no previous next

De philosophia et de partibus eius

digilibLT 2020
Informazioni editoriali

INCIPIT DE VII ARTIBVS LIBERALIBVS
QVID SIT PHILOSPHVS ET CVR SIC DICAMVS
Philosophus graece, latine amator sapientiae dicitur et hoc nomen a Pythagora forte exortum. Nam dum Graeciae veteres sophistas id est sapientes se nominarent, iste de se interrogatus, quid se diceret, verecundo nomine philosophum id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum videbatur. Ita deinceps posteris placuit, ut quantalibet quis sapientia polleret, non nisi philosophus vocaretur.
DE GENERIBVS PHILOSOPHORVM
Philosophi triplici genere dividuntur. Nam aut physici sunt aut ethici aut logici. Physici dicti, quia de naturis tractant. Natura graece physis vocatur. Ethici, quia de moribus disputant. Mos enim apud Graecos ethos dicitur. Logici autem, quia in natura et moribus rationem adiungunt. Ratio enim graece logos appellatur.
DE PHILOSOPHIA CVR ITA APPELLATA SIT
Philosophiam autem antiqui absolute sophiam id est sapientiam dicebant, sed postea sequentibus placuit, ut e nomine philosophi diceretur philosophia hoc est amor sapientiae, quia videlicet non adprehenditur nisi per discendi amorem. Est autem philosophia omnium rerum humanarum atque divinarum scientia.
DE TRIMODA PHILOSOPHIAE DIVISIONE
Huius philosophiae partes tres esse dixerunt, id est physicam, ethicam, logicam. Physica naturalis est, ethica moralis, logica rationalis harum prima naturae et contemplationi deputatur, secunda in actione et causa recte vivendi versatur, tertia in discernendo vera a falsis ponitur. Quod trimodum philosophiae genus iuxta sapientes mundi in partibus suis ita distinguitur:
DIVISIO PHYSICAE
Ad physicam pertinere aiunt disciplinas septem, quarum prima est arithmetica, secunda geometria, tertia musica, quarta <astronomia, quinta> astrologia, sexta mecanica, septima medicina. Rationem autem earundem disciplinarum sive etymologias nominum sive a quibus inventae vel propagatae sunt nec non et principales earum divisiones breviter subiungamus.
DE NOMINE DISCIPLINAE
Sed antequam de his disciplinis aliquid disseramus, conveniens est, ut de ipsius disciplinae nomine dicamus. Disciplina a discendo nomen accepit ut et scientia dici potest. Nam scire dictum a discere, quia nemo nostrum scit nisi quod discit. Sive ideo disciplina dicta est, quia discitur plene. Non enim potest dici quis disciplinam scire nisi eam plene didicerit.
DE ARITHMETICA
Arithmetica namque est diffinitio, per quam numerorum omnium ratio vel ordo consistit dicta est autem arithmetica a mumeris. Graeci enim numerum arithmum vocant. Quam scriptores saecularium litterarum inter disciplinas mathematicas primam esse voluerunt, quoniam ipsa ut sit, nulla alia indiget disciplina. Nam musica et geometria et astronomia, quae sequuntur, arithmetica indigent, ut virtutes suas valeant explicare; verbi gratia. Simplum ad duplum quod habet musica, indiget arithmetica. Astronomia etiam quod habet in motu siderum numeros punctorum, indiget arithmetica. Pari modo et geometria nisi ab hac numeros sumeret, suas partes explicare nequiret. Hanc artem et astronomiam, ut Josephus refert, Abraham primus Aegyptiis tradidit. Apud Graecos primum Pythagoram autumnant numeros vel numeri scripsisse disciplinam ac deinde a Nicomacho diffusius esse dispositam, [tam] quam apud Latinos primus Apuleius, deinde Boethius transtulerunt, qua si quis saepius utitur, lucidissima procul dubio ratione perfunditur. Datum est etiam nobis ex magna parte sub ipsa vivere disciplina; quando horas per eam discimus, quando mensuum curricula supputamus, quando spatium anni redeuntis agnoscimus, per numerum siquidem ne confundamur instruimur. Tolle saeculo computum et omnia ignorantia caeca complectitur. Nec differri potest a ceteris animalibus, qui calculi non intellegit quantitatem. Et ideo tantum gloriosa res est, quantum vitae nostrae necessaria conprobatur. Nam per ipsam et substantia nostra certissime discitur et expensarum modus libratis supputationibus erogatur numerus est, qui cuncta disponit. Per ipsum discimus, quid primo, quid secundo facere debeamus. Prima autem et principalis divisio arithmeticae paribus et imparibus numeris consistit. Par numerus est qui in duabus partibus aequalibus dividi potest ut II et IV, VI, VIII, X et reliqui, impar numerus est qui in duabus partibus aequalibus dividi nullatenus potest ut III, V, VII, VIIII et reliqui.
