitutio Romuli cum ducentos annos et viginti fere firma mansisset. Sallustius Historiarum lib. I et Diponem, validam urbem, multos dies restantem, pugnando vicit. Lucilius lib. XXVI

qui sex menses vitam ducunt, Orco spondent septimum.

Invenimus et in Varrone MVLTIS ANNIS continuis dici, Περὶ γεγαμηκότων cuius ubi annis multis masculi vestigium inventum est. Dubio potius quam difficili intellectu vates posuit Mantuanus

sed misera ante diem subitoque accensa furore;

quom huic sententiae adversetur versus eius cum opinione sentiens plurimorum:

FORTVNA omnipotens et ineluctabile fatum.

Verum sensibilitatis eius non levis ratio est, quae prima sententia philosophica accipit intellectum, quae ait

sui cuique mores fingunt;

omnipotens fortuna esse desivit; quod Sallustius mire fortuna simul cum moribus inmutatur. Ac per hoc ex ea similitudine iam fatum ineluctabile esse non poterit, quod, <quom> ex una causa fortuna ferri videatur et FATVM, potest etiam fatum morum mutabilitate converti, ut ex his aut celer aut tardum aut bonum fiat aut pessimum. Accensa enim furore Dido amoris iniqui violentia, qu<ia>, ut ipse ait

omnia vincit amor,

ante diem merito videtur | occidere. Quod etiam Homeri eius modi est, quem Vergilius noster omni aemulatione sectatur

σφῆσιν ἀτασθαλίῃσιν ὑπὲρ ἄλγε' ἔχουσιν,

quod est ὑπὲρ μόρον ultra decretum. Quod si admittitur ut ulterius protendatur, quoniam id ex moribus factum est, quod significat σφῇσιν ἀτασθαλίῃσιν, admittere poteritis de moribus properatam etiam fati celeritatem, ut intra diem posset admitti, quoniam recepit, ut Homerus ait, magnitudinem ultra vim fati.

29

INPOTENTIAM etiam potentiam auctoritas dedit. Sisenna Historiarum lib. III sublatus laetitia nimia atque inpotentia conmotus animi.

30

DONA consuetudine haec habentur quae aut propitiandis diis dantur aut hominibus pro benefactis redduntur; sed auctoritate pro ultione posita manifestum est. Vergilius in Bucolicis

aut ut mutatos Terei narraverit artus,
quas illi Philomela dapes, quae dona pararit.

31

QVANDO pro quoniam dici potest. Vergilius lib.VI

unum oro, quando hic inferni ianua regis
dicitur.

Et rursus idem

hic tibi; fabor enim, quando haec te cura remordet.

32

VEL, pro etiam est. M. Tullius Epistula ad Brutum lib. VIII et quod te tantum amat ut <vel> me audeat provocare. Lucilius lib. XXVIIII

hoc invenisset unum ad morbum illum, homini vel bellissimum.

M. Tullius De officiis lib. II contraque benivolentia fidelis vel ad perpetuitatem. Idem in Hortensio vidi in dolore podagrae nihilo illum vel omnium maximum Stoicorum, Pos <s>idonium, quam Nicomac<h>um Tyrium, hospitem meum, fortiorem. | Vergilius Georgicon lib. III

Belgica vel molli melius feret esseda collo.

Varro Eumenidibus ex his atque eius modi institutis ac vita vel ad Herculis athla athletae facti erant. Idem Vergilius

carmina vel caelo possunt deducere lunam.

Et Terentius in Eunucho

vel rex.

33

DE, pro ab. Lucilius lib. XXVI

solus iam vim de cla <ra>sse prohibuit Vulcaniam.

34

PILVMNVS et PICVMNVS dii praesides auspiciis coniugalibus deputantur. Varro De vita populi Romani lib. II natus si erat vitalis ac sublatus ab obstetrice, statuebatur in terra, <a>ut a <u>spiceretur rectus esse; diis coniugalibus Pilumno et Picumno in aedibus lectus sternebatur.

35

CADVCEVS. Pacis signum Varro pronuntiat De vita populi Romani lib. II verbenatus ferebat verbenam; id erat caduceus, pacis signum; quam Mercuri virgam possumus aestimare.

36

Qui liberi fiebant, ea causa CALVI erant, quod tempestatem servitutis videbantur effugere, ut naufragio liberati solent. Plautus in Amphitryone

ut ego hodie raso capite calvus capiam pilleum.

37

LVCIS, numero plurali, quod sunt dies. Varro <H>ebdomadum sub imagine Demetri

hic Demetrius est † catus
quot lucis habet annus absolutus.

38

Quotiens genere neutro, plurali numero OPERA legerimus, significantur fabricae. Vergilius Aeneidos lib. IIII

pendent opera interrupta minaeque
murorum ingentes.

Cum genere feminino, numero singulari, intellegendum aut opus | vel labor pro mercede sumta (Plautus in Asinaria

par pari hostimentum datum, opera pro pecunia),

vel occasio et facultas aut opportunitas. Plautus in Aulularia

da mi operam parumper, si opera est, Euclio, id quod te volo.

Afranius Vopisco

deinde id quod dedita opera controversiae
concinno.

39

VILE positum legimus pro frequenti. Varro Virgula divina

ad quos cum volucres venit putillos,
usque ad limina nidica vilis.

Vergilius Georgicon lib. I

vilemque phaselum.

40

PRAETER, pro ante vel per. Varro Eumenidibus en domum! Praeter matris deum aedem exaudio cymbalorum sonitum. Cicero in Verrinis lib. II praeter oculos Lol<l>i ferebant.

41

FAETIALES apud veteres Romanos erant qui sancto legatorum officio ab his, qui adversum populum Romanum vi aut rapinis aut iniuriis hostili mente conmoverant, pignera facto foedere iure repetebant; nec bella indicebantur, quae tamen pia vocabant, priusquam quid fuisset faetialibus denuntiatum. Varro De vita populi Romani lib. II itaque bella et tarde et magna <di>ligentia suscipiebant, quod bellum nullum nisi pium putabant geri oportere: priusquam indicerent bellum his, a quibus iniurias factas sciebant, faetiales legatos res repetitum mittebant quattuor, quos oratores vocabant. Idem lib. III si cuius legati violati essent, qui<i>d fecissent, quamvis nobiles essent, uti dederentur civitati statuerunt; faetialesque viginti, qui de his rebus cognoscerent, iudicarent et statuerent et constituerent.