DE GEOMETRIA
Geometria est disciplina magnitudinis. Figuratur notis, liniamentisque propriis distinctis vel formis. Dicta autem est geometria a dimensione terrae. Nam terra graece <ge> vocatur, metria mensura. Per quam uniuscuiusque termini declarari solent. Cuius disciplinae magistri mensores ante dicebantur, postea tamen ut ait Varro geometri appellati sunt. Quae ars primum ab Aegyptiis reperta dicitur, quod undante Nilo et omnibus possessionibus limo obductis initium terrae dividendae per lineas et mensuras nomen arti dedit. Quae deinde acumine sapientum in tantum eminuit, ut etiam ad invisibilia emetienda extenderet. Nam provocati studio coeperunt pro terrae dimensione aeris et maris et caeli ipsius spatia quaerere: quanto intervallo luna a terris, a luna sol ipse distaret et usque ad verticem caeli quanta se mensura distenderet, sicque interavalla ipsa caeli universaeque terrae ambitum per numerum stadiorum ratione probabili distinxerunt. Sed quia ex terrae dimensione haec disciplina coepit, ex initio sui nomen servavit. Cuius disciplinae apud Graecos Euclides, Apollonius, Archimedes nec non et alii scriptores probabiles extiterunt; ex quibus Euclidem translatum Romanae linguae idem Boethius edidit. Geometria principaliter in quattuor dividitur partes id est in planum, in magnitudinem numerabilem, in magnitudinem rationalem et irrationalem, in figuras solidas. Planae figurae sunt quae longitudine et latitudine continentur. Numerabilis magnitudo est quae numeris arithmeticae dividi potest. Magnitudines rationales sunt quorum mensuram scire possumus, irrationales vero quorum mensurae quantitas cognita non habetur. Figurae solidae sunt quae longitudine, latitudine et altitudine continentur.
DE MVSICA
Musica est ars spectabilis in voce vel gestu habens in se numerorum ac soni certam dimensionem cum scientia perfectae modulationis. Musica autem appellata est a Musis. Musae vero ipsae vocitatae sunt apo tou masai id est a quaerendo, quod per ipsas sicut antiqui voluerunt vis carminum et vocis modulatio quaereretur. Musicae sonus ex sensibili re est praeterfluens in praeteritum tempus imprimiturque memoriae. Inde a poetis Jovis et Memoriae filias Musas esse confictum est. Nisi enim ab homine memoria teneantur soni pereunt quia scribi non possunt. Musicae repertor Jubal ante diluvium extitit. Graeci vero Pythagoram dicunt huius artis invenisse primordia ex malleorum sonitu et chordarum extensarum percussura. Alii Linum Thebeum et Zetum et Amphion in musica arte primos claruisse ferunt, post quos paulatim directa est praecipue haec disciplina et aucta multis modis eratque tam turpe musicam nescire quam litteras. Interponebatur autem non modo sacris sed et omnibus sollemnibus, omnibus laetis vel tristioribus rebus. Nam et ipse mundus quadam harmonia fertur esse compositus et caelum ipsum sub harmoniae modulatione moveri. Musica movet affectus, provocat in diversum habitum sensus. In proeliis quoque quantum vehementior fuerit clangor, tantum fit ad certamen miles paratior, siquidem remiges cantu se hortantur ad tolerandos labores. Musica animum tollit et fatigationem singulorum operum modulatione vocis solatur. Excitos quoque animos musica sedat sicut de David legitur qui ab spiritu inmundo Saulem arte modulationis eripuit. Ipsa quoque bestias nec non et serpentes, volucres atque delphinas ad auditum suae modulationis provocat. Sed et quicquid loquimur vel intrinsecus venarum pulsibus commovemur, per musicos rhythmos harmoniae virtutibus probatur esse sociatum. Hanc artem apud Graecos Alypius, Euclides, Ptolomeus et ceteri probabili institutione docuerunt, apud Latinos autem Albinus et Gaudentius sive Madaurensis Apuleius ediderunt. Musicae principales tres sunt, id est Harmonica, Rhythmica, Metrica. Harmonica est qua decernunt in sonis acutum et gravem. Rhythmica est qua requiritur incursione verborum, utrum bene sonus an male cohaereat. Metrica est quae mensuram diversorum metrorum probabili ratione cognoscit. Rursum sonorum omnium triformem constat esse naturam. Prima est harmonica, quae ex vocum cantibus constat, ut sunt voces hominum. Secunda organica, quae ex flatu constat, ut sunt tubae et tibiae et pandoria. Tertia rhythmica, quae ex pulsu digitorum sonum recipit aut per quodlibet aliud quid percutiendo ut sunt cytharae, acetabula et tympanum.
DE ASTRONOMIA
Astronomia est astrorum lex quae cursus siderum et figuras et habitudines stellarum indagabili ratione percurrit. Dicta autem astronomia id est astrorum lex, quia nesciunt ullo modo aliter quam a suo creatore disposita sunt vel consistere vel moveri, nisi forte quando aliquo miraculo facto divinitatis arbitrio commutantur. Astronomiae artem ut praemissum est Abraham Aegyptiis tradidit. Graeci autem dicunt hanc artem ab Atlante repertam esse ideoque dictus est caelum sustinuisse. Huius artis apud Graecos Ptolomaeus praecipuus habetur, apud Latinos vero in hac Boethius atque alii claruerunt. Principalis ista est astronomiae divisio, quia quaedam sidera feruntur, quaedam moventur. Feruntur enim quae caelo fixa sunt, moventur vero sol et luna sive planetae id est erraticae, quae cursus suos certa tamen ratione conficunt.