42

ATQVE particula, si diligentius intellegitur, multam habet significantiam; ut vel illud est Enni

<atque> atque accendit muros Romana iuventus;

quod est festine et intrepidanter accendit. Significat etiam celeriter et statim; ut Vergilius in Georgicon lib. I

si brachia forte remisit,
atque illum in praeceps prono rapit alveus amni.

Habet etiam huius modi intellectum, ut dicas: aliter ego feci vel locutus sum atque tu, hoc est: aliter ego ac tu vel quam tu.

43

INTRA non solum id significat quod consuetudine persuasum est, ut intra modum, hoc est: a modo minus, sed etiam in ipso modo; ut intra calendas dies etiam ipsae calendae accipi debeant; ut intra oppidum et <iam> intra cubiculum cum dicitur, in oppido et in cubiculo dictum esse videatur. Idque ita positum in multis veteribus, et non ita claris, scriptoribus invenitur.

44

NEGATIVAS DVAS negativam significantiam nove habere, Varro Bimarco

τρόπων τρόπους qui non modo ignorasse me
clamat, sed omnino omnis heroas negat
nescisse.

45

Quod ludis pueri praesulis essent GLABRI ac depilis propter aetatem, quos antiqui Romani LYDIOS appellabant, ut est in lib. I Varronis De vita populi Romani, ideo Plautus in Aulularia

tu istum gallum, si sapis,
glabriorem reddes mihi quam vulsus Lydius <est>.

46

DEINSVPER. Sallustius Historiarum lib. I Sertorius, portis turbam <m>orantibus et nullo, ut in terrore solet, generis aut imperii discrimine, per calonum corpora ad medium quasi, deinsuper stantium |manibus, in murum adtollitur.

47

SIFILARE (quod nos, vilitatem verbi evitantis, SIBILARE dicimus: et est maledica vocis significatio vel contumeliosa popularium, cum sifilationibus quis exploditur) a Graeco | ducere originem invenimus. Huius rei auctor est venerabilis Homerus, id est lib. XIIII Iliados

ἀλλ' ὁ μὲν ὣς ἀπόλοιτο, θεὸς δὲ ἑσειφλώσειε.

48

NVBENTES veteri lege Romana asses III ad maritum venientes solere pervehere atque unum, quem in manu tenerent, tamquam emendi causa marito dare, alium, quem in pede haberent, in foco Larium familiarium ponere, tertium, <quem> in sacciperione condidisse<n>t, conpito vicinali solere reservare. Inde Vergilius Georgicon lib. I

teque sibi generum Tet<h>ys emat omnibus undis.

Quos ritus Varro lib. I De vita populi Romani diligentissime percucurrit.

49

SECVNDVM non solum numeri est <et> ordinis vel prosperum, quod plerumque positum legimus, sed etiam iuxta. Varro De vita populi Romani lib. I Tullum Hostilium in Veliis, ubi nunc est aedis deum Penatium; Ancum in Palatio, ad portam Mugionis, secundum via<m> sub sinistra. Vergilius Georgicon lib. III

pascuntur vero silvas et plena secundum
flumina.

50

FORNVM et FORNACES dicuntur a FORMO, quod est calido: inde FORCIPES, quod candens teneant ferrum; ut Vergilius lib. VIII

versantque tenaci forcipe massam.

Varro De vita populi Romani lib. I cocula, qui coquebant panem, primum sub cinere, postea in forno. Cuius utriusque vocabulum a formo ductum, id est a caldore.

51

AERE DIRVTI appellabantur milites quibus propter ignominiam stipendium, id est merces menstrualis aut annua, quae esset in nummis aereis, subtrahebatur. Varro De vita populi Romani lib. II stipendium appellabatur quod aes militi semenstre aut annuum dabatur; cui datum non esset propter ignominiam, aere dirutus erat.

52

NEGATIVS DVAS pro negativa una accipiendas Varro monstravit De vita populi Romani lib. II qua abstinentia viri mulieresque Romanae fuerint, quod a rege munera eorum noluerit nemo accipere.

53

TABERNAS non vinarias solum, ut nunc dicimus, sed omnes quae sunt popularis usus auctoritas Romana patefecit. Varro De vita populi Romani lib. II hoc intervallo primum forensis dignitas crevit atque ex tabernis lanienis argentariae factae.

54

STATILINVM et STATANVM et FABOLINVM <puerilitatis> praesides deos Varro Cato vel De liberis educandis <puerilitatis> affirmat ali<i> Statano et Statilino, quorum nomina habent scripta pontificis. Sic cum primo fari incipiebant, sacrificabant divo Fabulino.

XIII. INCIPIT DE GENERE NAVIGIORVM

1

CELOX est navigium breve, dictum a celeritudine. Plautus in Asinaria

unde sumam? Quem | intervortam? Quo hanc celocem conferam?

Idem in Captivis

vidi in publica celoce ibidem illum adulescentulum.

Idem in Poenulo

obsecro hercle, operam celocem hanc mihi, ne corbitam date.

Turpilius Lemniis

remulis sensim celox ab oppido processerat.

Varro Hercules, tuam Fidem

procella frigida † arte obruat celocem.

Idem Bimarco

nautae remivagam movent celocem.

2

CORBITA est genus navigii tardum et grande. Plautus in Poenulo

tardiores quam corbitae sunt et in tranquillo mari.

Idem in eadem

obsecro hercle, operam celocem hanc mihi, ne corbitam date.

Lucilius Satyrarum lib. XV

multa homines portenta in Homeri versibus ficta
monstra putant; quorum in primis Polyphemus ducentos
Cyclops longus pedes et porro huic maius bacillum
quam malus navi e corbita maximus ullast.

3

HORIA dicitur navicula piscatoria. Plautus in Rudente

salute horiae, mari fluctuoso.

Idem in eadem

mea opera, labore et rete et horia

4

CERCYRVS navis est Asiana pergrandis. Plautus in Sticho

dum percontor portitores, ecquae navis venerit
ex Asia, negant venisse, conspicatus sum interim
cercyrum, quo ego me maiorem non vidisse censeo.

Lucilius Satyrarum lib. VIII

verum flumen uti, atque ipso divortio ***
<il>igneis pedibus cercyrum † concurret aequis.

Idem lib. XIIII

ad regem legatus Rhodum, Ecbatanam ac Babylonem
ibo; cercyrum sumam.

Plautus Mercatore

aedificat navem cercyrum et merces emit.

5

LEMBVS, navicula brevis piscatoria. Accius Deiphobo

eo ante nocte hesterna, retia ut proveherem et statuerem,
forte aliquanto solito lembo sum progressus longius.

Turpilius Leucadia

<h>ortari nostros c<o>epi ilico ut celerent lembum.

Idem Lemniis

lembi redeuntes domum
duae ad nos certa<ti>m adcelerarunt ratem.

Vergilius Georgicon lib. I

quam qui advorso vix flumine lembum
remigiis subigit.

Sisenna Historiarum Lib. III Otacilium legatum cum scaphis ac lembis.

Plautus Mercatore

dum haec aguntur, lembo advehitur tuus pater pauxillulo.

6

MYOPARO est navicula piratarum. M. Tullius De republica lib. III nam cum quaereretur ex eo, quo |scelere inpulsus mare haberet infestum uno myoparone: eodem, inquit, quo tu orbem terrae. Sallustius Historiarum lib. III et forte in navigando cohors una grandi phaselo vecta a ceteris deerravit; marique placido a duobus praedonum myoparonibus circumventa. Sisenna Historiarum lib. IIII navisque triginta biremis, totidem myoparonas.

7

PHASELVS, navigium Campanum. Varro Desultorio, περὶ τοῦ γράφειν

alius domini delicias phaselon actum
tonsillae litore mobilem flictae solvit.

Sallustius Historiarum lib. III et forte in navigando cohors una, grandi phaselo vecta, a ceteris deerravit. Sisenna Historiarum lib. IIII prores actuariae, trabicae ac phaseli primo.

8

LENVNCVLVS, navigium piscatorium. Sallustius Historiarum lib. <II> primo incidit forte per noctem in lenunculum piscantis.

9

ACTVARIAE, naviculae celeres, dictae quod | cito agi possint. Sallustius Historiarum lib. II ad hoc pauca piratica actuaria navigia. Sisenna Historiarum lib. III quibus occisis actuarias ad viginti navis, item conplures onerarias incendunt.

10

LINTRES, naves fluminales. Vergilius Georgicon lib. I

Cavat arbore lintres.

11

SCAPHAE sunt naviculae quae maiores naves consecuntur. Sallustius Historiarum lib. III eum atque Metrophanen senatus magna industria perquirebat, cum per tot scaphas, quas ad ostia cum paucis fideis percunctatum miserant.

12

CODICARIAS naves etiamnunc consuetudo appellat eo, quod in fluminibus sint usui. Sallustius Historiarum lib. IIII quam maximis itineribus per regnum Ariobarzanis contendit ad flumen Euphraten, qua in parte Cappadocia ab Armenia diiungitur; et quamquam ad <D> naves codicariae, occulte per hiemem fabricatae, aderant. Varro De vita populi Romani lib. III quod antiqui pluris tabulas coniunctas codices dicebant; a quo in Tiberi navis codicarias appellamus.

13

PRISTIS, navigii genus, a forma pristium marinarum, quae longi corporis sunt, sed angusti. Clodius Rerum Romanarum lib. XII quinque pristis; navigium ea forma a marina belua dicta est.

Vergilius lib. V

velocem Mnestheus agit acri remige pristim.

Et

frons hominem praefert; in pristim desinit alvus.

14

CVMBA. Afranius Excepto

tum conscendo cumbam interibi loci piscatoriam;
venio; iacitur anchora; inhibent leniter.

M. Tullius De officiis lib. III cumbarum ante pedes multitudo. pro se quisque quod ceperat adferebat.

15

ONERARIAS, de oneribus tardas. Sisenna Historiarum lib. III quibus occisis actuarias ad viginti naves, item conplures onerarias incendunt.

16

ANQVINAE vincla quibus antemnae tenentur. *** <ANCHORAE>. Lucilius

armamenta tamen malum, velum, omnia servo;
funis enim praecisus cito atque anchora soluta.

17

PROSVMIA, navigii genus. Caecilius Meretrice

Cypro gubernator propere vertit prosumiam.

Idem Aethrione

de nocte ad portum sum provectus prosumia.

XIIII. INCIPIT DE GENERE VESTIMENTORVM

1

TVNICA est vestimentum sine manicis. Titinius Veliterna

tunica et togula obun<c>tula
adimetur, pannos possidebit fetidos.

Cicero in Catilinam manicatis ac talaribus tunicis. Vergilius

et tunicae manicas et habent redimicula mitrae.

Titinius Quinto

<t>ogis cum candidis,
tunicis sordidis syntecticis.

Plautus Pseudulo

manuleatam tunicam habere hominem addecet.

Et idcirco manuleatam adde, ne inproprie uteretur. Lucilius Satyrarum lib. I

praetextae ac tunicae, Lydorum opus sordidum omne.

Idem lib. XV

scit po<i>eticon esse, videt tunica <m> et toga quid sit.

Varro Meleagris cum etiam Thais Menandri tunicam demissam habe<a>t ad talos. Ennius probro Carthaginiensium

tunicatam iuventutem

voluit dicere. Varro Modio quam istorum, quorum vitreae togae | ostentant tunicae clavos.

2

CALAVTICA est tegmen muliebre quod capiti innectitur. M. Tullius In Clodium tune, cum vincirentur pedes fasceis, cum calauticam capiti accommodares?

3

PAENVLA est vestis quam supra tunicam accipimus. Pomponius Pannuceatis

paenulam in caput
induce, ne te noscat.

Lucilius Satyrarum lib. XV

paenula <m>, si quaeris, cantherius, servus, segestre
utilior mihi quam sapiens.

Varro Virgula divina non quaerenda est homini, qui habet virtutem, paenula in imbri.

4

AVL<A>EA genus vestis peregrinum. Varro De vita populi Romani lib. III quot ex hereditate Attalica aul<a>ea, clamydes, pallae, plagae, aurea. Vergilius Georgicon lib. III

purpurea intexti tollant aul<a>ea Britanni.

Et est tamquam paludamentum barbarici habitus militaris.

5

PLAGAE, grande linteum tegmen quod nunc TORALE vel LECTVARIAM SYNDONEM dicimus; quarum diminutivum est PLAGVLAE. Varro De vita populi Romani lib. III clamydes, plagae, vasa aurea.

6

STOLAM veteres non honestam vestem solum, sed etiam omnem quae corpus tegeret. Ennius Telepho

cedo et caveo cum vestitus, squalida saeptus stola.

Idem in eadem

regnum reliqui septus me<n>dici stola.

Varro Cosmotoryne, Περὶ φθορᾶς κόσμου mulieres, aliam cerneres cum stola <h>olo<po>rphyro. Idem Eumenidibus

partim venusta muliebri ornat stola.