DE ASTROLOGIA
Astrologia est ratio quae conversionem caeli et signorum definit potestates, ortus quoque siderum vel occasus. Hanc mathematici sequuntur. Inter astronomiam et astrologiam hoc differt, quod astronomia ortus obitus motusque siderum continet vel qua ex causa ita vocentur. Astrologia vero partim naturalis, partim superstitiosa est. Naturalis, dum exequitur solis et lunae cursus vel stellarum certas temporum [o]rationes. Superstitiosa autem est illa quam mathematici sequuntur, qui in stellis augurantur quique etiam XII caeli signa per singula animae vel corporis membra disponunt siderumque cursu nativitates hominum et mores praedicere conantur. Hanc artem primi Chaldaei docuerunt, Abraham autem instituisse Aegyptios astrologiam Josephus auctor edisserit. Graeci autem dicunt hanc artem ab Atlante prius exogitatam esse ideoque dictus est caelum sustinuisse. Huius artis scientia principaliter in XII de quibus praemissum est signis consistit.
DE MECANICA
Mecanica est quaedam peritia vel doctrina ad quam subtiliter fabricam rerum omnium concurrere dicunt.
DE MEDICINA
Medicina est scientia curationis ad temperamentum corporis vel ad salutem inventa. Cuius materies versatur in morbis et vulneribus. Ad hanc itaque pertinent etiam cibus et potus, tegmen et tegumen, defensio denique omnis atque munitio, qua sanum corpus adversum extraneos ictus casusque servatur. Dicta est autem medicina a modo id est temperamento scilicet, ut non satis sed paulatim adhibeatur. Nam in multo contristatur, mediocriter autem gaudet. Inmoderatio autem omnis non salutem sed periculum affert. Hanc artem apud Graecos invenisse perhibetur Apollo, quam filius eius Aesculapius laude et opere ampliavit, deinde Hippocrates ad perfectionem erexit. Hi itaque tres viri totidem haereses invenerunt. Prima methodica inventa est ab Apolline, quae remedia sectatur ex carmine. Secunda empirica id est experientissima inventa est ab Aesculapio, quae solis constat experimentis. Tertia logica id est rationalis inventa est ab Hippocrate. Ista enim discussis aetatum vel aegritudinum causis artis curam rationabiliter perscrutata est.
DE ETHICA
Post physicam sequitur ethica, quae ad institutionem pertinet morum. Haec enim bene vivendi magistra est, dividiturque in quattuor principales virtutes prudentiam scilicet, iustitiam, fortitudinem sive temperantiam. Prudentia in rebus constat quibus discernuntur a bonis mala, iustittia est qua recte iudicando sua unicuique distribuimus, fortitudo qua adversa aequanimiter tolerantur, temperantia qua libido concupiscentiaque rerum frenatur. Ethicam Socrates primus ad corrigendos componendosque mores instituit atque omne studium ad bene vivendi disputationem perduxit, sicut superiorem physicam apud Graecos primus perscrutatus est Thales Milesius unus ex septem illis sapientibus.
DE LOGICA
Logicam quae rationalis vocatur, Plato subiunxit. Logos enim apud Graecos et sermonem significat et rationem. Constat autem logica ex rhetorica sive dialectica.
DE RHETORICA
Rhetorica est ratio dicendi et iuris peritorum scientia quam oratores sequuntur. Dicta est autem rhetorica apo tu rhetoreuein id est <a> copia deductae locutionis <et> influere. Haec autem disciplina a Graecis inventa est, id est Gorgia, Aristotele, Hermagora et translata in Latinum a Tullio videlicet et Quintiliano. Haec principaliter dividitur in tribus generibus causarum id est demonstrativum, deliberativum, iudiciale. Demonstrativum genus est, cum aliquid demonstremus, in quo est laus et vituperatio; deliberativum genus est, in quo est suasio et dissuasio. Iudiciale genus est, in quo est accusatio et defensio vel praemii petitio et negatio.
DE DIALECTICA
Dialectica est ratio sive regula disputandi intellectum mentis acuens veraque a falsis distinguens haec ut quidam ait sicut ferrum veneno sic scientia armat eloquium. Hanc quidam primi philosophi in suis dictionibus habuerunt, non tamen ad artis redigere peritiam. Post hos Aristoteles ad regulas quasdam huius doctrinae argumenta perduxit et dialecticam nuncupavit pro eo quod in ea de dictis disputatur. Nam lexis dictio dicitur. Prima divisio dialecticae constat in partibus quinque id est genere, specie, differentia, proprio, accidenti. Genus est cum plures species continet, ut si dicas animal, species quae separat a ceteris, ut si dicas homo, differentia est ut rationale, morale est, proprium ut risibile, accidens est ut sapientia homini.
EXPLICIT DE ARTIBVS LIBERALIBVS P


no previous next