7

PALLA est honestae mulieris vestimentum, hoc est tunicopallium. Plautus in Menaechmis

pallam ad phrygionem fert confecto prandio.

Lucilius Satyrarum lib. XV

cum tecum est, quidvis satis est; visuri alieni
sint homines, spiram, pallas, redimicula promit.

Vergilius Aeneidos lib. I

pallam signis auroque rigentem.

8

STROPHIVM est fascea brevis quae virginalem horrorem cohibet papillarum. Turpilius Philopatro

me miseram, quid agam? Inter vias epistula excidit mihi!
Infelix inter tuniculam ac strophium conlocaram.

M. Tullius in Clodium cum strophio adcurate praecingerere. Plautus in Aulularia

pro illis corcotis, strophi<i>s, sumptu uxorio.

Varro Sesqueulixe

suspendit Laribus †marinas † mollis pilas,
reticula ac strophia.

9

ABOLLA, vestis militaris. Varro Cosmotoryne, Περὶ φθορᾶς κόσμου

toga tracta est
et abolla data est. Ad turbam abi<i>,
fera militia <in> munera belli
ut praestarem.

10

SAGVM, vestimentum militare. Sallustius Historiarum lib. II occurrere duci et proelium accendere; adeo uti Metello in sagum, Hirtuleio in brachium tela venirent. Vergilius lib. VIII

virgatis lucent sagulis.

M. Tullius Ad Caesarem iuniorem lib. I pridie nonas Februarias cum ad te litteras mane de | dissem, descendi ad forum sagatus, cum reliqui consularis togati vellent descendere. Varro Virgula divina

cum neque aptam mollis umeris fibulam sagus ferret.

Sisenna Historiarum lib. III senatus auctoritate saga sumunt.

11

PALVDAMENTVM est vestis quae nunc clamys dicitur. Sallustius Historiarum lib. III et eodem tempore Lentulus, duplici acie locum editum multo sanguine suorum defensans, postquam ex sarcinis paludamenta ostentari et delectae cohortes intellegi coepere. M. Tullius Ad Caesarem iuniorem lib. II Antonius demens ante lucem paludatus.

12

CHLAMYS, quod supra. Vergilius Aeneidos lib. IIII

Sidoniam picto c<h>lamydem circumdata limbo.

Varro Hercule Socratico cubo in Sardianis tapetibus; clamidas et purpurea amicula.

13

REGILLA vestis diminutive a regia dicta, ut et BASILICA. <Plautus in Epidico>

<quid erat induta?> An regillam <tuniculam> indu<cu>lam an mendiculam?

Varro Papia Papae, Περὶ ἐγκωμίων

collum procerum fictum levi marmore
regilla tunica <m> diffingitur purpura.

14

RALLA, vestis dicta a raritate. Plantus in Epidico

tunicam rallam, tunicam spissam.

15

RICA est quod nos SVDARIVM dicimus. Plautus in Epidico

rica<m>, basilicum aut exoticum.

Serenus Opusculo lib. I

aut zonulam aut acum aut ricam.

Novius P<a>edio

molucinam, crocotam, cyridotam, ricam, ricinum.

Lucilius Satyrarum lib. II

chyrodyti aurati, ric<a>e, t<h>oracia, mitrae.

Turpilius Hetaera

ducit me secum. Postquam ad aedem venimus,
veneratur deos. Interea aspexit virginem
ibi stantem, in capite riculam indutam o <n>strinam.

Varro Prometheo libero aliae mitram ricinam aut mitram Mel <l>itensem.

16

CAESICIVM linteolum dicitur purum et candidum, a caedendo, quod ita ad candorem perveniat vel quod oras circumcisas habeat. Plautus in Epidico

linteolum caesicium.

17

INDVSIVM est vestimentum quod corpori intra plurimas vestes adhaeret, quasi INTVSIVM. Plautus | in Epidico

indusiata, patagiata, ca<l>tulam aut crocotulam.

18

PATAGIVM, aureus clavus qui pretiosis vestibus inmitti solet. Plautus Epidico

indusiata, patagiata.

Naevius Lycurgo

pallis, patagi<i>s, crocotis, malacis mortualibus.

19

SVPPARVM est linteum femorale usque ad talos pendens, dictum quod subtus appareat. Plautus in Epidico

supparum aut subnimium est, ricam, basilicum aut exoticum.

Novius P<a>edio

«supparum purum, Vel <l>iense <m> interim». «Escam meram!»

Afranius Epistula

tace.
Puella non sum, supparo si induta sum?

Varro Eumenidibus

hic indutus supparum
coronam ex auro et gemmis fulgentem gerit.

20

EXOTICVM dicitur peregrinum. Plautus in Epidico

basilicum aut exoticum.

21

PLVMATILE, aut clavatum aut ex plumis factum. Plautus in Epidico

cumatile aut plumatile.

22

MOLVCINA vestis a mollitie dicta. Novius Paedio

molucinam, crocotam, cyridotam, ricin <i>um.

23

AMPHITAPOE vestes dicuntur utrimque habentes villos. Lucilius Satyrarum lib. I

psilae atque amphitapi villis ingentibus molles.

Idem lib. VI

pluma atque amphitapoe et si aliud quid deliciarum.

Varro Manio alterum bene acceptum dormire super amphitapo bene molli.

24

TOGA non solum viri, sed etiam feminae utebantur. Afranius Fratri<i>s

et quidem prandere stantem nobiscum, incinctam toga <m>.

Varro De | vita populi Romani lib. I praeterea quod in lecto togas ante habebant. Ante enim olim toga |fuit conmune vestimentum et diurnum et nocturnum et muliebre et virile.

25

LAENA, vestimentum militare, quod supra omnia vestimenta sumitur. Vergilius Aeneidos lib. IIII

Tyrioque ardebat murice laena.

26

MERETRICES apud veteres subcinctiore veste utebantur. Afranius Excepto

«meretrix cum veste longa?» «Peregrino in loco
solent tutandi causa sese sumere».

27

CARBASVS, pallium quo Fluvii amiciuntur vel opulentiae causa, ut sericum, aut lino tenui. Vergilius lib. VIII

eum tenuis glauco velabat amictu
carbasus.

Idem lib. XI

tunc croceam clamydemque sinusque crepantis
carbaseos fulvo in nodum collegerat auro.

M. Tullius In Verrem, de suppliciis tabernacula carbaseis intenta velis conlocabat. Varro De vita populi Romani lib. IIII eadem postea carbasineo magis ut pellibus tegerentur.

28

TOGA <E> PRAETEXTA, insigne Romanum, quod supra tunicas honorati quique sumunt. M. Tullius De suppliciis sententiae dicendae locum, togam praetextam, sellam curulem, ius imaginis ad memoriam posteritatemque prodendam.

29

LIMBVS, ut adnotatum invenimus, muliebre vestimentum, quod purpuram in imo habet. Plautus in Aulularia

textores limbolarii, arcularii.

30

FLAMMEVS, vestis vel tegmen quo capita matronae tegunt. Plautus in Aulularia

flammarii, v<i>olarii, cariarii

31

RICINIVM, quod nunc MAFORTIVM dicitur, palliolum femineum breve. Varro Ταφῇ Μενίππου nihilo magis dicere muliebre quam de muliebri ricinio, pallium simplex. Idem De vita populi Romani lib. I et quo mulieres in adversis rebus ac luctibus, cum omnem vestitum delicatiorem ac luxuriosum postea institutum ponunt, ricinia sumunt.

32

RETICVLVM, tegmen capitis muliebre. Varro Sesqueulixe

suspendit Laribus †marinas † mollis pilas,
reticula ac strophia.

33

TAPETE, tegmen unite pictum de coloribus variis. Varro Hercule Socratico in omnibus rebus bonis cotidianis, cubo in Sardi <ni>ani <bu>s tapetibus. Vergilius lib. VIIII

qui forte tapetibus altis
extructus toto proflabat pectore somnum.

Turpilius

glabrum tapete.

34

CVLCITA. Cicero Tusculanarum lib. III <I> eripiamus huic aegritudinem. Quomodo? Conlocemus in culcita plumea; psaltriam adducamus.

35

SVBVCVLA. Varro De vita populi Romani lib. I posteaquam binas tunicas habere coeperunt, instituerunt vocare subuculam et indusium.

36

CAPITIA, capitum tegmina. Varro De vita populi Romani lib. I tunicas neque capitia neque strophia neque zonas. Idem in eodem neque id ab orbita matrum familias instituti, quod eae pectore ac lacertis erant apertis nec capitia habebant. Haec et CAPITVLA appellavit.

37

ENCOMBOMATA et †PARNACIDIS, genera vestium puellarium. Varro Cato vel de liberis educandis ut puellae habeant potius in vestitu | clamydas, encombomata ac † parnacidas quam togas.

XV. INCIPIT DE GENERE VASORVM VEL POCVLORVM

1

AVLA <vel OLLA>, quam nos OLLAM dicimus. Et est capacissimum vas. Plautus in Amphitryone

optumo iure infringatur aula cineris in caput.

Varro Gerontodidascalo sed simul manibus trahere lanam nec non simul oculis observare ollam pultis ne aduratur. Idem Bimarco Vulcanum nexu <m> nov<a>e lagoenae ollarum figura<n>tes precantur.

2

MATELLA, aquarium vas. Plautus in Amphitryone

ne tu postules matulam unam tibi aquae infundi in caput.

Varro Endymionibus divitum apothecas Chias ad communem revocat matellam. Idem Manio lecto strato matella<m>, lucerna<m>, ceteras res esui usuique prae se portant.

3

MORTARIVM, in quo teruntur quae solvenda sunt. Plautus in Aulularia

cultrum, securim, pistillum, mortarium.

4

PELVIS, sinus aquarius in quo varia perluuntur, unde ei nomen est. Laberius Virgine

amore cecidi, tamquam blatta in pelvim.

Caecilius in Feneratore

pelvim sibi poposcit.

5

FIDELIA, Samium vas ad usus plurimos. Plautus Aulularia

mulsi congialem plenam faciam tibi fideliam.

6

PATELLA. Varro Eumenidibus patella esurienti posita provocat Neapolitanas piscinas. Idem | Manio quocirca oportet bonum civem legibus parere, deos colere, in patellam dare μικρὸν κρέας.

7

CVPAS et TINAS. Varro De vita populi Romani lib. I antiquissimi in conviviis utres vini primo, postea tinas ponebant (id est minoris longi<tudinis>, cum operculo) a<u>t cupas, tertio amphoras.

8

VRNVLA est vas aquarium. Varro De vita populi Romani lib. I item ex aere, ut urnulae, aquales, matulae, sic cetera s<unt>.

9

CADI, vasa quibus vina conduntur. Lucilius lib. XVIII

milia ducentum frumenti tollis medimnum,
vini mille cadum.

Vergilius Aeneidos lib. I

vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes.

Varro De vita populi Romani lib. III<I> Hortensius supra decem milia cadum heredi reliquit.

10

VRNARIVM. Varro Ταφῇ Μενίππου sed quae necessitas te iubet aquam effundere domi tuae? Si vasa habes pertusa, plumbum non habes? Ad quam rem nobis est confluvium? Ad quam rem urnarium?

11

POLYBRVM, quod Graeci χέρνιβα, nos TRVLLAM vocamus. Livius

argenteo polybro, aureo eglutro.

Fabius Pictor lib. XVI aquam manibus pedibusque dato, polybrum sinistra manu teneto, dextera vasum cum aqua.

12

SIMPVIVM. Varro Est modus matulae, Περὶ μέθης non vides ipsos deos, si quando volunt gustare vinum, derepere ad hominum fana? Et tamen tum ipsi illi Libero sinpuio vinitari?

13

LINE <A>S, vasi genus. Afranius Fratriis

labella, lines.

Laberius in Cophino

cum provincias
dispoliavit, columnas monolit<h>as, labella, lines.

14

OBBA, poculi genus vel ligneum vel ex sparto. Varro Est modus matulae dolia atque apothecas tricliniares, Melicas, Calenas obbas et Cumanos calices. Idem Epistula ad Marull <i>um utrum meridie an vesperi libentius ad obbam accedas, locus, actus, adventus declarabit.

15

CANTHARVS. Vergilius in Bucolicis

et gravis attrita pendebat cantharus ansa.

16

DOLIA, vasa grandia quibus vinum reconditur. Varro Est modus matulae dolia atque apothecas tricliniares, Melicas, Calenas. Idem Manio haec adventoribus accedunt: cellae, claves, claustra, carnaria, dolia.

17

ALABASTER. Cicero Academicorum lib. II quibus etiam alabaster plenus unguenti putre esse videtur.

18

SCYPHVS. Vergilius

et sacer inplevit dextram scyphus.

19

BATIOLA. Plautus Colace

batiolam auream octo pondo habebat; accipere noluit.

20

CALICES. Varro Est modus matulae apothecas tricliniares, Melicas, Calenas obbas et Cumanos calices. Cicero Tusculanarum lib. III quid? Huic calix mulsi inpingendus est, ut plorare desinat?

21

CYMBIA. Vergilius lib. V

cymbiaque argento <perfecta> atque aspera signis.

Varro De vita populi Romani lib. I item erant vasa vinaria: sini, cymbia, culignae, paterae, guti, sextarii, simpuvium.

22

CRATERAS, vasa vini. Vergilius Aeneidos lib. I

<crateras magnos statuunt *** VII>
crateras laeti statuunt et vina coronant.

23

CRATERES, vasa olearia. Vergilius in Bucolicis

craterasque duo statuam tibi pinguis olivi.

Et Aeneidos lib. VI

fuso crateres olivo.

24

ORCAE. Varro De re rustica lib. I saepe, ubi conditum vinum novum, orcae in Hispania fervore musti ruptae.

25

NASSITERNA, vas aquale. Varro De re rustica lib. I ut ex aere aenea, urceos, nassiternam, item alia.

26

CATINVS. Varro De re rustica lib. I promendum id frumentum quod curculiones ex <s>esse incipiunt: id enim cum promptum est, in sole ponere oportet aquae catinos, quod eo conveniunt, ut ipsi se necent. | Idem De vita populi Romani lib. I dicuntur enim patellae, salini, acetabula, catini, patinae.

27

CALAMISTRVM, fistula brevis, qua cirri contine<n>tur. Cicero in Oratore removebitur omnis insignis ornatus quasi margaritarum, ne <c> calamistri quidem adhibebuntur.

28

CARCHESIA, genera poculorum. Vergilius Aeneidos lib. V

hic duo rite mero libans carchesia baccho.

Et Georgicon lib. IIII

mater, cape M<a>eonii carchesia bacchi.

Alias summa pars mali, id est foramina quae summo mali funes recipiunt. Lucilius

tertius hinc mali superat carchesia summa.

Catullus Veronensis

lucida qua splendent carchesia mali.

29

HIRNEA, vas vinarium. Plautus in Amphitryone

cadus erat vini: inde inplevi hirneam

30

MIXTARIVM, quo miscemus. Lucilius lib. V

urceus haud longe Gemino, mixtarius Paulo.

31

CALPAR nomine antiquo dolium. Varro De vita populi Romani lib. I quod, antequam nomen | dolii prolatum, cum etiam id genus vasorum CALPAR diceretur, id vinum CALPAR appellatum.

32

TRVLLEVM, quo manus perluuntur. Varro De vita populi Romani lib. I itaque ea sibi modo ponere ac suspendere quae utilitas postularet: trulleum, matellionem, pelvim, nassiternam, non quae luxuriae causa esse<nt> parata. Et urceolum aquae manale vocamus, quod eo aqua in trulleum effundatur. Vnde manalis lapis appellatur in pontificalibus sacris, qui tunc movetur cum pluviae exoptantur. Ita apud antiquissimos manale sacrum vocari quis non noverit? Vnde nomen illius.

33

ARMILLVM, urceoli genus vinarii. Varro De vita populi Romani lib. I etiamnunc pocula quae vocant CAPVL<L>AS ac CAPIDES, quod est poculi genus, item ARMILLVM, quod est urceoli genus vinarii.

34

SINVM et GALEOLAS, vasa sinuosa. Vergilius in Bucolicis

sinum lactis et haec te liba, Priape, quotannis
expectare sat est.

Varro De vita populi Romani lib. I ubi erat vinum in mensam positum aut galeola aut sinu.

35

LEPISTAE. Varro De vita populi Romani lib. I ut fere habent aeneum illi, qui venditant oleum. Lepistae | etiamnunc Sabinorum fanis pauperioribus plerisque aut fictiles sunt aut aeneae.

36

CRETERRA est quam nunc SITVLAM vocant. Naevius Lycurgo

nam ut ludere laetantis inter se vidimus
praeter amnem, creterris sumere aquam ex fonte.

Varro De vita populi Romani lib. III ad Sybaritanam praedam, in qua sunt tripodes, creterrae, ananc<a>ea, opera nobilium toreutarum. | Cicero De deorum natura lib. II

in medioque sinu fulgens creterra relucet.

XVI. <INCIPIT DE GENERE CALCIAMENTORVM >

* * *

XVII. INCIPIT DE <GENERE VEL> COLORE VESTIMENTORVM

1

CVMATILIS aut marinus aut caeruleus; a graeco tractum, quasi fluctuum similis; fluctus enim graece cymata dicuntur. Titinius Setina

et quem colos cumatilis deceat?

Plautus in Epidico

cumatile aut plumatile.

2

MOLOCHINVM, a graeco, color flori similis malvae. Caecilius Pausimacho

carbasina molochina ampelina.

Plautus in Aulularia institores molochini coloris molocinarios appellavit.

3

INPLVVIATVS color, quasi fumato stilicidio inplutus, qui est Mutinensis quem nunc dicimus. Plautus in Epidico

inpluviata, ut istae faciunt vestimentis nomina.

4

CALTVLAM et CROCOTVLAM utrumque a generibus florum translatum, a calta et a croco. Vergilius in Bucolicis

pinguia luteola pingit vaccina calta.

Plautus in Epidico

indusiatam, patagiatam, caltulam aut crocotulam.

Novius Paedio

mollicinam, crocotam, cheridotam, ricam, ricinum.

Naevius Lycurgo

pallis, patagiis, crocotis, malacis mortualibus.

Sed CALTVLAM Varro De vita populi Romani lib. I palliolum breve voluit haberi caltula est palliolum praecinctui, quo nudae infra papillas praecinguntur; quo mulieres nunc et eo magis utuntur, postquam subuculis desierunt.

5

CERINVM, a cerae colore. Plautus in Epidico

plumatile aut cumatile, cerinum aut gerrinum.

6

FERRVGINEVM colorem ferri similem esse volunt; vere autem ferrugineus color caeruleus est. Vergilius Georgicon lib. IIII

et ferrugineos hyacinthos.

Plautus in Milite

palliolum habeas ferrugineum: nam is colos thalassicust.

7

OSTRINAM, ab ostri colore, qui est subrubeus. Turpilius Hetaera

interea aspexit virginem
iniectam in capite riculam indutam ostrinam.

Varro Eumenidibus

aurorat ostrinum hic indutus supparum.

8

MVREX, color purpureus. Vergilius in Bucolicis

ipse sed in pratis aries iam suave rubenti
murice.

Et Aeneidos lib. IIII

Tyrioque ardebat murice laena.

9

LVTEVS color proprie crocinus est. Vergilius in Bucolicis

iam croceo mutabit vellera luto.

et Aeneidos lib. VII

Aurora in roseis fulgebat lutea bigis

Varro Eumenidibus nam ut arquatis et lutea quae non sunt et quae sunt lutea videntur; sic insanis sani et furiosi esse videntur insani. Idem Modio sed Cynicis involucrum et pallium luteum non est.

10

CROCOTA, crocei coloris vestis. Plautus in Aulularia

cum incedunt infectores corcotarii.

11

VIOLACIA, a violae colore. Plautus in Aulularia

flammarii, violarii, cariarii.

12

PVLLVS color est quem nunc Spanum vel nativum dicimus. Varro De vita populi Romani lib. III ut dum supra terram essent, riciniis lugerent, funere ipso, ut pullis palliis amictae.

13

ANTHRACINVS, color niger, a Graeco anthraces enim Graece carbones latine appellantur et est lugentium vestis. Varro De vita populi Romani lib. III propinquae adulescentulae etiam anthracinis, proxumae amiculo nigello, capillo demisso sequerentur luctum.

XVIII. INCIPIT DE GENERIBVS CIBORVM VEL POTIONVM

1

SPARAGOS. Varro Virgula Divina oleum in lucubrationem servabimus, melius quam in sparagos totam lecythum evertamus.

2

BLITVM, olus leve. Varro Eumenidibus Empedocles natos homines ex terra ait ut blitum.

3

LAPATIVM. Varro Modio hanc eandem voluptatem tacitulus taxim consequi lapatio et tisana possum.

4

MENAE. M. Tullius De finibus bonorum et malorum lib. II qui enim voluptates ipsas contemnunt, eis licet dicere se acipenserem maenae non anteponere.

5

ACIPENSER, piscis genus. Cicero Tusculanarum lib. III et si quem tuorum adflictum maerore videris, huic acipenserem potius quam aliquem Socraticum libellum dabis?

6

NASTVRCIVM. Cicero Tusculanarum lib. V quos negat ad panem adhibere quicquam praeter nasturcium.

7

MARISCAE. Varro De re rustica lib. I ut nuces graecae ac mariscae fici.

8

OCINVM, quod ocimum dicimus. Varro De re rustica lib. I primum ocinum, farraginem, viciam, novissime | faenum secari. Ocinum dictum a graeco verbo ὠκέως, quod valet cito, similiter quod ocimum in horto.

9

LOPADES, genus concae marinae. Plautus Parasito Medico

addite
lopades, ecinos, ostreas.

10

MVRRINA, potio confecta. Varro Anthropopoli non modo vinum dare, sed etiam, ut Plautus ait, murrinam, passum, defritum. Varro De vita populi Romani lib. I tum autem murrinam loram dicebant in vindemia, cum expressissent acinis mustum et folliculos in dolium coniecissent.

11

PORTVLACA. Varro Disciplinae lib. VIII manducata portulaca cito tollit.

12

LORA, confectae potionis genus, grandaevis aptum. Varro De vita populi Romani lib. I antiquae mulieres maiores natu bibebant loram aut sapam aut defretum | aut passum, quam murrinam quidem Plautus appellare solet.

13

SAPA, quod nunc mellacium dicimus, mustum ad mediam partem decoctum. Varro De vita populi Romani lib. I sapam appellabant quod de musto ad mediam partem decoxerant; defretum, si ex duabus partibus ad tertiam redegerant defervefaciendo.

14

PASSVM. Varro De vita populi Romani lib. I passum nominabant, si in vindemia uvam diutius coctam legerent eamque passi essent in sole aduri.

15

MORIOLAM. Varro De vita populi Romani lib. I vino addito loram, passum vocare coeperunt; moriolam nominabant, quod ex uvis expressum erat passum et ad folliculos reiculos et vinacia ea dicebant | sapam.

16

TVRVNDAM, ut libum, sacrum quoddam ex farre genus panificii. Varro Cato vel De liberis educandis alii adferunt libum ac turundam.

XIX. INCIPIT DE GENERE ARMORVM

1

CATAPVLTA, iaculum celer vel sagitta. Plautus in Curculione

atque ita te nervo torquebo ut catapultae solent.

Titinius in Setina

quem procul aspexit, inmittier,
voluit, revortit, quoniam catapulta volat.

Plautus in Captivis

nam meus est ballista pugnus; cubitus catapulta est mihi.

Novius †Pacevo †

ut sole horrescit cerea † castra crebro catapulta inpulit.

Lucilius Satyrarum lib. V

custodem classis catapultas, tela, sarisas.

Sisenna Historiarum lib. III praeterea catapultas sedecim, quattuor ballistas, viginti plaustra scorpiis ac minoribus sagittis onusta. Varro De vita populi Romani lib. III nam postea C. Lutatio consuli ad <A>egatis insulas, cum ipse catapulta ictus esset.

2

VELES, levis armatura. Titinius Barbato

ita spurius
animatur in proelium veles, eques recipit se
neque ferit quemquam hostem.

Sallustius in Iugurtae bello cumque his permixti velitis. Varro Ἀλλ' οὐ μενεῖς, περὶ φιλαργυρίας

quem secuntur cum rutundis velitis leves parmis.

3

RORARII appellabantur milites qui, antequam congressae essent acies, primo non multis iaculis inibant proelium; tractum quod ante maximas | pluvias caelum rorare incipiat. Lucilius Satyrarum lib. VII

quinque hastae, aureolo cinctu rorarius veles.

Idem lib. X

pone paludatus stabat rorarius velox.

Varro De vita populi Romani lib. III RORARI<I> appellati quod imbribus fere primum rorare incipit.

4

ANTESIGNANORVM proprietas aperta est. Ἀλλ' οὐ μενεῖς, περὶ φιλαργυρίας

quem secuntur cum rutundis velitis leves parmis,
antesignani quadratis multis insignibus tecti.

5

FVNDITORES sunt qui fundis magis dimicant. Sallustius in Iugurtae bello ipse cum expeditis cohortibus, dehinc funditorum et sagittariorum delecta manu apud primos erat. Sisenna Historiarum lib. III ac post armatos funditores et sagittarios ponit.

6

GLANDIS est plumbum in modum glandis informatum. Sallustius in Iugurtae bello pars eminus glande aut lapidibus pugnare. Vergilius lib. VII

pars maxima glandes
liventis plumbi spargit.

7

SCORPIO est genus teli. Sallustius Historiarum lib. III quarum una<m> epistula<m> forte cum servo nancti praedatores Valeriani scorpione <m> in castra misere. Sisenna Historiarum lib. III longius scorpios catapulta concitos.

8

TRAGVLA est hasta. Sallustius Historiarum lib. III avidissimis atque promtis ducibus, ut Metellus ictu tragulae sauciaretur. Varro Meleagris

aut ille, cervum qui volabili currens
sparo secutus tragulave traicit.

9

PVGIO est gladius brevis. Sallustius Historiarum lib. III at Oppius, postquam orans nihil proficiebat, timide | veste tectum pugionem expedire conatus a Cotta Vulcioque inpeditur.

10

ACLYDES, iacula brevia. Vergillus lib. VII

teretes sunt aclydes illis
tela, sed haec lento mos est aptare flagello.

11

ANCILE, scutum grande: unde etiam Numae arma et ANCILE appella<n>tur. Vergilius lib. VII

laevaque ancile gerebat.

12

<SPAROS> LANCEAE tela sunt non bellica. Sallustius in Catilinae bello sed ex omni copia circiter pars quarta erat militaribus armis instructa; ceteri, ut quemque casus armaverat, sparos aut lanceas, alii praeacutas sudes portabant.

13

PHALERAE sunt bello ornamenta. Sallustius in Iugurtae bello at si res <pos>tulet, hastas, vexillum, phaleras, alia militaria dona. Vergilius lib. VIIII

Euryalus phaleras Ramnetis et aurea bullis
cingula.

14

PARMA est scutum breve. Sallustius Historiarum lib. IIII hi locorum per <i>gnari et soliti nectere ex viminibus vasa agrestia, ibi tum, quod inopia scutorum fuerat, ea arte se quisque in formam parmae equestris armabat. Vergilius lib. VIIII

ense levis nudo parmaque inglorius alba.

15

FERENTARI<I>, levis armatura, qui quibus opus esset auxilio ferrent excursu levi, armis gravibus non impediti. Cato De re militari inde partem equitatus atque ferentarios praedatum misit. Sallustius in Catilinae bello postquam eo ventum est unde a ferentariis proelium conmitti posset.

16

VERRVTVM est telum breve et angustum. Sallustius Historiarum lib. III saxaque ingentia <e>t orbes axe | iuncti per pronum incitabantur, axibusque eminebant in modum erici militaris verruta binum pedum. Varro Ὄνος λύρας aut cervos, qui tibi mali nihil fecerunt, verrutis. Ah, artem praeclaram!

17

CETRA, scutum breve. Vergilius lib. VII

laevas cetra tegit.

18

PELTAE, scuta Amazonica. Vergilius lib. I

ducit Amazonidum lunatis agmina peltis.

19

GAESA, telum Galliarum tenerum. Vergilius lib.VIII

Alpina coruscat
gaesa manu.

Varro De vita populi Romani lib. III qui gladiis cincti sine scuto cum binis gaesis essent.

20

FALARICA, telum maximum. Vergilius lib. VIIII

sed magnum stridens contorta falarica venit,
fulminis acta modo.

Ennius

quae valide veniunt falarica missa.

Et dictum hoc genus teli a FALIS, id est turribus ligneis.

21

SPARVM, telum agreste. Vergilius lib. XI

agrestisque manus armat sparus.

Varro Meleagris

aut ille, cervum qui volabili currens
sparo secutus est tragulave traicit.

Sisenna Historiarum lib. III sparis ac lanceis eminus peterent hostis.

22

BALLISTAE, saxa maiora et gravia quibus iaciuntur. Lucilius lib. XXVIII

quid fit? Ballistas iactans centenarias.

Sisenna Historiarum lib. IIII ballistas quattuor talentarias.

23

VENABVLVM, venantium telum latissimum a<c> ceteris acrius longitudines <e>s<t>. Vergilius lib. VIIII

supra venabula fertur.

Varro Ὄνος λύρας nempe sues silvaticos in montibus sectaris venabulo aut cervos.

24

CONTI, hastae longiores et robustae. Vergilius | lib. VIIII

ac duris detrudere contis.

25

MANIPVLI sunt manus militum vel collecti viri. Sisenna Historiarum lib. III conmotus tamen et tempore singula constituit et, sicut steterant, maniplos obverti iussit. Idem lib. IIII <***manipl***>.

26

MATERE<S>, t<el>a gravia bellica. Sisenna Historiarum lib. III Galli materibus ac lanceis configunt. Idem lib. IIII alii materibus aut lanceis tamen medium perturbant agmen.

27

MALLEOLI, manipuli spartei pice contecti, qui incensi aut in muros aut in testudines iaciuntur. Sisenna Historiarum lib. IIII de quibus partim malleolos, partim fasces sarmentorum incensos supra vallum frequentes.

28

CATAPHRACTAE. Sisenna Historiarum lib. IIII custodiae in muro statuuntur cataphractarum. Sallustius Historiarum lib. IIII qui praegrediebantur, equites cataphracti, ferrea omni<s> specie.

29

FALCES et <H>ARPAGAE, armorum genera murorum obpugnationi apta. Sisenna Historiarum lib. IIII falces iniectas conminuunt; pluteos propius conlocatos <h>arpagi <i>s deiciunt.

30

ANSATAE, iaculamenta cum ansis. Ennius lib. V

ansatas mittunt de turribus.

31

CORYTI, leve missile in modum sagittarum. Vergilius

corytique leves humeris et letifer arcus.

XX. INCIPIT DE PROPINQVITATE

1

CAESARES dicti qui caesa matre nascuntur.

2

AGRIPPAE, qui cum labore matris eduntur, | hoc est per pedes contra naturam, non per caput, quasi ab aegro partu.

3

VOPISCVS, qui ex duobus conceptis uno abortu excluso ad partum legitimum deducitur.

4

GLOS appellatur mariti soror atque item fratris uxor.

5

LEVIR dicitur frater mariti, quasi l<a>evus vir.

6

FRATRIAE appellantur fratrum inter se uxores.

7

AMITINI, fratrum maris et feminae filii.

8

PATRVELES, marium fratrum filii.

9

<CONSOBRINI quasi> consororini, ex duabus editi sororibus.

10

De quibus exempla multa sunt in antiquis auctoribus, et maxime in Afranio et iuris vetustissimis scriptoribus.